با توجه به این مباحث ، جمهوری اسلامی ایران با نظام اعتقادی خویش که بر اساس ایدئو لوژی اسلامی بنیاد نهاده شده است نقشهای ملی برای خود قائل می باشد . از جمله : مدافع اسلام وتشیع ، عامل ضد امپریالیست یا ضد استکبار ،سنگر انقلاب یا رهایی بخش، حامی مستضعفان ،دولت سرمشق یا الهام بخش در جهان اسلام ،رهبر جهان اسلام ،مرکز جهان اسلام و دولت تجدید نظر طلب . به همین ترتیب دارای منافع و اهداف ایدئو لوژیک و اسلامی می باشد مانند حفظ موجودیت اسلام وتشیع ،حفظ ارزشهای دینی و انقلابی ،دفاع از مسلمانان ،عدالت و مبارزه با ظلم ،نفی سلطه پذیری و سلطه گری ،استعمار و استکبار ستیزی و حمایت از مستضعفان و مظلومان.(دهقانی فیروز آبادی،1389:ص90و91)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

گفتار دوم
2-2-3وها بیسم ایدئولوژی سلطه برعربستان
ظهور حرکت وهابی در نجد در سال 1745و تحولات مربوط به آن ،نقطه عطفی برای شیعیان و همه گروه های اجتماعی در شبه جزیره عربستان بطور کلی بوده است؛جایی که تاریخشان ،سرنوشت سیاسی و واکنشها شکل گرفته است. تاثیر وهابیسم بر روی این جوامع به بهترین حالت می تواند به عنوان تلاش مذهبی جهت سیطره بر این جوامع تعبیر شود. وهابیت حرکتی است که تمامی مسلمانان را نه تنها در شبه جزیره عربستان بلکه در تمام دنیای اسلام تحت تاثیر خود قرار داد.
آنگولو کدویلا ،استار رشته روابط بین الملل در دانشگاه بوستون می گوید ” جنگ در داخل اسلام برای مسلمانان جدی تر است تا برای سایرین ،چرا که ایده های وهابی تلویحا ،اولا خطری علیه خود مسلمانان است و سپس برای سایرین. “.(فواد ابراهیم،1387:ص30و33)
در مراحل اولیه ،تفکر وهابی متمایل به این بود که بطور خشونت آمیزی مانند مدل قرون هفتمی امت اسلامی، واکنش نشان دهد. این پی جوییهای جاه طلبانه در یک دیدگاه قدرتمند جهانی ریشه داشت که خواهان آن بود تا به اصطلاح ناخالصی ها و عملکردهای شیطانی مو جود در دنیای معاصر را به وسیله هنجا رها وارزشهای راستین اسلامی پاک نماید. همان گونه که در تفاسیر و تعبیرات پیشینیان و اجداد وهابی ها وجود داشته ؛افرادی مانند امام احمد حنبل ،شیخ الاسلام ابن تیمیه ،شیخ ابن قائم الجوازیه و سایرین.
این ایدئولوژی از دو گرایش مرتبط به هم تشکیل شده است ؛اول ،تکفیر تقریبا همه مسلمانان غیر وهابی ؛چه رسد به غیر مسلمانان . دوم ،تغییر افراطی دنیا از طریق انجام یکسری از تهاجمات که با هدف احیای امت اسلامی صورت می گیرد. به این ترتیب گرایش به توسعه طلبی در ایدئولوژی وهابی گری ذاتی است واز خصوصیات رژیم سعودی محسوب می شود. این ایدئولوژی برخاسته شده از نظرات شیخ محمد ابن عبد الوهاب است که از منطقه دور افتاده ای از عربستان یعنی روستای الدوری در منطقه نجد ،برخاست. او از انحرافات عثمانیها ،علمای حجاز ،الحصاء و قطیف بسیار متاثر بود . او عقاید خود را اینگونه بیان می کرد که اسلام از همه چیز بالاتر است و هر چیز غیر از خدا را نمی پذیرد . او تاکید میکرد که شرک علمی، شیطانی است؛چه شئ باشد یا شاه یاپیامبر یا روحانی یا درخت یا قبر ؛فرقی نمی کند. در ادامه این تفکر ارتش وهابی مقابر مربوط به اصحاب پیامبر را ویران کردند چون معتقد بودند که باعث تکفیر وشرک شده اند . شیخ عبد الوهاب مدعی بود که اغلب بشریت به وسیله شیطان اغوا می شوند.
بنابر این شیخ ابن عبد الوهاب به رهروان خود توصیه نمود که خود را از لحاظ روحی وجسمی از جامعه جاهلیت که در آن زندگی می کردند ،جدا سازند و به جامعه ای که در حال تاسیس در الدوریه نجد بود مهاجرت کنند ؛سرزمینی که وی آن را سرزمین هجرت و اسلام خواند. این خواسته بدین معنا بود که تقید به اسلام مشروط به مهاجرت به جامعه جدید است.
در مورد هجرت که به معنای جدا شدن از سرزمین شرک به سرزمین اسلام است ؛بیان می کند که :"خداوند متعال ،هجرت را بنا نهاده است که تا به حفظ دین بپردازد و روح ایمان را در مقابل شیاطین حفظ کند واز گناهان مصون باقی دارد پس آنچه که مومنین و مشرکین را از یکدیگر متمایز می سازد ،عمل به دستورات وفرامین دینی است و روزی نهایتا پرچم اسلام بر افراشته خواهد شد. بدون هجرت نه دین خدا زنده خواهد ماند و نه خداوند مورد عبادت قرار خواهد گرفت و بدون هجرت نیز نه می توان شرک را از بین برد و نه به مقابله با شیاطین اقدام کرد."در نتیجه بسیاری از پیروان شیخ محمد بن عبدالوهاب به وادی جدید یعنی سرزمین نجد هجرت کردند و به جامعه مومنین واقعی پیوستند تا در دسته های نظامی برای حمله به مناطق مجاور آماده شوند . چنین موضوعی امر نا ممکنی بود مگر که مردم عربستان از لحاظ فکری به دو بخش تقسیم شوند: ساکنان سرزمین اسلام (دارالاسلام)وساکنان سرزنین جنگ(دار الحرب)که سرزمین مشرکین است که به ظاهر خود را مسلمان می دانند به استثنای کسانی که به وهابیت گرویده اند.
در پاسخ به آنچه که داود باش حاکم عثمانیها در بغداد از سال 1817 تا سال 1831 نسبت به تکفیر وهابی ها انجام داد،امام محمد ابن سعود بر ادعاهای خود تاکید می کرد و عثمانیها را کفار ومشرک می نامید . در روند مشابهی شیخ احمد بن عتیق (1883-1812) عالم معروف وهابی در زمان فیصل ،یعنی دوران ترکها در دوران دوم سعودی ،ساکنین دو شهر مقدس اسلام را آلوده به شرک اعلام کرد.
واضح است که تکفیر با مفهوم جهاد و حمله ترکیب شده بود چرا که بهانه و توجیه و انجام جهاد باید که به وسیله تکفیر نمودن جوامع شکل گیرد.
پس سرزمین آل سعود پناهگاه قرائت وهابیها از اسلام شد و بر این اساس آنان مشروعیت اولیه خود را بوجود می آوردند . بنابر این وهابیت به مذهب حکومتی تبدیل شد ودر عین حال به دلایل سیاسی از آن برای مقابله با سایر مذاهب ونحله های فکری در سایر مناطق مورد بهره برداری قرار می گرفته است. بنابر این می توان گفت که بدون وهابی گری ،خانواده سلطنتی نمی توانست تا امروز بر عربستان سعودی حکومت کند. با استناد به این موضوع می توان گفت که ایدئولوژی وهابی مبنی بر تسلط تقریبا همه مسلمانان چه در شبه جزیره عربستان وچه در سایر مناطق دیگر مورد استفاده قرار می گیرد . این ایدئولوژی همچنان به عنوان ابزار بسیج در تاریخ سیاسی سعودی استفاده می شود.(ابراهیم،33:1387)
1-2-2-3 وهابیت و حکومت سعودی
کشور عربستان از دو قرن پیش با هویت وهابیت وارد عرصه معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی شده است، به نحوی که دوران رشد آنها با پایه گذاری مذهب وهابیت آغاز شد. پس از تصرف مناطق نفت خیز شیعه نشین احساء و قطیف و اهمیت یافتن نفت، دولت وهابی عربستان رشد اقتصادی خوبی را به دنبال داشت و به مرور با تکیه بر درآمد و ذخایر نفتی، در راهبرد امریکا نیز جایگاه ویژه‌ای به دست آورد به نحوی که قبل از انقلاب اسلامی، امریکاییها از قدرت نظامی ایران و توان مالی عربستان، به عنوان ابزار‌های پیش برنده راهبرد منطقه‌ای غرب یاد می‌کردند. پس از فروپاشی شوروی و خروج القاعده از حمایت و اولویت غرب، از سوی وهابی‌ها اقدامات تروریستی برضد غرب شکل گرفت. این نیز بهانه‌ای شد برای حضور نظامی‌ و قوی‌تر امریکا در منطقه خاورمیانه و در نتیجه اشغال عراق و افغانستان، در این شرایط نه تنها اهمیت وهابیت بلکه اهمیت عربستان نیز در اولویت غرب کم رنگ شد.
امریکایی‌ها اعلام کردند باید سعودی‌ها تمام کمک‌های رسمی و فردی، دولتی و غیردولتی خود را به افراد دخیل در فعالیت‌های تروریستی قطع کنند و از تحریک اعتقادی و مذهبی تروریست‌ها به ویژه از طریق مدارس، سخنرانی‌ها و کتاب‌ها بپرهیزند
در این ضرب‌الاجل، از سوی امریکا اعلام شد که عدم تبعیت سعودی از خواسته‌های ما (غرب)، علاوه بر تهدید مستقیم دارایی‌ها و اموال سعودی‌ها، اسقاط رژیم و تجزیه کشور از طریق انتقال حاکمیت به هاشمی‌ها و شیعیان استان شرقیه را به دنبال خواهد داشت. پس از آن، محکومیت سعودی‌ها در عدم رعایت حقوق بشر از سوی امریکایی‌ها مطرح شد. به نظر می‌رسد این برخورد در طول دو قرن گذشته، بیشترین فشار غربی‌ها برضد سعودی‌ها باشد.
عربستان سعودی برای حفظ بقای خود که به نحوی خود را در معرض اشغال یا نابودی از سوی غرب می‌بیند، آماده است بدون قید و شرط منافع غرب را تأمین کند. همزمان برای حفظ هویت سیاسی و دینی‌اش تمام امکانات و توان خود را بر ضد شیعه در منطقه، صرفاً برای جلب رضایت غرب و اسرئیل به کارگیرد. در راستای اجرای خواسته‌های غرب، شیوه و حد برخورد خود را با شیعه داخلی و خارجی تنظیم خواهد کرد. بنابراین، موضعع گیری سعودی‌ها نه از موضع قدرت، که از ضعف و تصمیمات انفعالی آنها نشأت می‌گیرد بنابراین شدت و ضعف مواضع آنها بستگی به تحولات منطقه و خواست غربی‌ها دارد. از طرفی، سیاست دیکتاتوری، رعب و وحشت در جامعه عربستان که از اندیشه وهابیت ناشی می‌شود، تا کنون توانسته است مخالفت‌های درونی را به شدت سرکوب کند.
با اینکه وهابیت در جبهه‌های بیرونی با امریکا درگیری کنترل شده‌ای دارد، بعید است در داخل کشور سعودی در مقابل فشارها و تهدیدات امریکا و عملکرد رهبران سعودی در جهت منافع غرب، حرکت مردمی برضد حکومت سعودی شکل گیرد.به نظر می‌رسد جهان اسلام در یک فرصت استثنایی برای ایجاد وحدت قرار گرفته است. شعار اتحاد ملی و انسجام اسلامی نیز در این راستا می‌تواند راهگشا ‌باشد. به همین دلیل، غربی‌ها تلاش خواهند کرد تا از‌توان خود برای ایجاد تفرقه استفاده کنند.
سقوط صدام و اشغال عراق از سوی غرب، پیام‌های نگران‌کننده‌ای برای سعودی‌ها به همراه داشت. اگر چه حذف تهدید صدام برای آنها فرصت بود، اما حضور مستقیم امریکا در منطقه و طرح خاورمیانه بزرگ برای سعودی‌ها به مفهوم آن بود هر گاه امریکایی‌ها اراده کنند ، مهره‌های خود را تعویض خواهند کرد که این معادله، قدرت ژئوپولیتیک شیعه را در منطقه تقویت خواهد نمود علاوه بر آن، اقتدار شیعه عراق تهدیدی برای حکومت آل سعود در عربستان خواهد بود.( افشار،مرکز اسناد انقلاب اسلامی)
2-2-2-3 خلافت و حکومت دینی در ایدئولوژی القاعده و رابطه وهابیت وحکومت عربستان
هدف نهایی ایدئولوژی القاعده، دستیابی به حکومتی فقهی است که ریشه در سلفی‌گری وهابیت دارد و بر تمام جهان حکم می‌راند. این حکومت دینی که شکل‌گیری جامعه دینی، از طریق اجرای قوانین فقهی بر آن مبتنی است، مهم‌ترین خواسته و موتور محرکه فعالیت‌های القاعده به شمار می‌رود. حکومت طالبان بر افغانستان در واقع جلوه و تبلوری از حکومت مورد نظر القاعده است.
اسامه بن لادن می گوید: ما برای جهاد در راه خداوند قادر متعال از وطن خود خارج شده‌ایم و خداوند را به علت منّتی که در راه فراهم شدن امکان جهاد و این هجرت مقدس به ما ارزانی داشته است، سپاسگزاریم. هدف و میل قلبی ما نیز این بوده که در راه برپایی و تحکیم حکومت اسلامی و پیاده کردن احکام اسلامی جهاد کنیم. این هدف ماست و برای همین هدف از کشور خود خارج شده‌ایم .(بن لادن،1384:ص14)
به تعبیر دقیق تر القاعده در میان نظام‌‌های سیاسی موجود به تأسی از امپراتوری‌های اموی و عباسی، هم‌چنان نظام مونارشی سلطنتی را بهترین نظام حکومتی می‌داند و با توجه به ویژگی‌های ایدئولوژیک خود و نیز از آنجا که نتوانسته در جلب افکار عمومی مسلمانان موفق باشد با دموکراسی مخالفت می‌ورزد.البته تجربه تاریخی اسلام درباره دو خلیفه نخست‌ و نیز تأکیدات قرآن مبنی بر مشورت و شورا باعث شده است تا نظریات الیتیستی و نخبه‌گرایانه در آنها تقویت‌ شود و جایگاهی نیز برای مشورت با اهل حل و عقد و نخبگان سلفی قائل شوند. اما این شورا و مشورت هیچ‌گاه قابل تعمیم به عموم مردم و گروه‌های دیگر نیست
لذا ظواهری تأکید دارد «مجاهدین» نمی‌توانند با زور حکومت کنند یا مستقیماً قدرت را به دست گیرند. حکومت باید به اصل اسلامی شورا وفادار باشد و «امر به معروف و نهی از منکر» را به اجرا گذارد هم‌چنین باید مبتنی بر نظر «اهل حل و عقد» باشد و نظر علما را به عنوان کارشناسان شریعت لحاظ کند.(قادری، 1378:ص12و23)
3-2-2-3 اندیشه سیاسی القاعده نسبت به حکومت دینی
هیچ مرجعی جز فقهای سلفی و وهابی حق افتا و استخراج قوانین برای اداره جامعه را ندارد و به طریق اولی قانون‌گذاری براساس عقل خود بنیاد هم مشروعیت ندارد.
