ج) قلمرو زمانی:

از سال ۸۰ الی ۸۹

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

مقدمه

عموماً در برشماری عوامل اصلی تولید، سرمایه عاملی است که در کنار نیروی انسانی مورد توجه قرار ‌می‌گیرد، تا جائیکه اقتصاددانان وجود آن را دلیلی بر توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی کشورها تلقی ‌می‌کنند. از این روست که کشورها بازارهائی را به مرور زمان شکل داده ­اند تا به انباشت سرمایه انسجام و سرعت لازم بخشند و بتوانند نقدینگی­های مازاد و پس­اندازهای خرد و کلان را در یکساز و کاری مؤثر جمع ­آوری کنند و آن­ها را در تامین مالی واحدهای اقتصادی مولد به کار گیرند. این بازارها موسوم به بازارهای مالی هستند که جدا از بازارهای کالا و کار می­باشند. در یک تقسیم ­بندی کلی این بازارها به دو بازار پول و سرمایه تقسیم می­شوند: بازار پول، بازاری است که نهاده­های سپرده­پذیری مثل بانک­ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی (مؤسسات پس انداز) در آن نقدینگی­ها را جذب و آن­ها را در قالب اعتبارات کوتاه مدت برای تامین سرمایه در گردش واحدهای اقتصادی، تخصیص می­ دهند.

بازار سرمایه، نیز بازاری است که امکان تامین مالی در مقاطع زمانی بلندمدت را برای واحدهای اقتصادی مولد فراهم می­ کند. این بازارها با بازار سهام (بازارهای بورس اوراق بهادار و بازارهای خارج از بورس)، بازار اوراق بدهی بلند مدت (اوراق قرضه بلندمدت) و بازار بیمه شناخته می­شوند. بازار سرمایه از نظر نوع عرضه اوراق بهادار به دو بازار معاملات دست اول و معاملات دست دوم بخش­بندی می­ شود. اوراق بهادار تازه انتشار یافته در بازار دست اول داد و ستد می­ شود، و بنگاهی که آن را منتشر کرده با بازار دست اول روبروست. در بازار دست دوم اوراق بهاداری که پیش­تر منتشر شده باشد داد و ستد می­ شود. در واقع حضور بنگاه­های اقتصادی در بازار دست دوم دربردارنده تامین مالی جدیدی برای آن­هاست. وجود بازار دست دوم به دلیل افزایش قدرت نقدینگی اوراق بهادار، توزیع منطقی ریسک، تعیین مناسب قیمت اوراق بهادار و انتشار اطلاعات درست و بهنگام برای بنگاه­های مذبور اهمیتی اساسی دارد.

طبقه بندی بازارها

طبقه ­بندی بازارها راه­های بسیار دارد. یک راه طبقه ­بندی بر حسب حق مالی است، مثل بازارهای بدهی (اوراق قرضه) و بازارهای سهام. طبقه ­بندی دیگر بر اساس سررسید حق مالی است که بر این اساس به دو بازار پول و سرمایه تقسیم می­ شود. برای مثال، بازاری برای ابزاردهی کوتاه مدت وجود دارد که آن را بازار پول می­نامند و بازار دیگری برای دارایی مالی با سررسید طولانی­تر وجود دارد که آن را بازار سرمایه می­خوانند. خلاصه طبقه ­بندی­های بازار مالی به صورت زیر ‌می‌باشد (مودیلیانی و فری، ۱۳۸۸، ص۲۵).

• طبقه ­بندی بر اساس ماهیت حق مالی

بازار بدهی

بازار سرمایه

• طبقه ­بندی بر اساس سررسید حق مالی

بازار پول

بازار سرمایه

• طبقه ­بندی بر اساس مرحله انتشار

بازار اولیه

بازار ثانویه

• طبقه ­بندی بر اساس واگذاری فوری یا واگذاری آتی

بازار نقدی یا آنی

بازار مشتقه

• طبقه ­بندی بر اساس ساختار سازمانی

بازار حراج

بازار خارج از بورس

بازار از طریق واسطه

تعریف بازار

بازار عبارت است از شبکه ­ای از روابط فی­ما­بین مبادله کنندگان یا تمرکز سازمان یافته عرضه و تقاضای کالا و خدمات معین. منظور از تمرکز سازمان یافته، اجتماع خریداران و فروشندگان در یک مرکز و محل نبوده، بلکه ایجاد رابطه بین آن­ها با وسایل مختلف مدنظر ‌می‌باشد (منتظر ظهور، ۱۳۷۶، ص۱۲۹).

