اولین و مهم­ترین گام در مبارزه با هوای نفس، این است که خودِ انسان بخواهد و این مسأله، درونی و قلبی باشد تا این که مبادا روزی خسته شود و از مبارزه دست بردارد.
چنانچه در روایتی است که کمیل بن زیاد به امام علی عرض کرد: «فما حَدُّ الاسْتِغْفارِ؟ قالَ : یا بنَ زِیادٍ ، التَّوبَهُ . قلتُ : بَسْ؟ قالَ: لا. قلتُ: فکیفَ؟ قالَ: إنَّ العَبدَ إذا أصابَ ذَنْبا یقولُ: أسْتَغفِرُ اللّهَ، بالتَّحْریکِ. قلتُ: و ما التَّحْریکُ؟ قالَ: الشَّفَتانِ و اللِّسانِ، یُریدُ أنْ یَتْبَعَ ذلکَ بالحقیقهِ. قلتُ: و ما الحقیقهُ؟ قالَ: تَصدیقٌ فی القلبِ، و إضْمارُ أنْ لا یَعودَ إلى الذَّنبِ الّذی استَغْفَرَ مِنهُ.»[۴۱۹]: حدّ استغفار چیست؟ فرمود: توبه، اى پسر زیاد! عرض کردم: فقط همین؟ فرمود: نه. عرض کردم: پس چه؟ فرمود: هرگاه بنده مرتکب گناهى مى شود باید با حرکت دادن بگوید: أستغفر اللّه (از خدا آمرزش مى­طلبم). عرض کردم: حرکت دادن یعنى چه؟ فرمود: حرکت دادن لب­ها و زبان، به طورى که با آن حرکت لب و زبان، حقیقت استغفار را نیز اراده کند. عرض کردم: حقیقت [آن]چیست؟ فرمود: تصدیق در دل و عزمِ بر باز نگشتن به گناهى که از آن آمرزش خواسته است.
۴-۲-۱-۲-۲- نومید نشدن
از بزرگترینِ گناهان کبیره، نا امید شدن از رحمت الاهی است[۴۲۰] که شاید به این دلیل باشد که وقتی شخص از رحمت و غفران الاهی نومید شد شیطان به راحتی می ­تواند او را در مسیر هلاکت به پیش براند لذا اهمیت بحث روشن است و در آیات امید بخش فراوانی خودِ خداوند رئوف ما را از نا امید نشدن از رحمتش فرا خوانده است.
۱٫«قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ»[۴۲۱]: « بگو: «اى بندگان من- که بر خویشتن زیاده‏روى روا داشته‏اید- از رحمت خدا نومید مشوید. در حقیقت، خدا همه گناهان را مى‏آمرزد، که او خود آمرزنده مهربان است.»

    1. «وَ لَسَوْفَ یُعْطیکَ رَبُّکَ فَتَرْضى‏»[۴۲۲]: « و بزودى پروردگارت تو را عطا خواهد داد، تا خرسند گردى.»

    1. « نَبِّئْ عِبادی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحیمُ»[۴۲۳]: « به بندگان من خبر ده که منم آمرزنده مهربان.»

همچنین در روایتی است که پیامبر فرمود: «لَو تَعلَمُونَ قَدْرَ رحمَهِ اللّه ِ تعالى لاَتَّکَلتُمْ علَیها»[۴۲۴]: اگر اندازه رحمت خداوند متعال را مى­دانستید ، حتما به آن تکیه مى­کردید .
و در روایت دیگری داریم که: «الإمامُ زینُ العابدینَ ـ لمّا قیلَ لَهُ: إنّ الحسنَ البصریَّ قالَ : لَیسَ العَجَبُ مِمَّن هَلَکَ کیفَ هَلَکَ و إنّما العَجَبُ مِمّن نَجا کیفَ نَجا ! ـ : أنا أقُولُ: لَیسَ العَجَبُ مِمَّن نَجا کیفَ نَجا ، و أمّا العَجَبُ مِمَّنْ هَلَکَ کَیفَ هَلَکَ مَع سَعَهِ رحمهِ اللّه؟!»[۴۲۵]: امام زین العابدین ـ آنگاه که به ایشان عرض شد : حسن بصرى مى گوید : از این که کسى هلاک شود جاى تعجّب نیست، بلکه از نجات یافته تعجّب است که چگونه نجات یافته است ـ فرمود: اما من مى­گویم: از این که کسى نجات یافته تعجّب نیست، بلکه تعجّب از هلاک شده است که چگونه با وجود رحمت گسترده خداوند هلاک گشته است؟!
