۲-۲-۲- سرمایه ساختاری

سرمایه ساختاری شامل همه ذخایر غیر انسانی دانش در سازمان می‌باشد. به اعتقاد روس و همکارانش سرمایه ساختاری شامل هر چیزی است که بعد از اتمام کار کارکنان در هر شبانه ‌‌روز در واحد تجاری باقی می‌ماند و به کل واحد تجاری تعلق دارد. از نظر استوارت سرمایه ساختاری شامل دانش موجود در فناوری اطلاعات، حق ثبت و بهره‌برداری، علائم و مارک‌های تجاری است. چن و همکارانش نیز معتقدند که سرمایه ساختاری می‌تواند به کارکنان برای تحقق عملکرد فکری کارا و نیز عملکرد کسب و کار سازمان کمک نماید. به عقیده­ی مالکوم، سرمایه ساختاری شامل ظرفیت های مورد نیاز جهت درک نیازهای بازار می‌باشد و مواردی نظیر حق اختراع ها و دانش نهادینه شده در ساختارها، فرایندها و فرهنگ سازمانی^[۴] را در بر می‌گیرد.

از ویژگی‌های مهم سرمایه ساختاری این است که قابل تولید مجدد و داد‌ و­ ستد بوده و برخلاف سرمایه انسانی به طور یقین جزء دارایی‌های یک واحد تجاری محسوب می­ شود. فصل مشترک تمامی تعاریفی که ‌در مورد سرمایه ساختاری ارائه شده این است که سرمایه ساختاری مجموعه‌ای از قابلیت‌های یک سازمان را نشان می‌دهد که سازمان را برای انجام اقدامات منطقی، کارا و اثربخش در مواجهه با نیازهای بازار و تغییرات این نیازها توانا می‌سازد. سرمایه ساختاری تابعی از سرمایه انسانی نیز می‌باشد. این دو سرمایه در یک تعامل نزدیک با یکدیگر به سازمان‌ها کمک می‌کنند که به طور هماهنگ سرمایه ارتباطی را شکل و توسعه دهند. سرمایه ساختاری از اصلی‌ترین پایه های ایجاد سازمان‌های یادگیرنده است. اگر نیروی انسانی یک سازمان از نظر توانایی و ظرفیت‌های بالقوه در سطح بالایی باشد (سرمایه انسانی سازمان در حد مطلوب باشد)، در صورت وجود یک ساختار سازمانی شکننده و نابسامان، قابلیت‌های کارکنان سازمان در نهایت منجر به خلق ارزش و دستیابی کامل به اهداف پیش‌بینی ‌شده سازمانی نمی‌شود. به عنوان نمونه برنامه های راهبردی، چشم‌اندازها، فرایندهای سازمانی^[۵]، ارزش‌های اساسی، دستور‌العمل اجرایی فرایندها، پایگاه های اطلاعاتی، سامانه‌های اطلاعاتی، ظرفیت سازمانی برای ارائه­ ابداعات، نرم افزارها و علائم تجاری از مصادیق سرمایه های ساختاری به شمار می‌آیند.

حوزه‌­ی سرمایه ساختاری

• • • زیرساخت: شامل معیارهایی جهت سنجش وسایل و تجهیزات در نظر گرفته شده برای بخش‌های مختلف، ظرفیت رایانه‌ای سازمان و میزان خدمات تلفنی ‌می‌باشد.
  • • زیر‌ساخت مبتنی بر دانش: شامل شاخص‌های میزان استفاده از پایگاه داده ها و سامانه‌های اطلاعاتی شرکت می‌باشد.
  • • فرایندهای اداری: شامل کارایی و اثربخشی فرایندها می‌باشد.
  • • نوآوری: شامل سرمایه‌گذاریهای صورت گرفته در بخش طراحی و تولید کالای جدید یا ارائه­ خدمات جدید می‌‌باشد.
  • بهبود کیفیت: شامل بررسی گواهینامه‌ها و مجوزهای اخذ شده و همچنین ارتقاء کیفیت محصولات و خدمات می‌باشد.