آزادی عقیده از آنجا که می‌تواند به ارتداد و الحاد بینجامد باطل است. مشروعیت حاکمان از جانب عالم بالاست و رهبران جوامع باید خاستگاه دینی و برآمده از شرع داشته باشند.
آزادی بیان چون به ناسزاگویی به خدا و قوانین الهی می‌ انجامد مورد تأیید نیست.
دین از سیاست و حکومت جدا نیست.
تشکیلات و احزاب سیاسی چون به گسترش فعالیت عناصر غیردینی یاری می‌رسانند مورد تأیید اسلام نیستند.
با توجه به موارد فوق الذکر در می یابیم که ایدئولوژی القاعده بیشتر مصروف مبارزه و تشکیل خلافت اسلامی شده است؛ لذا پیروان آن با دچار شدن به ازخودبیگانگی، قربانی ایدئولوژی و خلافت مورد نظر القاعده هستند.در این ایدئولوژی هیچ انسانی اعم از مسلمان و غیرمسلمان، اصالتی ندارد و اصالت با ایدئولوژی سلفی و حکومت مورد نظر است.بر این اساس نباید از آن ایدئولوژی جز برخی تکالیفی که از اسلام استنباط کرده‌اند، رهنمودی برای افراد بشر انتظار داشت. این نگرش سیاست‌زدة القاعده باعث می‌شود ابعاد عرفانی و جمالی دین به چشم نیاید و زندگی تنها به عرصه قتال و مبارزه تبدیل شود. ایدئولوژی القاعده با توجه به مطلوب‌ها و هدف نهایی در نظر گرفته از «جهاد» آغاز و به جهاد. نیز ختم می‌شود.
از مطالعه آثار آنان چنین برمی‌آید که زندگی میدان نبرد، مبارزه و قتال با اندیشه و انسان‌های دیگر است. در چنین رویکردی، دین به جای جهت‌دهی به سیاست؛ یعنی ادعایی که وجود دارد، با سیاست تعریف می‌شود و کوچک‌ترین مسأله سیاسی و اجتماعی می‌تواند تأثیر عمیقی بر تفسیر از دین بگذارد. لذا درباره ایدئولوژی‌هایی از این دست، نکته‌ای که می‌تواند مورد اهمیت قرار گیرد احتمال سوق یافتن آنها به سمت ابزارگرایی است.
وجود برخی شواهد نشان می‌دهد دست‌کم برخی از رهبران القاعده بیش از آنکه پایبند ایدئولوژی سلفی رادیکال باشند، ابزارگرا هستند و تأکیدشان بر شعارهای سلفی بیشتر جنبه ابزاری برای رسیدن به قدرت و مقابله با غرب و مخالفان دارد. یکی از آن موارد را می‌توان در احیای ناسیونالیسم عربی تحت لفافه سلفی‌گری جست‌وجو کرد. مطابق این ناسیونالیسمِ مذهبی‌شده، عرب‌ها باید در پی احیای شکوه بربادرفته خود پس از خلافت عباسیان برآیند. آنها اسلام‌گرایی و ناسیونالیسم عربی را دو روی یک سکه می‌دانند.
زرقاوی معتقد است که خداوند عرب‌ها را با این دین، عزیز و سربلند گرداند و با این دین آنها را از تاریکی‌ها به سوی نور و از پرستش بت‌ها به پرستش خدای یکتا هدایت کرد و بدین وسیله آنان را بر بنی‌بشر گرامی داشت. به خدا سوگند، برانگیختن حضرت محمد(ص) از میان قبایل عرب نعمت بسیار بزرگی است.(قادری،1378 :ص12)
این رویکرد القاعده، در استنباط‌ های فقهی و احکام و فتاوای شرعی نیز دنبال شده است و آنان فقیهی را که دور از فعالیت‌های اجتماعی و رفتارهای سیاسی، صرفاً براساس کتاب و مطالعه در پی فهم احکام دینی برآید، فاقد شرایط کافی می‌دانند. به عبارت دیگر، «فقه پویا» در نظر آنان فقه جهادی و عمل‌گراست
زرقاوی به نقل از سیدقطب می‌نویسد: شکوفایی فقه اسلامی تنها در عرصه حرکت، فعالیت و پویایی صورت می‌گیرد و نباید آن را از فقیهی که هنگام پویایی، فعالیت و حرکت (جامعه) در گوشه‌ای آرام نشسته است انتظار داشت. در این زمانه کسانی که سر در کتاب و دفتر دارند و برای استنباط احکام فقهی از آن منابع می‌کوشند و برآنند با بهره گرفتن از این احکام به تجدید فقه اسلامی بپردازند و به دور از فعالیت‌های (عملی) بمانند که هدف آن رهایی انسان از عبودیت غیرخدا، حذف شریعت طاغوت، تثبیت شریعت الهی و بازگرداندن آنان به بندگی پروردگار است، در حقیقت، ماهیت و هویت این دین را نشناخته و در شناسایی فقه دین ناتوان‌اند.(قادری،1378:ص229)
صرف ‌نظر از اینکه مراد سیدقطب از عبارات بالا چیست، می‌توان نظریات زرقاوی را این‌گونه تفسیر کرد که او فقه پویا را فقهی اجتماعی ـ سیاسی می‌داند که با داشتن دغدغه‌های روز جامعه مسلمانان بتواند همگام با ایدئولوژی القاعده پیش برود و خواسته‌های آنان به ویژه تأسیس حکومت دینی را محقق سازد.در واقع، زرقاوی از آنکه قریب به اتفاق روحانیان اهل سنت گرایشی به آن ایدئولوژی ندارند و برای مشروعیت‌بخشی به آن حرکت نمی‌کنند، آنها را فقهای حقیقی نمی‌داند و در نتیجه آنان را به چنین حرکتی دعوت می‌کند. بر این اساس، ایدئولوژی القاعده به علت سیاست‌زدگی، در برخی مواقع و در بعضی افراد به ابزارگرایی انجامیده است.
این گروه (فقها)، عقاید خود را از تلفیق عقایدی به دست آورده‌اند که بزرگان اسلام چه در صدر و چه اکنون، آن را دور انداخته‌اند. آنها این عقاید را به گونه‌ای در هم آمیخته‌اند تا بتوانند به بدترین شکل به افسارگسیختگی، وابستگی، فساد و غارت نظام‌های حاکم و مرتد و خارج از شریعت، مشروعیت بدهند.
آنان روش خوارج را در تکفیر و وارد ساختن اتهامات گوناگون مانند فسق، فجور، بدعت، حلال بودن خون و حرمت «مجاهدان اسلام» در پیش گرفته‌اند. برای مثال، مفتی مصر، که کارمند رسمی دولت است، از آن دولت حقوق می‌گیرد تا عملی را که برای آن اجیر شده است انجام دهد؛ یعنی مشروعیت بخشیدن به نظام لاییکی که مطیع یهود است و با مسلمانان بدرفتاری می‌کند.(افشار،مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران)
4-2-2-3 شیعیان عربستان
شیعیان عربستان اغلب در مناطق شرقی این کشوربه نام احساء زندگی می کنند.شیعیان عربستان با داشتن تعداد بالای جمعیت و موقعیت استراتژیک (وجود ذخائر غنی نفتی ومجاورت با مناطق شیعه نشین همسایه از جمله عراق وبحرین) ضمن آنکه بزرگترین جامعه شیعیان جهان عرب بعد از کشور عراق ولبنان را تشکیل میدهند ،عامل مهمی در سیاست سعودی در کل منطقه می باشند.تقریبا یک سوم جمعیت این استان مهم، از شیعیان می باشند.همینطور بیش از 95درصد ساکنان قطیف وحومه آن ونیمی از جمعیت شهر هفوف ،شیعه هستند.
شیعیان استان شرقی دوازده امامی هستند . اختلاف اصلی شیعیان با وهابی های مسلمان سنی که اکثریت جمعیت کشور را تشکیل می دهند ضمن آنکه معارفی ودینی است ،تفاوت اصولی بر سر دکترین توحید می باشد. انتقاد اصلی وهابی علیه شیعیان این است که آنان عبادت خداوند را با وارد کردن انسانهای معصوم یعنی همان بندگان خداوند ،خدشه دار کردند. با این وجود اصلی ترین اختلاف عملی بر روی جانشینی پیامبر اکرم است. وهابی ها مانند همه مسلمانان سنی ادعاهای شیعیان را قبول نداشته ورد می کنند. این اختلاف ضمن آنکه باعث جدایی بین شیعه وسنی شده است موجب تنشهای مختلفی بین شیعیان و دولت سعودی ومتحد مذهبی آنان یعنی وهابیان می گردد.
از نظر وهابی ها عملکرد اکثریت انسانها شرک تلقی می شود به آانجهت که آنان به عبادت سنگ ودرختها می پردازند. او معتقد بود که رافضی ها یا همان شیعیان اولین کسانی بودند که شرک را وارد دین کردند و با مطرح کردن علی (ع)عقاید نادرست خود را ترویج می کنند. آنها با این بهانه به پیروان خود برعلیه منطق شیعه نشین دستور جهاد دادند و به سرزمینهایشان حمله کردند و آنها را به مذهب سنی و جماعت وادار کردند که عمدتا حنبلی نامیده می شد.
از سال 1745 که با اشتراک منافع ومساعی اشرافیت سنی قبیله ای ،دولت جدید سعودی به رهبری محمدبن سعود و نیز همراهی مذهبی محمد بن عبد الوهاب تشکیل شد ،شیعیان احساءدر چند دوره زمانی تحت تسلط وهابیان در آمدند. از (1818-1792)و از( 1872-1830)و از (1843-1837) واز سال 1913 تا کنون.
اولین بروز عملی نظریه وهابیون در قبال شیعیان در تهاجم ایشان به احساء در دهه آخر قرن هیجدهم آشکار شد وهابیون در این حمله تمام آنچه که نماد شرک می خواندند را نابود کردند وبعد علما و خطبا وهابی دسته دسته به سوی مدارس ومساجد احساء گسیل شدند که اندیشه وهابی را تبلیغ وگسترش دهند. دولت اول سعودی به دلیل زمان کوتاه تسلطش و نیز اقدامات عداوت آمیزش در فبال شیعیان نتوانست اندیشه وهابی را گسترش دهد و در دوره دولت دوم یعنی حکمرانی ترکی و فیصل ،بدلیل ضعف حکمرانی ،شیوه ترویج وهابیت را با رعایت کمی اعتدال در پیش گرفتند. با فتح احساء در سال 1913 دوره سوم تعاملات شیعه-وهابی عربستان آغاز شد. و سعودیان دست بهترمیج عقاید وهابیت در احساءزدند و می کوشیدند در راستای منافعشان جامعه شیعی را دچار تغییر وتحول کنند. از سوی دیگر نیروی نوظهور اخوان قرار داشت . این نیرو از صحرا گردان قبایل مختلف تشکیل شده بود که تحت آموزشهای عقیدتی وهابیون قرار داشت ودر سال 1912 ابن سعود بوسیله آنها هسته مرکزی ارتش سعودی را تشکیل داد. این گروه یکی از اصلی ترین اهرم های رشد همه جانبه سعودی در شبه جزیره عربستان به حساب می آمدند. عقیده و گرایش اصلی این گروه در سرکوبی و نابودی کامل شیعیان خلاصه شده بود. این گروه تمامی تلاش خود را در راه تغییر کلی عقاید شیعیان و یا ازبین بردن کامل آن مبذول می داشتند.
از سال 1922 ابن سعود تلاش خویش را برای در دست گرفتن اوضاع وکنار گذاشتن اخوان در احساءبیشتر کرد. در پی این اقدامات شیعیان توانستند آزادی عمل بیشتری برای انجام مراسم مذهبی خویش داشته داشته باشند. ضمن آنکه اوضاع اقتصادی آنان هم تا حدی بهبود یافت.
رویکرد ابن سعود واخوان در قبال شیعیان کاملا متفاوت بود. ابن سعود می کوشید برای تسلط به جامعه شیعی روشی را انتخاب کند که متکی بر تزریق مستقیم عقاید وهابی نباشد اما اخوان که نسبت به مظاهر تمدن کافر غربی نظیر تلگراف ،تلفن واتومبیل معترض بودند با اینگونه عقاید متحجرانه و عقب افتاده ،طبیعی بود که در باب تعامل ابن سعود با شیعیان نیز اعتراضات وسیعی داشته باشند. آنان در سال 1926 خواهان برکناری ابن سعود از ریاست حکومت سعودی شدند. در پاسخ ابن سعود در ابتدای سال 1927 اجلاسی در ریاض برگزار کرد که تمام سران قبایل وعلمای مذهبی به آن دعوت شده بودند . او موضع خود را برای ایجاد مصالحه و آشتی با اخوان و ایجاد یکپارچگی ملی اعلام کردود پایان این اجلاس فتوایی هم بر علیه شیعیان صادر کرد.از جمله که شیعیان باید اسلام وهابی را می پذیرفتند وآن را اعلام می کردند. پنج مرتبه در روز نماز به جای می آوردند.. هر گونه عقیده وعمل تقدس بار نسبت به اهل بیت پیامبر را کنار می گذاشتند.اماکن مربوط به اعمال مخصوص نظیر حسینیه ها را تخریب می کردند و مبانی اسلام وهابی را آموزش می دادند در غیر این صورت مجازات می شدند.
اما در واقع این فتوا هیچ وقت عملی نشد ودر مرحله یک دستور غیر عملی باقی ماند . نتیجه آن وخامت اوضاع و تیرگی رابطه اخوان و ابن سعود بود که سر انجام شورش اخوان را در پی داشت. این شورش شکست خورد و ابن سعود دلیلی برای اقدام عملی بر علیه شیعیان ندید؛پس به آن عمل نکرد.
در این معادلات جدید ابن سعود که نماینده افکار تحول خواه ومدرن وهابی در قرن بیستم بود برگ برنده بیشتری نسبت به اخوان که سنت گرایانی متحجر بیشتر نبودند،در دست داشت.
پس از این پیروزی جایگاه شیعیان در جامعه واقتصاد سعودی بهتر شد. کشف نفت در دهه سوم قرن بیستم در مناطق تحت سکونت شیعیان و استخدام شیعیان این مناطق در شرکت نفتی امریکایی آرامکونقش مهمی در این تغییر داشت. با این وصف نقش شیعیان در اقتصاد کشور غیر قابل انکار بود چنانکه جمع کثیری از شیعیان هفوف به توانایی مهارت در طلا سازی و چرم کاری شهرت یافته اند و شیعیان قطیف در تهیه مواد غذایی و خوراکی در منطقه معروف می باشند.
با این وجود هنوز تعصبات گسترده ای علیه شیعیان وجود دارد . اکثر آنان در مراکز استخراج نفت وبندر جبیل در سطوح پایین ویا به عنوان کارگر مشغول به کارند و تعدادکمی به سطوح مدیریتی راه یافته اند و عموما در مشاغل مختلف برای رسیدن به مراحل بالاتر و ارتقای شغلی باز می مانند. تنها از سال 1984به بعد بود که شیعیان توانستند به سطوح مدیریتی راه یابند.همچنین شهرهای نفتی شیعه نشین مانند هفوف وقطیف در منطقه الاحساءدر مقایسه با شهرهای دیگر همجوار مانند دمام ،جبیل و خبار عقب مانده ترند. همچنین از کمبود خدمات عمومی و مراکز علمی ودرمانی رنج می برند. همچنانکه به محدود یتها ی خود در امور فرهنگی و آموزشی معترضند . مثلا نمی توانند در مدارس محلی خود ادبیات وتا ریخ شیعه تدریس کنند. همه این موارد و تعصبات اجتماعی باعث شده که شیعیان خود را به عنوان انسانهای درجه دوم در جامعه احساس کنند. ( یاکوب گلد برگ،458:1389)