هر نظام اقتصادی از دو بخش حقیقی و مالی تشکیل شده است. بخش مالی یا سیستم مالی به شبکه ­ای از بازارهای مالی، تجار، خانوارها، دولت و موسساتی اطلاق می­ شود که در سیستم مشارکت کرده و عملیات آن­ها بر اساس مقررات خاصی صورت می­پذیرد. وظیفه اصلی سیستم مالی، انتقال وجوه قابل وام دادن از وام دهنده­گان (یا واحدهای دارای مازاد که بیشتر خانوارها هستند) به قرض گیرنده­گان (یا واحدهای دارای کسری پس­انداز که بیشتر شرکت­های تجاری و دولت­ها هستند) ‌می‌باشد. این انتقال وجوه در بازارهای مالی در بازارهای مالی و توسط مؤسسات مالی انجام ‌می‌گیرد. لذا اکثر مؤسسات مالی که در واقع نقش واسطه را ایفاء می­نمایند، به واسطه­های مالی مشهورند (دهکردی، ۱۳۸۸، ص۱۰).

مؤسسات مالی بنگاه­هایی هستند که دارایی اصلی آن­ها را دارایی و مطالبات مالی (سهام، اوراق قرضه و وام) تشکیل می­دهد. این مؤسسات علاوه بر انتقال وجوه از پس­انداز کننده­گان به متقاضیان، خدمات مالی دیگری همچون حمایت­های بیمه­ای، ایجاد وسیله پرداخت و … را نیز انجام می­ دهند. کیفیت ارائه شده توسط خدمات سیستم و یا بخش مالی که از طریق مؤسسات و نهادهای گوناگون از جمله بانک­ها، صندوق­های پس­انداز، شرکت­های بیمه، صندوق­های بازنشستگی، شرکت­های سرمایه ­گذاری و … انجام ‌می‌گیرد (شبانی بالانچی، ۱۳۸۰، ص۵۹).

بازار مالی

بازار پول و سرمایه که مجموعاً آن­ها را با عنوان بازارهای مالی می­شناسند و ارتباط بین این دو بازار جهت توسعه بازار سرمایه و به ویژه بازار بورس اوراق بهادار به عنوان یک بازار متشکل سرمایه مدنظر ‌می‌باشد. در اقتصاد همواره افرادی هستند که دارای پس­انداز هستند و نمی ­توانند پس­اندازهای خود را به کار گیرند و گروهی دیگر از افراد هستند که نیاز به پول جهت سرمایه ­گذاری و انجام فعالیت­های اقتصادی دارند ولی از منابع کافی برخوردار نیستند ‌به این ترتیب عدم تعادل در رابطه با پس­انداز و سرمایه ­گذاری بروز نمی­کند. برای اینکه اقتصاد به تعادل برسد باید پس­انداز و سرمایه ­گذاری با هم برابر شوند. در بازار مالی مؤسسات و نهادهایی فعال هستند که نقش واسطه را ایفا ‌می‌کنند. این مؤسسات در تکامل یافتن بازار مالی نقش مؤثری دارند و کمک ‌می‌کنند تا پس­اندازهای راکد به دست گروهی برسند که امکان و فرصت انجام فعالیت­های اقتصادی را دارند ولی از منابع لازم برخوردار نیستند. برای اینکه اقتصاد به تعادل برسد باید پس­انداز با سرمایه ­گذاری برابر گردد. بدین جهت نیاز به مکانیزم­ هایی است که پول را از این پس­اندازه کنندگان جمع‌ آوری کرده و به دست افرادی برسانند که نیاز به استفاده از این منابع را دارند. که در شکل ۲-۱ نشان داده شده است(Philip , 1998,p-38).

شکل ۲-۱- مؤسسات فعال در بازار پول و سرمایه

(خط داخلی نشان­دهنده وجوه و خط بیرونی نشان­دهنده اوراق بهادار ‌می‌باشد.)

۲-۴-۱- اجزای بازار مالی

۲-۴-۱-۱- بازار پول