1. درخشش ناگهانی یک فکر

شاید بتوان گفت که اکثر ابتکارات و نوآوری­های افراد خلاق، حاصل جرقه­زدن یک فکر جدید در یک حالت غیر قابل انتظار بوده است؛ نظیر کشف قانون وزن حجمی جامدات، توشط ارشمیدس در حمام. البته این امر به شرایط محیط و میزان توجه و دقت به جهان پیرامون نیز بستگی دارد. زمان پیدایش این حالت نا مشخص است؛ به طوری که گاهی ممکن است پس از گذشت چند لحظه، چند ساعت یا چند روز از مرحله قبلی، پیدا شود و گاهی ممکن است سال­ها طول بکشد تا ذهن در­مورد یک مسأله طرح یا راه ­حل جدیدی را پیدا کند؛ در واقع به نظر می­رسد که نمی­ توان با اعمال زور موجب ارائه طرح­های ابتکاری شد؛ یعنی افراد خلاق نمی ­توانند به طور اجباری به خلاقیت بپردازند، ولی داشتن زمینه، موقعیت شناسی، هوشیاری، و استقبال از طرح­های ابتکاری کمک می­ کند تا مرحله خلاقیت آغاز شود (رضائیان ،۱۳۸۳،صص ۱۱۳ الی ۱۱۷).

۱۴- ۲- ۲- سطوح خلاقیت

بر اساس پیوستاری از تحلیل­گرایی تا واقعیت­گرایی، دو سطح خلاقیت شامل خلاقیت اولیه و خلاقیت

ثانویه است که به شرح زیر می‌باشد:

الف- خلاقیت اولیه: این سطح از خلاقیت از ناخودآگاه سرچشمه ‌می‌گیرد و در زمان کودکی در همه انسان­ها وجود دارد .اکثر افراد پس از گذراندن دوران کودکی خلاقیت اولیه را از دست می­ دهند. افراد به واسطه ضمیر ناخودآگاه، قادر به خیالبافی، تخیل و تولید رفتارها و اعمال تازه بوده که از آن ها لذت می­برند.

ب- خلاقیت ثانویه: خلاقیت ثانویه ناشی از ضمیر خودآگاه و یا به عبارتی مبتنی بر عقل و منطق است.

هر چند این دو سطح خلاقیت با هم تفاوت اساسی و واضحی دارند، اما به یکدیگر وابسته و مرتبط­اند.

فرد سالم و خلاق کسی است که موفق به پیوند این دو سطح فرایند خودآگاه و ناخودآگاه شود(صادقی مال امیری، ۱۳۸۶). به نظر محققین و صاحب نظران، خروجی خلاق طیف وسیعی از چیزها را در بر دارد که مهمترین آن ها عبارتند از: ایده­ ها، محصول، راه ­حل، رویه، و خدمت.

محصول خلاق با توجه به سطوح مختلف درجه­بندی می­ شود. تیلر با توجه به محصولات فکری بشر و تحقیق در کیفیت آن­ها پنج سطح خلاقیت را به شرح زیر شناسایی ‌کرده‌است که هر یک از آن ها شامل درجات مختلفی از خلاقیت است(میرقیداری،۱۳۸۲).

1. 1. 1. خلاقیت بیانگر: این نوع خلاقیت بیان و اظهار وجود آزادانه شخص را امکان­ پذیر می‌سازد. نقاشی فی­البداهه کودکان و ابتکارات آنان به هنگام بازی با یکدیگر یا با اسباب بازی­های مختلف از جمله این نوع خلاقیت محسوب می‌شوند که در آن­ها کیفیت محصول اهمیت چندانی ندارد لیکن این اظهار وجود برای تظاهر خلاقیت در سطح بالاتر لازم است.

   

1. 1. خلاقیت مولد: در این سطح فرد کوشش­های نسبتأ زیادی و در عین حال هدفمندی برای تولید یک شیء جدید یا حل مشکلی به خرج می­دهد.

1. 1. خلاقیت اختراعی: این نوع خلاقیت به وسیله توانایی شخص در تجزیه و تحلیل موقعیت و ساختن ترکیبات جدیدی از عناصر شناخته شده مشخص می­ شود، در این نوع خلاقیت هیچ­گونه اثری از عقاید زیربنایی جدید دیده نمی­ شود.

1. 1. خلاقیت نوآورانه: به­وسیله این خلاقیت تغییرات معنی­دار و مفیدی در اصول و مبانی اولیه نظری، با ساخت و کنش ماشینی یا هنری به عمل می ­آید.

1. خلاقیت شهودی: محصول این سطح از خلاقیت، تولید چیزی کاملأ تازه و متفاوت از آنچه که تا به حال وجود داشته است، ‌می‌باشد.

۱-۱۴-۲-۲- انواع خلاقیت

خلاقیت می ­تواند در همه دوره­ ها و زمینه­ ها روی دهد. برحسب موضوع و نوع حوزه انواع خلاقیت را می توان به شرح زیر دسته بندی نمود:

1. 1. خلاقیت علمی: در هر یک از رشته­ های علم را ‌می‌توان خلاقیت علمی نامید. کشفیات و نظریات علمی مانند: نظریه­ های علوم فیزیک، شیمی، روان­شناسی، اقتضاد و غیره خلاقیت­های علمی محسوب می­شوند. ‌بنابرین‏ بر حسب اینکه کدام رشته علمی درنظر گرفته شود انواع خلاقیت وجود دارد مانند: خلاقیت شیمی و ریاضی و غیره.