…

R22

R21

A2

Rmn

…

Rm2

rm1

Am

Rij: نظر فردi اُم درباره عاملj اُم که در مقیاس ۵ گزینه­ای طیف لیکرت (۱ تا ۵) بیان شده است.
بهنجار کردن ماتریس تصمیم‌گیری: به منظور قابل مقایسه شدن، مقیاس‌های مختلف اندازه‌گیری ماتریس تصمیم‌گیری به ماتریس بهنجار شده یا ماتریس بی‌مقیاس موزون با بهره گرفتن از فرمول زیرتبدیل می‌شوند.

تعیین عامل ایده‌آل مثبت و ایده‌آل منفی: در این مرحله بایستی عوامل که از نظر پاسخ‌دهندگان به عنوان مهمترین عامل و کم‌اهمیت ترین عوامل مشخص شده‌اند، شناسایی شوند. به عبارتی:
گزینه ایده­آل مثبت
گزینه ایده­آل منفی
محاسبه اندازه جدائی (فاصله): در این مرحله بایستی میزان فاصله هریک از عوامل از ایده­آل مثبت و ایده­آل منفی تعیین شود.بنابراین فاصله گزینه i اُم با ایده­آل­ها با بهره گرفتن از روش اقلیدسی به شرح زیر است:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فاصله گزینه i اُم از ایده­آل مثبت
فاصله گزینه i اُم از ایده­آل منفی
محاسبه میزان نزدیکی هر کدام از عوامل به عامل ایده‌آل مثبت و ایده‌آل منفی: محاسبه مقدار Ci بر اساس فرمول زیر:
مقدار فاصله با ایده آل مثبت منفی
مقدار فاصله با ایده آل منفی + مقدار فاصله با ایده آل مثبت

