یکی از اهداف گروه هایی که اقدام به جرائم سازمان یافته می‌کنند پنهان نگه داشتن هویت اعضای خود در هنگام انجام مأموریت‌ و همچنین مواقع دیگر است. سازمان‌ها و ‌گروه‌های تروریستی با هر هدف و انگیزه ای که به فعالیت می پردازند، به دلیل محدودیت های موجود از قبیل تحت تعقیب قرار داشتن افراد آن ها و یا غیر قانونی بودن فعالیت آن ها در سطح بین‌المللی، نیازمند استفاده از پوشش و تغییر هویت در انجام مأموریت‌ هایشان هستند ، این مهم اغلب از طریق ارتباط این سازمان‌ها با دیگر سازمان‌ها و ‌گروه‌های تبهکار بر طرف می شود از طرفی در برخی از ‌گروه‌های سازمان یافته تر (مانند القاعده) از طریق استخدام و به کارگیری افراد ماهر در زمینه جعل هویت (جعل هویت به طور کلی شامل استفاده از هویت فرد دیگر می‌باشد) سرقت هویت (به معنای استفاده از هویت یک فرد حقوقی یا حقیقی جهت مخفی کردن هویت اصلی خود است) و ایجاد هویت جعلی (به معنای ایجاد یک هویت کاذب برای پوشیده نگه داشتن هویت اصلی خود است)، برخی نیازهای معمولی خود را از این طریق مرتفع می‌سازند ، ولی به دلیل پیچیدگی و مشکلات موجود در تهیه اسناد هویتی خام برای سازمان‌های تروریستی ، استفاده از امکانات باندهای تبهکار در اولویت قرار دارد مدارک و شواهدی از بسیاری از کشورها مبنی بر همکاری بین جرایم سازمان یافته و تروریسم برای تامین هزینه های مالی وجود دارد.

دلایل متنوعی برای جعل هویت وجود دارد از جمله:

الف: جرایم هویتی

جرایم هویتی اغلب جرایم دیگری مانند جرایم زیر را آسان می­نمایند و به زبان دیگر اغلب جرایم زیر به نوعی با جرایم هویتی انجام می­شوند:

۱- قاچاق سلاح

۲- پول شویی

۳- کلاهبرداری و فساد مالی

۴- قاچاق مواد مخدر

۵- سرقت

۶- جرایم کامپیوتری

۷- قاچاق انسان

۸- قاچاق دارو

۹- تجارت جنسی

۱۰- دیگر جرایم سازمان یافته

ب : ایجاد پوشش در فعالیت های جاسوسی: یکی از اهداف سازمان های اطلاعاتی پنهان نگه داشتن هویت اعضای خود در هنگام انجام مأموریت‌ و همچنین مواقع دیگر است.

ج : ایجاد پوشش در جرایم تروریستی: به دلیل محدودیت های موجود از قبیل تحت تعقیب قرار داشتن افراد آن ها و یا غیر قانونی بودن فعالیت آن ها در سطح بین‌المللی ، نیازمند استفاده از پوشش و تغییر هویت در انجام مأموریت‌ هایشان هستند . ^[۱۰۴]

بخش دوم :

قوانین موجود برای حفاظت

از اسناد هویت در حقوق جزای ایران و نارساییهای آن ها

فصل اول :

جرایم مذکور در قانون جرایم و تخلفات

مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه

مبحث اول : جعل و دستکاری شناسنامه

گفتار اول : دستکاری شناسنامه بدون قصد تقلب یا مهر کردن غیر مجاز آن

یکی از مصادیق اعمال مجرمانه نسبت به شناسنامه در ماده ۵ قانون تخلفات، جرایم و مجازات‌های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه پیش‌بینی شده است که مقرر می‌دارد : «هر کس به مهر کردن غیر مجاز شناسنامه های معتبر اقدام نماید به پرداخت جزای نقدی از ۰۰۰/۱۰۰ ریال تا ۰۰۰/۵۰۰ ریال و در صورت تکرار به پرداخت جزای نقدی از ۰۰۰/۵۰۰ ریال تا ۰۰۰/۰۰۰/۱ ریال محکوم می شود».

با عنایت به ماده یاد شده به تجزیه و تحلیل جرم می پردازیم .