۴-۲-۱-۲-۳- انجام عبادات دینی مخصوصاً نماز و روزه
در میان اعمال عبادی، نماز و روزه اهمیت و نقش سازنده­تری در روح و تکامل افراد دارند که در صورت سستی نورزیدن در ادای آنها و صحیح و به موقع انجام دادن آنها تا حد قابل توجهی در مقابله با نفس و وسوسه­های آن می ­تواند کارساز باشد. که در قرآن نیز خدای متعال در توصیه­ای این گونه فرمود: «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ وَ إِنَّها لَکَبیرَهٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعینَ»[۴۲۶].
۴-۲-۱-۲-۴- به مشقت انداختن نفس
امام علی فرمود: «إنّ نَفسَکَ مَطِیَّتُکَ ؛ إن أجهَدتَها قَتَلتَها ، و إن رَفَقتَ بها أبقَیتَها»[۴۲۷]: همانا نفْسِ تو، مَرکب توست ؛ اگر آن را به مشقّت اندازى نابودش مى­کنى و اگر با آن مدارا کنى زنده­اش نگه مى­دارى.
۴-۲-۱-۲-۵- دوری کردن از دنیا
امام علی فرمود: «سَبَبُ صلاحِ النَّفسِ العُزوفُ عنِ الدُّنیا»[۴۲۸]: سبب صلاح نفْس، دورى کردن از دنیاست.
۴-۲-۱-۲-۶- مبارزه مداوم با نفس
امام علی فرمود: «اِملِکوا أنفُسَکُم بدَوامِ جِهادِها»[۴۲۹]: از طریق جهادِ پیگیر با نفْس­هایتان، بر آنها مسلّط شوید.
۴-۲-۱-۲-۷- قناعت
امام علی فرمود: «أعوَنُ شَیءٍ على صَلاحِ النَّفسِ القَناعَهُ»[۴۳۰]: کمک کننده­ترین عامل در راه خودسازى، قناعت است.
و این یعنی اگر خواهان هر چیزی که نفست می­خواهد باشی، این خودش سبب می­ شود که انسان به سمت دنیا برود و دنیا طلب شود و اگر شخصی این گونه شد نمی­تواند خودسازی کند و نفسش را مهار کند.
ولذا در روایتی امام علی فرمود: «إذا رَغِبتَ فی صَلاحِ نَفسِکَ فعلَیکَ بالاقتِصادِ و القُنوعِ و التَّقلُّلِ»[۴۳۱]: اگر خواهان خودسازى هستى، باید صرفه جویى و قناعت و کم خواهى را پیشه کنى.
۴-۲-۱-۲-۸- تقوای الاهی
امام علی فرمود: «إنَّ تَقوَى اللّه ِ دَواءُ داءِ قُلوبِکُم … و طَهورُ دَنَسِ أنفُسِکُم»[۴۳۲]: تقواى الهى داروى درد دل­هاى شماست … و پاک کننده آلودگى جان­هایتان.
۴-۲-۱-۲-۹- توجه نکردن به خواسته­ های نفس اماره
امام علی فرمود: «أقبِلْ على نَفسِکَ بالإدبارِ عَنها»[۴۳۳]: با پشت کردن به نفس [امّاره ]خود به [نفس فاضله و ناطقه انسانىِ ]خویشتن روى کن.
۴-۲-۱-۲-۱۰- دوری کردن از دنیا پرستان
امام علی فرمود: «یَنبَغی لمَن أرادَ صَلاحَ نفسِهِ و إحرازَ دِینِهِ أن یَجتَنِبَ مُخالَطَهَ أبناءِ الدُّنیا»[۴۳۴]: کسى که خواهان خودسازى و نگهدارى دین خود است، باید از آمیختن با دنیا پرستان دورى کند.
۴-۲-۱-۲-۱۱- توبه فوری
امام علی فرمود: «أرجَى النّاسِ صَلاحا مَن إذا وَقَفَ على مَساویهِ سارَعَ إلَى التَّحَوُّلِ عَنها»[۴۳۵]: امیدوارترین مردم به اصلاح نفْس کسى است که هرگاه بر بدى­هاى خود آگاه شود، در برطرف ساختن آنها شتاب ورزد.