و دسته بندی عوامل بر اساس ترتیبی نزولی Ci. به عبارت دیگر Ci هرچه بالاتر باشد درجه اهمیت عامل بالاتر است.
۳-۱۰- معرفی تکنیک AHP
تصمیم یک فعالیت روحی در انتخاب و قضاوت است و یکی از مهمترین مشخصه­های انسانی است، انسان در طول زندگی خود تصمیم­ های زیادی می­گیرد هر چند که برخی از آنها اهمیت چندانی برخوردار نمی ­باشد. هر چه مسئولیت و اختیارات انسان بیشتر باشد، تصمیم ­گیری دارای اهمیت و حساسیت بیشتری می باشد. از آنجا که اتخاذ تصمیم صحیح و به موقع می ­تواند تاثیر بسزایی در زندگی شخصی و اجتماعی انسان­ها داشته باشد، ضرورت وجود یک تکنیک قوی که بتواند انسان را در این زمینه یاری کند، کاملا محسوس می­­­باشد. برای تصمیم گیری­های پیچیده، اغلب مدلهای ریاضی برای ساده کردن و خلاصه کردن مسائل واقعی استفاده می­­شود تا تجزیه و تحلیل سیستماتیک را ممکن سازد، استفاده از مدل­های ریاضی مزایای ذیل را در بر دارد:
۱- ساده تر بودن تجزیه و تحلیل مسائل
۲- تعیین هدف یسیار واضح و روشن جهت مساله
۳- امکان محاسبات قیاسی مناسب و راحت
اگرچه برای برخی از مسائل تصمیم ­گیری پیچیده یا بسیار بزرگ، مدل­های ریاضی ضعیف می­باشد، زیرا تصمیم گیرنده برای انتخاب و قضاوت نمی­تواند برای تمامی پارامترهای مساله، مقادیر کمی تعیین نماید. به عنوان مثال انتخاب شغل شامل عواملی از قبیل حقوق، فرصت پیشرفت شغلی، محل کار و همکاران جدید می­باشد.
بنابراین پژوهشگران تحقیق در عملیات شروع به مطالعاتی در مورد یک قانون طبیعی مخفی شده در فرایند تصمیم ­گیری انسان کردند و توسعه مدلهای ریاضی به تدریج به سوی مدلهای تصمیم ­گیری ریاضی با در نظر گرفتن قضاوت و انتخاب انسانی متمایل شده است. در تصمیم گیری چند عاملی افراد به طور ذهنی و شهودی عوامل مختلفی را در تصمیماتشان در نظر می­گیرند و این مسایل باعث کاهش دقت و سرعت در تصمیم ­گیری می­ شود و تصمیم ­گیری را تا حد زیادی به فرد تصمیم گیرنده وابسته می­ کند. برای رفع این مشکل و یا حداقل کردن آثار جانبی روش های تصمیم ­گیری با معیارهای چندگانه طراحی شده است که هر کدام از قوانین و اصول خاصی پیروی کرده و دارای مزایا و معایبی هستند. فورمن معتقد است که یک سیستم تصمیم گیری چند معیاره باید دارای خصوصیات زیر باشد:
۱- امکان فرموله کردن مساله و تجدید نظر کردن
۲- در نظر گرفتن آلترناتیوهای مختلف
۳- در نظر گرفتن شاخصها و معیارهای مختلف
۴- امکان بکارگیری شاخصهای کمی و کیفی در فرایند تصمیم ­گیری
۵- منظور کردن نظرات افراد مختلف در مورد گزینه­ ها و شاخص ­ها
۶- امکان تلفیق قضاوتها برای محاسبه نرخ نهایی
۷- وجود یک مبنای تئوری قوی
AHP یک روش تصمیم گیری است که تصمیم گیرنده یا گروه تصمیم گیری را قادر می­سازد تا مساله مورد نظر خود را شکل داده و بر اساس ساختار حاصله، مقایساتی را جهت تعیین اولویت گزینه­ های مطرح در تصمیم گیری انجام دهد. این تکنیک برای اولین بار در سال ١٩٨٠ توسط توماس الساعتی مطرح شد.

نعمتی و همکاران (۱۳۸۸) اعلام کردند که روش خشک کردن بر میزان اسانس و نوع و درصد اجزای تشکیل دهنده آویشن دنایی موثر می‌باشد، بازده اسانس آویشن دنایی بر حسب وزن خشک در روش‌های خشک کردن با آون ۳۰، ۴۰، ۵۰ درجه و سایه به ترتیب ۴۲/۱%، ۱۲/۱%،۲۴/۱%، ۲۹/۱% می‌باشد. همچنین تیمول به‌عنوان جزء اصلی و مهم در اسانس‌های حاصل از نمونه‌های خشک شده درآون ۳۰، ۴۰ ، ۵۰ درجه و در سایه به ترتیب به میزان ۳/۷۵ %، ۷/۷۵%، ۷۲%، ۲/۶۷ % موجود می‌باشد. بالاترین میزان تیمول نیز ‌در اسانس نمونه‌های خشک شده در آون ۳۰ و ۴۰ درجه وجود داشت که اختلاف معنی‌داری با دو روش دیگر نشان داد.
روستاییان و همکاران (۲۰۰۰)، ترکیب‌های عمده اسانس گیاه T. pubescens را تیمول (۹/۳۷%)، کارواکرول (۱/۱۴%)، پارا-سیمین (۱/۱۳%) و گاما–ترپینن (۷/۸%)، گزارش نمودند.
رسولی و همکاران (۲۰۰۸)، ترکیب‌های عمده اسانس گیاه T. eriocalyx تیمول (۳۳/۶۴%)، بتا-فلاندرن (۲۲/۱۱%) و سیس-سابینن هیدرات^[۶۹](۳۸/۸%)، گزارش نمودند.
برازنده^[۷۰](۲۰۰۴(، ترکیب‌های عمده اسانس گیاه T. fallax را تیمول (۹/۶۵%) و گاما-ترپینن (۸/۱۰%) گزارش کردند.
به ‌منظور تعیین بهترین زمان برداشت گیاه آویشن ابلق از نظر بالاترین عملکرد پیکر رویشی و میزان اسانس آزمایشی توسط امیدبیگی و همکاران (۱۳۸۸) انجام گردید. نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد که مناسب‌ترین زمان برداشت پیکر رویشی گیاه آویشن ابلق برای رسیدن به بالاترین عملکرد اسانس، مرحله تشکیل میوه می‌باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

