۲-۱-۱-۳-۴-۲- مدل کلارک و ولز (۱۹۹۵)

این مدل به طور اساسی سبب شناسی اختلال اضطراب را تبیین نمی‌کند بلکه اغلب تبیینی را برای تداوم اجتناب اجتماعی و ناراحتی ناشی از آن فراهم می‌سازد. بر اساس مدل شناختی کلارک و ولز افراد به سه دسته باور معتقدند (کلارک و ولز، ۱۹۹۵): ۱) قرار دادن استانداردهای بسیار افراطی برای خود (ضمن سخنرانی نباید یک کلمه هم اشتباه کنم). ۲) باورهای مشروط درباره خود (اگر هنگام سخنرانی مکث کنم، دیگران فکر می‌کنند که من احمق هستم). ۳) باورهای نامشروط درباره خود (من عجیب و غریب و شکست‌خورده هستم). داشتن چنین باورهایی باعث می‌شود تا افراد، جهان اجتماعی را خطرناک درک کنند و به طور طبیعی علائم شناختی، فیزیولوژیکی و رفتاری اضطراب را تجربه کنند. داشتن این برنامه اضطراب^[۱۱۱] تمرکز و توجه فرد را تغییر می‌دهد و فرد مضطرب اجتماعی خود را به عنوان شی اجتماعی^[۱۱۲] پردازش می‌کند. آن‌ ها به جای تمرکز بر موقعیت اجتماعی به احساس خود و نحوه برخورد با دیگران توجه می‌کنند. این تغییر توجه منجر به تبعات منفی می‌شود. تجربه علائم فیزیولوژیکی و شناخت‌های منفی درباره خود، جهان اجتماعی را تهدیدکننده‌تر می‌نمایاند. توجه مفرط به علائم جسمانی، شدت آن علائم را بیشتر می‌کند. توجه افراطی بر خود باعث می‌شود تا به اطلاعات مهم در اطراف کمتر توجه شود، از این رو آن‌ ها افرادی با مهارت‌های اجتماعی ضعیف به نظر برسند. کلارک و ولز (۱۹۹۵) معتقدند که چندین عامل باعث می‌شود تا افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی نتوانند باورهای خود را به بوته آزمایش بگذارند: عامل اصلی توجه متمرکز بر خود و تمایل به دیدن خود به عنوان شی اجتماعی است. عامل دوم رفتارهای ایمنی‌بخش^[۱۱۳] است. گرچه اضطراب اجتماعی با اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی و عملکردی همراه است، تعداد کمی از این افراد از لحاظ اجتماعی کامل منزوی هستند. آن‌ ها با انتخاب و بر اساس ضرورت وارد موقعیت‌های اجتماعی می‌شوند، اما از استراتژی‌ها یا رفتارهای ایمنی‌بخش استفاده می‌کنند که اغلب اثرات متناقض دارد و به طور عملی باعث می‌شود تا احتمال وقوع پیامد منفی رفتار بیشتر شود. عامل مهم دیگر که نه در جریان موقعیت‌های اجتماعی بلکه در پیش‌بینی این موقعیت‌ها و حتی پس از وقوع آن‌ ها رخ می‌دهد؛ این است که این افراد قبل از ورود به موقعیت‌ها، اضطراب انتظاری^[۱۱۴] شدیدی را تجربه می‌کنند. آن‌ ها میزان وقوع پیامدهای منفی را بیش از حد تلقی می‌کنند، از این رو میزان توجه متمرکز بر خود و رفتارهای ایمنی‌بخش افزایش می‌یابد. همچنین آن‌ ها دنبال داده های تأیید کننده برای پیامدهای منفی هستند و توجه انتخابی بر این داده ها دارند. افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی هنگام ترک موقعیت‌های اجتماعی درگیر ریشه‌یابی یا کالبدشکافی رفتار اجتماعی می‌شوند. آن‌ ها در ذهن خود به آن چه گفته و انجام داده‌اند، گاهی تا ساعت‌ها فکر می‌کنند. شکست‌های اجتماعی به سرعت کدگذاری می‌شوند و در موقعیت‌های بعدی به صورت سوگیرانه فعال می‌شوند.

