از آنجا که ارزیابی اقتصادی شیوه خاصی از تصمیم‎گیری و مدیریت طرحاست، تحلیل هزینه ـ فایده به عنوان یکی از روش های ارزیابی اقتصادی، یک تکنیک عملی یا راهی برای سازمان دادن فکر و استدلال راجع به تصمیم‎گیری آن می‌باشد و یکی از ‌هدف‌های‌ آن تعیین مطلوبیت اقتصادی پروژه‎های سرمایه‎گذاری از طریق تحلیل هزینه‌آموزش‌ها و فوائد در طول عمر اقتصادی سرمایه‎گذاری است(جرالد. م. مایر، ۱۳۷۵).

ب: پیشینه تاریخی تحلیل هزینه ـ فایده

استفاده از تحلیل هزینه- فایده با ارزیابی طرحهای توسعه منابع آب امریکا در دهه ۱۹۳۰ شروع شد. علی‌رغم ارتباط نزدیکی که این تحلیل با علم اقتصاد دارد، این فن بیشتر توسط مهندسین پایه‌گذاری گردید. بعدها کاربرد این تحلیل از طرحهای توسعه منابع آب به سایر بخش‌ها و حتی برنامه‌ریزی دفاعی گسترش یافت. علاوه بر این در سال‌های اخیر، در کشورهای اروپای شرقی نیز استفاده از این روش پیشرفت زیادی ‌کرده‌است. (پاکزاد، ۱۳۷۲)

متدولوژی تحلیل هزینه ـ فایده در دهه ۱۹۳۰ در امریکا زمانی که دولت فدرال درباره طرحهای بسیار بزرگی نظیر طرحهای آبیاری و کشاورزی تصمیم می‎گرفت، توسعه یافت و به ‌عنوان یک شیوه مدیریت غیر معطوف به نظریه اقتصادی (به تعبیر R. J. Hamond) به کار برده شد. (ربانی، ۱۳۵۰)

در ابتدای دهه ۱۹۵۰ شکوفایی دیگر در فعالیت رسمی هزینه ـ فایده ایجاد شد. در تلاشی برای منطقی کردن تفاوت‌های داخلی در روش های ارزیابی در گزارش سال ۱۹۵۰ کمیته آژانس داخلی به تدریج تحلیل هزینه ـ‌ فایده از یک موضوع نسبتاً محرمانه دانشگاهی به یک موضوع زنده و مورد علاقه سیاسی در دوران جامعه بزرگ ریاست جمهوری جانسون تغییر کرده و سپس سیستم برنامه‎ ریزی و بودجه‌بندی برنامه‎ای توسط دولت فدرال در سال ۱۹۶۵ اتخاذ شد که پنج عامل اصلی را نشان می‎داد. این پنج عامل که پایه‎های تحلیل هزینه ـ فایده را تشکیل می‎دهند عبارتند از:

1. 1. یک تصریح دقیق از ‌هدف‌های‌ برنامه پایه در هر منطقه اصلی فعالیت دولتی.

1. 1. تلاش برای تجزیه و تحلیل داده‎های هر برنامه دولتی.

1. 1. تلاش برای اندازه‌گیری هزینه‎های برنامه نه فقط برای یک سال بلکه برای چند سال آینده.

1. 1. تلاش برای مقایسه برنامه‎های متناوب با رقیب.

1. تلاش برای ایجاد روش های تحلیل مشترک و سراسری دولتی.

در نهایت از ابتدای دهه ۱۹۷۰ یک مجموعه ارزیابی‎های واقعی یا تحلیل‎های هزینه ـ فایده برای برنامه‎های متناوب پی‎ریزی شد که این تحلیل‌آموزش‌ها در نشریات تخصصی انتشار یافت و تا به امروز این روند ادامه یافته است.

ج: مفاهیم اساسی تحلیل هزینه ـ فایده

از آنجا که آشنایی با مفاهیم و تعاریف هر موضوع جهت اشتراک در درک آن­ها ضروری می‎باشد، در این بخش مفاهیم اساسی هزینه ـ فایده توضیح داده می‌شود:

• • • برنامه

برنامه اقتصادی را می توان کوشش آگاهانه دولت در جهت هماهنگی تصمیمات در بلند مدت و تأثیر گذاشتن، جهت دادن و حتی کنترل سطح رشد متغیرهای اصلی اقتصادی یک کشور برای رسیدن به یک سلسله هدف­های از قبل تعیین شده اقتصادی دانست(فرجادی و سهرابی، ۱۳۶۹).

برنامه‎های اقتصادی هم می‎توانند جامع باشند و هم جزئی، در یک برنامه جامع تنظیم هدف­ها به گونه‎ای است که تمامی جنبه‎های اصلی اقتصاد ملی را در بر می‎گیرد. اما یک برنامه جزئی فقط بخشی از اقتصاد ملی را شامل می‎شود، مثل بخش‎های صنعتی، کشاورزی، دولتی، خارجی و غیره. برنامه‎های اقتصادی مبتنی بر سه مدل اساسی هستند که به عنوان مراحل برنامه‎ ریزی، فراهم آورنده ابزار اصلی فکری و برنامه‎ ریزی می‎باشند.

