بتی، میوکس،ویتمیر،راگ و تیلور(۲۰۱۱) در پژوهشی به بررسی پردازش هیجانی چهره در ۱۵ کودک درخودمانده با روش توان مرتبط با رویداد^[۵۷] پرداختند و نتایج آنان نشان داد که مشکلات پردازش چهره ای و هیجانی در افراد درخودمانده می‌تواند از نابهنجاری هایی در پردازش ادراکی-دیداری ناشی شود .

مبانی نظری و عصب شناختی درباره تماس چشمی

‌بر اساس پژوهش های عصب شناختی الگوی غیرعادی تماس چشمی در کودکان درخودمانده می‌تواند با مشکلاتشان در پردازش دیگر اطلاعات اجتماعی همانند هویت و شخصیت مرتبط باشد. برای نمونه چندین پژوهش گزارش دادند که فعالیت ضعیف شکنج مخروطی^[۵۸] در طول پردازش چهره در افراد درخودمانده می‌تواند تا حدی به کاهش خودبخودی تمرکز چشم ها منجر شود(حاجی خانی^[۵۹]،۲۰۰۷). ‌بنابرین‏ مدت زمان تمرکز خودبخودی بر چشم ها با سطح فعالیت شکنج مخروطی مرتبط می‌باشد(دالتن^[۶۰]،۲۰۰۵) و عدم تمرکز صحیح چشم ها در افراد درخودمانده نتیجه سطح عملکرد غیرعادی شکنج مخروطی است(هادجی خانی،۲۰۰۷).

به تازگی در تبیین اختلالات طیف درخودماندگی به کژکنشی نظام عصبی آینه ای انسان^[۶۱] اشاره شده که ممکن است زمینه ساز نقص های اجتماعی در افراد درخودمانده باشد. مطالعات FMRI به طور برجسته حاکی از فعالیت محدود شده جزء پیشانی از نظام عصبی آینه ای در کودکان درخودمانده در جریان مشاهده و تقلید چهره های هیجانی است. علاوه بر این نتایج، انحراف فعالیت نظام عصبی آینه ای را در کودکان درخودمانده در حوزه هیجانی به طور مکرر نشان می‌دهد(داپریتو^[۶۲]و همکاران،۲۰۰۶ ).

در پژوهشی دیگر کلین^[۶۳] و همکارانش (۲۰۰۸)، نشان دادند که نوجوانان درخودمانده رویدادهای اجتماعی را به شیوه ای انحرافی بررسی می‌کنند، آن ها همچنین خاطر نشان کردند که افراد درخودمانده نسبت به افراد عادی تمرکز بیشتری را بر بدن و دهان نسبت به چشم ها انجام می‌دهند.

در پژوهشی پیگوت^[۶۴] و همکارانش(۲۰۰۴) با بررسی کودکان درخودمانده و عادی با به کارگیری فن آوری FMRI^[65] نشان دادند که در جریان تکلیف پردازش چهره فعالیت شکنج پیشانی و آمیگدال در کودکان درخودمانده نسبت به کودکان عادی کمتر است.همچنین نظریه آمیگدال درخودماندگی بیان می‌کند که بدکارکردی های سیستم زیرقشری نقش اساسی را در نقایص اجتماعی- هیجانی افراد درخودمانده بازی می‌کنند(میو، پانا،آورام،۲۰۱۲).

پژوهش های الکتروفیزیولوژیک^[۶۶] پردازش چهره در اختلال درخودماندگی، نشانه های مهمی راجع به طبیعت و رشد آسیب های شناخت اجتماعی در این اختلال فراهم کرده‌اند، بررسی های الکتروانسفالوگرافی (EEG^[67]) در این زمینه نشان دادند سیستم های عصبی که در عملکرد پردازش چهره دخالت دارند در کودکان ۳ساله مبتلا به درخودماندگی مختل هستند. این روند اختلال سیستم های عصبی تا سن بزرگسالی ادامه دارد که بر مرحله رمزگذاری و بازنمایی پردازش چهره تأثیرگذار هستند. این چنین آسیب های آشکار در ادراک حالت های هیجانی و پردازش ضعیف چهره می‌تواند با آسیب های رفتاری و اجتماعی شدید در ارتباط باشد. بدین دلیل پژوهش هایی که تأثیر مداخلات اولیه را بر پردازش چهره کودکان درخودمانده بررسی می‌کنند باید ناهنجاری های عصبی این افراد را مدنظر قرار دهند(داوسن،۲۰۰۵). چرا که علاوه بر این ها چندین پژوهش الکتروفیزیولوژیک دیگر تفاوت هایی را در سیگنال های EEG در طول ادراک چهره بین افراد درخودمانده و عادی نشان دادند(حاجی خانی،۲۰۰۴).

روش های مداخله در تماس چشمی

از سال ۱۹۶۰ متخصصان بالینی و مربیان کودکان درخودمانده به طور عمده بر مداخلات آموزش رفتار تماس چشمی قبل از آموزش رفتارهای دیگر تأکید داشتند و اغلب پژوهش ها در این زمینه بر اصول تحلیلی رفتار متکی بودند و در تلاش های اولیه برای رشد تماس چشمی در کودکان درخودمانده از روش های تحلیل رفتار استفاده می‌کردند ( اسپیزو^[۶۸]،آدولف^[۶۹]،هرلی^[۷۰]، پیون^[۷۱]،۲۰۰۷ ).