1. 1. خلاقیت فناورانه: خلاقیت در جنبه­ های کاربردی و فنی علوم یا به عبارتی خلاقیت در فناوری (تکنولوژی) را ‌می‌توان خلاقیت فناورانه(خلاقیت تکنولوژی یا خلاقیت مهندسی) نامید. خلاقیت فناورانه عبارت است از: خلق اندیشه­ ها و طرح­های نو در جنبه­ های کاربردی علوم و یافتن راه­های جدید حل مسائل فنی و مهندسی اعم از نرم­افزاری و یا سخت افزاری ‌می‌باشد.

1. خلاقیت صنعتی: منظور از خلاقیت صنعتی، خلاقیت در جنبه­ های فناوری سخت­افزاری و نرم­افزاری یک سازمان ‌می‌باشد. در سازمان­ های صنعتی معمولأ خلاقیت در فناوری سخت­افزاری، «نوآوری تکنولوژیک و خلاقیت در سیستم سازمانی و مدیریتی،خلاقیت سازمانی» نامیده می­ شود.

خلاقیت و نوآوری صنعتی را ‌می‌توان به چهار دسته کلی از قبیل: خلاقیت و نوآوری بنیادی، خلاقیت و نواوری فرآیندی، خلاقیت و نوآوری فرآورده­ای، خلاقیت و نوآوری در بازاریابی طبقه بندی کرد.

1. 1. خلاقیت هنری: خلاقیت هنری عبارت است از: به خلاقیت در هر یک از رشته­ های هنری خلاقیت هنری می­گویند.

1. 1. خلاقیت روزانه: خلاقیت روزانه، خلاقیت­هایی است که هر فرد همواره در زندگی روزمره خود برای حل مشکل و پیشبرد امور روزانه ایجاد می­ نماید.

1. خلاقیت در کودکان: منظور از خلاقیت در کودکان رفتارهای کلامی و عملی خلاقی است که کودکان به شکل­های مختلف از خود بروز می­ دهند. خلاقیت کودکان به تعبیری می ­تواند به عنوان خلاقیت روزانه کودکان محسوب شود(گلستان هاشمی،۱۳۸۷).

برخی خلاقیت را به سه سطح فردی، گروهی و سازمانی تقسیم بندی کرده ­اند.

گلستان هاشمی(۱۳۸۲)، سطوح خلاقیت را با توجه به شاخص­ های اصلی «میزان ارزشمندی» و «میزان نو بودن» به گروه ­های زیر تقسیم بندی ‌کرده‌است:

خلاقیت اولیه /خلاقیت ثانویه،

خلاقیت کوچک/ خلاقیت بزرگ،

خلاقیت معمولی/ خلاقیت عالی،

خلاقیت اختراعی/ خلاقیت نوآورانه.

وی معتقد است بیشتر سطوح خلاقیت یاد شده را ‌می‌توان به نوعی شامل دو گروه اصلی خلاقیت اولیه و خلاقیت ثانویه دانست و به همین منظور در اینجا فقط به توضیح این دو نوع خلاقیت می­پردازیم.

1. 1. خلاقیت اولیه: که عبارت است از: خلاقیت­هایی که شامل ایجاد و توسعه اصول و مفاهیم جدید و خلق پارادایم نوین می­باشند. نظریه­ های جدید یا متحول کننده و اختراعات بنیادی از این دسته خلاقیت محسوب می­شوند. خلاقیت­های بزرگ، عالی و نوآورانه جزء خلاقیت­های اولیه به شمار می­آیند.

1. خلاقیت­ثانویه: آن دسته از خلاقیت­هایی هستند که شامل کاربرد جدید و متفاوتی از اصول و مفاهیم شناخته شده قبلی و تکمیل و بسط خلاقیت­های اولیه هستند. دستاوردهای علمی پژوهش گران که مبتنی بر نظریه­ های ثانویه هستند.

۱۵- ۲- ۲- ویژگی­های افراد اخلاق

روانشناسان سعی داشته اند تا مشخصات افرادی که دارای سطح بالایی از خلاقیت هستند مشخص کنند، «استینر» عوامل زیر را برای افراد خلاق بیان داشته است:

موافقت نامه ۲۰۰۲آسه آن برای کنترل مشکل گردوغبار

این سند درحقیقت نخستین موافقت نامه است که به صراحت به موضوع ریزگردها پرداخته است. این موافقت نامه به دنبال کنفرانس جهانی که درسال۲۰۰۲ درسطح وزرای اسه آن درکوالالامپور برگزار شد تدوین ‌و امضا شد. محتوای این موافقت نامه ضمن شناسایی آثار زیانبار ریزگردها ‌بر انسان، منابع زنده اکوسیستم ها ودیگر کاربردهای مشروع محیط زیست، براتخاذ تدابیر پیشگیرانه، احتیاطی وهماهنگی ملی همکاری دوجانبه وچندجانبه، انجام اقدامات مناسب در وضعیت های اضطراری ومدیریت مناسب جنگل ها تأکید نموده است. با توجه به اهداف این موافقت نامه ااعضاء برطبق ماده۴ دارای یکسری تعهدات کلی می‌باشند که موارد زیر ازجمله آن می‌باشد:

• مشارکت درتوسعه واجرای اقدامات برای جلوگیری از آلودگی فرامرزی گردوغباربه عنوان پیامد خشکسالی وآتش سوزی درجنگل ازطریق کنترل منابع آتش سوزی، شناسایی زودهنگام آتش سوزی، توسعه نظارت بر ارزیابی سیستم های هشدار دهنده، تبادل اطلاعات وفناوری به صورت متقابل.
• هنگامی که آلودگی فرامرزی گردوغبار از درون قلمرو سرچشمه می‌گیرد، به سرعت به درخواست برای اطلاعات مربوطه یا مشاوره پاسخ داده شود واین به دلیل کاهش عواقب ناشی از این آلودگی های فرامرزی است.
• به کارگیری اقدامات اداری قانونی برای اجرای تعهدات موجود در این موافقتنامه(رضوانی خلیل آباد، پیشین :۷۴).