• • • طرح پروژه

اصولاً در چارچوب برنامه‎های صنعتی، یک برنامه‌ بخشی شامل چند طرح یا پروژه و طرح یا پروژه شامل چند فعالیت و عملیات است و یک طرح کوچک‌ترین قسمت عملیاتی است که به عنوان یک واحد مجزا در برنامه توسعه یک کشور تهیه و اجرا می‎شود. مجموعه فعالیت‎هایی که برای ایجاد فوائد، منابع را مورد استفاده قرار می‎دهد، یک طرح را تشکیل می‎دهند که ممکن است بسته به نوع فعالیت؛ بازرگانی، کشاورزی، خدماتی و یا صنعتی باشد. به عبارت دیگر واژه طرح به روش خاصی برای نیل به یک هدف معین اشاره می‎کند و برحسب وسعت محل و اهداف آن، کیفیت طرح نیز تفاوت خواهد کرد (ربانی، ۱۳۵۰).

در یک تعریف دیگر، طرح، ایده یا پیشنهادی است که به صورت یک مجموعه‎ای از پروژه‌آموزش‌ها مطرح می‎شود و پروژه متشکل از فعالیت‎های منطقی و مرتبط به یکدیگر است که زیر نظر یک مدیریت و ارگان اجرایی مشخص برای تأمین هدف یا هدف­هایی معین، در چارچوب برنامه زمانی و بودجه از پیش تعیین شده ای اجرا می‎گردد(مجیدیان، ۱۳۷۷).

هر طرح یا پروژه باید دارای نقطه شروع و نقطه پایان مشخص و مقصود از اجرای آن نیل به هدفی مشخص و از قبل تعیین شده باشد. به عبارت دیگر هر پروژه یک دوره زندگی مشخص دارد که از مراحل قابل تشخیص و قابل تعریفی تشکیل شده است. این مراحل عبارتند از: بررسی، تعریف، طراحی، ساخت یا نصب اجزا، راه‎اندازی، بهره‎برداری و ارزیابی.

• • • مفهوم هدف

منظور از هدف، سطح یا مقدار مشخصی از کالا، خدمت، تولید و سایر شاخص‎های کمی و کیفی است. در واقع منظور از هدف مقاصد نهایی از اجرای طرح یا توضیح کالاها و خدماتی که یک طرح یا برنامه معین قادر به تولید آن­هاست. بعضی از طرحها ممکن است بیش از یک هدف داشته باشند. به عنوان مثال یک طرح یا برنامه توسعه‌ منابع آب می‎تواند فوائدی به صورت تولید نیروی برق، تنظیم جریان آب جهت جلوگیری از سیل و یا ایجاد مراکز تفریحی داشته باشد. به چنین طرحهایی که دارای اهداف متعدد هستند، در اصطلاح ارزیابی، طرحهای چند منظوره می‎گویند(ربانی، ۱۳۵۰).

د: محدودیت کاربرد تحلیل هزینه ـ فایده

تعیین قیمت محاسباتی منابع و محصول و در نتیجه محاسبه هزینه و فایده اجتماعی هر طرح منوط به آن است که این هزینه و فایده قابل اندازه‌گیری باشد. قابلیت اندازه‌گیری هر چیزی تا حدودی یک مسأله نظری است. در مواردیکه کالا یا خدمت در بازار به فروش می‌رسد، مسأله معمولاً چندان دشوار نخواهد بود، زیرا حتی در صورت نپذیرفتن قیمتهای رایج، می‌توان از آن ها به عنوان پایه برای برآورد قیمتهای محاسباتی استفاده نمود. اما گاه مسأله با مشکل روبرو می‌شود. به عنوان مثال قسمتی از محصول طرح ترمیم جاده، نجات احتمالی جان مسافرین خواهد بود و هر گونه کوششی در قیمت‌گذاری جان یک انسان مسائل بحث برانگیزی در پی خواهد داشت. در واقع در این جا با محدودیت کاربرد تحلیل هزینه ـ فایده مواجه هستیم (پاکزاد، ۱۳۷۲).

و: تحلیل هزینه ـ فایده و دولت

در نتیجه این تحقیق مؤلفه تعهد به مشارکت رابطه معنادار و سهم تقریبا کاملی در واریانس مدیریت دانش داشت و رابطه دیگر مؤلفه ها یعنی مؤلفه های سازگاری ، انطباق پذیری و مأموریت معنادار نبوده و درصد بسیار کمی از این واریانس را به خود اختصاص داده بودند که حتی قابل چشم پوشی نیز بودند .

1. 1. رهنورد و محمدی(۱۳۸۹) در تحقیق “شناسایی عوامل کلید ی موفقیت سیستم مدیریت دانش در دانشکده ها و مراکز آموزش عالی تهران” به بررسی عوامل کلیدی موفقیت سیستم مدیریت دانش در مراکز آموزش عالی تهران پرداخته‌اند . آن ها با بررسی عوامل کلید ی موفقیت مدیریت دانش ‌به این نتیجه رسیده اند که این عوامل در دانشکده ها و مؤسسات آموزش عالی تهران عبارتند از : توسعه منابع انسانی ، جهت گیری استراتژیک دانایی محور ، زیر ساخت سیستم‌های اطلاعاتی ، فرهنگ مشارکتی ، الگوگیری ، ارزیابی و انتقال دانش ، و درگیری افراد. همچنین نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که رتبه عامل” توسعه منابع انسانی “بالاتر از همه بوده وتوجه دانشگاه ها ‌به این عامل به عنوان یک عامل کلیدی ضروری است . به علاوه ، هر چند عامل “الگوگیری” پایین ترین رتبه را نشان می‌داد ، اما باید توجه داشت که با گسترش رقابت جویی اهمیت این عامل ارتقاء خواهد یافت .