۲-۲-۳- سرمایه انسانی

سرمایه انسانی بیانگر موجودی دانش افراد یک سازمان است. ویژگی منحصر به فرد سرمایه انسانی برخورداری آن از تفکر است. سرمایه انسانی در حکم دانش، مهارت و تجربه‌‌ایست که کارکنان سازمان به دست می‌آورند. برخی از این دانشها جنبه­ فردی و برخی دیگر جنبه­ عمومی دارد. سرمایه انسانی شامل مجموعه‌ای از دانش، لیاقت و شایستگی، روح همکاری، انعطاف‌پذیری کارکنان، تحمل ناملایمات، انگیزه، رضایت شغلی، سبک رهبری^[۶]، توانایی حل مشکلات، ریسک‌پذیری، تجربه، مهارت و استعداد افراد داخل یک سازمان می‌باشد. سرمایه انسانی همچنین قدرت ابداع و خلاقیت سازمان را در بر می‌گیرد.

به ‌طور کلی هدف اولیه از سرمایه انسانی نوآوری در کالاها و خدمات و نیز بهبود فرایندهای تجاری می‌باشد. سازمان‌ها برای افزایش توانایی‌ها و تجربیات در راستای افزایش رقابت‌پذیری در شرایط رقابتی کنونی مبادرت به انجام سرمایه‌گذاری در منابع انسانی می‌نمایند. بحث مهمی که در اینجا مطرح است این است که هر چند شرکت‌های پیشرو، منابع انسانی را به عنوان مهمترین دارایی در نظر گرفته و سرمایه‌گذاریهای وسیعی را در این حوزه انجام می‌دهند؛ با این وجود مالکیت این سرمایه ها در اختیار سازمان نمی‌باشد و خروج افراد از سازمان منجر به از دست رفتن حافظه­ سازمانی می‌شود. بدیهی است که این موضوع یک تهدید بالقوه برای سازمان‌ها محسوب می‌شود.

بونیتس در تعریف سرمایه انسانی، آن را بیانگر ذخیره­ی دانش یک سازمان تعریف می‌کند که در کارکنان آن سازمان متبلور می‌شود. وی همچنین سرمایه انسانی را توانایی جمعی یک سازمان جهت استخراج بهترین راه‌‌حل­ها از دانش افراد آن نیز تعریف ‌کرده‌است. هدسون^[۷] نیز سرمایه انسانی را ترکیبی از وراثت ژنتیکی، تحصیلات، تجربه و طرز تفکر کارکنان درباره زندگی و فرایند کسب ‌و ‌کار تعریف ‌کرده‌است.

باید توجه داشت که صرفاً وجود سرمایه انسانی در یک سازمان منجر به تحقق اهداف سازمانی نمی‌شود، بلکه استفاده­ بهینه از سرمایه‌ فکری و ارتباط و تعامل آن با دیگر اجزاء سرمایه فکری است که در نهایت موجب دستیابی سازمان به اهداف مورد نظر خواهد شد. تحقیقات متعدد نشان داده است که افزایش توانایی‌های کارکنان و در نهایت افزایش سرمایه انسانی سازمان‌ها دارای رابطه­ مستقیم و قوی با نتایج عملکرد سازمان‌ها می‌باشد. (واگزلر^[۸]، ۲۰۰۲، ص۴۰۵)

حوزه­‌ سرمایه انسانی

• • • نمای کلی کارکنان: شامل اطلاعاتی درباره توزیع سنی، جنسی و تعداد کارکنان مشغول خدمت در تولید، توزیع، فناوری اطلاعات، فروش، بازاریابی و دیگر بخش‌های اداری می‌باشد.
  • • تحصیلات: شامل اطلاعاتی درباره سوابق تحصیلی و میزان تجربه­ کارکنان می‌باشد.
  • • آموزش: شامل شاخص هایی درباره آموزش‌های ارائه شده از سوی شرکت برای کارکنان مانند تعداد ساعات آموزشی می‌باشد.
  • • تعهد و انگیزه: شامل اطلاعاتی درباره درصد کارکنان ارتقاء یافته، تعداد کارکنانی که احساس می‌کنند نظرات آن ها مورد توجه قرار گرفته و همچنین تعداد کارکنانی که احساس می‌کنند در یک محیط کاری شاد و جذاب مشغول خدمت هستند، ‌می‌باشد.
  • ترک خدمت کارکنان: شامل اطلاعاتی درباره افراد تازه‌ استخدام شده، افراد منتقل شده به بخش‌های دیگر و درصد گردش پرسنل ‌می‌باشد.

۲-۳- حسابداری منابع انسانی

۲-۳-۱‌- تعریف حسابداری منابع انسانی