آویشن آذربایجانی با نام علمی (Thymus migricus Klokov and Desj.-Shot) گونه مورد مطالعه یاوری و همکاران (۱۳۸۸) در این تحقیق بود. ترکیب‌های شیمیایی اسانس‌ها با بهره گرفتن از دستگاه‌های گاز کروماتوگرافی‌گازی و گاز‌کروماتوگراف متصل به طیف‌سنج ‌جرمی شناسایی شدند. در مجموع در اسانس قوشچی، نازلو و بند به ترتیب ۲۰،۱۸،۲۱ ترکیب شناسایی شدند که از میان این ترکیب‌ها، سه ترکیب تیمول (۵/۷۰ -۶/۴۶%)، گاما-ترپینن (۷/۱۶-۲/۶%) و پارا-سیمن (۲/۶-۴%) در میان سه منطقه مشترک بوده و از غلظت بالایی برخوردار بودند.
آویشن باغی Thymus vulgaris.L یکی از گیاهان تیره نعناعیان (Lamiaceae) است که در نواحی مختلف مدیترانه و برخی نواحی آسیا می‌روید و امروزه در مناطق مختلف جهان و از جمله در ایران کشت و تولید می‌شود. آویشن محتوی ۸/-۶/۲ درصد (معمولاً۱ درصد) اسانس است تیمول جزء اصلی ترکیبات در گیاه آویشن است. اسانس ‌آویشن از جمله ‌ده‌ اسانس معروف می‌باشد ‌که جایگاه خاصی در تجارت جهانی دارد (نقدی بادی و مکی زاده تفتی، ۱۳۸۲).
در پژوهشی که نیک‌آور و همکاران (۱۳۸۳) انجام دادند اجزای تشکیل دهنده اسانس سرشاخه‌های‌ گل‌دار آویشن دنایی را مورد مطالعه قرار دادند. در این مطالعه اسانس سرشاخه‌های گل‌دار گیاه که به روش تقطیر با آب به‌دست آمده بود توسط تکنیک‌های GC/MS و GC/FIDآنالیز گردید. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد، این اسانس ‌حاوی بیش از ۲۶ ترکیب (معادل تقریباً ۷/۹۹ درصد) است. ترکیبات اصلی اسانس‌ عبارت‌ بودند‌ از‌:‌ تیمول ‌(۷/۴۷%)، ‌پارا-سیمن‌ (۵/۶%)‌، بتاکاریوفیلن ‌(۸/۳)، ‌و متیل‌ کارواکرول (۶/۳%).
برگ و ساقه‌های جوان آویشن دارای بوی مطبوعی می‌باشند که ناشی از وجود اسانس است. مقدار اسانس در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت بوده و بین ۱ تا ۵/۲ می‌باشد. در اندام‌های رویشی آویشن به جز اسانس، ترکیب‌هایی مانند فنول، تانن، فلاونوئید، ساپونین و مواد تلخ نیز وجود دارد (یاوری و همکاران، ۱۳۸۸).
فاضلی و همکاران (۱۳۸۶) گزارش کردند که بیشترین ترکیب‌های تشکیل دهنده اسانس آویشن باغی به ترتیب تیمول (۱۴/۳۳ درصد)، کارواکرول (۵۹/۱۹ درصد)، لینالول(۱۶درصد) و پاراسیمن (۵۲/۶ درصد) می‌باشد.
امیدبیگی و ارجمندی (۲۰۰۰) بیشترین تیمول به دست آمده از اسانس قسمت‌های هوایی آویشن باغی را ۷/۳۸ درصد گزارش کردند.
امیدبیگی و رضایی‌نژاد (۲۰۰۰) در گیاه آویشن باغی بیشترین مقدار تیمول را ۱۳/۴۱ درصد گزارش کردند.
در مورد اسانس آویشن شیرازی کارواکرول و تیمول بیشترین مواد گروه فنلی هستند و تحقیقات نشان می‌دهد که مجموع اثرات ضد میکروبی جز به جز ترکیب‌های موجود در اسانس‌ها از اثر ضد میکروبی اسانس کمتر است(رسولی و همکاران، ۲۰۰۸).
رزاقی آبیانه و همکاران (۲۰۰۹) ترکیبات فرار در آویشن باغی و (Citrus aurantifolia) را مورد بررسی قرار دادند. آن‌ها گزارش کردند که بیشترین میزان اسانس در تیمول و مقدار آن ۹۹/۷۰ درصد بوده است.
تحقیق‌های انجام شده در مورد آویشن باغی، نشان داده است که بالاترین عملکرد سرشاخه و اسانس گیاه آویشن باغی کاشته شده در ارتفاع پایین در مقایسه با مناطق مرتفع و در مراحل گلدهی کامل به دست می‌آید(گل‌پرور ‌و همکاران، ۱۳۹۰).
در تجزیه شیمیایی عصاره آویشن الیگودرز(Thymus eriocalyx) و خرم آباد (Thymus persicus )به ترتیب ۶۶ درصد و ۷/۵ درصد تیمول،۱۰ درصد و ۲۵ درصد کارواکرول بوده است که هر دو ساختمان فنلی داشته و اثر ضدباکتریایی آن‌ها نیز شناخته شده است(رزاقی آبیانه و همکاران، ۲۰۰۹).
نتایج یک تحقیق در استان اردبیل بر روی ترکیب‌های شیمیایی و اسانس حاصل از گیاه تالشی که یکی از ۴ گونه انحصاری ایران است نشان داد در اسانس مورد بررسی تعداد ۴۹ ترکیب (۷۶/۹۹) درصد شناسایی شد که در این میان تیمول (۴۳/۲۴) درصد، بورنئول (۳۶/۱۱) درصد، پارا-سیمن (۰۹/۱۰) درصد، گاما-ترپینن (۷۸/۷) درصد، آلفا-پینن(۲۹/۵) درصد و کارواکرول (۰۷/۵) درصد ترکیب‌های عمده بودند(رسولی و همکاران، ۲۰۰۸).
نجات ابراهیمی و همکاران (۲۰۰۸)، با تحقیق بر روی میزان اسانس و ترکیب‌های مختلف تشکیل دهنده اسانس Thymus carmanicus، ترکیب‌های عمده آن را شناسایی کردند که شامل: کارواکرول(۹/۶۸-۹/۵۸) درصد، پارا-سیمن(۹/۸-۳) درصد، گاما- ترپینن(۸-۳/۴) درصد، تیمول(۶-۴/۲) درصد و بورنئول(۴-۳/۲) درصد بودند.
طبق تحقیقات ارائه شده در استان گلستان جهت بررسی ترکیب‌های شیمیایی روغن اسانس آویشن کرمانیThymus carmanicus که یکی از گونه‌های بومی ایران است با جمع آوری سرشاخه‌های گل‌دار آویشن کرمانی از ارتفاع ۲۲۵۰ متری کوهستان چهار باغ (استان گلستان)، به روش تقطیر با بخار آب اسانس‌گیری و بازده اسانس ۸۲/ درصد به دست آمد، روغن اسانس توسط کروماتوگراف گازی(GC) و دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنجی جرمی(GC/MS) مورد تجزیه و شناسایی قرار گرفت. از میان ترکیب‌های شناسایی شده، پولگون(۳۷/۲۵) درصد، ۱و۸-سینئول(۴۷/۹) درصد، کارواکرول(۹۴/۸) درصد، ترانس-پارا-منت،۲- ۱- ال(۴۹/۸ )درصد، وربنون(۰۴/۸) درصد، بورنئول(۳۷/۶) درصد، پارا-سیمن(۱۳/۶) درصد، منتول(۷۶/۵) درصد، پیپریتون(۴۳/۵) درصد و تیمول (۳) درصد، بیشترین مقدار از حجم اسانس را به خود اختصاص داده اند(یاوری و همکاران، ۱۳۸۸).
در پی نتایج پژوهش سفیدکن و عسکری (۲۰۰۲)، در مقایسه کمی و کیفی اسانس چند گونه آویشن مشخص شد که ترکیب‌های عمده اسانس Thymus pubesence، شامل: تیمول(۹/۳۷) درصد، کارواکرول(۱/۱۴) درصد، پارا- سیمن(۱/) درصد و گاما-ترپینن(۷/۸) درصد بوده و ترکیب‌های عمده اسانس Thymus Koschyamus، تیمول(۵/۳۵) درصد، پارا-سیمن(۷/۱۷) درصد ، کارواکرول(۷/۱۱) درصد، آلفا-پینن(۸/۸) درصد و آلفا- ترپینئول(۵/۶) درصد می‌باشد.
نیک آور و همکاران (۲۰۰۵) میزان اسانس دو گونه آویشن دنایی و آویشن کوهی در ایران را به ترتیب ۴/۲ و ۲/۱ درصد اعلام کردند.
نتایج برخی پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد که گونه‌هایThymus غنی از ترپنوئیدهای فنلی هستند که فعالیت‌های قوی آنتی اکسیدانی از خود نشان می‌دهند(گل‌پرور ‌و همکاران، ۱۳۹۰).
علیپور اسکندانی و همکاران (۱۳۸۸)، گزارش کردند که اسانس آویشن شیرازی به عنوان یک طعم دهنده طبیعی گیاهی اثر حفاظتی علیه باکتری باسیلوس سرئوس در سوپ دارد و می‌تواند برای برخی از مواد غذایی نیز به عنوان افزودنی استفاده شود.
موارد استعمال اسانس آویشن شیرازی به عنوان یک گیاه دارویی شامل رفع سرماخوردگی به صورت بخور و تسکین دردهای مفاصل و بر طرف سازنده نفخ و انگل‌های دستگاه گوارش و درمان آنتریت می باشد(بقالیان و نقد بادی، ۱۳۸۸).
آویشن شیرازی Zataria multiflora از تیره نعناعیان است که در ایران می‌روید و دارای اثرات ضددرد، ضدالتهاب، آنتی اکسیدان، ضدعفونی کننده ،ضدانگل و .. می‌باشد(برازنده، ۲۰۰۴).
روغن آویشن دارای خواصی نظیر ضداسپاسم، بادشکن، ضد قارچ، ضدعفونی کننده، ضدکرم، ضدروماتیسم و خلط آور می‌باشد. اسانس آویشن از جمله ده اسانس معروف است که دارای خواص ضد باکتریایی و ضد قارچی، آنتی اکسیدانی، نگهدارنده طبیعی غذا و تأخیر دهنده پیری پستانداران می باشد و جایگاه خاصی در تجارت جهانی دارد(پیرقانعی و همکاران، ۲۰۱۲).
۲-۲- سوابق تحقیق خارجی در مورد اسانس گونه‌های آویشن
در آزمایشی تاثیر انواع خاک (شنی- لومی- آهکی) و دوره آبیاری روی ترکیبات اسانس آویشن (Thymus vulgaris) بررسی شد. رشد گیاه در خاک‌ آهکی و دوره ‌آبیاری ۳ روزه بیشترین بازدهی را در وزن ‌تر ‌و ‌خشک داشت. درصد تیمول در خاک‌های شنی،‌ آهکی و رسی - لومی به ترتیب ۳۵/۷۱ و ۶۸/۵۰ و ۷۱/۴۷ درصد بود و ترکیبات p-cymene در زمانی که تحت استرس قرار گیرد به ‌شدت کاهش می‎یابد (Eman et al., 2008)
کالوانووا ^[۷۱]و ‌همکاران (۲۰۰۱) اسانس روغنی را در گونه‌های وحشی تیموس بررسی‌ کردند. در این آزمایش از پنج‌ گونه آویشن استفاده‌ شد. ترکیبات‌ شیمیایی با بهره گرفتن از روش GC و GC/MS اندازه‌گیری شد. ترکیبات اسانس به شش‌گروه تقسیم شد: تیمول، تیمول+کارواکرول،‌ کارواکرول، لینالول+ سیترال،‌ لینالول+ کارواکرول،‌ لینالول+ ژرانیول+ کارواکرول.
ابوصابر‌^[۷۲]و ‌همکاران (۲۰۱۲) در آزمایشی ‌ترکیبات ‌اسانس ‌آویشن‌دنایی ‌در ‌سه منطقه دماوند، چهارمحال بختیاری ‌و آذربایجان را بررسی کردند ‌که ‌آویشن در آذربایجان دارای ۲۰ ترکیب، در دماوند ۱۳‌ ترکیب‌ و ‌در چهارمحال بختیاری ۱۶ ترکیب داشتند که ترکیب تیمول در آویشن دنایی بیشتر از آویشن باغی است.
پاول ^[۷۳]و همکاران (۲۰۱۰) آنالیز ترکیبات اسانس دو گونه وحشی از آویشن در‌ رومانی را بررسی کردند. ترکیبات اسانس شامل کارواکرول، ترپینین، سیمین، ژرانیول، نریل‌استات و بتا‌بیسابلون بودند.
آیس دایلک ^[۷۴]و همکاران (۲۰۰۳) فعالیت ضد‌میکروبی و ترکیبات اسانس ۳۸ گونه از آویشن در ترکیه ‌را ‌بررسی کردند. آنالیز ترکیبات توسط روش GC and GC/MS انجام‌ شد. در سه‌ گونه مهم آویشن (T. Zygioides var. lycaonicus, T. longicaulis subsp. Longicaulis var. subisophyllus and T. pulvinatus) ، درصد تیمول (۶/۵۶، ۸/۴۲، ۹/۳۶) گزارش شد.
گونه Thymus camphorates,T. Mastichina مورد مطالعه میگل ^[۷۵]و همکاران (۲۰۰۴) بود که آنالیز ترکیبات اسانس در گونه کامفورتز شامل: ‌آلفا ترپینول (۳۲%) ، سینئول۱٫۸ (۵۸%) ، و در گونه ‌ماستی‌چینا: لینالول (۱۷%) ، لینالول استات (۱۵%) ، سینئول۱٫۸ (۱۱%) بود و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی محرک ۲/۲ آزوبیس (۲ آمیدینو پروپان) و دهیدروکلراید (ABAP) در کامفورتز بیشتر بود.
پینه‌واز ^[۷۶]و همکاران (۲۰۰۴) خاصیت ضدقارچ اسانس‌ و دیگر ترکیبات اصلی در سه‌ گونه آویشن (Thymus vulgaris, T. Zygis subsp zygis and T. mastichina subsp mastichina) را بررسی‌ کردند. آنالیز ‌توسط ‌گاز‌ کروماتوگرافی GC and GC/MS انجام‌ شد و ترکیبات ‌شامل: کارواکرول، تیمول، پارا-سیمن و سینئول بود.
نیکلا^[۷۷]و‌ همکاران ‌(۲۰۱۰)‌ فعالیت میکروبی و پلی‌فنولیک ۸ جمعیت آویشن (Thymus pulegioides) را در شمال مولداوی بررسی کردند. آنالیز را با بهره گرفتن از گازکروماتوگرافی و اسپکتروفوتومتری انجام دادند و ترکیبات ‌فلاونوییدی (۱۴۲۵/۰)، پلی‌فنولیک (۲۸۴۵/۰)، اسیدکربوکسیلیک ‌با ‌ارزش (۷۲۰۱/۱) و کافئیک اسید (۰۷۱۵/۴%) می‌باشد.
ردا^[۷۸] و همکاران (۲۰۰۵) تاثیر برخی از هورمون‌های رشد را بر میزان و درصد اسانس ، ترکیبات فنولیک و فعالیت آنتی‌اکسیدانی در آویشن‌باغی بررسی کردند. هورمون‌های استفاده‌شده در این پژوهش جیبرلین، ایندول‌بوتیریک، بنزیل‌آمینوپورین، آسکوربات، تیامین، نیکوتین‌آمید ‌بود و نتایج چنین نشان داد که همه این هورمون‌ها به اضافه ویتامین C تاثیر معنی‌داری در افزایش اسانس‌ و ترکیبات فنولیک موجود در گیاه دارد.
آنالیز ترکیبات اسانس در Caridothymus capitatus توسط اهمت^[۷۹] و همکاران در (۲۰۰۵‌) ‌بررسی شد. آنالیز توسط GC/MS انجام شد و ترکیبات اسانس شامل: کارواکرول (۶/۳۵%)، پارا-سیمن (۲۱%)، تیمول (۶/۱۸%)، گاما-ترپیپسین (۳/۱۲%)، آلفا-تریپسین (۲/۳%)، بتامیرسین (۳%)، آلفاتوجین (۳/۱%).
پلی‌مورفیسم و ترکیبات اسانس در جمعیت (Thymus caespititius) درمنطقه آتلانتیک درپژوهشی بررسی شد. آنالیز ترکیبات با‌ GC and GC/MS ‌بود. مونوترپن‌ها و همه آنالیزها (۹۰-۵۵%) و ترکیبات اکسیژنی (۷۹-۴۴%) بود. سسکوئی‌ترپن‌ها در این جمعیت‌ها دیده می‌شود و حدود (۲۸-۱۳%) بودند. پلی‌مورفیسم۱۱ جمعیت از این گونه آویشن در نمونه‌های مشابه بررسی شد (Pereira et al., 2003).
در پژوهشی ترکیبات اسانس گونه (Thymus comosus) با بهره گرفتن از روش GC/MS بررسی کردند. این گونه از گیاهان منطقه رومانی است. در ارتفاعات۷۰۰-۴۰۰ متری می‌روید و به عنوان گیاه دارویی برداشت می‌شود.‌ ترکیبات شیمیایی و اسانس‌ توسط گاز کروماتوگرافی ‌و اسپکترومتری آنالیز شد. تقریباً (۱/.-۰۹/.) روغن‌های پایدار بود. ترکیبات اصلی شامل اکسید‌کاریوفیلین (۸۲/۵۴%)، کامفن (۷۳/۱۰%)، بتا-بوربوتن (۹/۵%)، ادیسمول (۶۵/۳%)، آلفا-پینن (۶۷/۳%) بود (Pavel et al., 2009).
گودنر‌^[۸۰]و همکاران (۲۰۰۸) ترکیبات معطر و اسانس تیموس هیمالیا، اسپانیایی و ولگاریس را با بهره گرفتن از تکنیک MS GCO and GC/ بررسی کردند. آنالیز به ‌همراه روش آلفاکتومتری برای ترکیبات فرار ‌و روغن‌ها ‌استفاده‌ می‌شود. بیشترین ترکیبات معطر از تیموس‌هیمالیا: لینالول، بورنئول، تیمول، بتا‌داماسنون و ‌بیشترین ترکیبات در تیموس ولگاریس: اکواگیپتول، بورنئول، استات ترپینیل، بتا-داماسنون بود و ‌میر‌تنول، بتا-داماسنون و بتا -آیونون از ترکیباتی بود که برای اولین‌بار در این گونه‌ها شناسایی شد.
مرکلی^[۸۱] (۱۹۸۶)، ترکیب‌های عمده اسانس گیاه T. Fedtschenkoi را لینالول (۲/۱۷%) ، و بورنئول (۴/۱۰%) ، گزارش کردند.
کسمو و کماروا ^[۸۲](۱۹۸۳)، ترکیب‌های عمده اسانس گیاه T. Transcaucasicusرا تیمول (۸/۴۶%) و کارواکرول (۸/۱۰%) ، گزارش نمودند.
اسمیلو^[۸۳] و همکاران (۱۹۸۱) ترکیب‌های عمده اسانس گیاه T. Trautvetteri را جرانیول (۶/۱۰%) و لینالول به مقدار ناچیز گزارش کردند.
ازکان و چالکت^[۸۴] (۲۰۰۶) با بررسی میزان اسانس و عناصر تشکیل دهنده اسانس در گیاه آویشن باغی (Thymus vulgaris L.( 30 ترکیب را در اسانس این گیاه شناسایی کردند که مهم‌ترین عناصر تشکیل دهنده عبارتند از:تیمول ۲/۴۶ درصد، گاما ترپینن۱/۱۴ درصد، پاراسیمن ۹/۹ درصد، لینالول ۴ درصد، میریسن۵/۳ درصد، آلفا توجون ۸/۲ درصد و آلفا پینن ۳/ درصد بود. آن‌ها گزارش کردند که روغن فرار گیاه آویشن دارای مقادیر بالایی از تیمول ۲/۴۶ درصد می‌باشد.
رال و همکاران^[۸۵] (۲۰۰۵) با بررسی ترکیب‌های تشکیل دهنده اسانس گیاه آویشن باغی کاشته شده در کشورهای مختلف اروپا، ۷۹ ترکیب را در اسانس این گیاه شناسایی کردند. بیشترین ترکیب‌های تشکیل دهنده اسانس، تیمول(۷/۷۵-۹) درصد، کارواکرول(۵/۸۳- ۵/۱) درصد، پارا-سیمن(۴/۳۴-۳/۴) درصد، گاما-ترپینن(۷/۱۹-۹) درصد، لینالول(۸/۴-۴/۰) درصد، ای-بتا-کاریوفیلن(۳/۹-۵/۰) درصد و ترپینن-۴-ال( از مقادیر کم تا ۸/۳) درصد بودند. میزان مهم‌ترین ترکیب‌های فنلی( تیمول و کارواکرول) بین ۴/۸۴-۴/۱۹ درصد و ترکیب‌های سازنده آن (پارا-سیمن و گاما-ترپینن) بین ۵/۳۸-۷/۵ درصد متغییر بود. بیشترین مقدار تیمول در کشور هند (۵/۶۵) درصد و استونی(۷/۷۵) درصد مشاهده شد و بیشترین مقدار کارواکرول در اسانس به دست آمده از کشور یونان (۵/۸۳) درصد مشاهده گردید.
کریستنسن و گروسن^[۸۶](۲۰۰۶) تأثیر مرحله رشدی گیاه و زمان برداشت را بر میزان اسانس دو گیاه آویشن باغی و مرزنجوش مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که مرحله رشدی گیاه و زمان برداشت تأثیر زیادی بر میزان اسانس و ترکیب‌های تشکیل دهنده اسانس دارد. همچنین در این آزمایش مشخص شد که تاریخ برداشت در میزان اجزاء مهم تشکیل دهنده اسانس مانند تیمول، پاراسیمن و گاما ترپینن بسیار تأثیر گذار است.
ازگاون و تانسی^[۸۷](۱۹۹۸)، اثرات شرایط محیطی مختلف، محل رویش و زمان برداشت را بر میزان اسانس و ترکیب‌های تشکیل دهنده آویشن باغی در ۳ منطقه کشور ترکیه مورد بررسی قرار دادند. آن‌ها اعلام کردند که شرایط محیطی و زمان برداشت محصول تأثیر بسیار زیادی بر میزان اسانس و ترکیب‌های تشکیل دهنده اسانس دارد.
پروت و گاردی^[۸۸](۲۰۰۸)، میزان و ترکیب‌های تشکیل دهنده اسانس را در برگ‌های تازه آویشن باغی در ایالت ریودژانیرو برزیل مورد بررسی قرار دادند. ۳۹ ترکیب در اسانس این گیاه مشاهده گردیدکه ۲۸ ترکیب از آن قابل شناسایی بود. بیشترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را تیمول(۷/۴۴) درصد ، پارا-سیمن(۶/۱۸) درصد و گاما – ترپینن(۵/۱۶) درصد به خود اختصاص دادند.
ازگاون و تانسی^[۸۹](۱۹۹۸)، اسانسThymus carnosus در اسپانیا را بررسی کردند. ترکیب‌های عمده آن، بورنئول(۳/۲۷) درصد، کامفن(۱/۱۷) درصد، ترپینن-۴-ال(۱/۱۱) درصد و گاما ترپینن(۷/۷) درصد گزارش شده است.
کارامان^[۹۰](۲۰۰۱) ترکیب‌های شیمیایی روغن فرار حاصل از بخش‌های گل دهنده Thymus revolutus که گیاه بومی ترکیه است توسط GC/MSآنالیزکرد، طبق این آنالیز ۲۲ ترکیب از آن گزارش دادند که کارواکرول ترکیب غالب این اسانس است.
سوکمن و همکارانش (۲۰۰۴)، ترکیب‌های شیمیایی اسانس Thymus spathulifolius توسط GC و GC/MS آنالیز گردید و ۲۸ ترکیب از آن به دست آمد که عمده ترکیب‌های آن شامل تیمول(۵/۳۶( درصد، کارواکرول(۸/۲۹) درصد، پارا-سیمن(۱۰) درصد و گاما- ترپینن(۳/۶) درصد بودند.
ویلیامز و لوسا^[۹۱](۲۰۰۱)، پی بردند که اسانس آویشن یک اثر جایگزین روی سیستم گوارشی حیوانات دارد. آن‌ها گزارش کردند که روغن‌های ضروری آویشن می‌تواند اثر افزایشی روی تولید آنزیم‌های گوارشی داشته باشد و به واسطه افزایش اعمال کبد، محصولات گوارشی را بهبود ببخشد.

