اتاق بازرگانی بین‌المللی ‌در مورد تفسیر اصطلاحات تجاری مقرراتی تدوین و منتشر ‌کرده‌است که تقریباً در حمل کالا از کشوری به کشور دیگر مورد استفاده جهانی قرار دارد. مقررات مذکور هر چند سال یکبار بر حسب ضرورت توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی با عرف و عملکرد تجارت بین الملل تطبیق داده می‌شود. ‌به این ترتیب در سال‌های۱۹۸۰ ،۱۹۹۰و۲۰۰۰مقررات به روز شده است.

اینکو ترمز ۲۰۰۰ شامل ۱۳ اصطلاح می‌باشد که در ۴گروه تقسیم شده‌اند. ماهیت مختلف اصطلاحات تجاری با دسته بندی آن‌ ها در ۴ گروه، با استفاده ازحرف اول به عنوان شاخص گروهی که اصطلاح به آن تعلق داردمشهود می‌باشد.

گروه اول فقط یک اصطلاح تجاری دارد یعنی EXW.، ولی در گروه بعدی یعنی (F3)اصطلاح وجود دارد که عبارتند از(FOB,FAS,FCA) در گروه بعدی که گروه© ‌می‌باشد چهار اصطلاح(CFR،C1F،CPT،C1P)( International Chamber of Commerce)

مهم‌ترین اختلافات ماهوی بین اینکو ترمز ۱۹۹۰، ۲۰۰۰ مربوط می‌شود به:
۱-گذاشتن وظیفه ترخیص کالا برای صدور به عهده فروشنده تحت FAS (که قبلا بر عهده خریدار بود.)

۲- مشخص کردن اینکه در FCA وظیفه بارگیری کالا روی وسیله حمل ارسالی خریدار به عهده فروشنده و وظیفه دریافت کالا به صورت تخلیه نشده از وسیله حمل وارده به عهده خریدار می‌باشد. ۳- گذاشتن وظیفه ترخیص کالا برای ورود به عهده خریدار در DEQ (که قبلا به عهده فروشنده بود.) به علاوه در مواردی واژه های به کار رفته در اینکو ترمز ۲۰۰۰ برای یکنواختی و سهولت فهم تغییر یافته است. این اصطلاحات کلا به منظور انطباق با شرایط روز صورت گرفته و نتایج حاصله ممکن است به نظر بعضی‌ها ناچیز و کم اهمیت باشد. (دست باز، ۱۳۸۷، ص۴۲) پنج اصطلاح هم در گروه Dوجود دارند که عبارتند از DAF)، DES،DEQ، DDP،(DDU حرف F حاکی از این است که فروشنده باید کالا را به حمل کننده تعیین شده بدون ریسک و هزینه برای خریدار (تا زمان تحویل) تحویل دهد . حرف © حاکی از این است که حتی بعد از رسیدن به نقطه حساس تقسیم ریسک، فقدان یا آسیب دیدن کالا، فروشنده باید هزینه های خاصی را به عهده بگیرد. حرف D نیز حاکی از این است که کالا باید به مقصد ذکر شده برسد. در ذیل فهرستی از اصطلاحات۱۳ گانه اینکوترمز۲۰۰۰ بیان می‌شود:
۱- تحویل کالا در محل کار (EXW)
۲- تحویل کالا در محل مقرر به حمل کننده ( FCA)
۳- تحویل کالا در کنار کشتی ( FAS)
۴- تحویل کالا روی عرشه‌ی کشتی ( FOB)
۵- قیمت کالا و کرایه تا بندر مقصد ( CFR)
۶- قیمت کالا، بیمه و کرایه تا بندر مقصد ( CIF)
۷- پرداخت کرایه حمل کالا تا مقصد(CPT)
۸- پرداخت کرایه حمل و بیمه کالا تا مقصد(CIP)
۹- تحویل کالا در مرز(DAF)
۱۰- تحویل کالا روی عرشه‌ی کشتی در بندر مقصد(DES)
۱۱- تحویل کالا روی اسکله در بندر مقصد(DEQ)
۱۲- تحویل کالا درمحل مقرردرمقصد بدون ترخیص و بدون پرداخت حقوق وعوارض گمرکی(DDU) 13- تحویل کالا درمحل مقرردرمقصد با ترخیص و با پرداخت حقوق و عوارض گمرکی(DDP)
‌در مورد اصطلاحات فوق باید گفت که هفت اصطلاح قابل استفاده برای انواع شیوه های حمل ونقل می‌باشند که عبارتند از:EXW، FCA ، CPT، CIP، DAF، DDU، DDP
این هفت نوع روش حمل را نیز به دو دسته تحویل به حمل کننده و تحویل در مرز تقسیم می‌کنند که اصطلاحات، FCA،CPTوCIPدردسته ی اول قرارمی گیرندبه این معنی که بایع ومشتری نقطه معینی را به هنگام انعقاد قرارداد تعیین می‌نمایند که کالا در آن محل تحویل شود و در مواردیکه نقطه معینی مشخص نشده باشد بایع حق انتخاب نقطه مناسب در محدوده‌ای که بتوان کالا را در اختیار حمل کننده قراردهد، دارد. اما ۳ اصطلاح DDP،DDU و DAF از اینکوترمز۲۰۰۰ در گروه تحویل در مرز قرار می‌گیرند. ‌در مورد ((تحویل در مرز)) نیز اینکوترمز نقطه‌ای را معین نموده است که محل تلاقی و تفکیکی مسئولیت‌های بایع ومشتری است، که تا رسیدن ‌به این موضوع باید اشاره کرد که توضیح هر یک از این اصطلاحات به طور مفصل در توان این پایان نامه نمی‌باشد و برای آشنایی بیشتر با این اصطلاحات به کتاب زیر رجوع شود: طارم سری، مسعود، ۱۳۸۷، اینکوترمز۲۰۰۰(ترجمه)، مؤسسه‌ی مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
نقطه تحویل کلیه هزینه های مربوط به کالا و حمل آن و هزینه های انجام تشریفات گمرکی لازم برای کالا و کلیه مسئولیت‌های تلف یا خسارت دیدن کالا بر عهده بایع است.
در اینکوترمز۲۰۰۰، ۶ اصطلاح دیگر به حمل و نقل کالا از طریق دریا اختصاص داده شده است که عبارتند از:
FAS، ۲-FOB، CFR، CIF، DES، DEQ
در اصطلاح FAS، تحویل هنگامی انجام می‌شود که کالا درکنار کشتی قرار می‌گیرد.
اما ۵ اصطلاح دیگر در دو گروه تحویل بر عرشه‌ی کشتی و تحویل در بندر مقصد قرار می‌گیرند.
اصطلاحات FOB،CFR وCIF در گروه تحویل و بارگیری بر عرشه‌ی کشتی)) قرار می‌گیرند. ‌به این معنا که وظیفه بایع ‌در مورد تحویل کالا هنگامی به پایان می‌رسد که کالا در بندر محل تعیین شده از نرده‌ی کشتی گذشته باشد. اما دو روش دیگر یعنیDES وDEQ در گروه ((تحویل در بندر مقصد)) قرار می‌گیرند، که وظیفه بایع ‌در مورد تحویل کالا هنگامی به پایان می‌رسد که کالا قبل از ترخیص برای ورود در بندر مقصد تعیین شده در عرشه‌ی کشتی در اختیار مشتری قرارگیرد. البته در هر چهار گروه ذکر شده تفاوت‌هایی بین اصطلاحات مذکور وجود دارد. (خزائی،۱۳۸۶،ص۲۰۳)