از اوسط دهه ۱۹۹۰ بیشتر پژوهش ها، رفتار تماس چشمی غیرعادی افراد درخودمانده را در شرایط آزمایشی و طبیعی بررسی می‌کردند، پیشرفت های اخیر در روش های آزمایشی و پژوهشی باعث شد تا بیشتر پژوهش ها مکانیزم های اساسی شناختی و عصبی تماس چشمی غیرعادی افراد درخودمانده را بررسی کنند. این روش ها شامل پیگیری چشمی، هدایت پاسخ های پوست،الکتروانسفالوگرفی و ارزیابی های رفتاری هستند. این روش ها به صورت جدا یا ترکیبی و یا با روش های سنتی همچون ارزیابی کلینیکی مبتنی بر مصاحبه والدینی، مشاهده رفتاری و یا ویژگی های شخصی خودگزارشی اندازه گیری شده به وسیله پرسشنامه‌ها، استفاده می‌شوند. ‌بنابرین‏ مطالعات رشدی نوزادان در معرض خطر درخودماندگی، اطلاعات ارزشمندی را در رشد اولیه فرایند تماس چشمی در افراد درخودمانده فراهم کرده‌اند (گلارای، گریل اسپکتور، ریس،۲۰۰۶).

فصل سوم

روش پژوهش

فصل سوم: روش پژوهش

روش پژوهش

روش پژوهش حاضر از نوع طرح های تک آزمودنی^[۷۲] می‌باشد . سیف(۱۳۸۸) درباره ی این روش عنوان می‌کند که این طرح ها شامل مطالعه دقیق و انفرادی آزمودنی ها در شرایط و محیط های متفاوت می‌باشد. در اینگونه طرح ها، تغییرات حاصل از اجرای روش درمانی یا آموزشی در ارتباط با همان فرد ارزیابی می شود. یعنی خود فرد هم نقش آزمودنی و هم نقش گواه را ایفا می‌کند.

جامعه آماری

جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کودکان در خودمانده سنین ۴ تا ۸ساله شهر مشهد است که در سال ۱۳۹۰ به کلینیک های ویژه آموزش و توانبخشی برای دریافت خدمات تخصصی آموزش و توانبخشی مراجعه نموده اند .

نمونه و روش نمونه گیری

نمونه آماری این پژوهش تعداد ۵ نفر از کودکان درخودمانده است که در کلینیک های مخصوص این کودکان خدمات آموزشی و توانبخشی دریافت می‌کنند و به صورت نمونه در دسترس انتخاب شدند.

.

ابزار پژوهش

پرسشنامه ارتباط اجتماعی^[۷۳] (SCQ)

پرسشنامه ارتباط اجتماعی (SCQ) یک ابزار غربالگری ۴۰ سوالی، با تکیه بر پاسخ والدین است که بر اساس علامت شناسی اختلالات طیف درخودماندگی(ASD)^[74] طراحی شده است . سوالات به صورت (بله یا خیر)، و عموما به وسیله والدین یا سایر افرادی که از کودک مراقبت می‌کنند در کمتر از ۱۰ دقیقه، پاسخ داده می‌شوند. نمره گذاری این آزمون کمتر از ۵ دقیقه، زمان می‌برد. این آزمون برای کودکان دارای سن تقویمی ۴ سال و بالاتر، و با سن عقلی حداقل ۲ سال قابل اجرا است . یافته های مربوط به ADI-R مبین این است که می توان سن استفاده از این ابزار را تا سن تقویمی ۲ سال پایین آورد، به شرط این که آزمودنی دارای سن عقلی بالاتر از ۲ سال باشد(روتر^[۷۵] و همکاران به نقل از ساسانفر،۱۳۸۵).

برای بررسی و توصیف وضعیت عمومی و برآوردی از شدت اختلال کودکان درخودمانده، از پرسشنامه ارتباط اجتماعی استفاده شد. ویژگی های روان سنجی این آزمون به گونه ای است که میانگین روایی توافقی SCQ با ADI_R برابر ۸/۷۰% گزارش شده و نیز همبستگی درونی این آزمون از طریق ضریب آلفا از ۸۴% تا ۹۳% گزارش شده است(ساسانفر،قدمی،۱۳۸۴). همچنین نیوشیفر^[۷۶] و همکارانش حساسیت^[۷۷] آزمون SCQ را ۶۳% و اختصاصی بودن^[۷۸] آن را ۹۰% گزارش کرده‌اند(به نقل از ویگینز،۲۰۰۵).

تحقیقی در دانشگاه هاستون^[۲۱۵] توسط شارم، ونتا و شارپ (۲۰۱۳)^[۲۱۶] نشان داد بیشتر ویژگی های اختلال شخصیت مرزی با اشکال در تنظیم هیجان و درجات بالای اجتناب تجربی روبه رو است. نتایج به ما می‌گوید اجتناب تجربی سهم هر چند کم اما مستقل و تاثیر گذاری، در ویژگی های اختلال شخصیت مرزی دارد. به ویژه زمانی که این افراد در تنظیم هیجاناتشان دچار اشکال باشند. علاوه بر این، اجتناب تجربی نقش واسطه ای در ارتباط بین تنظیم هیجان و اختلال شخصیت مرزی ایفا می‌کند. اجتناب تجربی و تنظیم هیجان، هر دو از اهداف بسیار مهم درمانی در کاهش علائم اختلال شخصیت مرزی درافراد بزرگسال هستند.