۴-۱ مقدمه

در فصل قبل به بیان فرضیه‌های تحقیق، متغیرها و روش‌های مورد نیاز برای آزمون فرضیه‌ها پرداخته شد. همچنین جامعه‌ی آماری، نحوه‌ی انتخاب نمونه و چگونگی گردآوری داده‌های مورد نیاز بیان گردید. در این فصل به تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌ آوری شده از جامعه‌ی مورد بررسی پرداخته می‌شود. برای تجزیه و تحلیل داده‌های گردآوری شده از روش‌های آمار توصیفی، آمار استنباطی و همچنین رسم نمودار وجداول استفاده شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تحلیل تجربی در این تحقیق،نیازمند داده های مالی مربوط به اقلام تعهدی(به عنوان سنجه ی مدیریت سود) و اطلاعات کسب شده از گزارشات و اظهار نظر های حسابرسی می باشد.داده های مربوط به نوع اظهار نظر حسابرس ،استفاده شده در آزمون ها از گزارشات حسابرسی به صورت دستی و داده های مالی از صورتهای مالی حسابرسی شده مندرج در سایت پژوهش،توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس اوراق بهادار و نرم افزار ره آورد نوین استخراج شده است.جامعه آماری این تحقیق کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد لذا نمونه ای شامل ۷۵۰ مشاهده( سال-شرکت) دربرگیرنده ۱۲۵شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، طی ۱۳۸۶ الی ۱۳۹۱ انتخاب گردیده است.

۴-۲ داده ها و آمار توصیفی

جدول ۴-۱ و ۴-۲، آمار توصیفی متغیرهای اصلی تحقیق در مدل های ۱ و ۲ را نشان می دهد که شامل تعداد مشاهدات،میانگین، میانه، انحراف معیار،حداقل و حداکثر می‌باشد. مقادیر مذکور تصویر جامعی از داده‌های تحقیق ارائه می‌دهند.
به دلیل اینکه مشاهدات پرت تا حدی می توانند نتایج یک تحقیق را تحت تاثیر قرار دهند،سعی شده است تاثیر مشاهدات مذکور خنثی شود.

نتایج ارائه شده در جدول ۴-۱ نشان می دهد که میانگین نسبت کل اقلام تعهدی به کل دارایی ها برابر با ۰٫۰۲۱- و کمتر از میانه می باشد(۰٫۰۲۰-).همچنین چولگی و کشیدگی آن به ترتیب برابر با ۰٫۰۱۱ و ۳٫۷۶ است که به توزیع نرمال(با چولگی صفر و کشیدگی ۳) نزدیک است ولی نرمال بودن توزیع اقلام تعهدی را نمی توان تایید کرد.
یافته های به دست آمده در جدول ۴-۱ از چولگی و کشیدگی سایر متغیر های ارائه شده نشان می دهد که به دلیل داشتن تفاوت فاحش با چولگی و کشیدگی توزیع نرمال(به ترتیب صفر و ۳)،این متغیرها دارای توزیع غیر نرمال و نوسانات شدید می باشند که در تحلیل رفتار آن از طریق مدل های رگرسیونی ،می بایست توجه کرد.