   

1. 1. پروانه مراد ( ۱۳۸۷)، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان “بررسی رابطه فرهنگ سازمانی و موفقیت مدیریت دانش در شرکت ره شهر” به بررسی رابطه فرهنگ سازمانی با موفقیت مدیریت دانش پرداخته است . او شاخص موفقیت مدیریت دانش را اثر بخشی سازمانی در نظر گرفته است . برای اثر بخشی سه مؤلفه مزیت رقابتی و نو آوری و رشد بیان ‌کرده‌است . او فرهنگ سازمانی را یک متغیر تعدیل کننده در رابطه بین مدیریت دانش و مؤلفه های اثر بخشی سازمان مورد بررسی قرار داده است . در این تحقیق او انواع فرهنگ سازمانی را به چهار بخش گروهی ، دموکراسی ، بازار و سلسله مراتبی تقسیم می‌کند.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تنها فرهنگ سازمانی از نوع گروهی در رابطه بین مدیریت دانش و رشد ( از مؤلفه های اثر بخشی سازمان ) اثر تعدیل کنندگی دارد . همچنین رابطه بین مدیریت دانش و مؤلفه های اثر بخشی سازمانی ( مزیت رقابتی ، نوآوری و رشد ) مثبت ارزیابی شد . این تحقیق فرضیات فرعی خود را تأیید می‌کند ، ‌به این صورت که مدیریت دانش رابطه مثبتی با مزیت رقابتی دارد و بیان می‌دارد که مزیت رقابتی پایدار در مدیریت دانش می‌باشد . هر اندازه مدیریت

1. 1. Taci ↑

1. 1. Explicit ↑

1. 1. Odell ↑

1. 1. Grayson ↑

1. 1. Solow ↑

1. 1. Grant ↑

1. 1. Nonaka ↑

1. 1. Takeuchi ↑

1. 1. Von krogh ↑

1. 1. Sallis ↑

1. 1. Hibbard ↑

1. 1. Wiig ↑

1. 1. Bose ↑

1. 1. Bose ↑

1. 1. Knowledge gap ↑

1. 1. Strategic gap ↑

1. 1. Create knowledge ↑

1. 1. Capture knowledge ↑

1. 1. Refine knowledge ↑

1. 1. P.O.Stenier ↑

1. 1. Stigel ↑

1. 1. Mundel ↑

1. 1. Mori Ensorth ↑

1. 1. Newl Smith ↑

1. 1. Role clarity ↑

1. 1. Competency ↑

1. 1. Environment ↑

1. 1. Values ↑

1. 1. Perference ↑

1. 1. Reward ↑

1. 1. Grant ↑

1. 1. Porter ↑

1. 1. The knowledge chain ↑

1. 1. Delphi Consulting Group ↑

1. 1. Dimattia ↑

1. 1. Oder ↑

1. 1. Haines ↑

1. 1. Haines ↑

1. 1. Dubitzky ↑

1. 1. Van der spek ↑

1. 1. Spij Kervet ↑

1. 1. Davenport ↑

1. 1. Mong-Yuan Chang , et al. ↑

1. 1. Mong-Yuan Chang , et al. ↑

1. 1. Prusak ↑

1. 1. Knowledge-based theory ↑

1. 1. Roberts ↑

1. 1. Community of practice ↑

1. 1. Intellectual property ↑

1. 1. Best practice ↑

1. 1. Marksbench ↑

1. 1. Acquisition ↑

1. 1. Exploitation ↑

1. 1. Acquisition ↑

1. 1. Exploitation ↑

1. 1. Dynamic capabilities ↑

1. 1. Explicit ↑

1. 1. Implicit ↑

1. 1. Polonyi ↑

1. 1. Knowing about ↑

1. 1. Know – how ↑

1. 1. Knowing about ↑

1. 1. Know – how ↑

1. 1. Socialization,Externalization,Combination,Internalization ↑

1. 1. Brown ↑

1. 1. Duguid ↑

1. 1. Brown ↑

1. 1. Duguid ↑

1. 1. Hicks ↑

1. 1. American Productivity & Committee ↑

1. 1. Denham Grey ↑

1. 1. Angus Maddison ↑

1. 1. Jean Fouraste ↑

1. 1. Agricola ↑

1. 1. De re Metalica ↑

1. 1. Quesnay ↑

1. 1. Lelittre ↑

1. 1. Larousse ↑

1. 1. Adam Smith ↑

1. 1. Karl Marx ↑

1. 1. Adam Smith ↑

1. 1. Karl Marx ↑

1. 1. Albert Aftaion ↑

1. 1. Sumanth ↑

1. 1. P.O.Stenier ↑

1. 1. Stigel ↑

1. 1. Mundel ↑

1. 1. Davis ↑

1. 1. Fabricant ↑

1. 1. Total Factor Productivity ↑

1. 1. Add Value ↑

1. 1. Total productivity ↑

1. 1. Individual ↑

1. 1. Individual ↑

1. 1. Organizational ↑

1. 1. Sectoral ↑

1. 1. National ↑

1. 1. Kaydos ↑

1. 1. Organizational performance ↑

1. 1. Effectiveness ↑

1. 1. Efficiency ↑

1. 1. Tangen ↑

1. 1. Robbins ↑

1. 1. Paritchard ↑

1. 1. Drucker ↑

1. 1. Role clarity ↑

1. 1. Competency ↑

1. 1. Environment ↑

1. 1. Competency ↑

1. 1. Environment ↑

1. 1. Values ↑

1. 1. Perference ↑

1. 1. Reward ↑

۱-۹- قلمرو پژوهش

قلمرو موضوعی: این پژوهش تأثیر متغیرهای نسبت فعالیت معاملاتی، ریسک و تنوع پرتفوی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک را بر بازده مازاد بر بازار آن‌آموزش‌ها بررسی می‎کند.