مبحث پنجم- نقض اساسی قرارداد

در این مبحث در قالب چند گفتار به بررسی نقض اساسی قرارداد پرداخته می شود.

گفتار اول- مفهوم نقض اساسی قرارداد در کنوانسیون

نقض اساسی قرارداد درر ماده ۲۵ کنوانسیون این گونه تعریف شده است :

گفتار دوم – ماهیت و جایگاه قوانین و قراردادهای نمونه (استاندارد)

رسیدن به وحدت حقوقی در معاملات بین ­المللی که بالتبع ناشی از وحدت حقوقی در سطح بین ­المللی است از دو طریق محقق می­گردد:

الف)انعقاد معاهدات و پیوستن به کنوانسیون­های بین ­المللی

ب)پذیرش مقررات یا قراردادهای نمونه از سوی تجار، شرکت­ها و مؤسسات

البته عده­ای از کشورها نیز به تدوین (مجموعه قوانین تجاری بین ­المللی) نموده ­اند که از آن جمله ‌می‌توان به کشور چکسلواکی اشاره نمود که اولین کشوری بود که چنین مجموعه قوانینی را تصویب نمود. در این کشور، حقوق تجارت بین ­المللی بنابر قانون شماره ۱۹۶۳/۱۰۱ تحت عنوان روابط حقوقی در مناسبات تجاری بین ­المللی، مصوب ۴ دسامبر ۱۹۶۳ که کد تجارت بین ­المللی نیز خوانده می شود، تدوین گردیده است. در حقیقت این اولین قانون تجاری بین ­المللی جهان که مشتمل بر ۷۲۶ ماده است، قسمت اعظم مقررات حقوق تجارت بین ­المللی را بیان می­ کند. این قانون هم شامل مقررات عمومی و هم شامل قواعد ویژه­ای ‌در مورد قراردادهای کلاسیک چون بیع، مشارکت، وکالت، کمیسیون، دلالی و…، قراردادهایی که بر اساس مبادلات بازرگانی بین ­المللی به وجود آمده مانند قرارداد وصول اسناد بانکی، قرارداد ضمانت بانکی و قرارداد کنترل نیز گنجانده شده است. ۱۳ سال پس از آن کشور آلمان اقدام به تصویب قانون تجارت بین ­المللی نمود که در فصل پنجم به بعد آن ‌در مورد قراردادهای تجاری بین ­المللی، محتوای آن­ها، تغییر طرفین قرارداد، ضمانت­های اجرای آن­ها، تخلف از آن­ها و فسخ آن­ها سخن به میان آورده است. و پس از آن کشور­هایی چون لهستان و رومانی نیز اقدام به تصویب این دست قوانین نمودند.^[۹۲]