در مطالعه دیگری که انجام شده توسط ایورسون^[۲۱۷] و همکاران (۲۰۱۲) با هدف بررسی اجتناب تجربی، تنظیم نیافتگی هیجان و تحمل پریشانی در بیماران سرپایی اختلال شخصیت مرزی، نتایج گویای این مسئله بودند که هم تنظیم هیجان و هم اجتناب تجربی، به طور معنی داری با اختلال شخصیت مرزی هم بستگی^[۲۱۸]دارند. تجزیه و تحلیل رگرسیون بین داده های تنظیم نیافتگی هیجان و اجتناب تجربی، به عنوان متغیر مستقل نشان می‌دهد که در صورت کنترل متغیر افسردگی، تنها اجتناب تجربه ای است که ارتباط معنی داری با اختلال شخصیت مرزی دارد. این پژوهش پیشنهاد داده است که به نقش متغیر اجتناب تجربی به عنوان یک فرایند مرکزی در اختلال شخصیت مرزی توجه بیشتری شود (وولارت، آلنس، تورگرسون، ۱۹۹۸)^[۲۱۹].

نتایج پژوهش چپمن، اسپچت و سلوسی^[۲۲۰] (۲۰۰۵) نشان داد که بین ویژگی­های اختلال شخصیت مرزی و اجتناب تجربی و راهبردهای مقابله­ای اجتنابی رابطه مثبتی وجود دارد.

چپمن و سلوسی (۲۰۰۷) در پژوهش دیگری ‌به این نتایج دست یافتند که نمره ­های اجتناب تجربی در افراد مبتلا به اختلال سوء مصرف مواد با اختلال شخصیت مرزی بالاتر از افراد مبتلا به اختلال سوء مصرف مواد بدون اختلال شخصیت مرزی بود.

در این قسمت پیشینه پژوهشی متغیرهای مورد بررسی بیان شد، ارتباط متغیرها با یکدیگر بیان گردید و در پایان تحقیقات انجام شده در ایران و خارج از کشور بیان گردید که خلاصه آن بدین شرح می‌باشد: گفته شد که بسیاری از نظریه پردازان در حوزه آسیب شناسی روانی در تبیین اختلالات روانی، نقش و جایگاه متفاوتی را برای هیجان ها قائل شده اند. امروزه گذشته از مدل های التقاطی، بسیاری از نظریات شناختی نیز به نقش پررنگ هیجان ها در تحول و تداوم اختلالات روانی پی برده اند، به طوری که بسیاری از آن ها هیجانات را همتراز با شناخت ها در ایجاد اختلالات روانی می دانند و به سمت مدل های شناختی-هیجانی حرکت کرده‌اند. تحقیقات همچنان نشان داده‌اند که می توان در کنار درمان دارویی از درمان روان شناختی با تأکید بر مهارت های نظیم هیجان برای افزایش سرعت بهبودی بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد استفاده کرد. از طرفی با توجه به شیوع بالای اختلالات شخصیت در افراد معتاد به نظر می‌رسد مداخلات روان شناختی در مراکز درمان سوء مصرف مواد در کنار دارو درمانی کاملا ضروری و الزامی باشد. از آنجا که اجتناب تجربی نقش واسطه ای در ارتباط بین تنظیم هیجان و اختلال شخصیت مرزی ایفا می‌کند، اجتناب تجربی و تنظیم هیجان، هر دو از اهداف مهم درمانی در کاهش علائم اختلال شخصیت در افراد بزرگسال هستند. همچنین پژوهش‌ها پیشنهاد می‌دهند که در درمان اختلال سوء مصرف مواد و اختلال شخصیت مرزی، ناگویی خلقی و اجتناب تجربی باید یکی از اهداف درمانی برای درمانگران باشد.

۲-۷- سوالات پژوهش

۱-آیا گروه درمانی مبتنی بر تنظیم هیجان بر ناگویی خلقی بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد همبود با اختلال شخصیت مرزی اثر دارد؟

۲-آیا گروه درمانی مبتنی بر تنظیم هیجان بر اجتناب تجربی بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد همبود با اختلال شخصیت مرزی اثر دارد؟

فصل سوم

روش پژوهش

۳-۱- طرح پژوهش، بیان متغیرها و نحوه تغییر یا کنترل آن‌ ها

تحقیق از نوع کاربردی می‌باشد که از نظر روش تحقیق، به دلیل وجود یک گروه آزمایشی و یک گروه کنترل با پیش آزمون و پس آزمون آزمایشی است. گروه آزمایشی در این پژوهش شامل بیماران بستری در بیمارستان اعصاب و روان استاد محرری می شود که در بهار ۱۳۹۴، تشخیص اختلال سوء مصرف مواد را همبود با اختلال شخصیت مرزی دارا بودند و تحت درمان گروهی مبتنی بر تنظیم هیجان گراس (۲۰۰۲) قرار گرفتند. گروه کنترل شامل افرادی در همان مقطع زمانی با تشخیص یکسان با گروه آزمایشی بود که هیچ گونه مداخله روانشناختی دریافت نکردند و صرفا تحت درمان با نگهدارنده متادون قرار داشتند.

۳-۲- جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری

جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه افرادی بود که با تشخیص اختلال سوء مصرف مواد (محور ۱) و اختلال شخصیت مرزی (محور ۲) در بهار ۱۳۹۴ در بیمارستان شهید محرری شیراز بستری و تحت درمان با نگهدارنده دارویی متادون قرار داشتند. این گزینش بر اساس چهارمین نسخه تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی صورت گرفته است. لازم به ذکر است که از تمام این افراد در زمان بستری مصاحبه بالینی به عمل آمده بود و یک بار تحت نظر متخصص روانپزشک و یک بار هم تحت نظارت روانشناس بالینی بخش این تشخیص را دریافت کرده بودند. در آغاز پژوهش بعد از مطالعه پرونده این افراد و انتخاب آن ها مجددا توسط پژوهشگر مصاحبه بالینی از این افراد به عمل آمد و تعداد ۱۵ نفر جهت شرکت در گروه آزمایشی و ۱۵ نفر هم جهت گروه کنترل انتخاب شدند.