موافقتنامه تأسیس مرکز عربی برای مطالعات مناطق خشک وبایر

همان گونه که در بخش دوم ذکر شد منشأ اصلی ریزگردها در شمال افریقا وخاورمیانه می‌باشد. دولت های عربی که بیش از سایر کشورها هم منشأ ریزگردها می‌باشند وهم بیشترین آسیب را می بیننددرصدد برآمدند تا با ایجاد موافقتنامه برای مطالعات مناطق خشک وبایر، باشناسایی مناطق مستعد ریزگردها ومطالعه عوامل اصلی تشکیل ریزگردها، از تخریب خاک جلوگیری به عمل آورند و میزان این ریزگردها را درکشورهای خود کاهش دهند. این موافقتنامه درسال۱۹۷۱ به منظور تشکیل مؤسسه‌ خاصی برای مطالعه جنبه‌های کاربری اراضی، به ویژه مدیریت آب وخاک در منطقه مهم اکولوژیکی به امضاء رسید. ذیل بند۳، نقش مرکز عبارت است از: انجام مطالعات در زمینه مدیریت آب وخاک، تهیه نقشه های خاک، بررسی فرسایش آبی وبادی وشوری خاک .مطالعه زوال کشاورزی ‌و گیاهان محفاظتی. برای نیل ‌به این اهداف، این مرکز به تربیت کارشناسان، تبادل اطلاعات ودانش، همکاری با برنامه های تعاون وفعالیت های آموزشی ‌در زمینه خاک، آب، جنگل ومدیریت گیاهان مبادرت نموده است.

کنوانسیون تشکیل کمیته دائم کنترل خشکسالی بین‌المللی رأی‌ ساحل(Sahel)

این کنوانسیون ‌در سال‌ ۱۹۷۴ با پذیرش بورکینافاسو، کیپ وردچاد، گامبیا، گینه بیسائو، مالی، موریتانی، نیجر وسنگال وارد اجرا شد تابراساس آن، کمیته ای برای کنترل خشکسالی بین دولتی شکل بگیرد(بندI). رخدادخشکسالی در این منطقه عامل اصلی تخریب زمین ‌و تشکیل ریزگردها است. در این منطقه فقر شدیدی حاکم است ‌و جمعیت زیادی دارد که پیوسته بر منابع فشار وارد می‌کند. هدف اصلی این کنوانسیون در بهره برداری پایدارخاک نقش مهمی دارد واز اعضاء می‌خواهد تابا تشکیل کمیته خشکسالی راهبرد منطقه ای مؤثری رابرای مدیریت این اکوتیپ شکننده تهیه نمود. اهداف دیگر شامل گردآوری وانتشار اطلاعات اکولوژیکی برای اعضاء، هماهنگ کردن تحقیقات وآموزش ‌در مورد خشکی، تقویت اقدامات محلی منطقه ای در راستای تقویت همکاری های بین‌المللی، افزایش اعتبار برای سرمایه گذاری باهدف بهبود وضع تغذیه می‌شوند. بند۱۳ زمینه رابرای تشکیل کمیته فنی کارشناسان به منظور بررسی عملکرد شورای مدیریت کمیته فراهم می کند.

کنوانسیون حفاظت از طبیعت ومنابع طبیعی افریقا

این کنوانسیون درسال۱۹۶۸ مصوب شد، حاوی مقررات متعدی برای بهره برداری پایدار خاک ها می‌باشد. دولت ها باید اقدامات لازم رابرای اطمینان از حفاظت، استفاده وتوسعه منابع طبیعی ازجمله خاک به کارگیرند. ذیل بندIV دولت ها متعهد می‌شوند که به حفاظت وبهبود خاک بپردازند، بافرسایش خاک مقابله کنند وخاک را هدر ندهند. همچنن ذیل این بند، تعهد دیگری مبتنی برتهیه طرح های کاربری اراضی ‌بر اساس تحقیقات علمی وعوامل اکولوژیکی، خاکشناسی، اقتصادی واجتماعی وطبقه بندی قابلیت اراضی می شود. دولت ها در زمان انجام عملیات کشاورزی واصلاحات اراضی، موظفند که اقدامات حفاظت خاک وشیوه های مدرن زراعت را به کاربرند واز فرسایش خاک که یکی از عامل اصلی وقوع ریزگردها می‌باشد جلوگیری کنند. بندهای دیگر ‌بر حفاظت خاک از طریق حفاظت فلور(بندVI)، حفظ وتوسعه مناطق حفاظت شده(بندX)، آموزش حفاظت(بندXII) ‌و همکاری های بین‌المللی تأکید دارند.

منشور اروپایی خاک

شورای اروپا منشور خاک اروپایی رادر می سال ۱۹۷۲ پذیرفت وباپیشنهاد حفاظت خاک در می ۱۹۹۲ موافقت نمود. برپایه این نظریه، خاک یک منبع محدود می‌باشد که به راحتی تخریب می شود وباید در برابر عملیات کشاورزی تخریب کننده، فرسایش، آلودگی ‌و تخریب های ناشی از فعالیت های بشری ومهندسی حفاظت شود. این مجموعه قوانین مهمترین خطرات ناشی از تغییرات برگشت ناپذیر ویا به کندی برگشت پذیر فیزیکی، شیمیایی وبیولوژیکی خاک را شرح می‌دهد که به موجب این تغییرات توانایی خاک در پرورش گیاهان با اهداف تجاری، حفاظت واهداف تفریحی ونیزدرجهت حمایت از موجودات زنده کاهش می‌یابد. ‌به این ترتیب درهر بخش از این مجموعه قوانین به منظور کاهش احتمال بروز چنین تغییراتی عملیات کشاورزی مناسب معرفی شده است.