شرایط تحقق یا عناصر متشکله جرم به قرار ذیل است :

الف – عنصر مادی جرم

شناسنامه سند رسمی است و هر نوع مداخله در آن چه از جانب مامور صادر کننده و چه از ناحیه دیگر افراد، ممنوع است و چون افراد به دلایل مختلف به نقش مهر و درج مطلب در شناسنامه اقدام می‌کردند ‌بنابرین‏ قانون‌گذار با وضع ماده ۵ فوق­الذکر صریحاً افراد را از این عمل ممنوع کرد. مراد از مهر، وسیله‏ای است معمولا از جنس چوب، فلز، سنگ، و نظایر آن ها و دارای نوشته ها و علایمی که مثل امضاء انتساب یک سند یا نوشته را به شخص مدلل می‌سازد.^[۱۰۵]

با توجه به تعریف مهر، ارتکاب عمل مادی مرتکب به صورت فعل مثبت مهر کردن با وسیله مخصوصی است . مراد از «هرکس» در صدر ماده که فاعل جرم است اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی بخش خصوصی و همچنین صاحبان دفاتر اسناد رسمی و ازدواج و طلاق می‌باشد و افراد دولتی مشمول این ماده نمی باشند زیرا همین مطلب در ماده دیگر همین قانون « ماده ۶ » ‌در مورد اشخاص دولتی و حقوقی عمومی به کار رفته است .

مهم ترین شرط تحقق جرم این است که شناسنامه باید دارای اعتبار باشد و اگر شناسنامه فاقد اعتبار باشد مهر کردن آن جرم محسوب نمی شود مانند این که شناسنامه نمونه قدیم باشد و مهلت آن پایان یافته باشد و یا اصلاً شناسنامه باطل شده باشد مانند شناسنامه مردگان و هم چنین مهر کردن باید غیر مجاز باشد ‌بنابرین‏ اگر مهر کردن با اجازه مقامات ذی صلاح باشد جرم تحقق نمی یابد .

نکات برداشت شده از این ماده به شرح ذیل می‌باشد:

۱- این جرم جرمی است آنی یعنی از آن لحظه که مرتکب به مهر کردن شناسنامه اقدام می‌کند محقق می شود .

۲- این جرم مطلق است و مقید به ایجاد نتیجه ای نیست و به صرف ارتکاب واقع می شود .

۳- جرمی است ساده یعنی یک عمل برای تحقق آن کافی است .

۴- این ماده فقط مهر کردن غیر مجاز را مورد حکم قرار داده است و ‌در مورد درج مطلب و آثار دیگر بر روی شناسنامه ساکت است . ‌بنابرین‏ با توجه به قاعده تفسیر به نفع متهم و تفسیر قوانین جزایی درج مطلب و آثار دیگر بر روی شناسنامه مشمول حکم این ماده قرار نمی گیرد و ممکن است جرم دیگری باشد.

ب: عنصر روانی جرم

جرم مهر کردن غیر مجاز شناسنامه از جرایم عمدی است و تحقق عمد ناظر به آن است که مرتکب آگاهانه و با قصد به مهر کردن شناسنامه اقدام نماید، به عبارت دیگر به علم به اینکه شناسنامه معتبر است در مهر کردن آن عمد داشته باشد و نیازی به تحقق قصد افراد به غیر با عمد خاص ضرروت ندارد . همچنین مهر کردن شناسنامه به علت سهل انگاری و بی دقتی و از روی اشتباه از شمول حکم ماده خارج می‏ باشد.^[۱۰۶]

گفتار دوم : جعل شناسنامه

جرم جعل و تزویر از جرائمی است که موجب سلب اعتماد مردم نسبت به اسناد و نوشته های خصوصی و عمومی گردیده و نتیجتاً مخل آسایش عمومی مردم است . ^[۱۰۷] در قوانین بسیاری کشورها از جمله ایران، جرم جعل تعریف نشده و صرفاً به ذکر مصادیق، روش­های ارتکاب و مجازات آن، بسنده شده است.

جعل در معنای لغوی ، به معنی ساختن ، قرار دادن ، نهادن وضع کردن ، زشتی را به نکو گردانیدن، مبدل ساختن و دگرگون کردن آمده است^[۱۰۸].

در اصطلاح حقوقی « جعل و تزویر عبارت است از قلب متقلبانه حقیقت به زیان دیگری به یکی از طرق مذکور در قانون در یک سند یا نوشته یا چیز دیگری».^[۱۰۹]

به موجب ماده ۱۰ قانون تخلفات، جرایم و مجازات‌های مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه « هر کس در شناسنامه یا اسناد سجلی خود یا دیگری هر گونه خدشه ( از قبیل خراشیدن ، تراشیدن ، قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن ) وارد نماید به پرداخت جزای نقدی از۰۰۰/۱۰۰ ریال تا ۰۰۰/۵۰۰ ریال محکوم خواهد شد و … ».