قلمرو مکانی: جامعه آماری پژوهش، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک است.

قلمرو زمانی: دوره زمانی این پژوهش بازه ۰۱/۰۱/۱۳۹۱ تا ۲۹/۱۲/۱۳۹۳ را در بردارد.

۱-۱۰- نهادها و مؤسساتی که می‌توانند از یافته های این پژوهش بهره‌گیرند

نتایج این پژوهش می‌تواند برای تمام سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی فعال در بازار سرمایه، مدیران و کارشناسان شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و شرکت‌های تأمین سرمایه، کارگزاری‌ها، شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران و سایر نهادهای مالی و همچنین پژوهشگران و متخصصان مفید باشد.

۱-۱۱- تعاریف واژه ها، اصطلاحات و متغیرهای پژوهش

۱-۱۱-۱- صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک ^[۲]

• • صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک یکی از انواع واسطه‌های مالی هستند که با فروش واحدهای سرمایه‌گذاری خود به عامه مردم وجوهی را تحصیل و با ایجاد تنوع در دارایی‌های خود سعی درکسب بازده مطلوب و نیز قابل قبول سازی ریسک سرمایه‌گذاری دارند. (چاوشی و صابر، ۱۳۹۲، ص۱۱۸)

• • یک نوع شرکت سرمایه‌گذاری است که با جمع‌ آوری وجوه ازسرمایه‌گذاران، آن‌ ها را در مجموعه ای از سهام، اوراق قرضه و دیگر ابزارهای مالی سرمایه‌گذاری می‌کند. (انجمن شرکت‌های سرمایه‌گذاری ایالت متحده آمریکا)

• • نهادی مالی است که فعالیت اصلی آن سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار می‌باشد و مالکان آن به نسبت سرمایه‌گذاری خود، در سود و زیان صندوق شریک‌اند. به عبارت دیگر صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، به عنوان یک واسطه مالی کلیدی با تجمیع سرمایه های خرد، نیازهای دولت و شرکت‌ها را برای منابع مالی تأمین می‌کنند. (ماده ۱ بند ۲۰ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران)

• صندوق سرمایه‌گذاری چیزی نیست جز مجموعه‌ای از سهام، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار. در واقع می‌توان آن را به صورت شرکتی در نظر گرفت که درآن افراد مختلف پول‌های خود را روی هم می‌گذارند و در سبدی از اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند. (مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران^[۳])

۱-۱۱-۲- بازده مازاد بر بازار^[۴]

• برای به دست آوردن بازده مازاد بر بازار در این پژوهش از فرمول زیر استفاده شده است:

بازده بازار – بازده صندوق سرمایه‌گذاری i = بازده مازاد بر بازار صندوق i

۱-۱۱-۳- بازده^[۵]

• • خالص درآمدی (بهره و سود نقدی) که از محل اوراق بهادار موجود در سبد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک منهای هزینه های صندوق در طول یک دوره مشخص حاصل می‌گردد. (انجمن شرکت‌های سرمایه‌گذاری ایالت متحده آمریکا)

• • بازده شامل در آمد جاری (مثل سود سالانه) و افزایش یا کاهش ارزش دارایی (منفعت یا ضرر سرمایه) است. میزان درآمد یا افزایش دارایی را با درصد بیان می‌کنند. معمولاً نرخ بازده، نشان دهنده کل درآمد سالانه و منفعت سرمایه است و برحسب درصدی از مبلغ سرمایه‌گذاری بیان می‌شود. (قالیباف اصل، ۱۳۷۳، ص ۵۲)

• برای به دست آوردن بازده در این پژوهش از فرمول زیر استفاده شده است:

= بازده صندوق i

که در آن منظور از بازدهی صندوق در انتهای سال و منظور از بازدهی صندوق در ابتدای سال می‌باشد.

۱-۱۱-۴- شاخص کل^[۶]

• • یعنی مجموع شاخص بازده نقدی^[۷] وشاخص قیمت^[۸] که به آن تدپیکس^[۹] گویند.

• • نشان دهنده تغییرات قیمتی و بازده نقدی سهام در بورس و اوراق بهادار می‌باشد؛ به عبارتی نشان دهنده تغییرات بازدهی‌کل سرمایه‌گذاری در بورس و اوراق بهادار می‌باشد و به وسیله آن می‌توان فرصت سرمایه‌گذاری در بورس و اوراق بهادار را با دیگر بازارها مقایسه کرد. (پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه ایران^[۱۰])

• • شاخص قیمت و بازده نقدی را می‌توان یکی از دقیق‌ترین شاخص‌های محاسبه در بورس تهران به حساب آورد، زیرا هر دو مؤلفه تقسیم سود در شرکت‌ها و بازده سهام بر اثر افزایش قیمت سهام شرکت‌ها در آن مدنظر قرارگرفته است.

• برای به دست آوردن بازده بازار در این پژوهش از فرمول زیر استفاده شده است:

شاخص کل درابتدای سال – شاخص کل در انتهای سال

= بازده بازار

شاخص کل درابتدای سال

• با بهره گرفتن از فرمول بالا به ازای هرسال یک بازده به دست می‎آید، سپس از بازده‎های به دست آمده میانگین گرفته و به ‌عنوان بازده بازار قرارمی‎دهیم.

