از نظر حقوقی ویژگی های این دسته قراردادها ‌به این شرح است : شرکت عامل برکل عملیات اعم از اکتشاف بهره برداری ، بازاریابی ، تولید و همچنین بر مخازن نفت و گاز حاکمیت دارد ، ضمن اینکه شرکت عامل بر مالک بخشی از مخازن و بخشی از تولیدی می شود.

زمان قرارداها در صورتی که کشف صورت نگیرد . بین پنج تا شش سال است. اما در صورت کشف معادل عمر میدان ۲۰ تا ۴۰ سال به طول ‌می‌انجامید.

۱-۱۲-۲- قرارداد مشارکت در سرمایه گذاری

مشارکت در سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز بسیار متداول است و بیشتر شرکت ها به منظور کاهش ریسک عملیاتی با شرکت های دیگر همکاری می نمایند. مشارکت در سرمایه گذاری در واقع نوعی مدیریت ریسک در این صنعت به شمار می اید. سیستم مشارکت ممکن است بین شرکت و دولت و یا بین شرکت ها و پیمانکاران پروژه نفت ایجاد شود. به عنوان مثال ، در شوروی سابق مشارکت در سرمایه گذاری ها با دولت انجام می شد. البته ریسک میادین مورد نظر بسیار پایین بود در جمهوری شوروی سابق و همچنین اروپای شرقی موارد زیادی از مشارکت در سرمایه گذاری به چشم می‌خورد.

در این نوع قراردادهــــا شرکت صاحب نفت و شرکت عامل در سود و ریسک با هم سهیم می شود . در این قرارداد دولت به مثابه شراکت در تولیدی که بر اساس قرارداد انجام می شود . سهیم است . سهم هزینه دولت به طور مستقیم یا از طریق اختصاص بخشی از سهم تولید به شرکت نفتی پرداخته می شود در قراردادهای مشارکت در سرمایه گذاری کشور میزبان علاوه بر مالیات درصدی از سود سرمایه گذاری را به خود اختصاص می‌دهد.

در مشارکت در سرمایه گذاری خالص ، دولت و شرکت به صورت نصف (۵۰-۵۰) در هزینه و ریسک شریک می‌شوند. اما در بیشتر مشارکت هایی که در صنعت نفت بین شرکت و دولت ایجاد می‌گردد دولت در عملیات استخراج شریک می شود و ریسک و هزینه اکتشاف اکثرا با شرکت پیمانکار است این در حالیست که مشارکت هایی که بین پیمانکاران برای کاهش ریسک عملیات ایجاد می شود. هر یک بسته به میزان سهم خود در عملیات شریک می‌شوند. به عنوان مثال ممکن است در یک پروژه نفتی شرکت پیمانکار پس از بستن قرارداد با دولت مورد نظر اقادم به سرمایه گذاری مشترک با چند شرکت دیگر به منظور همکاری در عملیات نماید که این امر یک توافقنامه حقوقی را ایجاد می‌کند که در ان شرح کار و عملیات و تقسیم بندی آن ها به طور کامل اورده می شود. مشارکت در سرمایه گذاری در صورتی که بین دولت و شرکت امضاء شود مانند قراردادهای مشارکتی خواهد بود که نمونه ان در نمودار ۲-۴ نشان داده شده است.

۱-۱۲-۳- قراردادهای خدماتی (خرید خدمت):

قراردادهای خدماتی از جمله قدیمی ترین قراردادها می‌باشند. این گونه قراردادها از دهه ۱۹۶۰ در صنعت نفت رواج یافت و به دو نوع تقسی بندی می‌شوند:

قراردادهای خرید خدمت با ریسک (با مخاطره)^[۵۳]

قراردادهای صرفا خدماتی (بدون مخاطره)^[۵۴]

در این قسمت به توضیح بیشتر قراردادهای بیع متقابل میپردازیم که زیر مجموعه قراردادهای صرفا خدماتی است و قراردادهای نفتی کشور ایران بیشتر از این دسته قراردادهای می‌باشد (مبصر ۱۳۷۹ ص ۳۴)

۱-۱۲-۳-۱- قراردادهای خرید خدمت همراه با ریسک:

این نوع قرارداد نسبت به انواع دیگر کاربرد کمتری دارد و تنها زمانی که مقوله ریسک پذیری مد نظر باشد مورد توجه قرار می‌گیرد . این قرارداد بیشتر برای کشف میادین نفت و گاز است . اصولا ماهیت این نوع قراردادها در کشف منبع قرارداد به مسائلی چون مالیات و بهره مالکانه کمتر مورد توجه قرار می‌دهد و در صورت عدم موفقیت در کشف منبع قرارداد به خودی خود منتقی می‌گردد . اما در صورتی که نفت یا گاز کشف شود . شرکت ملزم است ان را به مرحه تولید برساند. عملیات تولید می‌تواند توسط شرکت نفتی طرف قرارداد با دولت میزبان صورت پذیرد به هر شکل کل تولید در اختیار کشور میزبان قرار خواهد گرفت و شرکت عامل طبق شرایط قرارداد یا از مبلغی ثابت به عنوان بازپرداخت سرمایه به همراه نرخ بهره دریافت می‌دارد و یا از در امد حاصل از میزان نفت تولید شده پس از کسر مالیات سهم می‌برد.