از جامعه آماری یک گروه ۳۰ نفری به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در ۲ گروه ۱۵ نفری قرار گرفتند. گروه ها از نظر جنسیت، سن، نوع ماده مصرفی و تشخیص یکسان همتا شدند. ملاک‌های ورود افراد نمونه ‌به این پژوهش عبارتند از: جنسیت مرد، گروه سنی از ۱۸ تا ۴۵ سال، سطح تحصیلات حداقل شش کلاس و نوع ماده مصرفی آن ها که هرویین بوده است. ملاک‌های خروج از پژوهش نیز عبارتند از: جنسیت زن، گروه سنی کمتر از ۱۸ و بیشتر از ۴۵ سال، تحصیلات کمتر از ابتدایی، سابقه درمان از طریق شوک الکتریکی و همچنین ابتلا به اختلالات سایکوتیک در محور ۱ بر طبق چهارمین فهرست تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانپزشکی. لازم به ذکر است تمام افراد گروه نمونه بستری و تحت درمان با نگهدارنده دارویی متادون قرار داشته اند.

1. 1. . Kiriscy, Tarter,Feske, Pilkonis ↑

1. 1. . Zanarini, Frankenberg, Dubo, Sickel, Levin ↑

1. 1. . Trull, Waudby, SHer ↑

1. 1. . Ross ↑

1. 1. . Veheul ↑

1. 1. . Negetive affect ↑

1. 1. . Impulsivity ↑

1. 1. . Troll ↑

1. 1. . alexythymia ↑

1. 1. . Taylor, Bagby ↑

1. 1. . Haviland, Henry ↑

1. 1. . preliminary ↑

1. 1. . Ruesch ↑

1. 1. . Krystal ↑

1. 1. .Parker JD ↑

1. 1. . Webb D ↑

1. 1. . Experiential Avoidance ↑

1. 1. . Hayes, Wilson, Gifford, Follet, Strosahls ↑

1. 1. . Self –injuring behaviour ↑

مبحث دوم: حق فسخ و حق اصلاح

یکی از اصول پذیرفته شده در نظام های حقوقی مختلف، اصل لزوم قراردادهاست. این اصل در قانون مدنی ایران در ماده ۲۱۹ منصوص است. در اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی نیز ماده ۳-۱ این اصول به بیان اصل لزوم قراردادها پرداخته است. در اصول حقوق قراردادهای اروپایی نیز هرچند ماده ای به بیان این اصل مهم اختصاص نیافته است، اما از استقراء در مواد دیگر این اصول از جمله در مواد ۱۰۵-۱، ۲۰۲-۱، ۱۰۷-۲، ۲۰۹-۲ و ۱۰۲-۷ و روح کلی حاکم بر این اصول، اصل لزوم قراردادها مستفاد می‌گردد. با این وجود، تأکید بر اصل لازم الاتباع بودن قراردادها، بدون در نظر داشتن ضمانت اجرای تخلف از آن، بیهوده است^[۵۶]. شیوه جبران پیمان شکنی ها باید متناسب با نوع تخلفات صورت گرفته و با رعایت حفظ ثبات قراردادها باشد، ‌بنابرین‏، بسته به میزان و اهمیت پیمان شکنی، ضمانت اجرای آن تعیین شود^[۵۷]. فسخ عقد به علت قانونی در موردی است که یکی از خیارات در آن موجود باشد. در اصطلاح حقوقی، خیار حقی است برای متبایعین که یکی از آن ها می‌تواند عقد لازم را بر هم زند^[۵۸]. حق فسخ از مهم ترین چاره های پیش‌بینی شده برای طرفین یک قرارداد است تا در صورت نقض عهد از سوی یک طرف، طرف دیگر بتواند با بهره گیری از این وسیله از ورود زیان بیشتر به خود جلوگیری نموده، طرف دیگر را به اجرای قرارداد وادار ساخته یا به قراردادی که با توجه به تخلف طرف مقابل، دیگر مطلوبیتی برای او ندارد خاتمه بخشد.

فسخ نقطه مقابل اصلاح است؛ زیرا فسخ، معامله را بر مبنای نقض عهد یکی از طرفین معامله به هم می زند و دیگر تعهدی برای طرفین باقی نمی ماند، ولی قائل شدن حق اصلاح برای نقض کننده قرارداد باعث می شود عقدی که با نقض عهد یکی از طرفین در حالت تزلزل قرار گرفته است، به حیات حقوقی خود ادامه دهد و از ضرری که ممکن است در اثر از هم پاشیدن عقد به متعهد و حتی به متعهدله قرارداد وارد می شود جلوگیری نماید. ضرر وارده بر اثر فسخ ‌به این لحاظ است که هر یک از طرفین با انعقاد قرارداد، انتظار دریافت عوضی را در مقابل آن چه می‌دهند دارند و فسخ قرارداد زمینه این امر را از بین می‌برد. فسخ به عنوان یک چاره قانونی هم در حقوق ایران هم در اصول حقوق قراردادهای اروپایی و اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی پیش‌بینی شده است. آنچه در این مبحث مورد بحث قرار می‌گیرد حق فسخ به عنوان یکی از مهم ترین ضمانت اجراهای قرارداد است.