یک سری اصول جنبی درمنشور اروپایی خاک منتج از از قطعنامه۱۹/۷۲ شورای اروپا عبارت است از:

• تهیه فهرست وضع موجود منابع خاک یک ضرورت است
• تحقیق بیشتر ‌و همکاری منظم، نیازمند مراقبت ازطرز استفاده خاک ‌و محافظت از آن است.
• محافظت از خاک باید به گونه ای تدوین شودکه ‌در همه سطوح ودرجهت نگهداری، روند روبه رشدی از دیدگاه عمومی را به همراه داشته باشد.
• دولت ها ومراجع ذی صلاح باید ضمن داشتن برنامه واداره منابع خاک به اجرای هدف های مربوط کمک کنند(رضوانی خلیل آباد،پیشین:۶۳).

۲– ریسک موضوع بیمه تأسیسات صنعتی نفت و گاز

لازمه ارزیابی خطر در یک واحد صنعتی برخورداری از شناخت و دانش کامل از تکنولوژی، فرایند، ماشین آلات و دانش روز مربوط به مسائل و مشکلات عملیاتی و تعمیراتی آن صنعت توأم با بینش و قضاوت دقیق مهندسی است. به همین دلیل فقط کسانی که تجربه مناسب در صنعت نفت و گاز را دارند ،می‌توانند به طور صحیح خطرهای مختلف آن را ارزیابی و نرخ واقعی این خطرها را تعیین کنند. برای این منظور یک برنامه ارتباطی منظم با صنعت نفت و مؤسسات حرفه ای مربوط به آن لازم خواهد بود و ضروری است که بازرسی تحت هدایت متخصص صنعت نفت و گاز انجام گیرد.^[۲۵۵]

مثلاً در بیمه های آتش سوزی تأسیسات صنعتی نفت وگاز علاوه بر بیمه اموال به نفع مالک، در برگیرنده خطر مسئولیت ناشی از حوادثی است که مال موضوع بیمه به ثالث وارد کرده و مسئولیت مالک (بیمه گذار) را ایجاد می‌کند و در تعیین و ارزیابی ریسکهای موضوع بیمه باید دقت شود و به صرف عنوان بیمه (اموال یا مسئولیت شیء یا فعالیت مشخص) نمی توان موضوع کامل آن را استخراج نمود^[۲۵۶] بیمه گذار باید با دقت و صداقت کامل میزان ریسک را به بیمه گر اعلام نماید تا با توجه به اوضاع و احوال حاکم بر موضوع بیمه، پوشش ریسکی را که بر عهده می‌گیرد صحیح برآورد کند.

علی الاصول پس از تشکیل عقد، قرارداد می بایست تا انتهای مدت عقد مطابق شرایط معین شده ادامه یابد و تغییرات اوضاع و احوال حاکم بر قرارداد در طول مدت عقد تأثیری بر تعهدات و روابط طرفین نداشته باشد^[۲۵۷] ولی در عقد بیمه به تصریح قانون بیمه، تغییرات مؤثر در میزان ریسک و احتمال وقوع حادثه موضوع بیمه، موجب آثار و احکامی در عقد بیمه خواهد بود. مثل حوادث ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در امریکا که در پی بروز این حادثه، خطر بروز حوادث ناشی از عملیات تروریستی و حمل و نقل هوایی به شدت بالا رفت و موجب اصلاح بسیاری از قراردادها شد.^[۲۵۸]

ماده ۱۶ قانون بیمه در این ماده مقرر می‌دارد: هرگاه بیمه گذار در نتیجه عمل خود خطری را که به مناسبت آن بیمه منعقد شده است تشدید کند، یکی از کیفیات یا وضعیت موضوع بیمه را به طوری تغییر دهد که اگر وضعیت مذبور قبل از قرارداد موجود بود بیمه گر حاضر برای انعقاد قرارداد با شرایط مذکور در قرارداد نمی گشت باید بیمه گر را بلافاصله از آن مستحضر کند. اگر تشدید خطر یا تغییر وضعیت موضوع بیمه در نتیجه عمل بیمه گذار نباشد مشارالیه باید مراتب را در ظرف ده روز از تاریخ اطلاع خود رسماً به بیمه گر اعلام کند… با تغییر شرایط و تشدید خطرات، استفاده از پوشش بیمه ایجاب می کند که بیمه گر از شرایط جدید مطلع شده و در صورت لزوم قرارداد را با آن سازگار نماید به محض اطلاع بیمه گر از تشدید خطر و تغییر در موضوع بیمه او می‌تواند حقوق خود را به نحو معین شده در قانون حفظ نموده و تعادل قراردادی را که در اثر تشدید خطر بر هم خورده دوباره ایجاد نماید. در ادامه ماده ۱۶ قانون بیمه در این باره مقرر می‌دارد. … در هر مورد که در فوق (یعنی تشدید خطر و تغییر وضعیت موضوع بیمه) بیمه گر حق دارد اضافه حق بیمه را معین نموده به بیمه گذار پیشنهاد کند و در صورتی که بیمه گذار حاضر برای قبول و پرداخت آن نشود قرارداد را فسخ کند و اگر تشدید خطر در نتیجه عمل خود بیمه گذار باشد خسارات وارده را نیز از مجرای محاکم عمومی از او مطالبه کند و در صورتی که بیمه گر پس از اطلاع از تشدید خطر به نحوی از انحاء رضایت به بقای عقد قرارداد داده باشد، مثل آنکه اقساطی از وجه بیمه را پس از اطلاع از مراتب از بیمه گذار قبول کرده یا خسارت بعد از وقوع حادثه به او پرداخته باشد، دیگر نمی تواند به مراتب مذکوره استناد کند. وصول اقساط حق بیمه بعد از اطلاع از تشدید خطر یا پرداخت خسارت پس از اطلاع از وقوع حادثه و نحو آن دلیل بر رضایت بیمه گر به بقای قرارداد می‌باشد. البته در حقوق برخی از کشورها از ابتدا حق فسخ به بیمه گر اعطا شده است.