۲-۱-۱-۳-۴-۳- مدل راپی و هیمبرگ (۱۹۹۵)

مدل شناختی رفتاری اختلال اضطراب اجتماعی که توسط راپی و همیبرگ ارائه شده است، فرایندهای شناختی سوگیرانه را در تداوم این اختلال مهم فرض می‌کند. این مدل بر این فرض است که پیش‌بینی موقعیت یا خود موقعیت مفروضه‌هایی را در ذهن افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی فعال می‌کند. این افراد باور دارند که در موقعیت‌های اجتماعی به طور غیر موجه عمل خواهند کرد. به طوری‌که به پیامدهای اجتماعی نامطلوبی منجر می‌شود. آن‌ ها آن چه را که انتظار رخ دادن آن را دارند، در ذهن خود مرور می‌کنند، حوادث منفی گذشته را به خاطر می‌آوردند و خودشان را در موقعیت‌های قبلی تصور می‌کنند و انتظار عملکرد ضعیف را از خودشان دارند. آن‌ ها تلاش می‌کنند تا این خطرات را با برگرداندن توجه به سمت خودشان و به سمت اطلاعات تهدیدآمیز دریافت شده از محیط مدیریت کنند. در موقعیت‌های اجتماعی نیز استانداردهایی را برای خود قرار می‌دهند، چون بر این باورند که اطرافیان آن‌ ها را مورد ارزیابی قرار می‌دهند و ادراک خود را از عملکرد خودشان بر خلاف استانداردهای مدون خود ارزیابی می‌کنند. زمانی‌که آن‌ ها فکر می‌کنند به آن حد مطلوب نرسیده‌اند، احتمال ارزیابی منفی افزایش می‌یابد و اضطراب آن‌ ها زیاد می‌شود. برانگیختگی جسمانی منجر به علائم عینی از قبیل سرخ شدن، تنش عضلانی و لرزش می‌گردد. آن‌ ها این علائم را بیش برآورد کرده‌اند و معتقدند که دیگران به صورت منفی ‌به این علائم واکنش نشان می‌دهند. تمرکز بر روی علائم فیزیولوژیک و اعتقاد به پیامدهای منفی منجر به افت عملکرد اجتماعی می‌شود. بعد از واقعه نیز آن‌ ها تفسیرهای منفی از موقعیت می‌کنند، تفسیرهایی که تصویر خود منفی و انتظارات ضعیف از عملکردشان را در آینده تقویت می‌کند (راپی و هیمبرگ، ۱۹۹۵). مدل راپی و هیمبرگ بر این فرض استوار است که افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی اهمیت بسیار بالایی بر تاثیر دیگران قایلند، از این رو چنین دیدگاهی باعث می‌شود تا آن‌ ها دیگران را بیش ازحد نقاد در نظر بگیرند. وقتی این افراد موقیعت‌های اجتماعی را پیش‌بینی می‌کنند یا وقتی در چنین موقعیت‌هایی قرار می‌گیرند تصویر ذهنی از این می‌سازند که توسط دیگران مورد نظاره قرار گرفته‌اند. تمامی این عوامل روی هم رفته منجر به تشدید اضطراب اجتماعی می‌گردد و متعاقباً باعث افت کارکرد فرد در موقعیت‌های اجتماعی و عملکردی می‌شود (راپی و هیمبرگ، ۱۹۹۵).