گفتار اول: مفهوم حق فسخ

عنوان فسخ در لغت به معانی زیر آمده است: «زایل گردانیدن دست کسی را از جای، تباه گردانیدن رأی‌ را، شکستن، جدا جدا کردن، ویران ساختن، برانداختن بیع و آهنگ و مانند آن را، سست گردیدن، کهنه و پاره شدن جامه و جز آن^[۵۹]». در فرهنگ دیگر فارسی، فسخ به معنای برهم زدن معامله و باطل کردن پیمان آمده است^[۶۰]. البته تعبیر انحلال پیمان با عنوان بطلان، در مفهوم عام آن استعمال شده است، زیرا برخلاف فسخ که انحلال یک طرفه است، بطلان قرارداد با اراده متعاملین یا ثالث نمی باشد بلکه به حکم قانون و به لحاظ عدم اجتماع شرایط مورد نظر قانون گذار صورت می‌گیرد، لیکن از آنجا که این واژه ها در عرف به عنوان لغات مرادف هم مورد استفاده قرار می گیرند، در فرهنگ لغت نیز با زبان عامیانه معنی شده است.

همان طور که گفته شد^[۶۱]، اصل آزادی قراردادی در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی پذیرفته شده است. اصل لزوم قراردادها یا اصاله اللزوم که خود ناشی از یک اصل کلی تری به نام اصل حاکمیت اراده است از اصول و قواعد کاملا شناخته شده در حقوق خصوصی است. اختصاص داشتن خیارات به معاملات لازمه از نظر آن است که عقود جایزه مانند ودیعه، وکالت، عاریه و امثال آن به خودی خود قابل فسخ و انحلال می‌باشد و احتیاج به موجب دیگری نخواهد داشت و هرگاه شرط فسخ در عقد جایز شود، بیان و تأکیدی بیش نمی باشد^[۶۲]. بدیهی است هر جا صحبت از اصل می شود در کنار آن استثنا نیز وجود دارد (ما مِن عامٍ الّا و قد خُصَّ). اصل لزوم قرارداد نیز از این قاعده مستثنی نیست. ماده ۲۱۹ قانون مدنی در این زمینه مقرر می‌دارد: «عقودی که بر طبق قانون واقع شده باشد بین متعاملین و قائم مقام آنان لازم الاتباع است، مگر اینکه به رضای طرفین اقاله یا به علت قانونی فسخ شود». همان گونه که در قسمت اخیر این ماده تصریح شده، فسخ قرارداد، یکی از استثنائات وارده بر اصل لزوم قراردادهاست. با اعمال حق فسخ، عقد منحل می شود و طرفین از اجرای تعهدات خود معاف می‌گردند.

فسخ، یک نوع عمل اعتباری ذهنی است که به صورت یک طرفه واقع می‌گردد. چنین عملی، عمل حقوقی محسوب و از نظر ماهیتی نوعی ایقاع است که با یک اراده انجام می‌گیرد. در تعریف ایقاع این گونه بیان شده است که:« انشای اثر حقوقی است که با یک اراده انجام می‌گیرد^[۶۳]». حق فسخ در اصطلاح کلی حقوقی، انحلال و برهم زدن یک طرفه عقد است. یکی از حقوق ‌دانان فسخ را این گونه تعریف کرده‌اند:« فسخ در اصطلاح حقوقی عبارت است از پایان دادن به هستی حقوقی قرارداد به وسیله یکی از دو طرف یا شخص ثالث^[۶۴]». بیشتر حقوق دانان دیگر نیز همین تعریف را با اندکی تغییر بیان نموده اند.حق فسخ موجود در عقود لازمه در اصطلاح، خیار فسخ یا خیار نامیده می شود.گفتنی است که عقد جایز را هر یک از دو طرف به دلخواه می‌تواند فسخ کند و برای برهم زدن آن نیاز به اختیار ویژه قراردادی یا قانونی نیست. پس اختصاص داشتن خیارات به معاملات لازمه از نظر آن است که عقود جائزه مانند ودیعه، وکالت، عاریه و امثال آن به خودی خود قابل فسخ و انحلال می‌باشد و احتیاجی به موجب دیگری نخواهد داشت و هرگاه شرط فسخ در عقد جایز شود، بیان و تاکیدی بیش نیست^[۶۵]. خیار فسخ، عمل حقوقی است که از انواع ایقاع است و قانون یا قرارداد و تراضی طرفین آن را برای یکی از طرفین یا هر دو به وجود می آورد. حق فسخ در حقوق و قانون مدنی ایران و به ویژه در مبحث سقوط تعهدات تحت عنوان خاص فسخ احصا نشده است. شاید بدین علت باشد که فسخ، اساساً قرارداد را منحل و ساقط می‌کند نه تعهد را. با این حال نتیجه غیرمستقیم فسخ و انحلال قرارداد، سقوط تعهد است، زیرا ابتدائاً قرارداد ساقط می شود و به تبع آن، تعهدات مربوط قهراً متوقف و ساقط خواهند شد^[۶۶] .

گفتار دوم: مبنای حق فسخ

۲-۲-۱۳-۱ فناوری‌های پرداخت بی سیم

فناوری بی سیم : به تکنولوژی ارتباطی اطلاق می شود که در آن از امواج رادیویی و مادون قرمز به جای سیم و کابل ، برای انتقال سیگنال بین دو دستگاه استفاده می شود.از میان این دستگاه‌ها می توان پیغامگیرها، تلفن های همراه، کامپیوتر های قابل حمل، شبکه های کامپیوتری، دستگاه های مکان یاب، سیستم های ماهواره را نام برد. دستگاه‌های سیار، رایانه ها و دستگاه‌های الکترونیکی مربوط به بخش مهمی در زندگی دیجیتالی ما تبدیل شده‌اند. ارسال داده بی‌سیم دارای برتری بالایی برای اهداف تجاری و شخصی است؛ که انعطاف‌پذیری و راحتی کاربران را عرضه می‌کند. با پرداختن به درخواست ها فناوری‌های گوناگون بی‌سیم ایجاد شده‌اند. امروزه گونه‌های مختلف فناوری‌ها در بازار جهانی بی‌سیم وجود دارد. ارتباط سیارفناوری جدیدی نیست؛ پخش تلویزیون و برنامه های رادیویی مدت زیادی است که از ارتباط بی‌سیم استفاده می‌کنند