در ماده ۱۱۳ قانون بیمه فرانسه در پی اطلاع از تشدید ریسک به بیمه گر اجازه می‌دهد بیمه را فسخ کند و یا پیشنهاد تغییر حق بیمه را به بیمه گذار کند همچنین در حقوق انگلستان، تکلیفی کلی برای بیمه گذار به اعلام تشدید خطر و تغییر وضعیت موضوع بیمه شناخته نشده است.^[۲۵۹]

همان گونه که قبلاً بیان شد ماده واحده قانون منع احداث بنا و ساختمان در طرفین خطوط لوله انتقال گاز بیان می‌دارد هر گونه ساخت و ساز در طرفین خطوط لوله گاز ممنوع می‌باشد و مأمورین شرکت گاز می بایست نسبت به قلع و قمع مستحدثات غیرمجاز اقدام نماید حال اگر تأسیسات گاز دارای پوشش بیمه باشند ولی در اثر عدم مراقبت مأمورین اداره گاز در مجاورت خطوط لوله ساخت و ساز غیرمجاز صورت گیرد آیا می توان آن را از علل تشدید خطرات و بالا رفتن ریسک موضوع بیمه دانست. چرا که در صورت انفجار خطوط لوله گاز احتمال خسارات جانی و مالی اشخاص ثالث بالا خواهد رفت و شرکت بیمه مبلغ بیشتری به ‌عنوان غرامت باید بپردازد و اگر افزایش ساخت و ساز در مجاورت تأسیسات صنعتی خطرناک را بتوان از موارد تشدید ریسک دانست در این صورت شرکت گاز می بایست با توجه به تکالیف مندرج در ماده ۱۶ قانون بیمه نسبت به اعلام این گونه موارد تشدید ریسک اقدام نماید.

گفتار چهارم: استثناهای قانونی ریسک بیمه

۱- جنگ، شورش و خرابکاری

ماده ۲۸ قانون بیمه در این باره مقرر می دراد: بیمه گر مسئول خسارات ناشی از جنگ و شورش نخواهد بود مگر اینکه خلاف آن در بیمه نامه شرط شده باشد.

از ظاهر ماده ۲۹ قانون بیمه ایران چنین بر می‌آید که استثنای پوشش خطر جنگ و شورش ‌در مورد بیمه اموال و اشخاص جاری است و خسارات وارده بر اموال یا نفوس که ناشی از جنگ یا شورش باشد تحت پوشش بیمه قرار نمی گیرد.^[۲۶۰] سوال این است که عملیات تروریستی و خرابکاری را می توان ارزیابی و حق بیمه برای آن تعیین نمود و ریسک پذیری اینگونه خسارات به چه میزانی است.

استثنا شدن ریسک جنگ و شورش به علل تکنیکی است و بیمه نمی تواند خطراتی را که به اندازه کافی بین بیمه شدگان توزیع شده و تمامی بیمه شدگان به یکسان در مقابل تهدید آن ها قرار گرفته اند پوشش دهد.

1. 1. – اوپلین حقوق ‌دانان رومی این سه اصل را جزو اصول بنیادین حقوق دانسته است.بادینی ، ۱۳۸۴ ↑

1. 1. – قاسم زاده ، ۱۳۸۷،ص۱۲۵ ↑

1. 1. – نظری،‌ ۱۳۸۹،ص ۲۴ ↑

1. 1. – جعفری تبار، ۱۳۷۵،ص۸۹ ↑

1. 1. – نظری، ۱۳۸۹، ص۲۶ به بعد ↑

1. 1. – یزدانیان، ۱۳۷۹،ص ۴۹ ↑

1. 1. – معین، ۴۰۷۷، واژه مسئول و مسئولیت ↑

1. 1. – سوره بنی اسرائیل، آیه شریفه ۳۷ ↑

1. 1. – کاتوزیان، ، ج ۱، ۱۳۷۴، ص ۴۸ ↑

1. 1. – یزدانیان، ۱۳۷۹،ص ۳۲ ↑

1. 1. – جعفری لنگرودی، ، وازه ضمان ↑

ما بایستی به‌جای فرهنگ‌های غلطی که امروزه در جامعه رواج پیدا می‌کند فرهنگ دینی خودمان را جایگزین کنیم تا خانواده ها با پیروی و تأسی از آموزه‌های دینی از زیر بار رفتن وام‌های سنگین برای تهیه جهیزیه رهایی یابند، درگذشته مهریه برابر جهیزیه بود یعنی اگر ۵۰ هزار تومان مهر عروس می‌کردند به همان میزان خانواده عروس جهیزیه تهیه می‌کرد که این امر بسیار عاقلانه و منطقی بود ولی امروزه این دو هیچ ارتباطی به هم ندارند.

ولی امروزه خانواده ها از شکل گسترده به شکل هسته‌ای تغییر پیداکرده. درگذشته خانواده ها با امکانات کافی و به‌راحتی در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند و ‌به این اندازه غرق در مشکلات نبودند، به‌هر حال هم‌اکنون شرایط تغییر کرده و این امر نیز طبیعی است و ما هم نمی‌خواهیم بگوییم که به زندگی گسترده برگردیم ولی با همین زندگی هسته‌ای و صنعتی هم زن و شوهرها می‌توانند با ایجاد یک شرایط عاقلانه زندگی خوبی برای هم مهیا کنند.