۲-۱-۱-۳-۴-۴- مدل هافمن و بارلو (۲۰۰۲)

باربیتوریک‌ها و داروهای بی‌شمار خواب‌آور و مسکن و آرام بخش از جمله آسپرین، لومینال ، دیازپام ، بلرگام ، اپتالیدون ، سکونال ، آمیتال و غیره در صورت مصرف طولانی، نوعی اعتیاد و وابستگی روانی ایجاد می‌نمایند. داروهای خواب‌آور و مسکن به صورت قرص یا شربت یا آمپول یا گرد از طریق استنشاق مصرف می‌شوند.

ج – داروهای جانشین شونده:

این داروها برای ترک اعتیاد به تریاک و مشتقات آن مصرف می‌شوند. معروف‌ترین آن‌ ها متادون است . متادون یک نوع ترکیب شیمیایی از مشتقات تریاک است. متادون مخدر بوده و دارای قدرت زیاد ضد درد است. این داروها برای ترک تریاک و مشتقات آن ( مرفین و هروئین ) استعمال می‌گردد.

د – داروهای خیال آور:

داروهای هذیان برانگیز و خیال‌آور از خطرناک‌ترین مواد دارویی هستند که شخص معتاد را دچار اوهام و هذیان می‌کنند. هویت خود را فراموش می‌کند . واقعیت‌ها را به طور رویایی می‌بیند. معروف‌ترین آن شیشه ، کراک و ال.اس.دی^[۴۳] است.

در گفتار های قبلی انواع مواد مخدر را به صورت کامل شرح داده ایم تا در این مبحث اگر گفتیم مواد مخدر از نوع شیشه باعث می شود تا فرد در چند ساعت دچار حملات ‌و حالات جنون آمیز شود مخاطب تعجب نکرده و به راحتی این مسئله را بپذیرد اینک آثار این مواد را در مبحث بعدی شرح خواهیم داد.

۳-۴-آثار مواد مخدر بر فرد

تا اینجا ما در یک تقسیم بندی کلی انواع مواد مخدر، طبقه بندی مواد اعتیاد آور وانواع مواد اعتیاد آور را به صورت مختصر آوردیم، حال که تا حدودی در خصوص انواع این مواد مخدر بررسی ومطالعه داشتیم نیاز است تا در خصوص تاثیرات مستقیم وغیر مستقیم این مواد به صورت کامل بپردازیم وبدانیم هر یک از این موادهای مخدر در یک فرد و در اراده وجسم یک شخص معتاد چه تاثیراتی به جای می‌گذارد وآیا اصلا این مواد به صورت مقطعی یا دایم در شخص مورد نظر تاثیر می‌گذارد .

در گفتار های بعدی انواع موادی که هر کدام یک تاثیر منحصر بفردی را بر شخص می‌گذارند را شرح داده برای هر حالت مورد نظر یکسری مثال خواهیم گفت.

۳-۴-۱-مواد مختل کننده حواس ‌پنج‌گانه

این مواد در بدن انسان به صورت مستقیم تاثیر می‌گذارند واز خود تاثیر اختلال حواس پنج گانه را به جای می‌گذارند. به طوری که شخص مصرف کننده در پی مصرف این مواد دچار خواب آلودگی، تسکین درد وایجاد نقص در حرکات ارادی می شود و به همین جهت کنترل حواس خود را به طور کلی از دست خواهد داد. شاید در این جا لازم است که برای این گونه موادی که باعث مختل شدن حواس می شود مصادیقی بیاوریم.

۱- تریاک

۲- مرفین

۳- هروئین

۴- متادون

۵- کدئین و…

در این خصوص سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۹۰ این مواد را به همین شکل تقسیم بندی ‌کرده‌است و حتی آثار آن ها را در ادامه به همین طریق بیان ‌کرده‌است.

