۱-۱۶- قلمرو زمانی تحقیق
قلمرو زمانی تحقیق حاضر، نیمه دوم سال ۹۳ می­باشد.
۱-۱۷- سازماندهی و چگونگی ارتباط مباحث
تحقیق حاضر مبتنی بر پنج فصل به شرح ذیل می­باشد:
فصل اول: شامل کلیات تحقیق است که در آن به ضرورت و اهمیت موضوع، اهداف، سوالات، فرضیه ­ها و … اشاره می­ شود.
فصل دوم: شامل ادبیات موضوعی تحقیق در مورد مفاهیم رفتار شهروندی سازمانی، سرمایه اجتماعی و پیروی سازمانی است.
فصل سوم: شامل توضیحاتی در مورد روش تحقیق پژوهش حاضر است که در آن به جامعه آماری، روش نمونه گیری، حجم نمونه، روش­ها و فنون آماری و… پرداخته می­ شود.
فصل چهارم: شامل تجزیه و تحلیل داده ­های جمع­آوری شده به وسیله پرسش­نامه و آزمون فرضیات تحقیق است.
فصل پنجم: شامل بیان نتایج و ارائه پیشنهادات براساس یافته­های تحقیق است.
فصل دوم
ادبیات و پیشینه پژوهش
۲-۱- مقدمه
در این فصل به بررسی و شناخت متغیرهای تحقیق پرداخته شده است . هر یک از متغیرهای سرمایه اجتماعی ، پیروی سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی بطور جداگانه تعریف و ویژگی های آنها بیان گردیده است . و در پایان مروری بر تحقیقات صورت گرفته در مورد متغیرها و همچنین مدل مفهومی پژوهش ارائه شده است .
۲-۲- گفتار یک : سرمایه اجتماعی
۲-۲-۱- مقدمه سرمایه اجتماعی:
مفهوم سرمایه اجتماعی در سالهای اخیر در حوزه ­های گوناگون علوم اجتماعی ،اقتصاد و اخیرا در علوم سیاسی مطرح شده است .سرمایه اجتماعی عبارت است از ارتباطات و شبکه های اجتماعی که می توانند حس همکاری و اطمینان را در میان افراد یک جامعه پدید آورند. در این میان نباید از نقش نهادهای مدنی و دمکراتیک و نیز نقش دولت در گشودن چنین فضاهایی غافل شد . به هر روی ،امروز بر جامعه شناسان ثابت شده یکی از ابعاد مهم هر توسعه ای توجه به سرمایه های اجتماعی است . از این رو سرمایه اجتماعی ،یکی از مهمترین شاخصه های رشد و توسعه هر جامعه ای به شمار می آید .(غفور شیخی۱۳۸۸)
امروزه سرمایه اجتماعی نقشی بسیار مهمتر از سرمایه فیزیکی و انسانی در جوامع ایفا می کند و شبکه های روابط جمعی و گروهی انسجام بخش میان انسان ها و سازمان هاست . از این رو در غیاب سرمایه اجتماعی ، سایر سرمایه ها اثر بخشی خود را از دست میدهند و بدون سرمایه اجتماعی پیمودن راه های توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی ناهموار و دشوار می شود. (محمد مبشری:۱۳۸۷)
در دیدگاه های سنتی مدیریت توسعه ،سرمایه های اقتصادی ،فیزیکی و نیروی انسانی مهمترین نقش را ایفا می کردند اما در عصر حاضر برای توسعه بیشتر از آنچه به سرمایه اقتصادی،فیزیکی و انسانی نیازمند باشیم به سرمایه اجتماعی نیازمندیم زیرا بدون این سرمایه ، استفاده از دیگر سرمایه ها ابتر می مانند و تلف می شوند . از این رو موضوع سرمایه اجتماعی به عنوان یک اصل اساسی برای نیل به توسعه پایدار محسوب شده و حکومت ها باید ابزار لازم جهت بهبود و تقویت سرمایه اجتماعی را فراهم سازند . از این روست که موضوع سرمایه اجتماعی محور اصلی مدیریت سازمان ها محسوب شده و مدیرانی موفق قلمداد میشوند که بتوانند در ارتباط با جامعه به تولید و توسعه سرمایه اجتماعی بیشتری نائل گردند . دولت مردانی موفق قلمداد می شوند که بتوانند با اتخاذ سیاست های لازم و ارائه راه کارهای مناسب زمینه های نیل به این اهداف را فراهم سازند. (رحمانی ،کاوسی :۱۳۸۷)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در گذشته سرمایه انسانی مهمترین سرمایه سازمان بود . در اینکه ” سرمایه انسانی ” در موفقیت یک سازمان و یک ملت اهمیت استراتژیک ویژه ای را دارا می باشد ، تردیدی نیست ، ولی این سرمایه زمانی از اولویت بالایی برخوردار است که منسجم و یکپارچه شود و این یکپارچگی در سایه همبستگی ،همکاری ، تعاون و اعتماد متقابل به وجود می آید و در این صورت سرمایه انسانی به سرمایه اجتماعی مبدل می شود و این سرمایه است که سینرژی زاست ، در غیر اینصورت ، سرمایه های انسانی حتی اگر در سازمان و یا در کشور ماندگار شوند و فرار نکنند ، ایجاد سینرژی منفی می کنند. (میرسپاسی ۱۳۸۳)