بر کسی پوشیده نیست که شیخ صدوق از آنچنان اندوخته‌ی علمی برخوردار بوده که کمتر کسی را می‌توان به راستی باوی مقایسه نمود چرا که بیش از سیصد کتاب و رساله در رشته‌های مختلف علمی تالیف کرده و کتابخانه‌ی صاحب بن عباد در شهرری، این گنجیه‌ی آثار نفیس و گرانقدر علمی را، همواره در اختیار داشته است.^[۱۲۰] شیخ صدوق در میان دانشمندان شیعه، در وسعت معلومات و کثرت کتب و آثار علمی کم نظیر بوده است. شیخ طوسی، صدوق را (حافظ‌حدیث) و (رجالی‌بصیره) و (ناقد اخبار) می نامد و می‌گوید: (در میان اساتید قم، مانند وی از نظر قدرت حفظ و کثرت دانش دیده نشده است چنانکه در حدود سیصد اثر دارد و فهرست کتب وی مشهور است.^[۱۲۱] نجاشی کتاب شناس بزرگ شیعه، صدوق را فردی ((کثیر التالیف)) دانسته و در کتاب خود در حدود دویست کتاب از او نام برده است.^[۱۲۲] شیخ‌صدوق هنگام تالیف کتاب ((من لا یحضره الفقیه)) بنا به ادعای خود، دویست و چهل و پنج کتاب تالیف کرده و شریف ابوعبدالله، مصاحب وی، توانست اجازه‌ی نسخه برداری و روایت آن‌ها را از مولف بگیرد.^[۱۲۳]
در مقدمه کتاب الهدایه، فهرستی شامل دویست‌و‌سی و یک عنوان از آثار شیخ صدوق به چاپ ‌رسیده است، که به ترتیب حروف الفبا از کتاب ((ابطال الاختیار و اثبات النص)) آغاز می‌شود و با کتاب الهدایه، به پایان می‌رسد.^[۱۲۴] محققان دیگری از قدیم تا امروز نیز آثار شیخ صدوق را در کتابهای خود نام برده‌اند.^[۱۲۵]
۳-۳- ویژگی های آثار شیخ صدوق:
شیخ صدوق در مسائل توحید و اصول دین همان متن اخبار و نص آیات قرآن را ذکر کرده و کمتر دیده می شود که پیرامون نوشته ها ، قلم فرسایی کرده و از فکر خود چیزی نوشته باشد. این موضوع از مطالعه‌ی کتاب ((توحید)) صدوق کاملاً آشکار است. از این رو پاره‌ای گمان برده‌اند که این روش به جهت عدم بضاعت فکری و علمی وی بوده و شیخ توانایی نداشته چون متکلمین و فلاسفه و بزرگان عصر خود در موضوع عقاید قلم فرسایی کند و یا مطالب را در سلک قیاس و استدلال منطقی در آورد و چون متفکرین عصر خود وارد بحث و استدلال گردد و همین امر سبب شد تا در کتب رجال وی را در زمره‌ی اخباری ها به شمار آورند ولی با کمی تامل روشن است که شیخ نه عاجز از استدلالهای منطقی و فلسفی بوده و نه اخباری است، بلکه فیلسوفی دینی و مجتهدی عالی مقام است و در مقام تحقیق و بحث از همه‌ی فقهای متاخر، برتری دارد.^[۱۲۶]
این روش صدوق که بیان اخبار و آیات می‌باشد دقیقاً وی را از دیگر علما و فقها جدا کرده ، و به همین جهت از نظر پرورش دینی، دارای مکتب مخصوص و مشخصی می باشد.^[۱۲۷]
تامل در اسامی کتابهای‌صدوق نشان می‌دهد که وی از بحث‌گوناگون علوم دینی آگاه و در آن‌ها صاحب نظر بوده است و هدف اصلی‌اش از تالیفات رفع نیازهای علمی و تحقیقاتی طبقات‌مختلف مردم بوده است. از ملاحظه‌ی اسامی کتب وی خاصه کتابهای باقی مانده، آشکار است که آثار او بیشتر رنگ حدیثی و فقهی و کلامی دارد.^[۱۲۸]
تعدادی از آثار صدوق با عنوان ((مسائل)) تالیف شده است که این از مرجعیت علمی او و کاربردی بودن آثارش در آن عصر حکایت دارد. بسیاری از‌آثار شیخ صدوق در پاسخ به درخواست‌های دانشمندان و علاقه مندان به حدیث نگاشته شده است که تعامل خوب وی را با علمای معاصرش نشان می‌دهد. از این کتب می‌توان به ((عیون اخبار الرضا)) و ((من لا یحضره الفقیه)) و ((رساله‌ی اولی)) اشاره کرد.^[۱۲۹] و از همه مهمتر کتاب ((کمال‌الدین و اتمام النعمه)) است‌که شیخ صدوق آن را به امر مستقیم امام عصر(عج) نگاشته است.^[۱۳۰]
تعداد دیگری از‌آثار شیخ صدوق درباره‌ی مسائل اخلاقی می‌باشد. به طور مثال شیخ، کتابی درباره‌ی ((حقوق‌برادران دینی در اسلام)) دارد که به ((مصادقه الاخوان)) مشهور است که مشتمل بر سی‌باب‌می‌باشد که در آن حقوق مومنان در قبال یکدیگر و ایجاد روابط حسنه میان ایشان از طریق اخلاقیات بیان شده است.^[۱۳۱]
از آثار به جای مانده از شیخ صدوق چنین برمی‌آید که او در نقل روایات به صورت ((مستند)) بسیار دقیق و امانت دار است به جز کتابهای ((من لا یحضره الفقیه))، ((الهدایه فی الاصول))، ((‌فروغ)) و ((المتفع))، که در آن پاره ای از احادیث مرسل^[۱۳۲] وارد شده ولی در دیگر آثار شیخ، مستند بودن احادیث اصلی علمی است که به شدت مورد توجه وی بوده است. علاوه بر این شیخ صدوق در بیان نظریات علمی استادانش، همه جا نظریات فقهی و کلامی و رجالی آنان را با انتساب به خودشان نقل می‌کند.^[۱۳۳]
همان‌طورکه از آثار شیخ صدوق پیداست وی در سه حوزه‌ی اعتقادی، اخلاقی و فقهی اسلام، تالیفات متعددی دارد. یکی از ویژگی‌های آثار وی نظم و جهت است که تالیفات او را به آثاری ارزشمند و هدفمند بدل کرده است و در اکثر این آثار جهت خاصی پیگیری شده است و مسائل نیز به تبع آن، متناسب با همان جهت تنظیم گشته به‌گونه‌ای‌که به آن جهت و سیستم خاصی داده شده است که البته این جهت تنها با کمی دقت به نظر می‌رسد و ممکن است از دید برخی پوشیده بماند.^[۱۳۴]
از سوی دیگر آثار صدوق به عنوان ستاره‌ای درخشان به فرهنگ شیعه نور بیشتری می‌بخشد، تسلط ساده و روان ایشان بر مجموعه عقاید شیعی و روایات مشایخ شیعه در آن زمان است.^[۱۳۵]
۴-۳- شرح مختصری از برخی آثار شیخ صدوق:
کتب شیخ صدوق را از نظر فقهی، اخلاقی و اعتقادی می‌توان تقسیم بندی کرد. کتبی نظیر “من لا یحضره الفقیه"، “الفسال"، “علل الشرایع” و “مدینه العلم” را می‌توان در زمره‌ی آثار فقهی قرار داد. آثاری نظیر “الامالی"، “صفات الاشیعه” و “فضائل الشیعه” را جزو کتب اخلاقی و کتاب‌های “التوحید"، “کمال الدین و تمام النعمه” و “الاعتقادات” جزو آثار اعتقادی شیخ صدوق محسوب می‌شوند.
از برخی دیگر از آثار شیخ صدوق می‌توان به “نوادر الصلات"، “کتاب الزکات"، “کتاب الخمس"، “حق الحداد"، “الجزیه"، “فضل المعروف"، “جامع الحجج"، “فضل الصوم"، “الفوائد"، “کتاب الفطر"، “کتاب الاعتکاف"، “کتاب الدیات"، “کتاب الحدود"، “کتاب السکنی"، “التجارات"، “السلطان"، “الملاحی"، “العلوم"، “النکاح"، “الوصایا"، “الوقف"، “الوضو"، “المیاه"، “الاغصال"، “فقه الصلات"، “فضل المساجد"، “فرایض الصلات"، و غیره اشاره نمود که متأسفانه اکثر این کتب در دسترس نمی‌باشد.
۱- من لا یحضره الفقیه:
مهمترین اثر به جای مانده از شیخ صدوق، کتاب ((من لا یحضره الفقیه)) است که به عنوان دومین کتاب از کتب اربعه‌ی شیعه به حساب می‌آید.^[۱۳۶] این کتاب بنا به پیشنهاد، ابو عبدالله محمد بن حسن علوی معروف به (نعمه) در شهر ایلاق توسط صدوق به رشته‌‌تحریر در آمد و به سیاق کتاب((من لا یحضره الطبیب)) (کسی که پزشکی در دسترس ندارد) تالیف محمد بن زکریای رازی ، نگاشته شده است.^[۱۳۷]
این کتاب در ششصد و شصت و شش باب و شمار اخبار آن پنج هزار و نهصد و شصت و سه خبر و شمار افرادی که از آنان حدیث نقل شده است،‌ پانصد و ده محدث و بعدها حدود هشتاد فقیه بر آن شرح نوشته‌اند و در حدود سیزده نفر محقق هم حواشی بر آن نگاشته‌اند.^[۱۳۸]
چنانچه از مقدمه‌ی کتاب بر می‌آید این اثر در حکم رساله‌ی علمیه‌ی شیخ صدوق به شمار می‌رود که برای مردم عادی و به اصطلاح مقلدان مسائل شرعی تالیف شده است.^[۱۳۹]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