۱-۱۱-۵- نسبت فعالیت معاملاتی^[۱۱]

• • نسبت فعالیت معاملاتی صندوق حاصل تقسیم حجم معاملات صندوق بر سرمایه صندوق می‌باشد. از آنجا که صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای میزان سرمایه متفاوت می‌باشند، از این نسبت برای ایجاد قابلیت مقایسه و بررسی حجم معاملات صندوق‌ها با اندازه های مختلف (بزرگ و کوچک) استفاده شده است. (اسمیت، ۱۹۹۸)، (روشنگرزاده و رضایی، ۱۳۸۹)

• برای به دست آوردن نسبت فعالیت معاملاتی در این پژوهش از فرمول زیر استفاده شده است:

حجم معاملات سالانه

= نسبت فعالیت معاملاتی صندوق

میانگین خالص ارزش دارایی‎های صندوق

• • حجم معاملات: در این پژوهش منظور از حجم معاملات، مجموع ریالی معاملات انجام شده توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری اعم از خرید و فروش طی دوره مورد بررسی می‌باشد.

• میانگین خالص ارزش دارایی‎های صندوق نیز به صورت زیر محاسبه می‎شود:

= میانگین خالص ارزش دارایی‎های صندوق

که در آن کل خالص ارزش دارایی‌های صندوق در انتهای هر سال و کل ارزش خالص دارایی‌های صندوق در ابتدای هر سال است.

۱-۱۱- ۶- ریسک^[۱۲]

• • احتمال متفاوت بودن نرخ بازده واقعی با نرخ مورد انتظار سرمایه‌گذار. (شفیع زاده، ۱۳۷۵، ص ۱۱)

• • توزیع احتمالی نرخ بازده هر سرمایه‌گذاری. (قالیباف اصل، ۱۳۷۳، ص ۵۷)

• • به عدم اطمینان موجود در خصوص ارزش پایان دوره سرمایه‌گذاری به عمل آمده در یک دارایی یا پرتفولیویی از دارایی‌ها گویند. (انوری رستمی، ۱۳۷۸، ص ۹۱۴)

• برای به دست آوردن ریسک در این پژوهش از فرمول زیر استفاده شده است:

S=

که در آن بازدهی ماهانه صندوق در هر سال، میانگین بازده ماهانه صندوق در هرسال و تعداد ماه‌های هر سال است.

۱-۱۱-۷- تنوع پرتفوی^[۱۳]

• • سرمایه‌گذاری در تعداد زیادی از اوراق بهادار جهت کاهش ریسک و مزیت اصلی سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و سایر شرکت‌های سرمایه‌گذاری. (انجمن شرکت‌های سرمایه‌گذاری ایالت متحده آمریکا)

• • فرایند افزودن اوراق بهادار به یک پرتفولیوست جهت کاهش ریسک کل پرتفولیو. (انوری رستمی، ۱۳۷۸، ص ۹۰۰)

• مقایسه بین گروهی از کار و پیشرفت (زورکو^[۲۲]، ۲۰۰۹).

۲-۲-۶٫ جمع‌بندی بخش اول

در این بخش درباره مفهوم و مزایای همکاری علمی از یک سو و از سوی دیگر، ‌در مورد افزایش امکانات وتسهیلات فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی در جهت تحقق این امر در فضای مجازی سخن گفته شد. ‌به این ترتیب در بخش بعدی از مباحث نظری، با پرداختن به مفهوم و اهمیت «ویکی‌ها» به عنوان برترین ابزارهای مشارکتی مبتنی بر وب۲ در اینترنت ، نقش آن برای اجرای عملی همکاری علمی در تولید دانشنامه برخط توصیف می‌شود.

۲-۳٫ ویکی^[۲۳]

۲-۳-۱٫ مقدمه

همان‌ طور که در بخش قبلی ذکر شد، امروزه در عصر اطلاعات، اینترنت به مکانی برجسته برای جستجو و به اشتراک‌گذاری اطلاعات تبدیل شده است. به‌طوری که با پیشرفت سریع فن‌آوری وب، صفحات وب تعاملی‌تر شده و بسیاری از فایل‌های با قالب‌های گوناگون مانند اسناد، فایل‌های صوتی و ویدئویی را پشتیبانی می‌کند. این وب‌سایت‌ها که با عنوان وب۲ و به صورت نسل توسعه‌یافته وب شناخته شده است، علاوه‌ بر اجازه دادن به کاربران برای بازیابی اطلاعات، بیشتر بر روی تسهیل ارتباطات، به اشتراک‌گذاری اطلاعات و همکاری بر روی اینترنت تمرکز کرده‌اند. وب‌سایت‌های به اشتراک‌گذاری ویدئو و شبکه های اجتماعی از جمله این وب‌سایت‌ها می‌باشند. اما نوع جدیدی از این وب‌سایت‌ها، با تمرکز بر همکاری و به اشتراک گذاری اطلاعات پدید آمده و با عنوان ویکی شناخته شده است (وی وگیوستی^[۲۴]، ۲۰۰۹). ویکی مجموعه صفحات وبی است که به هرکسی یا دست کم به هر کسی که به نرم‌افزار سرویس دهنده ویکی دسترسی دارد این اجازه را می‌دهد تا در تهیه محتوایش مشارکت کند. در واقع ویکی امکان انجام فعالیت گروهی را با سلسله نرم‌افزارهای مشارکتی فراهم می‌کند. در اصل، ویکی یک ابزار گسترده برای ساده کردن فرایند تولید صفحات HTML است و به همین دلیل راه خیلی مؤثری برای تبادل اطلاعات بین گروه‌های کاری است(علی‌مرادی، ۱۳۸۸).