جهیزیه این دو انسان بزرگوار «حضرت فاطمه (س) و حضرت علی (ع)» در حد نیازهای ضروری زندگی‌شان بود. اگر خانواده ها بتوانند با پیروی و تأسی از زندگی انبیا (ع) به تهیه جهیزیه و ازدواج ساده جوانان بپردازند؛ نقش مهمی در خوشبختی و سعادت آن‌ ها خواهند داشت، اگرچه در تاریخ گذشته ایران این‌گونه بوده ولی در دو دهه اخیر تحت تأثیر شرایط مختلف قرارگرفته و از آن حالت خارج‌شده است.

(۶) جوانان دم بخت قربانی‌ جهیزیه می‌شوند

بر اساس آمارهای گردآوری‌شده در ۱۰ سال گذشته حاکی از آن است که شش هزار نفر در کشور هندوستان به دلیل جهیزیه کشته شدند، این معضل دارای قربانی‌های فراوان و مختلف در جوامع دیگر است که تأخیر سن ازدواج یکی از مهم‌ترین قربانی‌های این مسئله بوده که به‌هیچ‌وجه با اندیشه‌های دینی و اسلامی ما سازگار نیست، ‌بنابرین‏ مسئولان باید به دنبال راهکار جدی برای حل این مشکل در جامعه باشند.

(۷) نقش رسانه در تجمل‌گرایی جامعه

بعدازاین عامل، رسانه ملی با ساخت فیلم‌هایی با محتوای لوکس و جذاب موجب تأثیرات منفی بر زندگی زوج‌های جوان شده است، زیرا جوانان با دیدن چنین فیلم‌هایی دچار وسوسه شدند که چرا آن‌ ها چنین زندگی نداشته باشند، درنهایت این امر موجب افزایش سن ازدواج از ۱۸ تا ۲۰ سال به ۳۰ تا ۳۵ سال شده و علاوه بر موارد فوق باعث پیامدهای منفی دیگر ازجمله افزایش ‌آسیب‌های اجتماعی در جامعه می‌شود (همان، ۳۰).

تفهیم فلسفه ازدواج برای جوانان

ما باید فلسفه ازدواج را برای جوانان مشخص و اصل ازدواج را برای آن‌ ها تسهیل کنیم تا بتوانند با ازدواج به‌موقع و آسان زندگی مشترک خود را آغاز کنند و از بسیاری ‌آسیب‌های اجتماعی نیز از این طریق جلوگیری کنیم.

نماینده مجلس با اشاره به راهکارهای ازدواج آسان خاطرنشان کرد: راهکار اول این است که با توجه به اینکه خداوند متعال تمام موجودات ازجمله انسان را جفت قرار داده نباید نسبت به اصل ازدواج اشکال‌تراشی کرد، بلکه باید گام اول را برای زندگی مشترک برداشت و مابقی را به خداوند سپرد.

راهکار دوم این است که زندگی برای جوانان تفهیم شود، آن‌ ها باید بدانند زندگی به فرش، مبل و لوازم‌خانگی نیست بلکه زندگی به فهم و فکر، اخلاق، انسانیت و تحمل یکدیگر است که بهترین عاملش ازدواج موفق است (همان، ۳۱).

مبحث چهارم: جهیزیه به عنوان تشریفات ازدواج و چگونگی تهیه آن در ایران و سایر کشورها

گفتار اول: جهیزیه به عنوان تشریفات ازدواج

نکاح، عقدی است که به‌موجب آن، مرد و زن ضمن نفی محرومیت جنسی، برای تشکیل خانواده و زندگی مشترک قانونی باهم متحد می‌شوند ۲ ازاین‌رو، نکاح، پیوند زوجین با هدف تشکیل خانواده و شرکت در زندگی واحد است و به اعتبار عقد بودن، باید دارای شرایط اساسی سایر عقود، ازجمله؛ قاصد، بالغ، عاقل و رشید بودن زن و مرد و نیز مشروع بودن جهت عقد باشد. بااین‌وجود، آنچه عقد نکاح را از سایر عقود و قراردادها بیشتر متمایز می‌کند، آن است که در این پیمان، طرفین نمی‌توانند آزادانه، آثار آن را تعیین کنند. بدین معنا که نتایج عقد فوق، به طور امری از طرف قانون‌گذار معین می‌شود و مجموع مقررات آن، «موقعیت قانونی خاصی» را به وجود می‌آورد که زن و مرد، فقط می‌توانند به تراضی، خود را در آن موقعیت قرار دهند و مجاز به برهم زدن نظمِ مورد تعیین مقنّن برای خانواده نیستند. کلمه نکاح در زبان حقوقی به دو معنی به کار می‌رود:‏

‏ ۱- عقدی که بنیان خانواده است و سبب ایجاد رابطه زوجیت بین زن و شوهر می‌شود و ۲- رابطه‌ای است که بر اثر این عقد بین زن و شوهر (زن و مرد) به وجود می‌آید. قانون مدنی نکاح را تعریف نکرده و فقها نیز خود را با این مسئله آشنا نساخته‌اند. در قانون مدنی، به‌جای تعریف نکاح، به چگونگی وقوع و ایجاد آن اشاره‌شده و ایجاب و قبول به الفاظی را که صریحاً، دلالت بر قصد ازدواج نماید، زمینه‌ساز وقوع آن می‌داند^[۱]. بر این اساس، ایجاب و قبول ممکن است از طرف مرد و زن و یا از طرف اشخاصی که قانوناً، حق عقد دارند، صادر گردد^[۲]. در این‌بین، رضایت آن‌ ها شرط نفوذ عقد بوده^[۳] و توالی عرفی ایجاب و قبول نیز شرط صحت آن است^[۴]. همین‌که زن و مرد قصد تشکیل خانواده و زندگی مشترک را داشته و اراده خود را به طور صریح بیان کنند، از توافق بین آن‌ ها، نکاح به وجود می‌آید. بدین ترتیب، نکاح از «عقود رضایی» است، لکن اثبات عقد اگر با تشریفاتی همراه نباشد، دشوار است. به همین جهت، قانون‌گذار نیز زن و شوهر را مکلّف به ثبت نکاح ‌کرده‌است و عدم رعایت آن را، مستوجب مجازات دانسته است. مع‌هذا، عدم ثبت ازدواج به معنای بی‌اعتباری آن و عدم تأثیر نکاح نیست، بلکه به لحاظ شرعی، صحیح و مورداحترام است، زیرا نکاح از زمره عقود غیر تشریفاتی به شمار رفته و با ایجاب و قبول زوجین که دلالت بر قصد و رضای آن‌ ها بنماید، منعقد می‌شود.

