• کیفیت سود

• • مدیریت سود و کیفیت سود

• • معیارهای ارزیابی کیفیت سود

• • دیدگاه‌های مختلف اندازه‌گیری کیفیت سود

• • تجدید ارائه به عنوان معیاری از کیفیت سود

• • طبقه‏ بندی تجدید ارائه ها

• • تقسیم سود

• • نظریه های تقسیم سود

• • پیشینه تحقیق

• • تحقیقات انجام گرفته خارجی

• • تحقیقات انجام گرفته داخلی

• خلاصه فصل

۲-۱ مقدمه

یکی از اجزایگزارش‌های مالی، سود است که به استفاده‌ کنندگان صورت‌های مالی کمک می‌کند تا از عملکرد شرکت مطلع شوند. اما برای سود تنها یک رقم وجود ندارد؛ زیرا فرایند اندازه‌گیری سود بر پایه برآوردها، پیش‌بینی‌ها و انواع روش‌های قابل‌قبول حسابداری است که موجب می‌شودرقم‌های متفاوتی برای سود گزارش شود. با این حال سرمایه‌گذاران سود را عاملی برای تدوین سیاست‌های تقسیمی سود می‌دانند و از آنجا که برای سود رقم واحدی وجود ندارد که عملکرد شرکت را به طور منصفانه منعکس نماید، این سؤال مطرح می‌شود که سود خالص چگونه می‌تواند از سیاست‌های تقسیم سود شرکت خبر دهد؟

برای تحلیل این پرسش، ابتدا این فصل به بررسی سود و کیفیت آن می‌پردازد؛ سپس تقسیم سود و نظریه های مربوطه مطرح و در ادامه تحقیقات درونی و بیرونی کشور ارائه می‌گردد.

۲-۲ هدف گزارشگری مالی

با توجه به مفاهیم نظری گزارشگری مالی، هدف صورت‌های مالی عبارت است از ارائه اطلاعات تلخیص و طبقه‌بندی شده درباره وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری است که برای طیف گسترده‌ای از استفاده‌ کنندگان صورت‌های مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع گردد (مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران، بند ۱-۱).

چارچوب نظری هیات تدوین استانداردهای حسابداری مالی (FASB)^[3] بیانگر آن است که هدف گزارشگری مالی، تهیه اطلاعات مفید برایتصمیم‌گیری است (بیانیه شماره ۱، ۱۹۷۸). موضوع مفید بودن در تصمیم‌گیری، به عنوان معیاری برای قضاوت ‌در مورد گزینه‌های انتخاب‌های حسابداری تلقی شده است. اهداف اصول پذیرفته‌شده حسابداری نیز، اطمینان بخشی ‌در مورد آن است که صورت‌های مالی، عملکرد و وضعیت اقتصادی شرکت‌ها را به طور منصفانه نشان می‌دهند. برای دستیابی ‌به این اهداف، بیانیه شماره ۲ بیانگر آن است که افشای مالی باید خصوصیات کیفی معتبر بودن، به موقع بودن و مربوط بودن را نشان دهد (بیانیه شماره ۲، ۱۹۸۰).

خصوصیات کیفی اطلاعات مالی موجب می‌گردد اطلاعات ارائه شده در صورت‌های مالی برایاستفاده‌کنندگان در راستای ارزیابی وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری مفید واقع شود (مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران، بند ۲-۱). از این رو سودمندی تصمیم را می‌توان هدف استانداردهای گزارشگری مالی دانست.

۲-۳ سود

برای تأمین هدف‌های مختلف، آگاهی از روش‌های متفاوت محاسبه سود خالص شرکت می‌تواند بسیار مفید باشد؛ ولی این تصور وجود دارد که برای گزارش به افراد بیرون سازمان باید سود خالص دارای یک مفهوم فراگیر و مورد قبول همگان باشد (هندریکسون، ۱۳۸۵).

بر اساس بیانیه شماره یک هیات استانداردهای حسابداری، کانون توجه گزارشگری مالی اطلاعات مربوط به عملکرد واحد انتفاعی است، که توسط معیارهای اندازه‌گیری سود و اجزایتشکیل‌دهنده آن تأمین می‌شود. این سود دارای محتوای اطلاعاتی است و اندازه‌گیری آن، متضمن موضوعات مفهومی و عملی قابل ملاحظه‌ای می‌باشد. اگر چه پذیرش یک مفهوم فراگیر سود برای مقاصد گزارشگری مالی برون سازمانی نیز حائز اهمیت است، ولی تحلیل دقیق مفاهیم و اهداف مختلف آن، بیانگر این واقعیت است که یک مفهوم منحصر به فرد توانایی جوابگویی به مقاصد گوناگون را ندارد (عاملی، ۱۳۸۸).