۳-۴-۲-عوارض روانی و جسمانی مواد مخدر
مواد مخدر بر روان و جسم فرد اثرات منفی و زیان باری را جای می‌گذارد. عوارض برخی از مشتقات و گونه‌های مواد مخدر از جمله عوارض مرفین ، هروئین و تریاک و سایر مشتقات آن به شرح زیر است:
عوارض روانی تریاک و مشتقات آن : پس از مصرف تریاک و مشتقات آن یک حالت رویایی خوش و انبساط خاطر و آرامش درونی موقت به وجود می‌آید . فرد معتاد به مواد مذکور احساس مبهم از زمان و مکان دارد. اثرات مذکور ۴ الی ۶ساعت بیشتر دوام ندارد و پس از آن مرحله منفی فرا می‌رسد که معتاد مایل است ماده مصرف شده را زیادتر استعمال نماید. حالت غیراداری، تحریک پذیری و بی‌قراری دارد . قیود اخلاقی وحس عاطفی از بین می‌رود. به زندگی بی‌تفاوت است. به هر وسیله که شده می‌خواهد ماده مورد نیاز خود را تهیه نماید. گاه‌گاه دچار توهم و هذیان شده، به اعمال جنون آمیز دست می‌زند^[۴۴] .

عوارض جسمانی تریاک و مشتقات آن: مرفین ، هروئین و تریاک و سایر مشتقات آن انواع دردها را موقتاً تسکین می‌دهد و پس از چند ساعت اثرات آن از بین می‌رود. در صورت عدم دسترسی معتاد به مواد مورد نیازش ، حالت خماری آغاز می‌شود. خمیازه ، خواب آلودگی ، عرق زیاد ، ریزش آب از بینی و بی‌اشتهایی از علائم خماری است . چنان که بیش از ۴۸ ساعت طول بکشد، معتاد دچار تشنج و لرزش شده، احساس سرما می‌کند ، به استفراغ ، اسهال ، دردهای شدید شکمی ، درد پشت ، دست و پا و سر دچار می‌گردد. از خوردن آب و غذا امتناع می‌ورزد و در نتیجه وزن بدنش کم می‌شود. معتاد احساس مرگ قریب الوقوع می‌کند^[۴۵]. اعتیاد به تریاک و مشتقات آن میل جنسی را کاهش می‌دهد.

عوارض روانی حشیش: حشیش بر مغز اثر تضعیف کننده‌ای داشته و حالت انبساط خاطر و اعتماد به نفس و احساس آرامش و غالباً حس پرواز کردن در شخص مصرف کننده ایجاد می‌کند.
معتاد به حشیش تحریک‌پذیر است . قابلیت ذهنی و حرکتی کم در صورت عدم دسترسی بدین ماده، حالت خشم ، اضطراب ، بی‌قراری و حتماً میل به خودکشی و اعمال خشن دارد . شخص معتاد بی‌‌باک ، بی‌پروا ، درنده خو و مستعد ارتکاب هر گونه جنایت خشونت آمیز می‌گردد. حشیش سبب پرحرفی ، خنده‌های بی‌دلیل و گاهی نیز داد و فریاد می‌گردد. قیود اخلاقی از بین می‌رود. معتاد دچار توهم می‌شود. حالت توهم بینایی بیش از سایر توهمات است.

اعتیاد به حشیش سبب تضعیف مغز شده و سرانجام معتاد به بیماری‌های روانی مبتلا می‌گردد.
عوارض جسمانی حشیش: اعتیاد به حشیش برخلاف تریاک حالت خماری و آثار جسمی ندارد و غالباً سبب مسمومیت می‌گردد.^[۴۶] عوارض روانی کوکائین : کوکائین محرک قشر مغز است . مصرف کننده ابتدا حالت هیجان ، انبساط خاطر و آرامش دارد . خود را سعادتمند تصور می‌‌نماید . تمایلات جنسی افزایش می‌یابد و سپس سردرد، گیجی و بی‌قراری به وجود می‌آید. عوارض جسمی کوکائین: بی‌اشتهایی ، سوء هاضمه ، لاغری و گاهی تشنجات عضلانی از عوارض آن است.

