هدف از این مطالعه، بررسی رابطه بین ویژگی های شخصیتی با سلامت روان و فرسودگی تحصیلی دانش آموزان پایه سوم دبیرستان رشته‌های نظری در شهرستان شهرضا در سال تحصیلی ۹۱-۱۳۹۰ ‌می‌باشد. جامعه آماری این پژوهش، شامل ۵۵۵ نفر از دانش آموزان دختر و پسر پایه سوم رشته‌های نظری بودند که از بین آن ها به نسبت نمونه ی ۱۲۷ نفری برای دختران و ۱۰۳ نفری برای پسران به دست آمد. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه های سلامت عمومی GHQ^[1] و پرسشنامه ویژگی های شخصیتی NEO^[2] (فرم کوتاه شده در ارتباط با پژوهش) و پرسشنامه فرسودگی تحصیلی سالملا-آرو^[۳] استفاده شد و با انتخاب تصادفی دانش آموزان این پرسشنامه‌ها بین آن ها توزیع شد.

برای محاسبات داده های آماری از آزمون های آماری ضریب همبستگی پیرسون، آزمون t مستقل، آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه، رگرسیون چندمتغیری و آزمون غیرپارامتریک فریدمن استفاده شد. یافته ها از طریق نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند. نتایج پژوهش نشان داد که:

-بین آسیب پذیری در برابر استرس دختران با سلامت روانی آنان رابطه وجود دارد، یعنی هرچه میزان آسیب پذیری در برابر استرس آن ها بالاتر باشد، سلامت روانی آن ها پائین تر خواهد بود.

-بین آسیب پذیری در برابر استرس پسران با فرسودگی تحصیلی آنان رابطه وجود دارد.یعنی هرچه آسیب پذیری در برابر استرس آنان بالاتر باشد، فرسودگی تحصیلی آنان نیز بالاتر است.

-سلامت روانی پسران بالاتر از سلامت روانی دختران است.

-فرسودگی تحصیلی پسران بیشتر از فرسودگی تحصیلی دختران است..

-فرسودگی تحصیلی در رشته‌های ریاضی، بیشتر ازسایر رشته‌های نظری تحصیلی است.

بین ویژگی های شخصیتی مردم گرایی و گرم بودن در گروه دختران و پسران، با فرسودگی تحصیلی و سلامت روانی آنان رابطه معناداری به دست نیامد.

فصل اول :

کلیات

۱-۱- مقدمه:

رشد و بالندگی هر جامعه ای مرهون نظام آموزشی آن جامعه است، بر این اساس، همه ساله کشورها مبالغ قابل توجهی از درآمد ملی خود را صرف آموزش و پرورش می‌کنند، اما بعضی از عوامل وجود دارند، که موجب به هدر رفتن بخشی از این سرمایه گذاری ها می­شوند، علاوه بر ضایع شدن درآمد ملی، اصلی ترین سرمایه های کشور، یعنی دانش آموزان نیز به ‌عنوان مهمترین منبع استعداد و تولید از بین می­روند و کارایی خود را از دست می‌دهند.

برای پیدا کردن علل یک مشکل، به ویژه مشکلات انسانی و اجتماعی تنها نمی توان به یک علت بسنده کرد، زیرا پدیده‌های اجتماعی همانند یک زنجیره با یکدیگر پیوند دارند و در به وجود آمدن یک مشکل دخیل هستند، ‌بنابرین‏ برای یافتن علل افت تحصیلی، باید مسائل گوناگونی همچون: هوش، انگیزه، هدف، توجه، عوامل جسمانی و روان شناختی، شرایط عاطفی و امنیتی خانواده و… مورد توجه قرار گیرد. (بیابانگرد، ۱۳۸۶)

از بین همه عوامل مؤثر در عملکرد تحصیلی، در این پژوهش به دو عامل فرسودگی تحصیلی و بیماری های روانی در تحصیل دانش آموزان پرداخته شده است. بیماری های روانی بالطبع با مختل کردن سازمان شناختی افراد، عملکرد فرد را از نظر درسی تضعیف کرده و همچنین باعث فراهم آمدن شرایط فرسودگی تحصیلی می شود، که این خستگی و فرسودگی باعث رشد حس و نگرش بدبینانه و بدون حساسیت به مطالب درسی، احساس بی کفایتی و ضعف در امور تحصیلی می شود (زانگ^[۴]و همکاران، ۲۰۰۷)

از طرفی فرسودگی تحصیلی منجر به درماندگی های ذهنی از جمله اضطراب، افسردگی، سرکوبی، خصومت یا ترس می‌گردد. (نامی^[۵]، ۲۰۱۰)

همان‌ طور که ملاحظه می شود: در این جا یک چرخه معیوب از بیماری روانی با فرسودگی تحصیلی به وجود آمده است که هر کدام دیگری را هدایت و تقویت می‌کند. ‌بنابرین‏ یافتن عواملی که در این مسیر زمینه ساز بیماری روانی و فرسودگی تحصیلی دانش آموزان بوده و یا با آن ها ارتباط داشته باشند، ضروری به نظر می‌رسد.