هر چند ضوابط عینی و اصل حاکمیت اراده با توجه به ویژگی­ها و کارکرد خود می ­توانند در تعیین قانون مناسب بر قراردادهای بین ­المللی بسیار مؤثر واقع شوند؛ لیکن اوضاع و احوال کنونی در سطح جامعه جهانی بیانگر این واقعیت است که حتی زمانی که طرفین با توجه به اصل حاکمیت اراده، قانون مناسب با قرارداد خویش را تعیین می­نمایند این انتخاب و گزینش با محدودیت­های جدی روبرو ‌می‌باشد، نخست به دلیل وجود سیستم­های حقوقی متعدد و متفاوت در دنیا که به جهت ماهیت و محتوای خود سبب پیدایش قوانین گوناگونی می­گردند، که این مسئله دستیابی و اعمال قانون مناسب را پیچیده و مشکل می­ نماید. این موضوع حتی در مواردی که قاضی با اعمال ضوابط عینی در صدد کشف و اعمال قانون مناسب ‌می‌باشد نیز مصداق دارد و قاضی را در برابر همین مشکل قرار می­دهد. دوم: که در واقع ناشی ازمسئله قبل ‌می‌باشد؛ چرا که انتخاب قانون مناسب از میان قوانین متعدد و سیستم­های حقوقی مختلف به طور حتم نیازمند وجود و حضور کارشناسان و متخصصان حقوقی به ویژه حقوق بین ­الملل خصوصی که اشراف و آگاهی کامل بر محتوا و ماهیت و وجود این سیستم­ها و قوانین داشته باشند، ‌می‌باشد. و معمولا از یک سو تجار و بازرگانان چنین نیازی را حداقل تا بروز اختلاف ضروری نمی­دانند و از سوی دیگر دسترسی به چنین متخصصانی به آسانی امکان­ پذیر نمی ­باشد.^[۹۳] با عنایت به مسائل مطروحه باید اذعان داشت که ناگزیر از تبیین و تعریف ملاک و معیارهای معین و مشخصی هستیم که بر اساس آن اگر امکان از بین بردن تعارض قوانین ‌در مورد قانون مناسب میسر نشود حداقل سختی و پیچیدگی­های دستیابی به آن را کاهش داده و به حداقل ممکن برساند. از این رو به نظر می­رسد که بایستی هم در سطح داخلی، کشورها با تقنین قوانین مناسب نسبت به حل این معضل اقدام نمایند و در جامعه بین ­المللی نیز این عقل جمعی به وجود آید که بر اساس این ضرورت مشترک وفاق جمعی حاصل شده و برای رفع آن اقدام شود.

اقداماتی که در قالب کنوانسیون­های رم یا لوگانو انجام گرفته از جمله اعمال مناسبی است که می ­تواند نقش مؤثر و بسیار مثبتی را در زمینه تعیین قانون مناسب ایفا نماید.اگر چه اصل تساوی و استقلال دولت­ها مانع از این خواهد بود که مفاد این کنوانسیون­ها را بر آن­ها تحمیل نمود لیکن بایستی تمام دولت­ها در جهت حل این مسئله که با توجه به ویژگی جامعه جهانی که در دنیای معاصر واهمیت انعقاد قرارداد­های بین ­المللی،و رشد فزاینده آن­ها اهمیتی صد چندان دارد، اقدامی مؤثر به عمل آورند.برای به غلیان درآمدن احساس جامعه جهانی برای اجماع در تبیین راه حل مشخص و قطعی برای تعیین و اعمال قانون مناسب قراردادهای بین ­المللی، نقش علمای حقوق بین ­الملل به طور قطع مؤثر خواهد بود.اما تا رسیدن به مرحله ایده­ال به شرح مذکور، پیروی از قوانین مدل که در حال حاضر تقریبا دسترسی به آن­ها کار مشکلی نیست،راه حل مناسبی برای رفع تعارض ‌در مورد قانون مناسب بر قرارداد­­­ها ‌می‌باشد.اگر چه وضع قوانین مناسب،صریح و روشن و به دور از هر گونه ابهام یا اجمال، می ­تواند تا رسیدن به نقطه ایده­ال و بسیار مطلوب در سطح بین ­المللی، بسیار مفید و کارساز باشد.^[۹۴]

علاوه بر این، وظیفه حقوق ‌دانان به ویژه در سطح بین ­المللی، صرفا به متحدالشکل نمودن قوانین ختم نمی­ شود، بلکه اقدام به تفسیر مشابه و مراعات آن از طرف همه کشور­ها به نحوی هماهنگ نیز ضرورت دارد. در اثناء تفسیر مواد کنوانسیون­ها باید ‌به این امر مهم توجه داشت که با تکمیل قواعد مربوط به تجارت بین ­الملل و انجام اصلاحات لازم، آن­ها را در جهت هماهنگی هرچه بیشتر با زندگی روزمره جهانی و عندالاقتضاء پیشتازی در حل مشکلات مستحدثه یاری نمود.^[۹۵]

این خصیصه­ای متداول از اقتصاد مدرن تولید انبوه است که قراردادهای صنعتی، توزیع و تحویل محصولات و خدمات به وسیله شروط و قیود استاندارد یک طرف قرارداد حاکم گردند.^[۹۶] و این شروط و قیود که در بسیاری از مواقع به صورت قراردادهای نمونه بروز ‌می‌کنند همان قراردادهایی هستند که از سوی تجار، شرکت­ها و مؤسسات تجاری مورد قبول بوده و ماهیت، ضرورت و منافعی همانند قوانین نمونه که در بالا به تفصیل به معرفی آن­ها پرداختیم را دارا می­باشند و به جهت جلوگیری از تطویل کلام از توجیه مجدد وجود آن­ها می­پرهیزیم و برآنیم تا در گفتار پنجم مفصلا به معرفی انواع آن­ها بپردازیم.

