الگوی تدریس مبتنی بر یادگیری مشارکتی : روشی است شبیه یادگیری گروهی و جمعی که در بر دارنده گروه ای کوچکی است که بر روی وظایف خاصی و برای رسیدن به هدف مشترک کار می‌کنند. این گروه ها علاوه بر اینکه مسئول یادگیری خود هستند در برابر یادگیری دیگران نیز احساس مسئولیت می‌کنند(ماکولای و کنرالنر، ۲۰۰۲ به نقل از گیلیس ، ۲۰۰۳).

۲-۱۲ مفهوم یادگیری مشارکتی

روش مشارکتی سابقه ای طولانی دارد، اما توسعه برنامه های آموزشی و پژوهش مداری ^[۱۰]، که روش مشارکتی را برنامه ریزی و مورد آزمون قرار داده است، تقریبا از اوایل سال ۱۹۷۰ آغاز شده است. این رویکرد حاصل اندیشه نظریه پردازان و محققانی است که می خواستند به نحوه یادگیری کودکان از تجربه پی ببرند. آن ها با این اندیشه که دانش آموزان باید منفعل و تحت تسلط معلم باشند، شدیداً مخالف بودند. این دسته از صاحب‌نظران معتقدند که تجربه بیشترین نقش را در فرایند یادگیری دارد، به شرطی که همراه با تجزیه و تحلیل منظم و منطقی باشد( شعبانی، ۱۳۸۵).

روش مشارکتی نوعی از فعالیت‌های آموزشی است که ویژگی های خاص خود را دارد. دو عامل تآثیر گذار در تمام روش های مشارکتی وجود دارند که عبارتند از ساخت مشوق مشارکتی ^[۱۱] و ساخت وظیفه مشارکتی^[۱۲]. منظور از ساخت مشوق مشارکتی این است که دانش آموزانی که به صورت مشارکتی فعالیت می ‌کنند در دریافت پاداش به هم وابسته اند. یعنی همه آن ها در موفقیت‌های کسب شده شریک هستند. ساخت وظیفه مشارکتی موقعیتهایی هستند که در آن به دانش آموزان اجازه داده شده است که با هم بر روی بعضی از وظایف کار کنند، و کوشش‌های خود را به منظور دستیابی به اهداف آموزشی هماهنگ و همسان سازند(همان منبع)

یکی از اصول عمده فلسفه ساخت گرایان در تعلیم و تربیت، اهمیت دادن به محیط فعال یادگیری است . برای استفاده از یادگیری فعال بایستی کلاس درس را در ‌گروه‌های کوچکی از دانش آموزان که بتوانند به صورتی هماهنگ با یکدیگر کار کنند، راهبردهای یادگیری خود را غنی سازند و شرایطی را به وجود آورند که مشارکت در اطلاعات و عمل امکان وقوع داشته باشد سازماندهی نمود( مهجورو همکاران، ۱۳۷۵، ص ۲۶۵ ).

۲-۱۳ مشخصه‌ های یادگیری مشارکتی

تمایز بین یادگیری مشارکتی با سایر فعالیت‌هایی که جنبه کار گروهی دارند تنها از طریق تعریف مشخصه‌ های یادگیری مشارکتی امکان پذیر است . در این زمینه نظریه پردازان مختلف هر یک مشخصه هایی برای یادگیری مشارکتی ذکر کرده‌اند.

۲-۱۳-۱ همبستگی مثبت

فعالیت‌های گروهی زمانی شکل همیاری به خود می‌گیرد که اعضای گروه همه باور کنند که موفقیت هریک، در گرو موفقیت فرد فرد اعضای گروه است. ‌بنابرین‏ برای تحقق ‌هدف‌های‌ گروه، این همبستگی از راه های گوناگونی مانند : تقسیم کار ، توزیع منابع آموزشی و تعیین نقش افراد در گروه امکان پذیر است (اسلاوین، ۱۹۹۰).

۲-۱۳-۲مسئولیت فردی

مسئولیت فردی ‌به این معنی است که هریک از افراد ، خود را موظف بداند ‌در مورد تکالیف تعیین شده برای گروه، به خوبی مطالعه کند و آن ها را انجام دهد تا یاد بگیرد. زیرا او مسئولیت آموزش سایر اعضای گروه را نیز بعهده دارد. ‌بنابرین‏، تمام اعضای گروه تلاش می‌کنند که تکالیف تعیین شده را هرچه بهتر انجام بدهند تا نسبت به مسئولیت آموزشی خود کوتاه نکرده باشند(همان منبع).