۲-۲-۱۳-۲ فن آوری های سیستم پرداخت تجارت سیار

۱-بلوتوث: بلوتوث می‌تواند در سامانه‌های پرداخت سیار پیاده‌سازی شود زیرا توان مصرفی پایینی را ارائه می‌کند. این مزیتی اساسی برای دستگاه‌های سیار است. همچنین، صنعت نیمه‌رسانا برای تولید ریزتراشه‌های بلوتوث با قیمت پایین، فعالیت می‌کند، که باعث افزایش دستگاه‌های بلوتوث در بازارهای جهانی شده‌است. این فرصت یکتایی را برای دستگاه‌های بلوتوث ایجاد کرده که در بازار نفوذ کنند و پذیرفته شوند. همچنین یک موقعیت بازاری یکتا برای پرداخت سیار ایجاد کرده‌است. به علاوه، بلوتوث از روش( FHSS)^[49] برای جلوگیری از تداخل استفاده می‌کند. که به سامانه‌های پرداخت در تامین سرویس قابل اطمینان کمک می‌کند

۲- فناوری( RFID)^[50]

یکی از جدیدترین فناوری‌هایی که کاربرد پرداخت آن نیز به سرعت در حال گسترش است،به مجموعه ای از فناوری ها که در آنان برای شناسایی خودکار افراد و اشیاء از امواج رادیویی استفاده می‌گردد ، RFID گفته می شود . از روش های مختلفی برای شناسایی افراد و اشیاء استفاده می شود. ذخیره شماره سریال منتسب به یک فرد و یا شی درون یک ریزتراشه که به آن یک آنتن متصل شده است ، یکی از متداول‌ترین روش های شناسایی خودکار است . فناوری RFID است. سیستم اصلی RFID شامل سه قسمت است: یک آنتن، یک فرستنده و گیرنده و یک RF است . آنتن یک پل ارتباطی بین فرستنده و گیرنده است . فناوری RFID از امواج رادیویی به منظور شناسایی اشیاء استفاده می‌کند. یک سامانه عبارت است از یک برچسب حاوی یک آنتن و یک تراشه به همراه اطلاعاتی ‌در مورد کالا یا اشیاء و همچنین یک قرائت‌گر که دارای یک فرستنده و گیرنده رادیویی می‌باشد. کاربردهای اولیه این فناوری در بهبود کارایی سامانه های اطلاعاتی زنجیره‌های تامین و توسعه فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای بوده است(سها، ۲۰۰۴)^[۵۱]

لکن کاربردهای این فناوری در حال گسترش بوده، به طوری که در ردیابی کالا، افراد، و حفاظت از مناطق امن از RFID استفاده شده‌است. نگهداری تراکنش‌ها و خدمات پرداخت فناوری RFID نیز از جمله کاربردهای آن می‌باشد که در خریدهای خرد روزانه شهروندان به کار گرفته شده‌است( توربان ، ۲۰۰۸)^[۵۲]

۲٫ فناوری (NFC)^[53]

تکنولوژی با زندگی روزمره ما در هم آمیخته، همیشه فناوری های جدید سعی دارد که سرعت انجام کار افزایش پیدا کند. تا افراد از وقت خود به خوبی استفاده کنند به همین منظور تکنولوژی NFC- نیز در جهت سرعت بخشیدن به پرداخت‌ها، گرفتن سریع اطلاعات مورد نیاز مورد استفاده قرار می‌گیرد. NFC- یک پروتکل ارتباطی بابرد کوتاه بین دووسیله است سه کاربردی که NFC- ارائه می‌کند عبارتنداز: به اشتراک گذاری , هماهنگ سازی ودادوستد که در این میان دادوستد از اهمیت بیشتری برخوردار است این تکنولوژی امروزه در اکثر کشورها برای پرداخت در فروشگاه ها، پرداخت بلیط مترو، قطار و اتوبوس استفاده می شود که فقط کافیست که گوشی موبایل خود را به دستگاه مورد نظر نزدیک کرده و خرید خود را انجام دهید. مهمترین ویژگی این سیستم نسبت به بلوتوث آن است که اطلاعات با سرعت بسیار بالایی نسبت به بلوتوث رد و بدل می شود.

از همین رو این فناوری با زیرساخت‌های موجود پرداخت غیرتماسی مورداستفاده در سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی و پرداخت‌های خرد سازگار می‌باشد. اساساً NFC– با هدف استفاده در گوشی‌های تلفن همراه طراحی شده‌است. برای فناوری NFC-سه مورد استفاده اصلی وجود دارد.

تقلید کارت: دستگاه NFC– همانند کارت‌های غیرتماسی موجود رفتار می‌کند.

حالت قرائت‌گر: دستگاه NFC– فعال بوده و برچسب غیرفعال RFID را می‌خواند، به عنوان مثال برای تبلیغات تعاملی

حالت شخص به شخص: دو دستگاه NFC با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و تبادل اطلاعات می‌کنند.