۲-۳-۲٫ تاریخچه ویکی

اولین پایگاه ویکی ایجاد شده در اینترنت، در سال ۱۹۹۵ توسط وارد کانینگهام^[۲۵] و با نام ویکی‌ویکی‌وب^[۲۶] ایجاد شد. وارد کانینگهام یک برنامه‌نویس بود که در اصل از یک محیط وب مشترک به عنوان یک راه برای بهبود سرعت ایجاد و به اشتراک گذاشتن ایده های برنامه نویسان استفاده کرد.کلمه «ویکی‌ویکی»که در نام این سایت به کار رفته بود، از نام یکی از خطوط اتوبوس‌رانی در ایالت هاوایی آمریکا الهام گرفته است. واژه «ویکی» در زبان مردمان هاوایی به معنای «سریع» و عبارت WikiWiki به معنی «بدو بدو» است. در واقع کاربرد این واژه توسط وارد کانینگهام اشاره به تغییرات سریع در فرآیندهای ویرایش محتوای ویکی دارد که به عنوان ویژگی اصلی نرم‌افزار ویکی امکان تولید سریع محتوا را فراهم می‌کند. به گفته وارد کانینگهام به ‌جای نام وبِ سریع، نام ویکی مناسب‌تر است. در آن زمان کانینگهام تا حدودی از سیستم طراحی شده شرکت اپل با عنوان “هایپرکارد^[۲۷]” الهام گرفت. این نظام به کاربران اجازه می‌داد تا دسته کارت‌های مجازی دارای ارتباط منطقی و امکان پیوند با یکدیگر ایجاد کنند. بدین ترتیب کانینگهام این عقیده را گسترش داد و این امکان را برای هر کاربر فراهم کرد تا با ورود به پایگاه ویکی، داده ها و اظهار نظرات افراد دیگر را ببیند و در صورت تمایل، آن ها را تغییر دهد، یا مطالبی به آن اضافه کند و یا مطالب آن را کاهش دهد (وی وگیوستی، ۲۰۰۹). اوایل ۲۰۰۰، ویکی‌ها به طور فزاینده‌ای ‌در شرکت‌ها و مؤسسات اقتصادی به عنوان نرم‌افزار مشارکتی، پذیرفته شدند. استفاده های از آن در ابتدا به کاربردهای فنی، ارتباط طرحی، اینترانت‌ها، و نیز مستندسازی محدود می‌شد. امروزه، برخی از شرکت‌ها از ویکی به عنوان تنها نرم‌افزار مشارکتی و به عنوان جایگزینی برای اینترانت‌های غیرپویا و ایستا استفاده می‌نمایند ( پاشائی‌زاد، ۱۳۹۰).

۲-۳-۳٫مفهوم ویکی

کانینگهام و لیوف^[۲۸] در کتاب‌شان با عنوان روش ویکی: همکاری سریع بر روی وب، اساس مفهوم ویکی را به شرح زیر توصیف می‌کنند:

• • یک ویکی امکان ویرایش یک صفحه موجود یا ایجاد صفحات جدید را بر روی وب‌سایت ویکی توسط تمامی کاربران و فقط با بهره گرفتن از یک مرورگر ساده وب و بدون آنکه نیازی به نظام‌های دیگر باشد، فراهم می‌کند.

• • یک ویکی با ایجاد پیوند صفحه و نشان دادن اینکه آیا یک صفحه مشخص وجود دارد یا خیر، امکان همکاری‌های موضوعی بین انواع مختلف صفحات را فراهم می‌سازد.

• • یک ویکی به معنای سایتی که برای بینندگان گذرا و موقتی ایجاد شده باشد، نیست بلکه هدف آن است تا بینندگان را در یک فرایند مداوم خلق و همکاری که به طور دائم نمای وب‌سایت را تغییر می‌دهد، درگیر سازد.

• • ویکی‌ها برای کاربران این امکان را فراهم می‌سازند که بدون داشتن دانش برنامه‌نویسی به ایجاد صفحات اینترنتی درباره موضوعات مختلف اقدام نمایند. برای این منظور، ویکی‌ها از قراردادهای ساده‌تری برای اصلاح ظاهر متونی استفاده می‌کنند که در ویکی گذاشته می‌شوند، که این قواعد نیز در ویکی‌های مختلف ممکن است متفاوت باشند.

• • یکی دیگر از مزایای ویکی‌ها آن است که هر تغییر در صفحات ثبت می‌شود و صفحات قابل بازگرداندن به وضعیت قبل از تغییر هستند. همچنین بسیاری از ویکی‌ها (مثل ویکی‌پدیا) این امکان را برای کاربران فراهم می‌کنند که محتوای یک صفحه را قبل و بعد از انجام چندین مرحله تغییر، مقایسه کنند.

• ویژگی جالبی که به صورت‌های مختلف در ویکی‌ها دیده می‌شود، همانا قابلیت پیوند خودکار به نوشته ها و مقالات دیگر درون پایگاه ویکی است. اگر مدخل پیوند داده شده در ویکی موجود باشد به رنگ آبی و در غیر این‌ صورت به رنگ قرمز نشان داده می‌شود و این نوعی دعوت از افراد جهت شروع آن مدخل و نوشتن درباره آن است (کانینگهام و لیوف، ۲۰۰۱ نقل در پاشائی زاد، ۱۳۹۰).