۲-۱۳- ۳ تعامل چهره به چهره ( کنش متقابل )

در یادگیری به روش همیاری گروهی، پشتیبانی، تشویق و کمک همه افراد گروه به یکدیگر اهمیت زیادی دارد . این باور و اعتماد، عامل محرک فعالیت‌های گروهی و مشوق تلاش‌های فردی در گروه است. از این رو، اعضای گروه را باید به مشارکت در بحث ها و تبادل نظر ها با یکدیگر تشویق کرد(همان منبع).

۲-۱۳-۴ مهارت‌های اجتماعی

بخش مهم همیاری در یادگیری، آموزش مهارتهایی است که برای مشارکت مؤثر افراد در فعالیت های گروهی لازم است. معلم باید مهارت‌های درون گروهی و مهارت‌های اجتماعی از قبیل ارتباط اعضاء با یکدیگر را مشخص کند. برخی از این مهارت ها عبارت است از : پیگیری وظایف و پا به پای گروه حرکت کردن ، فهمیدن پاسخ های گروه و موافقت آگاهانه افراد با آن ها ، احترام گذاشتن به نظریه های اعضای گروه ، گوش دادن به فردی که در حال سخن گفتن در گروه است ، آرام و ملایم حرف زدن در گروه ، نقد و بررسی نظریه های ارائه شده به جای انتقاد از افراد و …….. معلمان باید این مهارت‌ها و نظایر آن را، که برای پرورش رفتارهای اجتماعی دانش آموزان ضروری است، به آنان آموزش دهند( همان منبع ).

۲-۱۳-۵ پردازش گروهی

در پایان هر فعالیت گروهی به دانش آموزان فرصت داده شود نحوه همکاری و همیاری گروه خود را بررسی و تحلیل کنند و پس از ارزشیابی، طرحهایی نیز برای بهبود کار گروهی ارائه دهند(احدیان، آقازاده،۱۳۸۸).

۲-۱۴ ویژگی روش یادگیری مشارکتی

۲-۱۴-۱ تشکیل ‌گروه‌های کوچک و نامتجانس

یادگیری مشارکتی معمولا از ‌گروه‌های چهار تا شش نفری تشکیل می شودکه از جهات مختلف توانایی یادگیری، میزان پیشرفت، نژاد و غیره نامتجانس هستند”(سیف،۱۳۷۹،ص۵۱۶)”.

۲-۱۴-۲ داشتن ‌هدف‌های‌ روشن

یادگیری مشارکتی باید دارای ‌هدف‌های‌ روشن و قابل دسترس باشد و همه اعضای گروه بدانند که برای رسیدن به آن ها بکوشند. و از جمله ‌هدف‌های‌ یادگیری مشارکتی ” می توان از گروه خواست تا سه دلیل عملی برای ذخیره کردن جنگل‌های بارانی استوایی پیدا کنند، و یک معادله ریاضی دشوار را حل کنند، و با یک آگهی تجاری تلویزیونی تهیه و ضبط نمایند” (ارمرود،۱۹۹۵،ص۴۴۵)

۲-۱۴-۳ وابسته بودن اعضای گروه به یکدیگر

جانسون و جانسون(۱۹۸۷) و اسلاوین (۱۹۹۰) که وقتی موفقیت دانش آموزان به کمک و مشارکت سایر اعضای گروه وابسته است بیشتر به صورت مشارکتی فعالیت می‌کنند. برای این منظور، می توان مواد آموزشی را میان آعضای گروه تقسیم کرد و از هریک از آن ها خواست تا مطالب سهم خود را بیاموزد و به دیگران آموزش دهد”(همان منبع،ص۵۱۶)”

۲-۱۴-۴ معلم به عنوان هدایت کننده و منبع اطلاعات

نقش معلم در روش یادگیری مشارکتی باید عمدتاً به صورت هدایت کننده باشد. و همچنین زمانی که گروه نیاز به اطلاعاتی داردکه نمی تواند آن را به دست آورد معلم می‌تواند آن اطلاعات را در اختیار گروه قرار دهد”(همان منبع،ص۵۱۷)”

۲-۱۴-۵ پاداش دادن به توفیق گروهی

پس از آنکه گروه به هدفش دست یافت و به موفقیت رسید، همه اعضای گروه باید به پاس این موفقیت باید پاداش دریافت کنند. مثلا وقتی که در امتحان مربوط به کار گروهی همه اعضای موفق می‌شوند، تک تک آن ها مستحق پاداش خواهند بود”(همان منبع)”.

۲-۱۴-۶ مسئولیت فردی