۳-۴-۳-مواد شادی بخش و انرژی زا

در این قسمت موادی که باعث نشئگی وقدرت فراوان در فرد می شود می توان همان مسکرات را نام برد یعنی نوع سوم از تقسیم بندی سازمان جهانی بهداشت که در سال ۱۹۹۰ اعلام ‌کرده‌است.

این مواد به طور معمول در فرد مصرف کننده یک قدرت موقت ‌و مقطعی ایجاد می‌کنند به طوری که شخص مورد نظر اراده طبیعی خود را از دست داده ‌و دچار یک نوع اراده قهری ناشی از سوء مصرف مواد خواهد شد.پس بایک محسبه ساده می توان به صورت ساده فهمید که این مواد قصد ‌و اراده‌ فرد را مورد هدف قرار می‌دهند.

به عنوان مثال می توان مواد ذیل را نام برد:

الکل ومشروبات مشابه آن مانند شراب و …

۳-۴-۴- مواد زایل کننده عقل

نوع سوم از این تقسیم بندی همان موادی می‌باشند که ما در نظر داریم بیشتر درباره آن ها بحث کنیم وبه صورت کامل آثار آن ها را بر فرد معتاد ‌و اراده‌(قصد و رضا) اوبه اثبات برسانیم.

موادی که باعث افساد عقل انسان می‌گردند و در بعضی از انسان ها به صورت سریع و در بعضی از آن ها به صورت مستمر وشاید طولانی(حدود یک سال) این اثر را می‌گذارد همان مواد صنعتی جدید که مدنظر نویسنده است می‌باشند. شاید با خود این سوال را داشته باشید که آیا دیگر مواد (غیر صنعتی )مثل تریاک ‌و مشتقات آن در شخص معتاد چنین تاثیری به جای نمی گذارند؟

حضرت علی (ع)، درباره‌ این جنگ‌ها به لشکریان خود می‌فرماید: «چنانچه آن ها را به خواست خدا شکست دادید، هیچ فرد در حال فراری را نکشید، جان هیچ مجروحی را نستانید، هیچ اسیری را گردن نزنید، شرمگاه هیچ کس را عریان و عیان نسازید، مردگان را مثله نکنید، به داخل هیچ سراپرده یا خانه بدون اذن صاحب آن داخل نشوید، مال آنان را به یغما نبرید، به جز اموالی که در ارتش آنان به دست شما افتاد، مابقی همه، متعلق به وارث آنان است. هیچ زنی را شکنجه و آزار ندهید؛ حتی اگر وی به مقدسات شما اهانت کرده باشد… .^[۶۹]

ممکن است همچنین بین سپاه اسلام و مرتدان یعنی آنان که از دین خارج شده‌اند، جنگی رخ دهد؛ ‌به این معنا که هرگاه مرتدان به یک سرزمین غیراسلامی وارد شوند که دسترسی به آنان مقدور نباشد و در آنجا حکومتی تشکیل دهند و بخواهند بر قسمتی از خاک اسلامی حکم‌روایی کنند، به لحاظ ارتداد، باید با آن ها جنگید. البته جنگ علیه آنان به دنبال هشدار و اعلان صورت می‌گیرد؛ درست همان طور که ‌در مورد جنگ با دشمنان خارجی وجود دارد:

به هیچ وجه مذاکره‌ صلح صورت نمی‌پذیرد و با آنان در سرزمین خودشان صلح منعقد نمی‌شود، در حالی که با دشمنان خارجی می‌توان قرارداد صلح منعقد کرد؛

با مرتدان بنا به ملاحظات مالی به هیچ وجه مصالحه و سازش جایز نیست، در حالی که در این باره با دشمنان خارجی منعی وجود ندارد؛

مرتدان را نمی‌توان به بردگی گرفت و زنان آنان را اسیر کرد که البته این مسئله از موارد اختلافی بین فقهاست؛