از عوامل اثرگذار روی فرسودگی تحصیلی و سلامت روان که در این پژوهش به آن توجه شده است، ویژگی های شخصیتی است که به نظر می‌رسد ارتباط زیادی با سلامت روان و فرسودگی تحصیلی داشته باشد. ویژگی های شخصیتی در این پژوهش برگرفته از مدل پنج عاملی شخصیت^[۶] می‌باشد، که شامل ۵ محور، ۱-روان رنجورخویی، ۲-برون گرایی، ۳-گشودگی، ۴-موافق بودن، ۵-باوجدان بودن است که محقق جهت بررسی در این پژوهش برخی از خرده مقیاس های این پنج عامل را به کار برده است.

۱-۲- بیان مسأله:

در بسیاری از اوقات، با بررسی وضعیت تحصیلی دانش آموزان، ملاحظه می‌کنیم که بر خلاف وجود امکانات مالی و انسانی مورد نیاز برای موفقیت تحصیلی آنان و آماده سازی شرایط لازم آموزشگاهی… و حتی برخورداری تعداد بیشماری از دانش آموزان از توان یادگیری و استعداد بالا، بسیاری از آن ها نه تنها به موفقیت تحصیلی و بالندگی که هدف نهایی آموزش و پرورش هر جامعه­ای است نمی­رسند، بلکه با پدیده­ فرسودگی تحصیلی روبرو می­شوند. طبق نظر بسیاری از پژوهشگران فرسودگی، از جمله سالملا- آرو (۲۰۰۸)، ناتانن^[۷]، ماسلاخ^[۸] و جکسون^[۹] (۱۹۹۸)، از دیدگاه روان شناختی، فعالیت‌های­آموزشی و درسی­فراگیران درموقعیت­های آموزشی، می‌توانند، به ‌عنوان یک کار، فرسودگی به دنبال داشته باشند و ویژگی هایی چون خستگی ناشی از الزامات مربوط به مطالعه، رشد و حس نگرش بدبینانه و بدون حساسیت نسبت به مطالب درسی و نیز احساس پیشرفت شخصی ضعیف در امور درسی و تحصیل را در دانش ­آموزان به وجود می ­آورند. به دنبال رشد این احساسات منفی و بیش از حد بی­رغبتی به کار، دانش آموزان دچار الف-خستگی هیجانی که نشانه ای از درماندگی عاطفی است. ب- فردیت­زدایی که نشانه های بدبینی، سردی و عدم صمیمیت را در خود دارد و ج- بحران کارآمدی در زندگی تحصیلی و شغلی آینده می‌گردند. (ماسلاخ، ۱۹۸۸ به نقل از بشلیده و سواری، ۱۳۸۹)

همان‌ طور که ملاحظه می‌کنیم، فرسودگی تحصیلی می‌تواند هم عامل و هم معلول بیماری های روانی باشد، به طوری که اگر دانش آموزان بواسطه عللی خاص، مستعد ابتلا به بیماری روانی باشند، سریعاً با شکست تحصیلی، دچار بیماری­های روانی می‌گردند و بالعکس بیماری روانی آن ها را مستعد فرسودگی تحصیلی می‌کند.

محقق به عنوان مشاور بعضی از دبیرستان های شهرستان شهرضا، برخی از بیماری های روانی و فرسودگی تحصیلی را، حتی در دانش آموزانی مشاهده ‌کرده‌است، که شرایط آموزشگاهی و تحصیلی خوب و یکسانی داشتند، لذا این سوال برای او به وجود آمد که، چه عاملی می ­تواند باعث بیماری روانی و فرسودگی تحصیلی در شرایط آموزشگاهی یکسان، آن هم فقط در بعضی از دانش آموزان شود؟ و به دنبال مطالعات انجام شده، در این زمینه، متوجه اهمیت ویژگی های شخصیتی دانش آموزان و امکان ارتباط آن ها با سلامت روانی و فرسودگی تحصیلی شد و لذا با توجه به اعتبار و اهمیت مدل پنج عاملی شخصیت در بین نظریه­ های شخصیت، تصمیم به بررسی رابطه ویژگی های شخصیتی برگرفته از محورهای این مدل چون:

-آسیب پذیری در برابر استرس

-گرم بودن

-مردم گرایی

-فعال بودن

-عقاید

-همراهی

-کفایت

-تلاش گری

با سلامت روان و فرسودگی تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر پایه سوم رشته‌های نظری در دبیرستان های شهرستان شهرضا گرفت.