گفتار سوم – مزیت های استفاده از قراردادهای استاندارد یا نمونه

اولین نکته­ای که در جهت روشن نمودن ذهن در تبیین ترویج و همه­گیر شدن این قراردادها در دنیای بازرگانی اشاره نمود این است که امروزه استفاده از قراردادهای استاندارد رواج بسیاری یافته، به صورتی که برخی نویسندگان ادعا نموده ­اند بیش از ۹۰درصد قراردادهای انعقاد یافته از طریق قراردادهای استاندارد انجام می­پذیرد.^[۹۷] قرارداد­های ساخت کارخانه ­ها و تأسیسات در خارج به طور معمول به شکل فرم­های نمونه منعقد می­شوند که با مقتضیات معامله مورد نظر تطبیق داده ‌شده‌اند.^[۹۸]

نقش و اهمیت خلاقیت:

الف) نقش و اهمیت خلاقیت از جنبه کلی

۱٫ خلاقیت و نوآوری یکی از اساسی ترین و بنیادی ترین ویژگی های خاص انسان است.

۲٫ مجموعه تمدن انسان محصول خلاقیت ها و نوآوری های انسان است.

۳٫ ادامه حیات انسان بدون خلاقیت و نوآوری امکان پذیر نیست.

۴٫ خلاقیت و نوآوری یکی از اصلی ترین اهداف تعلیم و تربیت است.

۵٫ خلاقیت و نوآوری عامل بهبود مستمر کیفیت زندگی و افزایش رفاه و آسودگی و رفع مشکلات و موانع است.

۶٫ خلاقیت و نوآوری موجبات رشد و توسعه اقتصادی، علمی و صنعتی را فراهم می‌سازد.

۷٫ همه سازمان ها و کارخانه ها و کلیه تولیدات و محصولات و خدمات حاصل خلاقیت و نوآوری است.

۸٫ جوامع پیشرفته تر دارای خلاقیت و نوآوری های بیشتری هستند.

ب) نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری در جنبه فردی

۱) خلاقیت و نوآوری عامل رشد و شکوفایی استعدادها و سوق دهنده به سوی خودشکوفایی است.

۲) خلاقیت و نوآوری از طریق ایجاد زمینه ای انعطاف پذیر ذهنی و رفتاری در توسعه روابط اجتماعی نقش به سزایی دارد.

۳) خلاقیت و نوآوری در رشد و ظهور مهارت ها مانند مهارت های حل مسأله، خودآگاهی و مهارت های هنری، حرکتی، علمی و مکانیکی مؤثر است.

۴) خلاقیت و نوآوری عامل موفقیت های فردی، شغلی و اجتماعی است.

۵) خلاقیت و نوآوری زمینه‌های کنجکاوی، تلاش و تفکر را نیز فراهم می آورد.

۶) خلاقیت و نوآوری باعث ارتقای سطح بهداشت روانی افراد می شود.

ج) نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری از جنبه سازمانی

۱) خلاقیت و نوآوری عامل پیدایش سازمان است.

۲) خلاقیت و نوآوری تولیدات و خدمات را توسعه می‌دهد.

۳) خلاقیت و نوآوری عامل افزایش کمیت، تنوع تولیدات و خدمات است.

۴) خلاقیت و نوآوری موجب کاهش هزینه ها، ضایعات و اتلاف منابع می شود.

۵) خلاقیت و نوآوری موجب افزایش کیفیت تولیدات و خدمات و موفقیت در ر قابت می شود.

۶) خلاقیت و نوآوری انگیزش کاری کارکنان سازمان را افزایش می‌دهد (سام خانیان، ۱۴:۱۳۸۷).

درجه یا سطوح خلاقیت

محصول خلاق با توجه به سطوح مختلف درجه بندی می شود . تیلر با توجه به محصولات فکری بشر پس از بررسی و تحقیق در کیفیت آن ها پنج سطح خلاقیت را به شرح زیر شناسایی ‌کرده‌است که هریک از آن ها شامل درجات مختلفی از خلاقیت است :

۱- خلاقیت بیانگر^[۱۲۴]: این نوع خلاقیت بیان و اظهار وجود آزادانه شخص را امکان پذیر می‌سازد نقاشی­های فی­البداهه کودکان و ابتکارات آنان به هنگام بازی با یکدیگر یا با اسباب بازی­های مختلف از جمله این نوع خلاقیت محسوب می­شوند که در آن ها کیفیت محصول اهمیت چندانی ندارد لیکن این اظهار وجود برای تظاهر خلاقیت در سطح بالاتر لازم است .


۲- خلاقیت مولد^[۱۲۵]:در این سطح فرد کوشش­های نسبتاً زیاد و در عین حال هدف مندی برای تولید یک شی ء جدید یا حل مشکلی به خرج می‌دهد .

۳- خلاقیت اختراعی^[۱۲۶]: این نوع خلاقیت به وسیله توانایی شخص در تجزیه و تحلیل موقعیت و ساختن ترکیبات جدیدی از عناصر شناخته شده مشخص می­ شود، در این نوع خلاقیت هیچ گونه اثری از عقاید زیر بنایی جدید دیده نمی شود .

۴- خلاقیت نوآورانه^[۱۲۷]: به وسیله این خلاقیت تغییرات معنی دار و مفیدی در اصول و مبانی اولیه نظری، با ساخت و کنش ماشینی یا هنری به عمل می‌آید .

۵-خلاقیت شهودی^[۱۲۸]: محصول این سطح از خلاقیت، تولید چیزی کاملاً تازه و متفاوت از آن چه که تا به حال وجود داشته است، می‌باشد. (میرقیداری، ۱۳۸۲: ۶۴).

