الف- اعتماد اجتماعی

ب- مشارکت اجتماعی

پ- انسجام اجتماعی

ت- مسئولیت پذیری ، تعهد ، ‌پاسخ‌گویی‌

ث- ارزش مداری وکارآمدی

ج- صداقت اجتماعی

چ- ارتباط متقابل

خصلت اساسی سرمایه اجتماعی به گونه ای است که در صورت درگیر شدن افراد در فرایند آن ، آن ها می‌توانند افزون برکسب منابع انفرادی، به گسترش مجموعه ای از منابع ومحصول های دسته جمعی نیز اقدام کنندبرخی از مطالعات تجربی ، تأثیر مثبت سرمایه اجتماعی را بر رشد اقتصادی نشان داده‌اند و برخی دیگر کاهش فساد اداری ، بهبود واصلاح کارکرد قوای سه گانه حکومتی ، افزایش سرمایه گذاری اقتصادی وامثال آن به صورت نشانه حضور سرمایه اجتماعی نشان داده‌اند (گلسر^[۳۰]،۲۰۰۰).

ایجاد وحفظ عنصر سرمایه اجتماعی می‌تواند در کارآمد سازی هر چه بیشتر ارتباط دولت وجامعه مؤثر باشد،افزون بر آن هر چه تعداد بیشتری از مردم ‌در تعامل با هم قرا گیرند وبه شکل گیری انجمن ها وتشکل ها اقدام کنند، به طور بالقوه امکان همکاری بین آن ها بیشتر خواهد شد وحقوق یکدیگر را بیشتر رعایت می‌کنند واین امر به تولید منابع اجتماعی بیشتری می‌ انجامد (کنوئلس^[۳۱]،۲۰۰۶).

* اعتماد اجتماعی^[۳۲]

ازمهمترین شاخص های سرمایه اجتماعی محسوب می شود. بی اعتمادی، پدیده ای روان شناختی است که فرد اطمینان به خود ودیگران را از دست می‌دهد وبه ناتوانی خود اذعان دارد. این روند (بی اعتمادی)از دیدگاه کلمن ، توان حرکت وخلاقیت را از فرد و گروه می‌گیرد و او را به موجودی بی تحرک ‌و خنثی تبدیل می‌کند.(ستوده،۱۳۸۱).

اعتماد،عبارت است از تمایل به خطر پذیری در بطن اجتماع ، ‌بر اساس حس اطمینان به دیگران ، به نحوی که دیگران بر اساس انتظار ما پاسخ دهند وبه روش های حمایتی دو جانبه عمل کنند وبا لااقل قصد آزار دهی نداشته باشند (اواکاکس،۲:۱۹۹۸).

اعتماد دارای ابعاد زیر است:

صداقت، شایستگی، ثبات قابلیت اعتماد، وفاداری ، صراحت

اگر فردی صداقت به خرج دهد، اعتماد واطمینان دیگران را به خود جلب خواهد کرد، ‌بنابرین‏ افراد باید در باره مسائل صداقت به خرج دهند (رابینز،۱۸۵:۱۳۸۳).

نتیجه اینکه هر چه یک جامعه دارای شعاع اعتمادبالاتری باشد ، سرمایه اجتماعی بیشتری نیز خواهد داشت . سرمایه اجتماعی قوی در سازمان هایی وجود دارد که اعتماد عمومی در آن ها حاکم است (اصفهانی ،۳۹:۱۳۸۴).

کلمن مبحث اعتماد در سرمایه اجتماعی را یکی از شاخص های مهم ایجاد وسنجش میزان سرمایه اجتماعی می‌داند ،مفهوم اعتماد برای کلمن مفهومی محوری است ، به نظر او افراد ‌به این دلیل به کنش اجتماعی می پردازند که نیازهای خود را رفع کنند ورفع نیازها تنها از طریق بده وبستان امکان پذیر است.

به طور کلی، روح حاکم بر سرمایه اجتماعی ، با مجموعه ای از ارزش‌ها وهنجارها که ‌بر روند فعالیت‌های اقتصادی واجتماعی جامعه مؤثر هستند انطباق دارد اعتماد، تعهد دوباره ، قراردادها ، وجدان کاری واحساس تعلق به جامعه از این نمونه هستند(نجفی ،۱۳۸۵).

* مشارکت اجتماعی^[۳۳]

وجود شبکه های مشارکت به ‌عنوان حوزه های تولید کننده سرمایه اجتماعی ، بیشترین توجه را در ادبیات نوسازی وتوسعه سیاسی به خود معطوف ‌کرده‌است . به طور کلی، تعدد شبکه های مشارکت اجتماعی در هر گروه ، سازمان یا جامعه ای بیانگر میزان سرمایه اجتماعی آن است. لذا هر چقدر شبکه های مشارکت در یک گروه ، سازمان یا جامعه ای گسترده باشد، سرمایه اجتماعی غنی تر است(علاقه بند،۱۳۸۴).