۲-۲-۲- معرفی سرمایه اجتماعی:
سرمایه اجتماعی از مفاهیم نوینی است که امروزه در جامعه شناسی و اقتصاد ، و به تازگی در مدیریت و سازمان به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته است و این مفهوم به پیوندها و ارتباطات میان اعضای یک شبکه به مثابه منبع با ارزشی که با خلق هنجارها و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف اعضاء می شود ، اشاره دارد . انسان به طور ذاتی در تعامل و تقابل با دیگران نیازهای خود را برطرف ساخته و گذران امور می کند . اثرات این کنش های متقابل و نقش آنها تا حدی است که حذف آن ، زندگی را غیرممکن می سازد . اما در این میان دانشمندان علوم اجتماعی با نگرشی کنجکاوانه در جوامع به شناسایی این کنش ها پرداخته و به مجموع عواملی پی برده اند که آن را سرمایه اجتماعی نامیده اند . مفهوم سرمایه اجتماعی در برگیرنده مفاهیمی همچون اعتماد ، همکاری و همیاری میان اعضای یک گروه یا یک جامعه است که نظام هدفمندی را شکل میدهند و آنها را به سوی دستیابی به اهداف ارزشمند هدایت می کند . از این رو شناخت عوامل موثر در تقویت یا تضعیف سرمایه اجتماعی می تواند در گسترش ابعاد سرمایه اجتماعی کمک نموده و موجب افزایش عملکرد اجتماعی و اقتصادی افراد در جوامع میگردد .( باقر ساروخانی ۱۳۷۰)
سرمایه اجتماعی منابعی است که در درون شبکه های ارتباطی در دسترس است . این منابع شامل اطلاعات ، اندیشه ها ،راهنمایی ها ،فرصت های کسب و کار ،سرمایه های مالی ، قدرت و نفوذ ، پشتیبانی احساسی ، خیرخواهی ، اعتماد و همکاری می باشد . کلمه ” اجتماعی ” در عنوان سرمایه اجتماعی ، دلالت می کند که این منابع ،خود دارایی های شخصی محسوب نمی شود و هیچ فردی به تنهایی مالک آنها نیست . این منابع در دل شبکه های روابط قرار گرفته اند . اگر شما سرمایه های انسانی را آنچه که شما می دانید فرض کنید (مجموع دانش ،مهارت و تجارب شما) پس دسترسی به سرمایه اجتماعی به کسانی که شما می شناسید بستگی دارد ، یعنی اندازه ،کیفیت و گوناگونی شبکه های کسب و کار و شبکه های ارتباطی شخصی شما در آن موثر است . اما فراتر از آن ، سرمایه اجتماعی به کسانی که شما نمی شناسید هم بستگی دارد ، البته اگر شما به طور غیر مستقیم به وسیله شبکه هایتان با آنها در ارتباط باشید .واژه “سرمایه ” دلالت می کند که سرمایه اجتماعی همانند سرمایه انسانی یا سرمایه اقتصادی ماهیتی مولد و زاینده دارد ؛ یعنی ما را قادر می سازد ارزش ایجاد کنیم ،کارها را انجام دهیم ، به اهدافمان دست یابیم ، ماموریت هایمان را به اتمام برسانیم و به سهم خویش به دنیایی که در آن زندگی می کنیم ، کمک کنیم . بطور کلی مفهوم سرمایه اجتماعی از دو واژه “سرمایه ” و ” اجتماع ” تشکیل شده است که این دو واژه به این مسئله دلالت دارند که اولاً این مفهوم ماهیتی زاینده داشته و ثانیاً فردی نمی باشد. (واین بیکر:۱۳۸۱)
سرمایه اجتماعی اشاره به منابع بالقوه و بالفعل ، ملموس و غیر ملموس جاسازی شده در جامعه است . مجموع این منابع در دسترس فردی در جامعه و به طور کلی با فرض جامعه به عنوان یک کالای عمومی فرصت هایی را برای اداره و بسیج منابع از طریق عضویت در شبکه فراهم می سازد . تفاوت در توانایی های بالقوه در عمق بخشیدن به کمیت و کیفیت روابط ، نتایج متفاوتی از سرمایه اجتماعی در برخواهد داشت . هر جامعه با پیوند شبکه های اجتماعی منسجم باعث پرورش روح اعتماد به نفس و تفکر خلاق در بین اعضایش خواهد شد (چان چیندیا ۲۰۰۷). از دیگر مقوله های مطرح در این حوزه ،سنجش میزان سرمایه اجتماعی است ، زیرا جوامعی که در جهت بهبود و تقویت سرمایه اجتماعی خود گام بر میدارند نیازمند ارزیابی اقدامات خود می باشند و این ممکن نخواهد بود مگر آنکه ، بتوانند روند صعودی یا سقوط اجتماعی را در اجتماع خود تخمین بزنند .