۲-۳-۴٫ اهداف ویکی‌ها

ویکی‌ها در حال حاضر از وبگاه‌های برتر جهان از لحاظ تعداد بازدیدکنندگان به شمار می‌آیند. اکنون گروه گسترده‌ای از متخصصان اینترنتی و دانشنامه نویسان به صورت داوطلبانه از سراسر جهان با این سایت‌ها همکاری می‌کنند. یکی از اهداف سازندگان ویکی‌ها ایجاد یک مرجع اطلاعاتی بسیار گسترده و کامل برای جوا ب‌گویی به جستجوهای کاربران است. از اهداف دیگر آنان می‌توان موارد زیر را برشمرد:

• • کشف مداوم روندهایی که بتوانند دنیای وب و اطلاعات کاربران را تغییر دهد

• • کسب آمادگی برای استقبال آگاهانه و شجاعانه از اطلاعات دیگران

• اتخاذ سیاست‌ها و جهت‌گیری‌های استراتژیک درست برای ایجاد یک فرهنگ مشارکت همگانی از سوی کاربران(سلاجقه و تاج‌الدینی، ۱۳۸۹).

۲-۳-۵٫ خصوصیات ویکی

اسپک^[۲۹] شش ویژگی را برای ویکی‌ها برمی‌شمرد که عبارتند از:

الف- اعتماد اجتماعی

ب- مشارکت اجتماعی

پ- انسجام اجتماعی

ت- مسئولیت پذیری ، تعهد ، ‌پاسخ‌گویی‌

ث- ارزش مداری وکارآمدی

ج- صداقت اجتماعی

چ- ارتباط متقابل

خصلت اساسی سرمایه اجتماعی به گونه ای است که در صورت درگیر شدن افراد در فرایند آن ، آن ها می‌توانند افزون برکسب منابع انفرادی، به گسترش مجموعه ای از منابع ومحصول های دسته جمعی نیز اقدام کنندبرخی از مطالعات تجربی ، تأثیر مثبت سرمایه اجتماعی را بر رشد اقتصادی نشان داده‌اند و برخی دیگر کاهش فساد اداری ، بهبود واصلاح کارکرد قوای سه گانه حکومتی ، افزایش سرمایه گذاری اقتصادی وامثال آن به صورت نشانه حضور سرمایه اجتماعی نشان داده‌اند (گلسر^[۳۰]،۲۰۰۰).

ایجاد وحفظ عنصر سرمایه اجتماعی می‌تواند در کارآمد سازی هر چه بیشتر ارتباط دولت وجامعه مؤثر باشد،افزون بر آن هر چه تعداد بیشتری از مردم ‌در تعامل با هم قرا گیرند وبه شکل گیری انجمن ها وتشکل ها اقدام کنند، به طور بالقوه امکان همکاری بین آن ها بیشتر خواهد شد وحقوق یکدیگر را بیشتر رعایت می‌کنند واین امر به تولید منابع اجتماعی بیشتری می‌ انجامد (کنوئلس^[۳۱]،۲۰۰۶).

* اعتماد اجتماعی^[۳۲]

ازمهمترین شاخص های سرمایه اجتماعی محسوب می شود. بی اعتمادی، پدیده ای روان شناختی است که فرد اطمینان به خود ودیگران را از دست می‌دهد وبه ناتوانی خود اذعان دارد. این روند (بی اعتمادی)از دیدگاه کلمن ، توان حرکت وخلاقیت را از فرد و گروه می‌گیرد و او را به موجودی بی تحرک ‌و خنثی تبدیل می‌کند.(ستوده،۱۳۸۱).

اعتماد،عبارت است از تمایل به خطر پذیری در بطن اجتماع ، ‌بر اساس حس اطمینان به دیگران ، به نحوی که دیگران بر اساس انتظار ما پاسخ دهند وبه روش های حمایتی دو جانبه عمل کنند وبا لااقل قصد آزار دهی نداشته باشند (اواکاکس،۲:۱۹۹۸).

اعتماد دارای ابعاد زیر است:

صداقت، شایستگی، ثبات قابلیت اعتماد، وفاداری ، صراحت

اگر فردی صداقت به خرج دهد، اعتماد واطمینان دیگران را به خود جلب خواهد کرد، ‌بنابرین‏ افراد باید در باره مسائل صداقت به خرج دهند (رابینز،۱۸۵:۱۳۸۳).

نتیجه اینکه هر چه یک جامعه دارای شعاع اعتمادبالاتری باشد ، سرمایه اجتماعی بیشتری نیز خواهد داشت . سرمایه اجتماعی قوی در سازمان هایی وجود دارد که اعتماد عمومی در آن ها حاکم است (اصفهانی ،۳۹:۱۳۸۴).

کلمن مبحث اعتماد در سرمایه اجتماعی را یکی از شاخص های مهم ایجاد وسنجش میزان سرمایه اجتماعی می‌داند ،مفهوم اعتماد برای کلمن مفهومی محوری است ، به نظر او افراد ‌به این دلیل به کنش اجتماعی می پردازند که نیازهای خود را رفع کنند ورفع نیازها تنها از طریق بده وبستان امکان پذیر است.