اموال مرتدان جزو غنایم محسوب نیست، حال آن که رزمندگان فاتح می‌توانند از دشمنان خارجی غنیمت بگیرند.^[۷۰]

۲-۲ : مخاصمات مسلحانه بین‌المللی

‌در مورد مخاصمات بین‌المللی ،قواعد همان مواردی است که در گفتارهای پیشین به آن ها اشاره شد. پس در اینجا تنها به حکم آیه مبارکه ۱۹۰ از سوره شریفه بقره اشاره می‌شود که به بیان کلی موضوع می‌پردازد و از بیان مکررات پرهیز می‌شود: «آنان که با شما به ستیز برمی‌خیزند، با آنان جنگ کنید، اما از حدود و موازین معینه تجاوز نکنید که خدا خطاکاران را دوست ندارد.»

در پایان، موارد زیر به عنوان اهم نتایج به دست آمده در این فصل از نظر می‌گذرد:

حقوق بشردوستانه اسلامی و حقوق بشردوستانه بین‌المللی دو مقوله به طور کامل مرتبط با یکدیگر هستند. در هر دو مبحث، انسانیت و حراست از کرامت انسانی به عنوان اصل، مفروض است و هر دو به نحوی به قواعد تناسب و ضرورت اشاره می‌کنند. به علاوه، اصل بنیادین تفکیک هم در هر دو رشته تأیید شده است.

حقوق بین‌المللی بشردوستانه مجموعه‌ای از حقوق مدرن و امروزین است که از بسیاری جهات با جنگ‌ها و مخاصمات نوین همخوانی دارد و این در حالی است که حقوق بشردوستانه‌ی اسلامی نخست، مانند حقوق بین‌الملل تدوین نشده است و ‌بنابرین‏ بسیاری از قواعد و اصول آن را باید از میان روایات و رویه موجود استخراج کرد؛ دوم، این مجموعه از حقوق اگر چه دارای خصیصه الزام‌آوری است، اما در عین حال با گذشت زمان نیاز به روزآمدی و اصلاحات دارد. برای مثال در باب استفاده از سپر انسانی یا به بردگی گرفتن اسیران، حقوق اسلامی با تکیه بر باب اجتهاد توانسته خود را با حقوق جدید تطبیق دهد. به نظر می‌رسد با توجه به موارد ذکر شده، حقوق بشردوستانه‌ی اسلامی می‌تواند در حال حاضر دارای دو کارکرد بسیار مهم باشد:

اول آن که این حقوق با تکیه بر منابع غنی اسلامی و نیز با توسل به باب اجتهاد، می‌تواند زمینه‌های نوآوری و ارتقای حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی را از راه تأثیرگذاری بر حقوق داخلی کشورهای اسلامی فراهم آورد و ‌به این ترتیب راه خود را به اسناد بین‌المللی و همچنین قواعد عرفی بین‌المللی هموار کند. دوم، حقوق اسلامی با همخوانی خود با حقوق بین‌المللی بشردوستانه، همواره بر اجرای کامل این حقوق که نتیجه‌ای جز حمایت بیشتر از غیرنظامیان و نیز انسانی کردن مخاصمات مسلحانه ندارد، تأکید می‌ورزد و اینجا است که دولت‌های اسلامی که همگی از جمله اعضای اسناد و معاهدات بنیادین بین‌المللی در زمینه حقوق بشردوستانه هستند، باید با تکیه بر آموزه‌های اسلامی و نیز توجه به اصل بنیادین حقوق اسلامی ‌در مورد ایفای تعهدات (اوفوا بالعقود) حقوق بشردوستانه را اجرا کنند.

