بدیهی است در صورتی که بیم تجری دیگران در جامعه رود و امکان باب شدن چنین امری در جامعه وجود داشته باشد پدر را به مجازات اعدام محکوم خواهند کرد،چنانچه در سال‌های اخیر این مسئله در مواردی اتفاق افتاده است.اما در هر صورت به نظر میرسد چنین ضمانت اجرای ناقصی برای پدری که فرزند خود را به قتل رسانده است کافی نیست که بحث در مورد آن از حوصله و موضوع این مقال خارج می‌باشد.
مبحث سوم-دیات
دیه در لغت به معنای حق مقتول می‌باشد[۱۳۰] و آن مالی است که بدل نفس به مقتول پرداخت می شود و گاه بر بدل عضو نیز اطلاق می شود.دیه در اصطلاح عبارت است از مالی که به سبب ایراد جنایت بر نفس یا کمتر از نفس انسان آزاد واجب می شود،خواه مقدر یا غیر مقدر باشد.اگر چه به غیر مقدار ارش یا حکومت گفته می شود.[۱۳۱]
اما از مواردی که نقد آن ضروری به نظر میرسد قصاص زن در برابر مرد و بحث راجع به دیه آن دو است که مباحثات زیادی را میان فقهاء و حقوق دانان موجب شده است.در واقع یکی از موضوعات مهم در باب حقوق بشر اسلامی تفاوت‌های فقهی و حقوقی ای است که میان زن و مرد قرار داده شده است،در حالی که زن و مرد از یک حقیقیت و گوهر انسانی آفریده شده اند[۱۳۲] و سرشت و سیرت یکسانی دارند.[۱۳۳]فقیهان شیعه در این که قصاص مرد در برابر کشتن زن مشروط به پرداخت نیمی از دیه است اتفاق نظر دارند.[۱۳۴]بنابرین زن و مرد مسلمان در برابر یکدیگر قصاص می‌شوند ،لیکن قصاص مرد در برابر زن مشروط به پرداخت فاضل دیه یعنی نصف دیه مرد از سوی اولیاء دم زن است.
از قوانین مورد اتفاق بین فقهای شیعه و اهل سنت مقدار دیه زن و مرد است.به گونه ای که تاکنون در میان اندیشمندان شیعه هیچ مخالفتی نداشته و در میان اهل تسنن نیز مخالفت قابل توجهی وجود ندارد.همگان بر این عقیده هستند که دیه تعیین شده در فقه جزایی اسلام برای نفس مرد است و دیه نفس زن نصف آن است.
صاحب جواهر می‌گوید:
«اشکال و اختلافی نه در نص و نه در فتوی در نصف بودن دیه زن نسبت به مرد وجود ندارد.اجماع بر این امر قائم است و اخبار مستفیض و یا متواتر نیز در این باب وجود دارد.بلکه مسلمین بر این امر متفق اند.فقط از دو نفر به نامهای ابن علیه اصم نقل شده است که گفته اند دیه زن مثل دیه مرد است»[۱۳۵]
فقهای اهل سنت نیز عموما همین نظر را دارند و آن را به عنوان یک امر مورد اتفاق نقل کرده‌اند.عبد القادر عوده در کتاب التشریع الجنایی می‌گوید:
«فقها بر این امر اتفاق دارند که دیه زن نصف دیه مرد است.»[۱۳۶]
ابن القدامه صاحب المقنی می‌گوید:
«دیه زن مسلمان نصف دیه مرد مسلمان است و اهل علم بر این امر اتفاق نظر دارند.فقط از این علیه و ابوبکر اصم نقل شده است که گفته اند دیه زن مثل دیه مرد است»به طور مطلق فرمود دیه نفس مومن صد شتر است .ابن قدامه می‌گوید ولی این قول شاذی است که مغایر اجماع صحابه و سنت پیامبر است.»[۱۳۷]
در میان فقهای معاصر نیز برخی بدین سمت گرایش پیدا کرده و و به تساوی زن و مرد در دیه اظهار نظر کرده‌اند.از بین فقیهان صاحب فتوی و رساله می توان از آیت الله حاج شیخ یوسف صانعی نام برد.نامبرده در پاسخ استفتائاتی که از ایشان در مورد تفاوت دیه زن و مرد شده است پاسخ می‌دهد:
«به نظر این جانب دیه خطا و شبه عمد زن با مرد مساوی است…»[۱۳۸]
اما باید دید به غیر از روایات و دلایل فقهی که بر این امر اقامه کرده‌اند چه توجیهات و عقلی و عرفی بر این امر ارائه شده اند.در مجموع می توان دو نوع توجیه برای وجود این تفاوت میان زن و مرد یافت.اول آنکه ارزش زن پایین تر از ارزش مرد است و از همین روست که اعتبار شهادت دو زن معادل شهادت یک مرد به حساب آمده و یا سهم الارث او نصف مرد قرار داده شده است.صاحب شرح فتح القدیر در مقام توجیه نصف بودن دیه زن نسبت به مرد می نویسد:
«این امر بدان جهت است که حال و وضعیت زن ناقص تر و پایین تر از وضع مرد قرار دارد و خداوند هم فرموده است مردان برتر از زنان هستند و…»[۱۳۹]
دلیل دوم پایین بودن نقش زن در مسائل اقتصادی است.چون مرد نقش موثرتر و بیشتری در زندگی اقتصادی دارد با از بین رفتن او صدمه بیشتری به خانواده اش وارد می شود بنابرین باید دیه او بیشتر باشد.به طور کلی همان طور که پیشتر هم ذکر آن رفت امروزه با با پیشرفت دانش و سطح ارتقای علمی و توانایی زنان در ورود به عرصه اجتماع و عهده دار شدن مشاغل گوناگون در سطوح مختلف و احراز نقش آنان در توسعه سیاسی و اقتصادی کشور برخی از زنان نقش مؤثری حتی در تامین معیشت خانواده دارند و دیگر مشکل بتوان به توجیهات یاد شده برای تفاوت وضع موجود در دیه زن و مرد تمسک جست.
در مورد دیه عضو فقهای شیعه معتقدند دیه عضو زن و مرد با یکدیگر برابر است تا آن گاه که دیه عضو مصدوم به ثلث دیه کامل برسد و در آن صورت دیه عضو زن به نصف دیه عضو مرد کاهش می‌یابد.
روایت معتبر ابان از امام صادق (ع) پرسیدم اگر مردی یک انگشت زن را قطع کند دیه اش چه مقدار است؟امام فرمود ده شتر.گفتم اگر دو انگشت زن را قطع کند؟فرمود بیست شتر.گفتم اگر سه انگشت زن را قطع کند؟فرمود سی شتر.گفتم اگر چهار انگشت زن را قطع کند؟فرمود بیست شتر.گفتم سبحان الله.سه انگشت زن را قطع می‌کند سی شتر می‌دهد ولی چهار انگشت زن را قطع می‌کند بیست شتر می‌دهد؟این سخن در عراق به گوش ما رسید و می گفتیم گوینده این سخن شیطان است.امام فرمود ای ابان آرام گیر.این حکم رسول خدا (ص) است .«ان المراه تعاقل الرجل الی ثلث الدیه فاذا بلغت الثلث رجعت الی النصف،یا ابان،انک اخذ تنی بالقیاس و السنه اذا فیست المحق الدین.»
«همانا زن با مرد تا ثلث دیه برابر است ،آن گاه که دیه اش به ثلث رسید به نصف کاهش می‌یابد ای ابن تو قیاس کردی و اگر در سنت قیاس شود دین نابود می شود.»
علاوه بر آنچه بیان شد روایات معتبر دیگری نیز وجود دارد که نظریه برابری زن و مرد در دیه اعضاء تا ثلث دیه کامل و تنصیف دیه زن در آن صورت را اثبات می‌کند.[۱۴۰]البته در مورد این حدیث هم برخی ایراداتی را وارد دانسته اند که بحث در مورد آن از حوصله این مقال خارج است.[۱۴۱]ماده ۳۰۱ قانون مجازات اسلامی در پیروی از این نظریه مقرر می‌دارد:
|
[پنجشنبه 1401-09-24] [ 11:43:00 ق.ظ ]
|