وی در مقام انگیزه‌ی نگارش کتاب می‌نویسد: (( چون دست قضای الهی مرا به بلاد غربت کشاند و بنا به تقدیر خدایی، به قصبه‌ی ایلاق در سرزمین بلخ وارد شدم، در این نقطه شریف الدین ابو عبدالله معروف به نعمت، بر من وارد شده به طوری‌که از مصاحبت با او سینه‌ام گشوده شد و این کتاب را برای وی با حذف سند نوشتم تا طرق آن زیاد نشود اگر چه فواید آن زیاد است.^[۱۴۰]
گرچه سفارش دهنده‌ی تالیف کتاب به شیخ صدوق، عالمی دینی است، تردیدی نیست که این کتاب برای کسانی تالیف شده که فقیهی در دسترس ایشان نبوده، یعنی همان مردم عادی که برای دانستن فتاوی دینی به فقها و مراجع مذهبی مراجعه می‌کردند و اگر آنها را در دسترس نیستند، با مراجعه به رساله‌های علمیه‌ی آنها به حل مشکلات خود اقدام می کنند و برای درک ساده تر، این کتاب را با حذف سند یا تعلیق آن بیان کرده است تا استفاده از آنها برای مردم آسان‌تر باشد.
وی به جهت سند دار کردن روایات، کتابی موسوم به ((مشیخیه الفقیه)) را نگاشت و در انتهای ((من لا یحضره الفقیه)) قرار داد.^[۱۴۱] این رده‌بندی را شیخ حر عاملی با رده بندی الفبایی در انتهای ((وسائل الشیعه)) آورده که شامل سیصد و نود و سه طریق است.^[۱۴۲]
البته لازم به ذکر است که با توجه به تلاش صدوق در مستند کردن روایات ، حدود سه هزار و پانصد حدیث از شش هزار حدیث این کتاب مستند شد و حدود دو هزار و پانصد حدیث سند مستقل ندارد که این روایات را به اصطلاح ((مرسلات صدوق)) می نامند.^[۱۴۳]
برخی از دانشمندان شیعی، شرح ها و حاشیه هایی بر این نگاشته‌اند.^[۱۴۴] در ضمن احادیث صحیح این کتاب در کتابی موسوم به ((صحیح من لا یحضره الفقیه)) به زبان فارسی گردآوری شده است و هزار و ششصد و چهل و دو حدیث را تصدیق نموده است.^[۱۴۵]
۲- الامالی:
امالی جمع املاء به معنی دیکته کردن است، امالی گونه‌ای کتاب حدیث است که روایات آن حاصل املای شیخ به شاگردان خود و نیز مستمعان حدیث بوده است به همین سبب به این گونه کتب “مجالس” هم گفته می‌شود.^[۱۴۶]
این‌ کتاب‌ که به ((المجالس))^[۱۴۷] یا ((عرض ‌المجالس))^[۱۴۸] و ((العرض ‌عن ‌المجالس)) ^[۱۴۹] خوانده شده است، مجموعه‌ی نود و هفت مجلسی است که شیخ صدوق آن را در بین سالهای (۳۶۷ هـ.ق) تا (۳۶۸ هـ.ق) در شهرهای طوس، نیشابور و ری نگاشته است و این سخنرانی ها با سخنرانی های معمولی کاملاً متفاوت است زیرا، در این گونه سخنرانی ها تنها طالبان علم و راویان و محدثان شرکت می‌کردند و تمام مطالب و سخنان استاد بدون کم و کاست عیناً توسط حاضرین نگاشته و در پایان جلسه به صورت کتاب در می‌آمد و در این مجالس از ابتدا تا انتها به جز آیات و احادیث، سخن دیگری گفته نمی‌شد و به همین دلیل این‌گونه سخنرانی‌ها جنبه‌ی سندیت پیدا می کرد و مورد استناد علما و دانشمندان و مورخان و محققان قرار می‌گرفت.^[۱۵۰]
اخباری که شیخ صدوق در این کتاب آورده است از اساتید دو فرقه اخذ گردید که اکثر آنها جنبه‌ی تاریخی و اخلاقی دارد و فضائل خاندان پیامبر را حتی از زبان مخالفان مذهب روایت کرده است.^[۱۵۱]
ناگفته نماند که یکی از مجالس مهم این کتاب مجلس نود و سوم است که مطالب آن همگی با تاثیر از آیات و روایات تقریر شده و اصل مجلس و محتوای مباحث آن مربوط به شرایط مذهب شیعه است. فضائلی که هر شیعه‌ی واقعی باید آن را بیاموزد، در کنار رذایلی که در شان یک شیعه نیست آورده شده است.^[۱۵۲]
تبحر شیخ‌صدوق را در جمع‌ آوری و حفظ احادیث دو فرقه و شگفتی حافظه‌ی وی را می‌توان در این کتاب مشاهده کرد. زیرا وی مطالب‌کتاب را همراه با سلسله سند احادیث آن از حفظ قرائت می‌کرده و شاگردانش می‌نوشتند.^[۱۵۳]
۳- الخصال:
یکی از کارهای ابتکاری شیخ صدوق تالیف کتاب ((الخصال)) است. این کتاب که در نوع خود بی نظیر است، در برگیرنده‌ی سخنان حکمت آمیز، حوادث تاریخی، احکام فقهی، نصایح و مواعظ عبرت انگیز، حقایق علمی و گوهر ناب معنوی است.^[۱۵۴]
صدوق این کتاب را با خصال یگانه آغاز کرده و سپس به ترتیب تا خصال چهار گانه آورده است.^[۱۵۵] لذا طبقه بندی روایات از باب واحد شروع شده و تا فوق هزار ادامه پیدا می‌کند و این روش قبل از صدوق سابقه نداشته است.^[۱۵۶]
محقق‌معاصر آقای علی اکبر غفاری که در احیای آثار صدوق نقش به سزایی داشته است می‌نویسد: (( کتاب خصال با همه‌ی کوچکی حجم اش، دایره المعارفی است که دانشهای فراوانی را از معارف دینی و احکام حلال‌و‌حرام در برگرفته و حاوی مطالبی است که هیچ مجتهد، ادیب، مورخ، مفسر، واعظ سخنگو، گوینده‌ی بلیغ، فیلسوف الهی، سیاست مدار و طبیب حاذق از آن بی نیاز نیست. ))^[۱۵۷]
به‌نظر‌می‌رسد کتاب‌خصال از تالیفات دوران جوانی تا میانسالی‌شیخ باشد زیرا خود ابن بابویه در کتاب ((من لا یحضره الفقیه))^[۱۵۸] و (( التوحید))^[۱۵۹] پس از ذکر روایاتی به وجود آنها در کتاب خصال اشاره کرده است.
این کتاب دارای هزار و دویست و پنجاه و پنج حدیث است که در بیست و شش باب مجزا تنظیم گردیده و روایات آن از نظر موضوع بسیار گسترده است و مطالبی درباره‌ی هر یک از موضوعات اخلاقی و اعتقادی دربر دارد که به شکل کلی با اعداد در ارتباط اند و روایات کتب با سند کمال بیان شده است و متن روایات بدون هیچ گونه توضیح از ناحیه‌ی مولف آورده شده است.^[۱۶۰]
۴- معانی الاخبار:
در این کتاب مفاهیم روایات بیان‌گردیده و فهم و درک خوانندگان را نسبت به معارف دین و معانی احادیث بالا برده است تا آنان بتوانند با درک درست روایت کرده و کسب معرفت را به عالی‌ترین درجات برسانند تا به ایمانی عمیق نایل گردند و از جرگه‌ی ناقلان و راویان بی بصیرت خارج شده، در حلقه‌ی علمای ربانی و فقیهان و حدیث شناسان در آیند.^[۱۶۱]
همان‌گونه که از نام کتاب برمی‌آید محتوی کتاب شامل روایاتی است که در توضیح لغات و تعابیر مشکل روایات دیگر و بعضاً لغات مشکل قرآن وارد شده است.^[۱۶۲]
صدوق انگیزه‌ی خود از تالیف این کتاب را با ذکر سه حدیث از صادقین(ع) آغاز می‌کند و علت نام گذاری این کتاب و فلسفه‌ تدوین آن را روشن می‌سازد.^[۱۶۳]
کتاب معانی‌الاخبار، در بردارنده‌ی هفتصد و هفتاد و نه حدیث است که شیخ صدوق آنها را ضمن چهارصد و سی باب تدوین کرده است. لذا بسیاری از باب‌های کتاب بیش از یک یا دو حدیث در بر ندارند. از کارهای دیگر شیخ صدوق توضیحات نسبتاً مفصل فقهی، کلامی و تفسیری است که ذیل برخی از روایات دیده می شود.^[۱۶۴]
۵- التوحید :
چنانچه از نام کتاب برمی‌آید، صدوق در تالیف آن، روایات مربوط در موضوع، توحید و خداشناسی را گردآوری کرده است. احادیث توحید از سنگین‌ترین روایات اعتقادی است که فهم و درک آن نیاز به دانش و تیزهوشی فراوان دارد.
صدوق در سایه‌ی نبوغ ذاتی خود به جمع آوری روایات توحید همت گماشت و هر کجا که لازم بود با عنوان ((قال مصنف هذا الکتاب…)) به توضیح روایات مشکل پرداخته است.^[۱۶۵]
شیخ صدوق این کتاب را به قصد تقرب به خدا ، در رد کردن آراء کسانی نوشته است که شیعه را اهل جبر و تشبیه دانسته و در این سخن ناصواب به اخبار و روایاتی استناد جسته‌اند که از تاویل آنها کاملاً بی اطلاع بوده‌اند.^[۱۶۶] هم چنین وی ، خود درباره‌ی انگیزه‌ی نگارش این کتاب می‌نویسد: (( امری که موجب گشت این کتاب را به رشته‌ تحریر در آورم ابن بود که دیدم برخی از مخالفان به علمای شیعه نسبت جبر و تشبیه می‌دهند و دلیل آن هم روایاتی است که در کتب شیعه دیده اند، روایاتی که جاهل به تفسیر دقیق آن بودند و معانی دقیق آن‌ها را نشناخته‌اند و در نتیجه به تاویل غلط آن پرداخته اند، بدون آن که الفاظ آن روایات را با الفاظ قرآن تطابق دهند. آنان با این کار، چهره‌ی مذهب ما را در برابر مردم زشت و ناپسند جلوه داده‌اند و به انکار حجت‌های الهی امامان وادار کرده‌اند. پس من با قصد تقرب به درگاه الهی به تالیف این کتاب در موضوع توحید و نفی جبر و تشبیه اقدام کردم، در حالی که از ذات مقدس الهی کمک می‌طلبم و بر او توکل می‌کنم و او برای من بس است که چه وکیل خوبی است)).^[۱۶۷]
مصحح کتاب توحید درباره‌ی ارزش کتاب می‌نویسد : ((این کتاب از بهترین کتابهایی است که در زمینه‌ی معرفت الهی تالیف شده است. برای کسی که آن را مطالعه می‌کند، اصول علمی و برهان‌های عقلی مورد تایید آیات و روایات وارده از ائمه‌ی معصوم(ع) را نمایان می سازد و در آن بحث‌های روشنی است که به راه حق راهنمایی می‌کند و براهین رسایی‌که در مسیر اصول اعتقادی و شناخت خدای سبحان، به راه راست دلالت دارد، چرا که مولف آن ابوجعفر صدوق، محدثی صادق و عالمی ربانی به تمام معنی کلمه است.^[۱۶۸]
۶- کمال الدین و تمام النعمه:
یکی از‌ آثار ارزشمند و مفید شیخ صدوق کتاب((کمال‌الدین و تمام النعمه)) است. این کتاب‌که تاکنون بارها به چاپ رسیده جامع ترین و کامل ترین کتاب پیرامون اثبات وجود امام زمان (عج) با دلایل عقلی و نقلی است . در این کتاب از آیات قرآن و روایات معصومین و تاریخ انبیاء به شیوه ای بدیع استفاده شده است و طول عمر حضرت ولی عصر(عج) با استدلال منطقی و عقلی و استناد به روایات معتبر به اثبات رسیده است و به اشکالات و شبهات مربوطه پاسخ لازم و کافی داده شده است. ارزش و اعتبار این کتاب، گذشته از جامعیت و استحکام مطلب ، نزدیکی زمان تالیف آن با آغاز غیبت حضرت مهدی(ع) است، زیرا این کتاب در سال (‌۳۶۸ هـ.ق) یعنی زمانی که سن مبارک آن حضرت حدود یکصد و سیزده سال بود تالیف شده است.^[۱۶۹] نام دیگر این کتاب ((کمال الدین و تمام النعمه فی الغیبه))^[۱۷۰] است که از آیه‌ی شریفه‌ی ((الیوم اکملت لکم دینکُم و اتممت و علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا)) (امروز دین شما را برایتان کامل ساختم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را آیین شما پسندیدم).^[۱۷۱] اقتباس گردیده است.
صدوق در یکی از سفرهای خود به نیشابور بویژه در ملاقات با شیخ نجم الدین ابوسعید محمد بن حسن بن محمد بن احمد بن علی بن صلت قمی، متوجه این حیرت شد و در نتیجه نیاز به تالیف کتابی در اثبات غیبت امام عصر(عج) را احساس کرد و تصمیم داشت که پس از مراجعت به ری به تالیف کتاب دست زند ولی به واسطه‌ی رویایی که در نیشابور دید و دستوری که در این خصوص از امام عصر(عج) دریافت نمود، بلافاصله تالیف کتاب را در نیشابور آغاز کرد.^[۱۷۲]
با ‌نگاهی به ساختار کتاب‌روشن می‌شود‌که دو بخش مقدمه و متن اصلی، کاملاً مجزا از یکدیگرند. در مقدمه صدوق، درباره‌ی جهان‌بینی شیعه و ضرورت شناخت امام عصر(عج) سخن بر میان می‌آورد و شبهات مخالفین امامیه، بویژه زیدیه و واقفیه و نیز منکران وجود امام عصر(عج) را بیان‌می‌کند و با تکیه بر استدلال‌ها خود یا صاحب نظرانی مانند (ابن قبه) و (نوبختی) به شبهات پاسخ می‌دهد.^[۱۷۳]
شاید بتوان گفت که بیشترین‌بهره‌ای که‌می‌توان از این کتاب در موضوع تاریخ شیعه برد، آگاهی از اختلافات درون گروهی تشیع، بویژه درگیری های کلامی شیعه‌ی امامیه با گروههایی هم چون زیدیه و پیروان جعفر بن علی (معروف به جعفر کذاب) برادر امام حسن عسگری(ع) است.^[۱۷۴]