مؤلفه های خلاقیت

با توجه به مطالعات انجام شده مشخص می شود که هریک از صاحب نظران با توجه به دیدگاه خود خلاقیت را شامل اجزاء و عناصر خاصی دانسته اند. در رویکردی تطبیقی و جامع عناصر اساسی خلاقیت را می توان به شرح ذیل دانست:

۱- انگیزه: خلاقیت ارتباط بسیار نزدیکی با انگیزه دارد. انگیزه را می توان نیروی محرک فعالیت های انسانی و قوه جریان خلاقیت او دانست. انگیزه را به موتور و فرمان خودرو تشبیه کرده‌اند. در این مقایسه نیروی ذهن انسان و تعیین جهت آن، مفاهیم عمده انگیزه هستند. زندگی افراد بسیار خلاق این نکته را تأکید می‌کند که آن ها برای عرضه کارهای اصیل، انگیزه های عالی دارند. افراد خلاق در همه حرفه ها دارای این گرایش هستند که کار بیشتری بیافرینند و نسبت به هم سن های خود دوره طولانی­تری به عرضه کار ادامه می‌دهند.

۲- استعداد: یکی از عوامل مهم سازنده خلاقیت استعداد است. افرادی که از استعداد ذهنی مناسب و معمولی برخوردار نباشند در اصل آمادگی ارائه ایده های نو و خلاق را ندارند. در بحث از خلاقیت هر چند گفته می­ شود که هوش بالا چندان تاثیری در خلاقیت ندارد اما وجود هوش متوسط لازمه خلاقیت و نوآوری است.

۳- تلاش و پشتکار: هیچ پدیده ای را در زمینه خلاقیت و نوآوری نمی توان جانشین پشتکار و مداومت کرد. پشتکار یعنی انجام هر تعهدی، تلاش و کوششی پی­گیر داشتن با وجود موانع و مشکلات، هدفی را به طور دائم و خستگی ناپذیر ادامه دادن. اغلب افرادی که در زمینه ایده جویی فعالیت ‌می‌کنند ابتدا آغازگران خوبی هستند ولی تمام کننده های خوبی نیستند. سخت کوشی در خلاقیت به حدی مهم است که گفته اند، تنها ده درصد از خلاقیت ناشی از الهام و نود درصد حاصل از تلاش و کوشش است.

۴- دانش و اطلاعات: دانش و اطلاعات یکی از عوامل اساسی خلاقیت و در واقع ماده خام آن به شمار می‌آید. اگر یک قطب خلاقیت را جریان و فعالیت ذهنی بدانیم، قطب ‌دیگران معلومات و اطلاعات از اشیاء و امور است. ویلیامز می‌گوید: «خلاقیت مهارتی است که می‌تواند، اطلاعات پراکنده را به هم پیوند دهد، عوامل جدید اطلاعاتی را در شکل تازه ای ترکیب کند و تجارب گذشته را با اطلاعات جدید برای ایجاد جواب های منحصر به فرد و غیر متعارف مرتبط سازد.

به طور کلی رویکردهای مختلفی در خصوص اثربخشی سازمانی به کار برده شده است که در این قسمت به ذکر برخی از آن ها می پردازیم.

1. 1. رویکرد تحقق هدف^[۶۸]: این رویکرد متداول‌ترین معیار ارزیابی اثربخشی سازمانی است و اثربخشی سازمانی را عمدتاًً با نیل به یک یا چند هدف ویژه تعریف می‌کند و به طور گسترده در اکثر سازمان ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. تمرکز این مدل بر بروندادهاست. کارکنان در این رویکرد به دنبال بهره‌وری، کارایی و سودآوری هستند (دفت، ۱۳۹۰).

1. 1. رویکرد سیستم منبع^[۶۹]: در این رویکرد، سازمان باید توانایی کسب دروندادها را داشته باشد. رویکرد سیستم منبع بر معیارهایی تأکید دارد که بقاء طولانیمدت سازمان را افزایش خواهد داد. نظیر توانایی سازمان در کسب منابع، نگهداری از محیط داخلی خود به عنوان یک سازمان اجتماعی و تعادل موفق با محیط خارجی (رابینز، ۱۳۹۰؛ هوی و میسکل، ۲۰۰۸).

1. 1. 1. رویکرد رضایت ذینفعان استراتژیک^[۷۰]: هدف این رویکرد از اثربخشی سازمانی آن است که تقاضاهای ‌ذی‌نفعانی که در محیط سازمان حضور دارند را رفع نماید تا حمایت‌های مورد نیاز را برای ادامه و بقاء کسب نماید. این دیدگاه مشابه رویکرد سیستم منبع است، به جز آنکه با محیط درونی سازمان ارتباط ندارد. این رویکرد سازمان‌ها را عنوان یک محدوده سیاسی درنظر می‌گیرد که علاقه به کنترل کل منابع دارد. تعیین میزان رضایت گروه‌های ذینفع مانند بستانکاران، مشتریان، عرضه‌کنندگان مواد اولیه، کارکنان و صاحبان شرکت به عنوان شاخص عملکرد سازمانی به حساب می‌آید (دفت، ۱۳۹۰).

   

1. 1. رویکرد ارزش‌های رقابتی^[۷۱]: این رویکرد یک مدل تلفیقی را ارائه می‌دهد. موضوع و معیارهای اصلی و اساسی این رویکرد که ما برای ارزیابی اثربخشی سازمانی ارزش قائل هستیم و مورد استفاده قرار می‌دهیم (مانند نرخ بازگشت سرمایه‌گذاری، سهم بازار، نوآوری در محصولات و امنیت شغلی) متکی ‌به این است که ما چه کسی هستیم، چه چیزی ارائه می‌دهیم و چه منافعی را مد نظر قرار می‌دهیم. این رویکرد تعدادی از معیارهای اثربخشی سازمانی را در قالب مدل های چهارگانه (سیستم باز، روابط انسانی، هدف عقلانی و فرایند داخلی) قرار داده که هرکدام بر ارزش‌های ویژه‌ای متکی است و برحسب اینکه سازمان در چه مرحله‌ای از مراحل چرخه حیات خود می‌باشد، یکی از این مدل ها در اولویت قرار می‌گیرد (دفت، ۱۳۹۰؛ رابینز، ۱۳۹۰).