۴-۲-۱-۲-۱۲- دوری کردن از هوس­ها و لذات غافل کننده دنیا
امام علی فرمود: «دَواءُ النَّفسِ الصَّومُ عنِ الهَوى، و الحِمیَهُ عن لَذّاتِ الدُّنیا »[۴۳۶]: داروى نفْس، خویشتن دارى از هوس است و پرهیز کردن از لذّت هاى دنیا.
۴-۲-۱-۲-۱۳- استعانت از خداوند
امام سجاد فرمود: «اللّهُمّ صَلِّ على محمّدٍ و آلهِ و ادرَأْ عنّی بلُطفِکَ ، و اغذُنی بنِعمَتِکَ ، و أصلِحْنى بکَرَمِکَ ، و داوِنی بصُنعِکَ»[۴۳۷]: بار خدایا! بر محمّد و آل او درود فرست و به لطف خود [هر گونه پیشامد بدى را ]از من دور گردان و با نعمت خویش مرا تغذیه فرما و با بزرگواریت مرا اصلاح گردان و با احسانت درمانم فرما.
و در جای دیگر امام علی فرمود: «و اللّه ُ المُستَعانُ على نَفسی و أنفُسِکُم»[۴۳۸]: و از خداوند در برابر نفْس خودم و شما یارى مى طلبم.
۴-۲-۱-۲-۱۴- توسل به اهل بیت
امام علی فرمود: «ذِکرُنا أهلَ البَیتِ شِفاءٌ مِن الوَعکِ و الأسقامِ و وَسواسِ الرّیبِ»[۴۳۹]: یاد ما اهل بیت، شفابخش هر ناخوشى و بیمارى و وسوسه تردید آور است.
۴-۲-۱-۳- مقابله با گناهان
برای مقابله با گناهان تعدادی راهکار وجود دارد که به قرار زیر است:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۴-۲-۱-۳- ۱- اراده و خواست دورنی
که روایتش در بخش قبل در مبارزه با نفس آورده شد.
۴-۲-۱-۳- ۲- ترجیح انجام ندادنِ گناه
در روایتی رسول خدا فرمود: «سیأتی على الناس زمان یخیر الرجل بین العجز والفجور ، فمن أدرک ذلک الزمان فلیختر العجز على الفجور»[۴۴۰]: روزگاری خواهد آمد که مرد بین عجز (ناتوانی بر انجام گناه) و فجور مخیّر است (یعنی می ­تواند هر دو را انجام دهد) پس هر کس آن زمان را درک کرد عجز و ناتوانی (یعنی انجام ندادن گناه) را بر فجور برگزیند.
و در روایت دیگری امام علی فرمود: «لَو لَم یَتَوَعَّدِ اللّه ُ على معصِیَتِهِ لَکانَ یَجِبُ ألاّ یُعصى شُکراً لِنِعَمِهِ»[۴۴۱]: اگر خداوند بر نافرمانى از خود بیم [آتش] هم نمى­داد، باز واجب بود که به پاس نعمت­هایش نافرمانى نشود .
۴-۲-۱-۳-۳- توجه به عذاب های اخروی و یاد مرگ
امام علی فرمود: «عَجِبتُ لأقوامٍ یَحتَمُونَ الطَّعامَ مَخافَهَ الأذى کیفَ لا یَحتَمُونَ الذُّنوبَ مَخافهَ النّارِ»[۴۴۲]: در شگفتم از مردمى که از ترس اذیت شدن، از غذا پرهیز مى­کنند چگونه از ترس آتش، از گناهان پرهیز نمى­کنند؟!
۴-۲-۱-۳-۴- امر به معروف و نهی از منکر
که در روایات انجام این فریضه را سبب اصلاح امت و دوری از گناهان معرفی می­ کند؛
امام علی فرمود: «فَرَضَ اللّهُ … الأمرَ بِالمعروفِ مَصلَحَهً لِلعَوامِّ»: خداوند امر به معروف را براى اصلاح عمومِ مردم واجب فرمود.
۴-۲-۱-۳-۵- دوری کردن از دنیا و لذات گمراه کننده آن
چنانچه در راهکارهای مقابله با دنیا پرستی یاد مرگ و قیامت را آوردیم که سبب می­ شود انسان از لذات دنیا و نیز گناهان دوری کند.
۴-۲-۱-۴- مقابله با خشم و غضب

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...