* انسجام اجتماعی ^[۳۴]

امیل دور کیم از اولین جامعه شناسانی است که مفهوم انسجام وهمبستگی را مورد مطالعه قرار داده است و وجود آن رابرای هر

جامعه لازم می‌داند انسجام مکانیکی در جایی حاکم است که افراد تفاوت اندکی با هم دارند ، دارای ارزش ها واهداف مقدس واحدی هستند وفعالیتهای اقتصادی مشابهی را ایفا می‌کنند.(ازکیا،۱۳۳۷).

جاناتان ترنر به نقل از دورکیم می‌گوید : «انسجام وقتی رخ می‌دهد که عواطف افراد به وسیله نمادهای فرهنگی تنظیم شوند، جایی که افراد متصل به جماعت ، اجتماعی شده باشند ،کنش ها به وسیله هنجارها تنظیم شده باشد و جایی که نابرابری ها قانونی تصور شوند »(ترنر ،۱۳۷۰).

* تعهد ومسئولیت اجتماعی

کیت دیویس معتقد است : مسئولیت اجتماعی یعنی نوعی احساس تعهد به وسیله مدیران سازمان‌های تجاری بخش خصوصی ، به نحوی که درتصمیم گیری هایشان در کنار کسب سود برای سازمان ، سطح رفاه کل جامعه رانیز در نظر داشته باشند.لازم به ذکر است که بین اخلاق مدیریت ، ‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی وتعهد اجتماعی با مسئولیت اجتماعی تفاوت وجود دارد.

در رابطه میان کارکنان وسازمانها ؛ احساس مسئولیت ، تعهدی است نشانگر لزوم انجام وظیفه سازمان‌ها در قبال اعضا وافراد جامعه است . اگر مدیران در انجام این وظیفه بکوشند ، سرمایه اجتماعی را توسعه می بخشند (الوانی،۳۱:۱۳۷۸).

استیفن رابینز می نویسد: اگر مفهوم مسئولیت اجتماعی را بامفاهیم تعهد اجتماعی وپاسخگویی اجتماعی مقایسه نماییم ، متوجه می‌شویم مسئولیت اجتماعی در میانه سیر تکامل مشارکت می‌باشد(عراقی ویقین لو،۱۳۸۳).

از آنجایی که دین اسلام بسیار بر تقویت سرمایه اجتماعی در جوامع مسلمان دارد، توجه واهتمام بیشتر وترویج مؤلفه های اخلاقی تأکید شده در دین اسلام مورادی مانند : راستی ‌و صداقت، وفای به عهد ، احترام به حقوق دیگران وموارد مشابه دیگر می‌تواند زمینه ساز سرمایه اجتماعی در جوامع اسلام باشد ، غفلت رهبران فرهنگی از این ظرفیت ها وتوجه به ابعاد محدودی از اسلام می‌تواند علاوه بر هدر دادن این ظرفیت ها نتایج معکوس نیز ایجاد کند(علوی،۱۳۸۰).

مجموعه وظایف وتعهداتی که سازمان باید درجهت حفظ ‌و مراقبت کمک به جامعه ای که در آن فعالیت می‌کند، انجام دهد.(بارنی وگریفین،۱۹۹۲به نقل از صالحی امیر وکاوسی ،۱۷) .مسئولیت اجتماعی یکی از وظایف وتعهدات سازمانی در جهت منتفع ساختن جامعه است به نحوی که هدف اولیه سازمان یعنی حداکثر کردن سود را صورتی متعالی بخشد .(رابینسون ،به نقل از صالحی امیر وکاوسی ،۱۸:۱۹۸۰).

* ارزش مداری اجتماعی

ارزش‌ها را مجموعه ای از پنداشت های اساسی نسبت به آن چه پسندیده است ،می دانند که تجلی عمیق ترین احساسات مشترک

نسبت به جهان در جامعه است، ‌بنابرین‏ ارزش های اجتماعی ایجاد کنند،‌و قوام بخش روابط ونظم اجتماعی هستند.

جدول شماره (۲-۲)ابعاد و مؤلفه‌ های سرمایه اجتماعی و شناسایی شاخص های آن

نام مفهوم :سرمایه اجتماعی

سوالات شناسایی شاخص ها

نام مؤلفه‌ ها

نام ابعاد

اعتماد به اکثر مردم، اعتماد به دقت وصحت کار دیگران، اعتماد به همکاران، اعتماد به همسایه ها ، اعتماد به اخبار رسانه ها ، اعتماد به پلیس ، اعتماد به دولت.

۱-اعتماد

اجتماعی