۲-۲-۲-۱- تعاریف سرمایه اجتماعی :
در مورد سرمایه اجتماعی تعاریف مختلفی ارائه گردیده که در زیر به شرح چند مورد آن پرداخته شده است :
به نظر نهاپیت و گوشال^[۲] سرمایه اجتماعی جمع منابع بالفعل و بالقوه در دسترس افراد که ناشی از شبکه روابط متقابل متعلق به فرد یا واحد اجتماعی است ،می باشد . سرمایه اجتماعی هم شامل شبکه و هم شامل دارایی هایی است که احتمال بسیج شدن آن از طریق شبکه ها وجود دارد . نهاپیت و گوشال سرمایه اجتماعی را عاملی موثر در ایجاد و مشارکت در دانش سازمانی می دانند. (نهاپیت و گوشال : ۱۹۹۸)
پاتنام یکی از محققین اخیر سرمایه اجتماعی ، سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از مفاهیمی مانند : اعتماد ، هنجارها و شبکه ها می داند که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه اعضای یک اجتماع می شود و در نهایت منافع متقابل آنان را تامین خواهد کرد . او سرمایه اجتماعی را وسیله ای برای رسیدن به توسعه سیاسی و اجتماعی ، در نظام های مختلف سیاسی میداند و تاکید عمده وی بر مفهوم اعتماد می باشد .(رحمانی ، کاوسی ۱۳۸۷)
اواکاکس سرمایه اجتماعی را این گونه تعریف می کند : فرایندهای بین فردی ، که اعتماد و هنجارهای اجتماعی و شبکه روابط را می سازد و همکاری و هماهنگی متقابل را تسهیل می کنند. (رحمانی و کاوسی :۱۳۸۷)
به اعتقاد گرین سرمایه اجتماعی مجموعه ای از نهادها ، اعمال ، ابزارها و رفتارهای یاد گرفته شده که گروه ها و افراد را قادر می سازد تا فضای فیزیکی را کارآمد و فضای فرهنگی و اجتماعی را اثربخش نماید. (گرین ۲۰۰۱)
فوکویاما سرمایه اجتماعی را یک هنجار اجتماعی معرفی می کند . به نظر او سرمایه اجتماعی مجموعه هنجارهای موجود در سیستم های اجتماعی است که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردید ه و موجب پایین آمدن سطح هزینه های تبادلات و ارتباطات میگردد یعنی فوکویاما سرمایه اجتماعی را به عنوان توانایی افراد برای کار با یکدیگر در جهت اهداف عمومی در گروه ها و سازمان ها تعریف می کند . (فوکویاما:۱۹۹۹)
بانک جهانی نیز سرمایه اجتماعی را پدیده ای می داند که حاصل تاثیر نهادهای اجتماعی ، روابط انسانی و هنجارها بر روی کمیت و کیفیت تعاملات اجتماعی است و تجارب این سازمان نشان داده است که این پدیده تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد و توسعه کشورهای مختلف دارد. (ازکیا و غفاری ۱۳۸۳)
سرمایه اجتماعی را میتوان حاصل پدیده های ذیل در یک سیستم اجتماعی دانست :
اعتماد متقابل ؛ تعامل اجتماعی متقابل ،گروه های اجتماعی ، احساس هویت جمعی و گروهی ، احساس وجود تصویری مشترک از آینده ، کار گروهی (فلورا:۱۹۹۹)
سرمایه اجتماعی یک مجموعه از نهادهای زیر بنایی اجتماع نیست ، بلکه حلقه اتصال دهنده افراد در قالب نهادها ، شبکه ها و تشکل های داوطلبانه است .توجه به نقش مهم سرمایه اجتماعی تاثیر مطلوب و کارسازی حتی بر رسمی ترین روابط نهادی و ساختارهایی مانند دولت ،رژیم سیاسی ،حاکمیت قانون ، سیستم قضایی و آزادی شهروندی خواهد داشت . سرمایه اجتماعی به عنوان یک متغیر اقتصادی منتج از ویژگی های فرهنگی یک سیستم اجتماعی است . به بیان دیگر سرمایه اجتماعی تبلور اقتصادی فرهنگ اجتماعی یا سازمانی مبتنی بر اعتماد و مشارکت افراد است. (مهدی اختر محققی:۱۳۸۵)