1. 1. رویکرد فرآیندهای درونی^[۷۲]: برخی از صاحب‌نظران این معیار اثربخشی سازمانی را رویکرد “سیستم های سالم” نامگذاری کرده‌اند. زمانی گفته می‌شود که یک سازمان، سیستمی سالم است که اطلاعات به آرامی در جریان باشد و تعهد، وفاداری، رضایت شغلی و اعتماد در بین کارکنان سازمان حاکم باشد. در واقع در این روش، اثربخشی یعنی میزان سلامت و کارایی سازمان. بهترین نمونه های این روش، الگوهایی است که در رابطه با روش های مبتنی بر روابط انسانی در سازمان ارائه شده است (دفت، ۱۳۹۰).

1. 1. الگوی اثربخشی سازمانی پارسونز: مدل پارسونز با مخفف حروف AGIL مشخص گردیده و شامل چهار ویژگی می‌باشد (اسکات، ۲۰۰۳؛ مقیمی و رمضان، ۱۳۹۰):

1. 1. نیل به هدف یعنی هدفگذاری

1. 1. انطباق یعنی تحصیل منابع کافی

1. 1. انسجام یعنی ایجاد و حفظ همکاری و هماهنگی بین واحدهای فرعی سیستم

1. تداوم و حفظ الگوهای فرهنگی که به معنای ایجاد، حفظ و انتقال فرهنگ و ارزش‌های خاص سیستم است.

انواع اثربخشی

اثربخشی سازمانی می‌تواند در انواع مختلفی از قبیل اثربخشی درونی، اثربخشی بیرونی، اثربخشی نهادی مورد بررسی قرار بگیرد (ترک زاده، محمدی و نیکنام، ۱۳۸۸). در این راستا در ادامه اثربخشی در سه حوزه درونی، بیرونی و نهادی مورد توجه قرار گرفته است.

1. اثربخشی درونی:

اثربخشی درونی ‌به این معنا که سازمان تا چه میزان توانسته است به کیفیت مطلوب فرایند ها و تحقق اهداف تعیین شده خود دست یابد (ترک‌زاده، محمدی و نیکنام، ۱۳۸۸). اثربخشی درونی سازمان از طریق میزان تحقق هدف های کمی و کیفی و منابع مورد استفاده برای این کار ارزیابی می شود (یمنی، ۱۳۸۲).

1. اثربخشی بیرونی

هنگامی که تحقق هدف (اثربخشی) منجر به تغییر رفتار شود و در محیط کارآمد باشد اثربخشی بیرونی نامیده می‌شود (ترک‌زاده، ۱۳۸۸). در اثربخشی بیرونی کارکردها به طور دقیق در رابطه با محیط بیرونی و اهداف اجتماعی تعریف می‌شوند و میزان به اجرا در آمدن برنامه های آموزشی و تغییراتی که در رفتار و کنش فراگیران با توجه به اهداف از پیش تعیین شده به وجود می‌آید، مد نظر است به همین منظور تجلی ابعاد سه گانه رفتار (دانش، مهارت و نگرش) و تسهیل انطباق یاگیری در محیط مورد نظر قرار می‌گیرد (ترک‌زاده، مجیدی و نور محمدی، ۱۳۸۸). اثربخشی بیرونی درجه کاربردپذیری خروجی ها و تأثیر گذاری آن ها در محیط می‌باشد. سازمان باید به نیاز های محیطی پاسخ های اثربخش بدهد و کارآمدی لازم در محیط و موقعیت های عملی را داشته باشد (تقی زاده، ۱۳۹۱). اثربخشی بیرونی هماهنگی و تعادل بین سازمان و محیط آن است.

1. اثربخشی نهادی

تحقق فلسفه وجودی فعالیت مورد نظر را اثربخشی نهادی می‌نامند که در سطح کلان مطرح می شود (ترک‌زاده، ۱۳۸۸). اینکه فعالیت های سازمان تا چه حد توانسته منجر به تحقق مطلوبیت های سازمان در جامعه و ایفای نقش شایسته سازمان در جریان توسعه ملی و نیز شکل گیری روابط و تغییرات مثبت شود بیانگر اثربخشی نهادی است (تقی زاده،۱۳۹۱). لازمه ی اثربخشی درونی و بیرونی وجود اثربخشی در سطح نهادی است. دستیابی به اهداف درونی و بیرونی سازمان می بایست با مطلوبیت های اساسی (چشم انداز، رسالت و ارزش ها) سازمانی هماهنگ و منطبق و در راستای تحقق آن ها صورت پذیرد (آرگون، ۱۹۸۶). در واقع اثربخشی درونی لازمه و شرط اساسی اثربخشی بیرونی است (ترک‌زاده، محمدی و قاسمی قاسموند، ۱۳۹۳) و این دو نیز به تحقق اثربخشی نهادی کمک می‌کنند. در واقع انواع مختلف اثربخشی با یکدیگر در تعاملند و ارتباط متقابل آن ها به بهبود عملکرد سازمانی منجر می‌گردد.