۲-۲-۱۴پروتکل امن برای تجارت سیار

با ظهور و گسترش سریع دستگاه های تلفن همراه موقعیت‌ها و چالش‌های بسیاری برای مؤسسات مالی و اعتباری در ارائه خدماتشان ایجاد شده است. ارتباطات سیار در حال حاضر بازار قابل توجهی در سراسر جهان دارند. آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهد که حجم بازار تجارت سیار تا سال ۲۰۰۹ به حدود ۸۸ میلیارد دلار خواهد رسید. برای گسترش تجارت سیار، فروشندگان نیاز به شیوه های پرداخت امن و ضمانت شده برای محصولات وخدماتشان دارند وخریداران نیازمند محافظت در مقابل سوء استفاده از شماره حساب و اطلاعات مالیشان می‌باشند. در سال‌های اخیر نرخ کلاهبرداریها در تراکنشهای مالی چندین برابر میانگین پیش‌بینی شده بوده است. ‌بنابرین‏ توجه به امنیت پرداخت در محیط موبایل اولین و مهمترین قدم برای جلب اعتماد مشتریان، فروشندگان و مؤسسات مالی در استفاده از این محیط و در نتیجه ظهور پتانسیل های آن می‌باشد. در این مقاله یک پروتکل امن برای پرداخت الکترونیکی به وسیله دستگاه های تلفن همراه پیشنهاد شده است. در این پروتکل سرویس پیام کوتاه به عنوان بستر ارتباطی مورد استفاده قرار گرفته است. پروتکل پیشنهادی علاوه بر اینکه با امکانات موجود شبکه تلفن همراه در ایران قابل پیاده سازی است، به گونه ای طراحی شده است که با پیشرفت قابلیت های شبکه تلفن همراه با کمترین تغییر همچنان قابل استفاده خواهد بود(موسی خانی و همکاران،۱۳۹۱)

گسترش جرائم سایبر (مجازی) که توضیح آن در فصول آتی خواهد آمد باعث چالش‌های نوینی در حقوق کامپیوتر شده است که از شبکه جهانی اینترنت می‌توان به عنوان یکی از دروازه‌های مهم ورود به فضای سایبر نام برد.

۲-۴-۸- اینترنت، مخابرات و حقوق

باید گفت اینترنت به ‌عنوان شاهراه ارتباطی شبکه های کامپیوتری بین‌المللی و در نگاهی کلی‌تر همچون دستاوردهای تکنولوژی مدرن اطلاعات بر شبکه های حقوق نیز اثر ملموسی گذاشته است که به صورت گذرا و مختصر فقط به ذکر چند نمونه محدود پرداخته می‌شود.

۱- از حیث حقوق جزایی ماهوی (در بحث حقوق جزای اختصاصی) جرائمی در این شبکه قابل ارتکاب است که برخی ناظر به جرائم کلاسیک در شکل نوین آن هستند، همانند پورنوگرافی، افترا، برخی جرائم دارای جنبه مالی، امنیتی و تجارتی و … برخی موارد نیز جدیدند که البته به دلیل ارتکاب آن ها در کامپیوتر قبلاً مورد بحث قرار گرفته‌اند و خصیصه متصل بودن به شبکه از حیث ساختاری مشکلی ایجاد نمی کند و فقط ممکن است در فروعات بحث موجب بروز مشکلاتی شود.

۲- از حیث حقوق جزای ماهوی باید گفت جرائم ارتکابی در اینترنت جرائم نسل جدیدند زیرا جرائم کامپیوتری ویژگی‌های ماهوی داشتند که اصلی ترین آن ها این است که کامپیوتر واسطه، هدف، یا موضوع جرم است، اما در اینجا بیشتر با عنوان یا تیپ «جرائم علیه داده ها، مواجه هستیم که از حیث تاریخی، نسل بعد از جرائم کامپیوتر است. به طبع جرائم علیه داده ها از حیث ماهوی و ذاتی مباحثاتی را به دنبال خواهد داشت.

۳- در خصوص آیین دادرسی کیفری جرائم ارتکابی در محیط شبکه ها (تحقیقات جنایی، تعقیب، دادرسی و صدور حکم در نهایت ادله اثبات کیفری) اکثر مشکلات همان مسائلی است که در آیین دادرسی جرائم کامپیوتری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در نهایت ۲ ویژگی: علیه داده ها بودن و متصل بودن به شبکه (Online) می‌تواند تا حدی بر گستردگی مسائل و مباحثات بیفزاید.

۴- در خصوص مسائل مربوط به حقوق جزای بین‌المللی نیز جرائم ارتکابی در اینترنت تا حد زیادی همانند مباحث مربوط به جنبه‌های جزای بین الملل جرائم کامپیوتری است و تنها برخی ویژگی‌های اضافی را دارا است.

۵- اینترنت نه تنها بر حقوق جزاء (اعم از جزای ماهوی، شکلی و بین‌المللی) اثر گذاشته است بلکه برای مباحثات موجود در: حقوق مدنی (مانند قراردادها، مسئولیت مدنی و …) و حقوق بین الملل خصوصی (بواسطه طبع خاص اینترنت و شبکه های کامپیوتری بین‌المللی دیگر) نیز چالش‌هایی به وجود آورده است.^[۵۹]


اهم قابلیت‌هایی که برای شبکه جهانی اینترنت ذکر شد. به کمک سیستم‌های کامپیوتری و محیط انتقال (شبکه تلفن، ارتباط بی سیم، ماهواره، شبکه دیتا و شبکه کامپیوتری) ـ که هر کدام خود نیز می‌توانند بستر و زیربنای ارتکاب افعال مجرمانه و جرائم باشند ـ انجام پذیر هستند که در فصل آتی این پایان نامه به شناسایی انواع جرائم و دسته بندی آن می‌پردازیم.