سرمایه اجتماعی با کارکردش نیز تعریف می شود . سرمایه اجتماعی شی واحدی نیست بلکه انواع چیزهای گوناگونی است که دو ویژگی مشترک دارند : همه آنها شامل جنبه ای از یک ساخت اجتماعی هستند و کنش های معین افرادی را که در درون ساختار هستند تسهیل می کنند . سرمایه اجتماعی مانند اشکال دیگر سرمایه مولد است و دستیابی به هدف های معین را که در نبودن آن دست یافتنی نخواهد بود ، امکان پذیر می سازد . سرمایه اجتماعی که در تسهیل کنش های معینی ارزشمند است ، ممکن است برای کنش های دیگر بی فایده یا حتی زیان آور باشد. (رحمانی و کاوسی :۱۳۸۷)
۲-۲-۲-۲- اهمیت سرمایه اجتماعی:
در دو دهه اخیر مفهوم سرمایه اجتماعی در زمینه ها و اشکال گوناگونی به عنوان یکی از کانونی ترین مفاهیم ، ظهور و بروز یافته است ، هر چند شور و شوق زیادی در بین صاحبنظران و پژوهشگران مشابه چارچوب مفهومی و ابزار تحلیلی ایجاد کرد .لیکن نگرش ها ،دیدگاه ها و انتظارات گوناگونی را نیز دامن زده است . افزایش حجم قابل توجه پژوهش ها در این حوزه بیانگر اهمیت و جایگاه سرمایه اجتماعی در سپهر های متفاوت اجتماعی است . لستر معتقد است که حداقل دو انگیزه اولیه در محیط کاری وجود دارد که افراد ، سازمان ها و دولت را ملزم می کند تا به آثار و اهمیت سرمایه اجتماعی و تاثیر آن بر رشد اقتصادی و موفقیت سازمانی توجه کنند ، ۱- اهمیت سازمان بر مبنای دانش ۲- رشد اقتصاد شبکه ای شده (لستر :۲۰۰۰)
به طور کلی میزان سرمایه اجتماعی در هر گروه یا جامعه ای نشان دهنده میزان اعتماد افراد به یکدیگر است .همچنین وجود میزان قابل قبولی از سرمایه اجتماعی موجب تسهیل کنش های اجتماعی می شود ، به طوری که در مواقع بحرانی میتوان برای حل مشکلات از سرمایه اجتماعی بعنوان اصلی ترین منبع حل مشکلات و اصلاح فرایندهای موجود سود برد . از این رو شناسایی عوامل موثر در تقویت یا تضعیف سرمایه اجتماعی اهمیت بسزایی دارد. (محمد مبشری :۱۳۸۷)
اگر سرمایه اجتماعی را ارتباط و شبکه های اجتماعی ای که می توانند اطمینان و حس همکاری را در میان افراد حاضر در شبکه های مورد بحث ایجاد کنند بدانیم ، آنچه بیش از پیش اهمیت پیدا می کند نقش نهادهای جامعه مدنی در تشکیل این سرمایه است . اگر ما مانند عنصری از سازمان به صورت همیشگی همدیگر را ملاقات کنیم احساس مسئولیت نسبت به همدیگر در ما پیدا می شود و می توانیم به همدیگر اعتماد کرده و در نهایت با هم همکاری کنیم . برای اینکه احساس اطمینان در بین باشد لازم است که ما همدیگر را ملاقات کنیم و ارتباط مدام با هم داشته باشیم . یکی از مهمترین و اصلی ترین مزیت سرمایه اجتماعی تسهیل درجریان اطلاعات میان اعضای شبکه ها و سازمان ها با حداقل هزینه و کمترین زمان ممکن ، می باشد. (سید مهدی الوانی :۱۳۸۷).