گفتار دوم: تهیه جهیزیه در جامعه ایران

مسئولیت تهیه جهیزیه، با پیشینه­ تاریخی و حمایت گسترده­ عرفی در اکثر مناطق ایران متوجه عروس و خانواده وی ‌می‌باشد، به‌طوری‌که حتی به‌محض تولد دختر، بار جهیزیه بر دوش خانواده سنگینی می­ کند. جهیزیه در جامعه فعلی ما به صورت یک‌سویه، شاخ و برگ برخی حمایت­های مالی از جانب خانواده داماد را (که در گذشته مرسوم بوده است) از دست‌داده و برعکس به صورت طلبی از جانب خانواده داماد، درآمده است حتی در بعد اسلامی و توجه به سیره، کمک به تهیه جهیزیه، برای برداشتن باری از دوش مرد، یعنی جنبه­ مشارکت و لطفی از طرف خانواده­ی عروس، به صورت دین و مسئولیتی توأم با فشارهای اقتصادی، اجتماعی و روانی برای خانواده­ی دختر، تغییر ماهیت داده است و رد نتیجه اغلب خانواده ­ها را از داشتن فرزند دختر در نوعی اضطراب و نگرانی فرومی‌برد.

ابعاد مختلف این روند وقتی بیشتر نمود پیدا می­ کند که معادلات مالی را در قوانین شرعی و اجتماعی تحت تأثیر قرار دهد و به صورت منفی، این تعادل را به ضرر زن برهم می­زند. جالب است بدانیم حتی اگر زن قبل از بردن جهیزیه به خانه شوهر از اثاث خود سیاه برداری کند بازهم این سیاهه، به عقیده حقوق ‌دانان، هرچند «دلیل ملکیت زن است اما دلیل بقای ملکیت نیست» (ولویون, ۱۳۹۰, ص. ۵۴۹).

همچنین در اجاره اشخاص با تحقق عقد، اجیر حق حبس دارد و می‌تواند انجام عمل را موقوف به اخذ اجرت نماید؛ حال آنکه در جعاله مادام که عامل عمل را انجام نداده، مستحق جُعل نمی گردد و در نتیجه حق حبس ندارد .

‌بنابرین‏، پس از آن که متعهد اقدام به فسخ عقد می کند ،نمی توان با استناد به استصحاب و بدین استدلال که قرارداد مذبور لازم است و نظر به دَوَران امر بین عقد جایز جعاله و عقد لازم اجاره اشخاص، حکم داد که قرارداد، اجاره اشخاص می‌باشد و در نتیجه احکام ویژه فوق را بر آن مترتب ساخت. (شهبازی،۱۳۸۵،۴۱)

فرض سوم – هرگاه شخصی با انعقاد قرارداد، حق انتفاع از مال خود را به دیگری واگذار نماید و پس از مدتی عقد را فسخ کند ،این تردید به میان می‌آید که آیا حق انتفاع در اثر فسخ مالک زایل شده است یاخیر؟

در اینجا ممکن است با استناد به استصحاب، حکم به بقای حق انتفاع داده شود زیرا پیش از فسخ بیگمان این حق ایجاد شده و حال در زوال یا عدم زوال آن تردید می شود، مقتضای استصحاب، بقای حق است .

با این وجود استصحاب مذبور نمی تواند عقد موجد حق انتفاع را در زمره یکی از عقود لازم درآورد. توضیح آن که هرگاه مالک بدون ذکر مدت، حق انتفاع از مال خود را به دیگری اعطا نماید اصطلاحاً ‌به این قرارداد (حبس مطلق) گفته می شود که در قانون مدنی نسبت به مالک جایز و قابل فسخ است (طبق ماده ۴۴ ق.م)^[۲۳]و در صورت عدم فسخ از سوی مالک، این قرارداد تا پایان عمر او ادامه دارد. پس حبس مطلق به مدت عمر مالک خواهد بود .

از طرف دیگر هرگاه مالک به مدت عمر خود، حق انتفاع از مال خویش را به دیگری واگذار نماید این عقد نسبت به مالک لازم است و او تا پایان عمر حق فسخ آن را ندارد .

در نتیجه، در بحث ما که امر دایر میان این دو نوع عقد موجد حق انتفاع (حبس مطلق و عقد عمری) است، استصحاب تنها می‌تواند بقای حق انتفاع را پس از فسخ عقد از سوی مالک توجیه کند. ولی توان اثبات این امر که عقد مذبور ایجاد کننده حق انتفاع به طریق عمری می‌باشد را ندارد. به بیان دیگر از استصحاب، نمی توان نتیجه گرفت که عقد متنازعٌ فیه (حبس مطلق) نبوده، بلکه نوعی عقد عمری می‌باشد که در نتیجه نسبت به مالک لازم و غیر قابل فسخ است. (همان منبع،۴۳)

۳-۲-۲-۱-۳- نقد و ایراد سوم

در ایقاعات نیز بایستی دید استدلال به ادله فقاهتی استصحاب می‌تواند لزوم ایقاعات را به هنگام شک به اثبات برساند یا همانند عقود، دارای ایراد اساسی است و استناد به آن خالی از اشکال نیست و در نتیجه نمی تواند مؤثر باشد. در اینجا نیز هم مانند قراردادها آن اشکالی که استصحاب نمی تواند، مثبت لوازم عقلی و عادی خود باشد را در ایقاعات در دو فرض ذیل بررسی می نماییم .