در خاتمه این بحث اشاره‌ای کوتاه به آمار استفاده کنندگان از شبکه جهانی اینترنت می‌شود با توجه به رشد استفاده از اینترنت، بیش از ۴۰۰ میلیون کاربر اینترنت تا پایان سال ۲۰۰۰ در جهان وجود ‌داشته‌اند که این مقدار بسیار بیش از ۲۰۰ میلیون کاربر اینترنت در سال ۱۹۹۸ است ـ بیشترین رشد کاربران اینترنت در حال حاضر در آسیا، آمریکای لاتین و اروپای شرقی است ـ حدود ۹۷۳ میلیون کاربر اینترنت در پایان سال ۲۰۰۲ و حدود یک میلیارد نفر در پایان سال ۲۰۰۵ میلادی تخمین زده می‌شوند. برابر پیش‌بینی‌ها، کشور آمریکا با ۱۶۵ میلیون کاربر اینترنت ۲۷ درصد از تعداد کل کاربران جهان را در پایان سال ۲۰۰۲ را به خود اختصاص خواهد داد. ^[۶۰]

فصل سوم:

جاسوسی رایانه‌ای در حقوق ایران

در میان جرایم رایانه‌ای، جاسوسی یکی از جرایم خطرناک در سطح ملی و بلکه بین‌المللی محسوب می‌شود. خطر امنیتی که این جرم برای امنیت ملی کشور و اقتدار و حاکمیت دولت‌ها دارد آن ها را وادار به برخوردسرسختانه با این جرم نموده است.

مهم ترین هدف د ر جاسوسی، کسب اطلاعات و اسرار اطلاعاتی سازمان‌ها، به ویژه سازمان‌های دولتی است. اینترنت که بزرگ ترین غول اطلاعاتی قرن بیست و یک به شمار می‌رود، قابلیت سوء استفاده ازاطلاعات را بالا برده است. اینترنت به واسطه ارتباط دهی زنده و آنلاین و فراگیر می‌تواند فرصتی برای نفوذ جاسوسان در جهت کسب جدیدترین اطلاعات باشد.

اینترنت با وجود نکات مثبت، جنبه‌های منفی زیادی نیز دارد ‌و برخلاف آنچه که گفته می شود: اینترنت عامل تبلور آزادی شخصی ‌و دموکراسی فرد در گروه است، در بسیاری از موارد انسان را به دام سازمان‌های جاسوسی می اندازد، لذا اصطلاح دهکده جهانی این بار ازطریق اینترنت به منصه ظهور رسیده و باعث شده تا از بسیاری از افراد در ملت‌های فقیر و دچار چالش‌های سیاسی، ناخواسته به وطنشان خیانت کنند.

گفتار اول: جاسوسی در جرایم رایانه‌ای

پیش از تعریف جرم مذبور در ابتدا بایستی تعریفی ازجاسوسی ارائه داد و با توجه به اینکه در قانون جرایم رایانه‌ای و قوانین مشابه تصویب شده پیش ازاین تعریفی ازجاسوسی ارائه نشده است، از این روبه ذکر برخی ‌از تعاریف لغوی وحقوقی این واژه می‌پردازیم.

۳-۱-۱- مفهوم جاسوسی رایانه‌ای

در تعریف جرم رایانه‌ای، توجه به مفهوم فضای تبادل اطلاعات به معنی فضای واقعی و محسوس میان سامانه‌های رایانه‌ای که داده های دیجیتال در آن در جریان هستند ضروری است وبراین پایه جرم سایبر یا رایانه‌ای هر گونه فعل یا ترک فعلی است که در فضای تبادل اطلاعات از طرف قانون‌گذار جرم قلمداد شود، اعم از اینکه نظیر آن در دنیای فیزیکی وجود داشته باشد مانند جعل، کلاهبرداری،که در اینجا فضای تبادل اطلاعات ارتکاب این جرایم را آسان نموده و به آن ها جلوه‌ای نوین می‌بخشد،یا اینکه جرم صرف سایبر محسوب می‌شود مانند نشر ویروس یا دسترسی غیر مجاز به داده های محرمانه که تحقق این جرایم فقط در فضای تبادل اطلاعات متصور است.^[۶۱]

به لحاظ در هم تنیدگی بیش از حد فعالیت‌های امروزی با فضای تبادل اطلاعات نمی توان به طور مشخص جرایم را ‌به این مبنا تفکیک کرد. با این حال تعریفی اجمالی و متقن در خصوص جرایم رایانه‌ای وجود ندارد ‌و تمایز آن ها از جرایم سایبر چندان واضح و مشخص نیست. شاید ‌به این دلیل قانون‌گذار در قانون جرایم رایانه‌ای تعریفی از جرایم رایانه‌ای ارائه نداده است، لیکن بررسی جرایم مندرج در این قانون نشان می‌دهد که قانون‌گذار جرایم رایانه‌ای را در معنای عام و موسع به کار برده است که شامل جرایم سایبر نیز می‌شود.

از این رو و با در نظر گرفتن مفهوم فضای تبادل اطلاعات و دیدگاه موسع قانون‌گذار؛جرم رایانه ای، هر فعل یا ترک فعلی است که « در » یا « از طریق » یا « به کمک » رایانه یا ازطریق اتصال به اینترنت به طور مستقیم یا غیر مستقیم رخ می‌دهد و در قانون برای آن مجازات تعیین شده است. ‌بنابرین‏ می‌توان گفت هر فعل یا ترک فعل که به وسیله رایانه یا با اخلال یا نفوذ در سامانه‌های رایانه‌ای صورت پذیرد وبه موجب قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد، جرم رایانه‌ای است.