• • 1. انسجام سازمانی

۲-۱-۸-۱- تعریف انسجام سازمانی

از دیدگاه اعضای هر سازمان، انسجام احساس قوی و نیرومند تعلق به سازمان است و در بردارنده ی احساس تعلق آنان نسبت به سازمان می‌باشد (کایزر^[۷۳]، ۲۰۱۰). هم چنین، انسجام سازمانی توانایی یک سازمان در برنامه ریزی و شروع تغییر می‌باشد و انسجام سازمانی به عنوان یکی از مهم ترین ابعاد توانمندی ایجاد تغییر شناخته می شود (هارتمن^[۷۴]، ۲۰۰۷). مضافأ انسجام به عملکرد مؤثر بخش های مختلف سازمان در زمینه اقتصادی، حقوقی، سیاسی و غیره دارد و پیامدهای عملکرد آنان را نیز در بر می‌گیرد (بروکس^[۷۵]، ۲۰۱۰). انسجام در واقع بیان کننده میزان نیات و مقاصد مشترک در بین اعضا سازمان است که می‌تواند در قالب تعاملات اجتماعی نمایان شود (سیکر، ۲۰۰۰). ‌بنابرین‏ زمانی که تمام افراد به طور منظم برای دستیابی به یک هدف جمعی منسجم می‌گردند، گفته می شود که افراد در حال تشریک مساعی هستند. به گونه ای که انسجام بیشتر به معنای درجه بالاتری از تشریک مساعی می‌باشد (سیدجوادین، ۱۳۸۶).

۲-۱-۸-۲- تاثیر انسجام بر دستاوردهای سازمان

– به دلیل آنکه افراد را می توان در طبقات و دسته های مشترکی قرار داد، پس روش هایی که برای درمان یک بیماری خاص کاربرد دارند، برای افراد مبتلا به آن بیماری نیز مشترکند.

-هرچند ابعاد وجودی انسان به چند بعد جسمانی، روانی و اجتماعی تقسیم می‌شوند، ولی تأکید اساسی بر بعد جسمانی است.

دیدگاه مذبور، که به مکتب «زیست گرایی» نیز شهرت دارد، در مطالعه رفتار انسان، بیشترین اهمیت را برای بافت ها و اعضای بدن قایل می شود. این مکتب، که پایه اصلی روان پزشکی را تشکیل می‌دهد، بیشتر بر بیماری روانی توجه دارد، نه بهداشت روانی; زیرا بیماری روانی را جزو سایر بیماری ها به شمار می آورد. روان پزشکی، که در اواخر قرن هجدهم شاخه ای از پزشکی شناخته می شد و به درمان بیماری های روانی می پرداخت، از بیماری روانی مفهوم عضوی را در نظر می آورد. همان گونه که اشاره شد، دیدگاه «روان پزشکی» برای تبیین بیماری روانی به پدیده ها و اختلال های فیزیولوژیک اهمیت می‌دهد. این دیدگاه از علم پزشکی الهام می‌گیرد; زیرا علم پزشکی معتقد است: بیماری جسمی در اثر بی نظمی در عملکرد یا در خود دستگاه به وجود می‌آید. دیدگاه «روان پزشکی» درباره فرد دید تعادل حیاتی دارد; معتقد است: اگر رفتار شخص از هنجار منحرف شود، ‌به این دلیل است که دستگاه روانی او اختلال پیدا ‌کرده‌است. ‌بنابرین‏، فرض بر این است که در آینده نوعی نقص در دستگاه عصبی او کشف خواهد شد و همه اختلال های فکری و رفتاری بر اساس آن قابل تبیین خواهند بود. به دلیل آنکه دیدگاه «روان پزشکی» درباره فرد دید تعادل حیاتی دارد، طبق این دیدگاه، بهداشت روانی عبارت است از: نظام متعادلی که خوب کار می‌کند.

۱۵- الگوی رفتارگرایی:

طبق این الگو، سلامت روان به معنای وجود رفتار سازگارانه و عدم رفتار ناسازگارانه است. «رفتار سازگارانه» رفتاری است که فرد را به اهدافش برساند و «رفتار ناسازگارانه» رفتاری است که فرد را از رسیدن به اهدافش باز دارد. بر اساس چارچوب این دیدگاه، فرد سالم کسی است که در جامعه طوری رفتار کند که به اهدافش برسد. حال اهداف چه باشند و جامعه چه جامعه ای باشد، فرق نمی کند و چندان اهمیتی ندارد. بیمار هم کسی است که رفتارش او را به اهدافش نرساند. تلاش و هدف نهایی این الگو و نظام ارزشی آن این است که شیوه های رفتار سازگارانه و رسیدن به اهداف را به افراد آموزش دهد. در الگوی رفتارگرایی، اهتمام بر این است که فرد به هدفش برسد؛ فرقی نمی کند که این هدف خوب باشد یا بد، و ‌در کنارش حق دیگران ضایع شود یا نشود.

۱۶-الگوی انسان گرایی:

روان شناسی «انسانگرا» الگویی از سلامت روان را ارائه می‌دهد . در این الگو، بر طبیعت و جنبه‌های مثبت انسان و فعّال بودن وی تأکید می شود. طبق این الگو، «سلامت روان» به معنای رشد، شکوفاسازی و تحقق استعدادها و نیروهای درونی انسان است. از چشم انداز این الگو، انسان سالم کسی است که استعدادهای خود را شکوفا سازد و به کمال مطلوب و ایده آل برسد. در نظام ارزشی این الگو، هدف و هنر انسان رسیدن به کمال و شکوفاسازی تمام استعدادهای ذاتی و درونی وی است.