۲-۲-۲-۲-۱- سرمایه اجتماعی در سازمان :
امروزه در کنار سرمایه های انسانی ، مالی ، اقتصادی ، سرمایه دیگری در سازمان ها و جوامع ، مطرح شده است که بعنوان سرمایه اجتماعی شناخته می شود . این مفهوم ، از مفاهیم نوین در جامعه شناسی است که ارتباط بسیار نزدیکی با سرمایه انسانی به عنوان مهم ترین منبع سازمان ها دارد .
سرمایه اجتماعی ، بستر بسیار مناسبی را برای بهره برداری و بهره وری نیروی انسانی در سازمان های مختلف فراهم می آورد . از سوی دیگر ، بهره گیری از سرمایه های دیگر سازمانی نیز در پرتو این سرمایه امکان پذیر است و همین نکته بر اهمیت این سرمایه در سازمان اشاره دارد . امروزه آنچه به عنوان ” مزیت سازمانی ” نامیده می شود قابلیت آن سازمان خاص در ایجاد و به اشتراک گذاری دانش در مجموعه روابط اجتماعی آن سازمان می باشد که از طریق توسعه سرمایه اجتماعی و ایجاد مراکز جدید فکری است که منجر به توسعه سطح بالایی از سرمایه اجتماعی خواهد شد. (نهاپیت و گوشال :۱۹۹۸)
برخی معتقدند این مفهوم به پیوندها و ارتباط ها میان اعضای یک شبکه ، به عنوان منبع با ارزش اشاره دارد که با خلق هنجارها و اعتماد متقابل ، موجب تحقق اهداف اعضاء می شود .
سرمایه اجتماعی ، نقشی بسیار مهم تر از سرمایه فیزیکی (مادی ) و انسانی در سازمان ها و جوامع ایفا می کند و شبکه های روابط جمعی و گروهی، انسجام بخش میان ” انسان ها ” و “سازمان ها با انسان ها” و ” سازمان ها با سازمان ها “‌است . و بدون سرمایه اجتماعی ، سایر سرمایه ها ، اثر بخشی خود را از دست می دهد .
برخلاف سرمایه سنتی ، این سرمایه ، در عمل با استفاده کردن و با به کار بردن ، افزایش می یابد .
در گذشته ، سرمایه اجتماعی یک شایستگی ضروری برای سازمان ها محسوب نمی شد ، اما در حال حاضر ، تغییرات پر شتاب محیطی فناوری اطلاعات ، نیازهای رو به رشد برای اطلاعات و آموزش ، نیازهای ضروری برای نوآوری و خلاقیت ،پیشرفت مداوم ، تغییر به سوی طراحی ساختار سازمان های مسطح و منعطف ،ارتباط بین سازمان ها و شبکه مشتریان ،تامین کنندگان و رقبا ایجاب می کند که رهبران سازمان ها سرمایه اجتماعی را به منزله یک شایستگی مشخص سازمانی ایجاد کنند .
رونالد بِرت معتقد است سرمایه اجتماعی بر سیما و ترکیب اجتماعی سازمان اشاره می کند که از طریق آن ، ویژگی هایی همچون اعتماد ،هنجارها و باورهای مشترک و نیز شبکه (برای بهبود قابلت ها و تسهیل هماهنگی در عمل ) شکل می گیرد . سرمایه اجتماعی را میتوان حاصل روابط مبتنی بر تفاهم و اعتماد بین کارکنان و مدیران سازمان دانست و آن را مجموع منابعی که در ذات روابط اجتماعی سازمان به وجود می آیند و زندگی اجتماعی ر ادر سازمان ، دلنشین تر و مطلوب تر می سازند ، اطلاق کرد. با بهره گرفتن از سرمایه اجتماعی می توانیم متوجه شویم که چرا یک سازمان یا مجموعه به صورت موفقیت آمیز حرکت می کند و چرا سازمانی در مسیر شکست قرار دارد .
سرمایه اجتماعی بر همکاری و هماهنگی نیروهای انسانی سازمان و هنجارهایی که همکاری و هماهنگی در سازمان را افزایش می دهند ، تاکید دارد. با دقت در تعاریف سرمایه اجتماعی متوجه خواهیم شد که این مفهوم ،بر مفاهیمی همچون : اعتماد ، همکاری و روابط متقابل بین اعضای یک سازمان و گروه ، تکیه و تاکید می کند .
۲-۲-۲-۳- تئوریهای سرمایه اجتماعی :