تحلیل گران، مدیران و سرمایه‌گذاران برای سود گزارش‌شده توسط شرکت اهمیت ویژه‌ای قائلند. مدیریت به شدت علاقمند به حفظ رشد سود است، زیرا پاداش او به سود شرکت مربوط می‌شود. شرکت‌هایی که بتوانند انتظارات سرمایه‌گذاران را برآورده کنند، به محبوبیت خاصی دست می‌یابند و با توسعه بازارهای سرمایه و گسترش معاملات سهام، دامنه گزارشگری مالی نیز به طور روز افزون وسیع تر می‌شود و حساسیت بازار نسبت به وضعیت سودآوری شرکت‌ها همچنان پابرجاست (عاملی، ۱۳۸۸).

اغلب حسابداران در زمان بحث برای ارائه تعریفی از مفهوم سود حسابداری به دو مفهوم اقتصادی سود (دنیای واقعی) اشاره می‌کنند. این دو مفهوم اقتصادی، تغییر در میزان رفاه و به حداکثر رسیدن سود است. هیات استانداردهای حسابداری مالی، هنگام اظهارنظر ‌در مورد سود، ‌به این دو مفهوم اشاره ‌کرده‌است.

آدام اسمیت^[۴] اقتصاددان اسکاتلندی نخستین کسی بود که سود را به عنوان مبلغی تعریف کرد که می‌توان به مصرف رسانید، بدون این که دخل و تصرفی در سرمایه حاصل شود. هیکس اقتصاددان انگلیسی و برنده جایز نوبل، این تعریف را به صورت عالمانه‌تر ارائه کرد و گفت که سود عبارت است از مبلغی که یک نفر می‌تواند طی یک دوره زمانی به مصرف برساند و در پایان دوره، از نظر رفاه در همان سطح باقی بماند که در آغاز دوره بوده است(عاملی، ۱۳۸۸). به بیان دیگر، از دیدگاه اسمیت و هیکس^[۵] سود عبارت است از مازاد، پس از حفظ رفاه و باقی ماندن در همان سطح، ولی پیش از مصرف است (هندریکسون، ۱۳۸۵).

با توجه ‌به این واقعیت که محاسبه سود از دیدگاه نظری و عملی دارای مشکلات زیادی است، دیدگاه‌های متفاوتی برای محاسبه آن ارائه شده است:

1. 1. بسیاری از بحث‌ها بر تلاشی متمرکز است که سعی می‌شود گزارش سود حسابداری بهبود یابد و محاسبه سود بر داده ها متعلق به معاملات و فرایند مبتنی بر روش تعهدی متمرکز باشد.

1. 1. برخی دیگر مفهوم سود عملیاتی را مورد توجه قرار می‌دهند و بر این باورند که می‌توان آن را به عنوان دلیل و نشانه‌ای از توانایی شرکت برای پرداخت سود تقسیمی مورد استفاده قرار دهد.

1. 1. یک دیدگاه این است که پیشرفت‌های آینده در نظریه های حسابداری در گرو توافق نظری بر مفهوم سود اقتصادی است.

1. برخی از نظریه‌پردازان معتقدند که با توجه به هدف‌های مختلف باید چندین نوع سود محاسبه و گزارش شود (هندریکسون، ۱۳۸۵).

۲-۴ کیفیت سود

بررسی کیفیت سود که در زمره تحلیل بنیادی است، از سال ۱۹۳۰ و به منظور بررسی ارزش سهام و درک بیشتر عملیات واحد اقتصادی مطرح‌شده است؛ هر چند تا سال ۱۹۷۰ ادبیات مالی خالی از مقالات مفهومی در این زمینه بوده است. ‌در مورد تعریف کیفیت سود، نظرات و دیدگاه‌های مختلفی ارائه شده است، اما اجماعی ‌در مورد ملاک و معیار قطعی ارزش‌گذاری آن دیده نمی‌شود. با این حال، فهم آن به درک مفاهیم اقتصادی معاملات و انعکاس مناسب آن در دفاتر و صورت‌های مالی شرکت کمک می‌کند(عاملی، ۱۳۸۸).

در تعیین ارزش شرکت نباید صرفاً به کیفیت سود توجه کرد، بلکه باید کیفیت آن را نیز در نظر گرفت. منظور از کیفیت سود، زمینه بلقوه رشد سود و میزان احتمال تحقق سودهای آتی است. به عبارت دیگر، ارزش یک سهم تنها به سود هر سهم سال جاری بستگی ندارد؛ بلکه به انتظارات از آینده و قدرت سودآوری سال‌های آتی شرکت و ضریب اطمینان نسبت به سودهای آتی نیز بستگی دارد (جهانخانی و ظریف‏فرد، ۱۳۷۴).