در دیدگاه «انسانگرا»، انسان با یک سلسله متنوع از استعدادها و نیروها متولّد می شود که روی هم رفته، به «طبیعت انسان» معروف است. این نیروها عبارتند از: هوش، نیازها و غرایز، معنویات و الهیّات، عاطفی بودن، اجتماعی بودن و مانند آن که بر اساس این الگو، تمام آن ها، هم سالم هستند و هم مثبت. همه انگیزه انسان و اصلی ترین انگیزه وی نیز شکوفاسازی این نیروهای سالم و مثبت است. طبق این الگو، انسان کلّیتی است متشکل از روح و جسم (تن و روان) که همواره به طرف خودشکوفایی و کمال در حرکت است. در این دیدگاه انسان را ذاتاً سالم، مثبت و فعّال می پندارد که با اراده، اختیار و مسئولیت خودش، اعمال و کردارش را انجام می‌دهد. وی مسئول سلامت خویش است و اگر هم مریض شود، خودش باید در درمانش فعّال و تصمیم گیر باشد.

تاریخچه بهداشت روانی :

درحقیقت بهداشت روانی را می توان یکی ازقدیمی ترین موضوعات به شمارآورد؛زیرابیماری های روانی از زمان‌های قدیم وجود داشته به طوری که «بقراط»درحدود۴۰۰سال قبل ازمیلادعقیده داشته که بیماران روانی را مانندبیماران جسمی درمان کرد.تقریبا ازسال ۱۹۳۰بعدازتشکیل اولین کنگره بین‌المللی بهداشت روان بودکه این رشته به صورت جزئی ‌ازعلوم پزشکی درآمدوسازمان های روان پزشکی ومراکزپیشگیری درکشورهای مترقی فعالیت‌های خودراشروع کردند.درسال۱۹۴۸درسومین کنگره بین‌المللی بهداشت روان که درلندن تشکیل شداساس فدراسیون جهانی بهداشت روان بنیان گذاری ‌شد و به عضویت رسمی سازمان یونسکووسازمان بهداشت جهانی درآمد.روز۱۸فروردین مطابق باهفتم آوریل روزجهانی بهداشت می باشدکه درسراسرجهان مسائل بهداشتی کشورهای موردبررسی قرارمی گیرد.

درایران علی‌رغم آن که اززمان «محمدبن زکریای رازی»وبعد«ابوعلی سینا»به بیماران روانی توجه داشتندولی به طوررسمی درسال۱۳۳۶برنامه های روان شناسی وبهداشت روان ازرادیوایران آغازشدودرسال ۱۳۳۸ اداره بهداشت روانی دراداره کل بهداشت ووزارت بهداری وقت تشکیل گردید.اگرچه ازسال ۱۳۱۹تدریس بیماری­های روان پزشکی دانشگاه تهران آغاز شد.

عوامل مؤثردراختلال بهداشت روانی:

۱-عوامل زیستی :تعدادی عوامل زیستی وجوددارند،که ازطریق آنهابه نسل بعدمنتقل می‌شوند،مانندافسردگی مادران قابل انتقال به فرزندانشان می‌باشد.تعدادی عوامل زیستی نیزمی ‌باشند که برکاربردسیستم عصبی مرکزی اثرگذاشته وسلامت روان را برهم می‌زنند،مثل اختلال درترشح غده تیروئیدکه برمغزاثر می گذاردوموجب کم طاقتی وعصبانیت درفردمی شوند.‌بنابرین‏ بهتراست درموارفوق آزمایشاتی انجام گیرد.

۲-عوامل عاطفی وروانی: انتطارات وذهنیات منفی ما،عوامل اصلی مشکلات روانی مامی باشند.عواملی مانند فشارروانی مستمر،فضای عاطفی سرد،جدایی،تبعیض وبی محبتی موجب افسردگی،وسواس،بی خوابی،بی قراری واضطراب درافرادمی شود.که ‌باید برای برطرف نمودن آنهابه صورت جدی اقدام نمودتاازاثرات سوءبردستگاه ایمنی جلوگیری شود.

۳-عوامل اجتماعی :خانواده واجتماع درتامین سلامت روانی افراد،نقش مؤثری دارند.کمبودهایی ‌در زمینه های تامین مسکن،شغل،تغذیه ‌و برخورداری ازرفاهی نسبی،همه وهمه برسلامت روانی انسان هااثردارند.

پیشگیری ‌از بیماری های روانی :

۱-پیشگیری اولیه :عبارت است ‌از کلیه اقداماتی که منجربه جلوگیری ازبروزبیماری می شود،مثل واکسیناسیون درطب عمومی .پیشگیری اولیه به کاربردروشهاوابزاری که ‌در جلوگیری ازظهوربیماری مؤثرهستنداشاره می کندو رفتارهای مثبت ‌را تقویت می‌کند.هدف مداخله ‌در پیشگیری اولیه،جلوگیری ‌از شروع بیماری واختلال روانی است.‌در پیشگیری اولیه افرادجامعه گروه هدف راتشکیل می‌دهند واهداف زیررابه طوراختصاصی در این مرحله دنبال خواهدشد:

-تاثیرشرایط محیطی ‌و آلودگی های زیست محیطی،شرایط اجتماعی واقتصادی برسلامت روان

-نقش عوامل ژنتیکی دربروزاختلالات روانی