۱-۱۲-۳-۲- قراردادهای صرفا خدماتی :

در قراردادهای صرفا خدماتی ، پیمانکار کلیه سرمایه و تجهیزات را برای اکتشاف و توسعه منبع فراهم می‌سازد و در عوض در صورت موفقیت در اکتشاف دولت هزینه های او را باز پرداخت می کند. این باز پرداخت از محل فروش نفت و گاز به دست امده و با تعیین درصد مشخصی که توسط دولت تعیین شده خواهد بود. شرکت پیمانکار باید ازمحل درامد خود به دولت مالیات پرداخت نماید. برخی مواقع برای تشویق سرمایه گذاری ممکن است در این قراردادها امیازاتی مانند خرید مقداری از تولید نیز در نظر گرفته شود اما معمولا حق الزحمه مقطوعی در ازای دریافت خدمات پرداخت خواهد شد و هیچ سهمی از نفت خام تولیدی پیش‌بینی نشده است . به عنوان زیر مجموعه این گونه قراردادها میتوان از قراردادهای بیع متقابل نام برد. که به دلیل اهمیت مطالب در ادامه به طور کامل به آن ها پرداخته شده است. قرارداد های خدماتی در کشور هایی مانند ارژانتین ، شیلی ، برزیل ، اکوادور و پرو استفاده شده اند.

۱-۱۲-۳-۲-۱- قراردادهای خدماتی بیع متقابل:

در قراردادهای بیع متقابل که عموما در دسته قراردادهای خرید خدمت قرار می گیرند . شرکت سرمایه گذار خارجی کلیه وجوه سرمایه گذاری همچون نصب تجهیزات ، راه اندازی و انتقال تکنولوژی را بر عهده می‌گیرد پس از راه اندازی به کشور میزبان واگذار می‌کند بازکشت سرمایه و همچنین سود سرمایه شرکت سرمایه گذار از طریق دریافت محصولات تولیدی صورت می پذیرد.

علت طبقه بندی این نوع قرارداد در رده قراردادهای خرید خدمت این است که باز پرداخت اصلی و سود سرمایه از محل مایعات گازی ، نفت خاموفراورده های نفتی انجام می‌گیرد و پرداخت ها می‌تواند به طور نقدی یا غیر نفدی باشد.

این نوع قرارداد بیشتر در کشورهایی مورد استفاده واقع می شود که هر گونه مالکیت بخش خصوصی و یا خارجی بر صنعت نفت طبق قوانید در آن ها منتفی شمده می شود.

مهمترین ویژگی این گونه قراردادها عبارت است از :

شرکت های خارجی نقش پیمانکار را ایفا می‌کنند و وظیفه آن ها تامین همه سرمایه مورد نیاز عملیات اکتشاف و توسعه و نوسازی و بازسازی میادین است.

کلیه مخارج و گزینه هایی که پیمانکاران متحمل می‌شوند به همراه بهره سرمایه های به کار گرفته شده و نرخ سود توافقی ، از درامد حاصل از فرش نفت یا گاز بازپرداخت خواهد شد.

نرخ بازده سالانه سرمایه گذاری متناسب با پروژه تغییر می‌کند که معمولا حول وحوش ۲۰% بوده و به صورت اقساط مساوری به پیمانکاران قابل پرداخت می‌باشد.

بعد ازپایان دوره پرداخت اصل بهره و سود سرمایه گذاری ها ، پیمانکار هیچگونه حقی در میادین کشور میزبان ندارد.

پس از پایان دوره عملیات اجرایی پروژه ، راه اندازی و شروع تولید. کشور میزبان کنترل عملیات را بر عهده می‌گیرد و مسئول تامین هزینه عملیات جاری خواهد بود.

پیمانکار خاریجی در این سرمایه گذاری های مشترک سهمی ندارد.

در این پروژه ها ریسک اکتشاف وجود ندارد . زیرا همگی در میادینی که دارای ذخایر اثبات شده نفت و گاز هستند. به اجرا در خواهند امد. افزون بر این ، خطر پذیری قیمت به کشور میزبان منتقل شده و دولت کشور میزبان پرداخت وجوه مورد توافق را تضمین ‌کرده‌است.