فرض اول – در حقوق ما مفهوم ابراء با بخشش طلب به مدیون شباهت زیاد دارد. به طوری که ماده ۲۸۹ ق.م، ابراء را با این عبارت تعریف می‌کند : «ابراء عبارت از این است که دائن از حق خود به اختیار صرف نظر کند» .

با وجود این، ماده ۸۰۶ ق.م برای (بخشش طلب به مدیون) عنوانی جدا اختیار کرده و آن را از اقسام هبه شمرده است. در این ماده می خوانیم که : « هرگاه دائن طلب خود را به مدیون ببخشد حق رجوع ندارد ».

حال اگر دائن (طلبکار) بخواهد از حق دینی خود رجوع نماید با استناد به استصحاب، دائن حق رجوع و فسخ آن را ندارد .

همان طور که می‌دانیم ابراء ایقاعی لازم و برگشت ناپذیر است که به اراده طلبکار محقق می شود و قبول بدهکار در آن نقشی ندارد. با وجود این، هبه از عقود عینی می‌باشد که ارکان تحقق آن عبارت از (ایجاب + قبول + قبض). ‌بنابرین‏، اختلاف از اینجا بروز می کند که درست است که در هر دو عنوان فوق، طلبکار حق رجوع یا فسخ ندارد؛ اما چناچه بیان شد ابراء با یک اراده محقق می‌گردد ولی هبه علاوه بر ایجاب واهب، قبول مُتَّهِب را نیز می‌خواهد. در نتیجه ابراء به خودی خود برگشت ناپذیر است اما هبه طلب به مدیون نیاز به قبول خواهد داشت و تا قبول و قبض تحقق نیافته است واهب (طلبکار) می‌تواند از آن رجوع نماید.

حال سؤال ‌به این مسأله باز می‌گردد که استصحاب چگونه می‌تواند این ماهیت و آثار را در دو عمل حقوقی متفاوت احراز نماید و با یک حکم کلی به لزوم آن اعتبار بخشد ؟ در هر حال، استصحاب نمی تواند اسقاط دین را (ابراء) یا (هبه طلب به مدیون) را بدون توجه به ماهیت آن با لحاظ عدم تأثیر فسخ به لزوم تعبیر نماید .

پس ابراء مستقیماً اسقاط مافی الذمه است. ولی هبه طلب به مدیون، موجب حصول مالکیت مافی الذمه می شود. لذا هر دو نوع عنوان فوق دارای آثار و نتایج خاص خود را دارد که باید با توجه به ماهیت هریک مبنای لزوم و جواز را به دست آوَرد. به هر شکل در فصل سوم ‌به این مهم دست خواهیم یافت .

فرض دوم – پیش از انجام معامله مرسوم است که طرفین درباره شرایط و آثار آن و طرحی که برای حدود تعهد خود دارند به گفتگو می پردازند. و مرسوم است که ارکان توافق (عقد) به ایجاب و قبول تجزیه می شود. حال ایجاب، پیشنهاد انجام معامله است؛ اعلام اراده کسی است که دیگری را بر مبنای معینی به عقد بستن می‌خواند بدین گونه که اگر پیشنهاد مورد قبول قرار گیرد، هر دو به مفاد آن پایبند باشند. لذا ایجاب ایقاع است ولی ایقاعی مستقل نیست و جزیی از یک عمل حقوقی است که طرح توافق را می ریزد و زمینه سازی می‌کند. به همین جهت، گوینده را پایبند نمی سازد و او می‌تواند از آنچه اعلام ‌کرده‌است پیش از قبول عدول کند .

در کنار این عنوان وعده یک طرفی بیع وجود دارد. ‌به این معنی که تنها یکی از دو طرف، که به طور معمول فروشنده است تعهد می‌کند. در این پیمان، فروشنده شرایط معامله و قیمت را تعیین و ارده خود را بر انتقال مبیع اعلام و انتقال آن را موکول به تمایل خریدار می‌کند. به گونه ای که اگر او پیشنهاد را بپذیرد عقد واقع می شود .

در هر حال در (ایجاب) و در (وعده یک طرفی بیع) زمینه ای فراهم می‌آید که با ضمیمه شدن قبول تبدیل به عقد بیع می شود. ولی این دو عنوان تفاوت اساسی با هم دارند و باید آن ها را از هم متمایز ساخت. زیرا ایجاب تنها با یک ارده تحقق می‌یابد و در زمره ایقاعات است، در حالی که وعده یک طرفی بیع قراردادی است که با توافق خریدار و فروشنده واقع می شود. به همین جهت وعده بیع، هرچند یک طرفی باشد، همیشه الزام آور است اما ایجاب (ساده) در هر حال قابل رجوع است. (کاتوزیان،۱۳۹۱،۶۸و۶۹)

در این جا اگر پیشنهاد کننده (متعهد) از تعهد خود رجوع نماید این تردید به میان می‌آید که آیا تعهد در اثر فسخ یا رجوع زایل شده است یا خیر ؟ در اینجا با استناد به استصحاب حکم به بقای تعهد داده می شود و در نتیجه تعبیر به لزوم می شود و متعهد پایبند به تعهد خویش می ماند.

‌بنابرین‏ چنان که گفته شد، شاید آن پیشنهاد به انجام معامله یک ایجاب (ساده) باشد که در این صورت، مُوجِب می توانسته از آن رجوع و عدول نماید. ‌بنابرین‏ از استصحاب نمی توان نتیجه گرفت که پیشنهاد (تعهد) مذبور وعده یک طرفی بیع بوده و در نتیجه لازم و غیر قابل فسخ است.