به طور کلی، روح حاکم بر سرمایه اجتماعی ، با مجموعه ای از ارزش‌ها وهنجارها که ‌بر روند فعالیت‌های اقتصادی واجتماعی جامعه مؤثر هستند انطباق دارد اعتماد، تعهد دوباره ، قراردادها ، وجدان کاری واحساس تعلق به جامعه از این نمونه هستند(نجفی ،۱۳۸۵).

* مشارکت اجتماعی^[۳۳]

وجود شبکه های مشارکت به ‌عنوان حوزه های تولید کننده سرمایه اجتماعی ، بیشترین توجه را در ادبیات نوسازی وتوسعه سیاسی به خود معطوف ‌کرده‌است . به طور کلی، تعدد شبکه های مشارکت اجتماعی در هر گروه ، سازمان یا جامعه ای بیانگر میزان سرمایه اجتماعی آن است. لذا هر چقدر شبکه های مشارکت در یک گروه ، سازمان یا جامعه ای گسترده باشد، سرمایه اجتماعی غنی تر است(علاقه بند،۱۳۸۴).

* انسجام اجتماعی ^[۳۴]

امیل دور کیم از اولین جامعه شناسانی است که مفهوم انسجام وهمبستگی را مورد مطالعه قرار داده است و وجود آن رابرای هر

جامعه لازم می‌داند انسجام مکانیکی در جایی حاکم است که افراد تفاوت اندکی با هم دارند ، دارای ارزش ها واهداف مقدس واحدی هستند وفعالیتهای اقتصادی مشابهی را ایفا می‌کنند.(ازکیا،۱۳۳۷).

جاناتان ترنر به نقل از دورکیم می‌گوید : «انسجام وقتی رخ می‌دهد که عواطف افراد به وسیله نمادهای فرهنگی تنظیم شوند، جایی که افراد متصل به جماعت ، اجتماعی شده باشند ،کنش ها به وسیله هنجارها تنظیم شده باشد و جایی که نابرابری ها قانونی تصور شوند »(ترنر ،۱۳۷۰).

* تعهد ومسئولیت اجتماعی

کیت دیویس معتقد است : مسئولیت اجتماعی یعنی نوعی احساس تعهد به وسیله مدیران سازمان‌های تجاری بخش خصوصی ، به نحوی که درتصمیم گیری هایشان در کنار کسب سود برای سازمان ، سطح رفاه کل جامعه رانیز در نظر داشته باشند.لازم به ذکر است که بین اخلاق مدیریت ، ‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی وتعهد اجتماعی با مسئولیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.

در رابطه میان کارکنان وسازمانها ؛ احساس مسئولیت ، تعهدی است نشانگر لزوم انجام وظیفه سازمان‌ها در قبال اعضا وافراد جامعه است . اگر مدیران در انجام این وظیفه بکوشند ، سرمایه اجتماعی را توسعه می بخشند (الوانی،۳۱:۱۳۷۸).

استیفن رابینز می نویسد: اگر مفهوم مسئولیت اجتماعی را بامفاهیم تعهد اجتماعی وپاسخگویی اجتماعی مقایسه نماییم ، متوجه می‌شویم مسئولیت اجتماعی در میانه سیر تکامل مشارکت می‌باشد(عراقی ویقین لو،۱۳۸۳).

از آنجایی که دین اسلام بسیار بر تقویت سرمایه اجتماعی در جوامع مسلمان دارد، توجه واهتمام بیشتر وترویج مؤلفه های اخلاقی تأکید شده در دین اسلام مورادی مانند : راستی ‌و صداقت، وفای به عهد ، احترام به حقوق دیگران وموارد مشابه دیگر می‌تواند زمینه ساز سرمایه اجتماعی در جوامع اسلام باشد ، غفلت رهبران فرهنگی از این ظرفیت ها وتوجه به ابعاد محدودی از اسلام می‌تواند علاوه بر هدر دادن این ظرفیت ها نتایج معکوس نیز ایجاد کند(علوی،۱۳۸۰).

مجموعه وظایف وتعهداتی که سازمان باید درجهت حفظ ‌و مراقبت کمک به جامعه ای که در آن فعالیت می‌کند، انجام دهد.(بارنی وگریفین،۱۹۹۲به نقل از صالحی امیر وکاوسی ،۱۷) .مسئولیت اجتماعی یکی از وظایف وتعهدات سازمانی در جهت منتفع ساختن جامعه است به نحوی که هدف اولیه سازمان یعنی حداکثر کردن سود را صورتی متعالی بخشد .(رابینسون ،به نقل از صالحی امیر وکاوسی ،۱۸:۱۹۸۰).

* ارزش مداری اجتماعی

ارزش‌ها را مجموعه ای از پنداشت های اساسی نسبت به آن چه پسندیده است ،می دانند که تجلی عمیق ترین احساسات مشترک

نسبت به جهان در جامعه است، ‌بنابرین‏ ارزش های اجتماعی ایجاد کنند،‌و قوام بخش روابط ونظم اجتماعی هستند.

جدول شماره (۲-۲)ابعاد و مؤلفه‌ های سرمایه اجتماعی و شناسایی شاخص های آن

نام مفهوم :سرمایه اجتماعی

سوالات شناسایی شاخص ها

نام مؤلفه‌ ها

نام ابعاد

اعتماد به اکثر مردم، اعتماد به دقت وصحت کار دیگران، اعتماد به همکاران، اعتماد به همسایه ها ، اعتماد به اخبار رسانه ها ، اعتماد به پلیس ، اعتماد به دولت.

۱-اعتماد

اجتماعی