گفتار دوم :بررسی اصل نفی جنگ از دیدگاه اسلام و حقوق بین الملل

بند اول : اصل نفی جنگ و خشونت از دیدگاه بین الملل

با توجه به تقسیم‌بندی جنگ‌ها به جنگ داخلی و بین‌المللی، بدیهی است که برای نفی جنگ و خشونت در جامعه‌ جهانی باید بیشتر دولت‌ها را مخاطب قرار دهد، هرچند بلافاصله بر این مهم تأکید می‌شود که در روابط میان دولت‌ها و اصول و حقوق بین‌الملل هم به دلیل عدم وجود ضمانت اجرای مؤثر و ملتزم نبودن دولت‌ها به پیروی از تصمیمات نهادی فرادولتی (مثل سازمان ملل متحد)، آن ها خود را موظف به رعایت مقررات و تعهدات بین‌المللی نمی‌دانند و به همین دلیل هرچند در حقوق بین‌الملل به موجب مفاد منشور سازمان ملل متحد^[۷۱] جنگ ممنوع است و حل اختلاف‌های میان کشورها از راه جنگ قابل پذیرش نیست، اما در عمل باز هم جامعه‌ جهانی در نقاط مختلف ، شاهد جنگ و درگیری است.

در تاریخ به جز این استمرار با وجود ممنوعیت یاد شده؛ می‌توان نقص در بیان منشور را مطرح دانست ‌به این دلیل که نخست: در منشور به ممنوعیت جنگ میان دولت‌ها اشاره شده و جنگ‌های داخلی و غیربین‌المللی مشمول این ممنوعیت قرار نگرفته‌اند.

دوم: در خود منشور اگرچه اصل را بر ممنوعیت جنگ قرار داده، اما موارد استثنایی را برشمرده که جنگ و توسل به زور را مباح می‌گرداند و آن حق دفاع مشروع در مقابل تجاوز به صورت فردی و یا جمعی است. واقعیت این است که برای نفی جنگ، باید ریشه‌های بروز پدیده جنگ را خشکاند و عواملی را که در شکل‌گیری جنگ و خشونت نقش سازنده دارند، از بین برد. اما در عمل مشاهده می‌شود که حتی توصیه های ‌آرمان‌گرایان (ایده‌آلیست‌ها) که رفع جنگ را از راه تقویت قواعد، مقررات و نهادهای بین‌المللی امکان‌پذیر می‌دانند و معتقدند که ایجاد سازمان‌های بین‌المللی به منظور حل مسالمت‌آمیز اختلاف‌ها و تقویت منافع مشترک میان دولت‌ها برای اصلاح ساختار نظام بین‌المللی می‌تواند جنگ را منتفی کند نیز، بی‌تأثیر بوده و جهان همچنان شاهد نابودی انسان‌ها و انسانیت در نقاط مختلف جهان است و بر این اساس جامعه‌ جهانی با پذیرش ضمنی این ناتوانی تلاش خود را معطوف به انسانی کردن جنگ و محدود کردن و ممنوع کردن اقدامات غیرانسانی در جنگ ‌کرده‌است. به نظر می‌رسد عدم موفقیت جامعه‌ جهانی ‌به این مهم برمی‌گردد که متأسفانه به انسان از منظر سیاسی نگریسته شده، نه از منظر انسانی، ‌بنابرین‏ باید ریشه‌های نفی جنگ در توجه به انسان و با عنایت به حقوق وی مورد توجه قرار گیرد، آن‌چنان که در اسلام عمل شده است.

با مروری اجمالی بر منابع اسلامی درمی‌یابیم که در فرهنگ غنی این آخرین دین الهی، خداوند با ناپسند دانستن اعمال خشونت، تجاوز و تعدی و اعلام اینکه متجاوزان را دوست ندارد^[۷۲]؛ جنگ و خشونت را نفی و مسلمانان را از آن منع ‌کرده‌است.

برای شناخت دیدگاه اسلام و اثبات ادعای خشونت‌ستیزی و جنگ‌ستیزی اسلام می‌توان به مهم‌ترین موارد اثباتی زیر اشاره کرد:

بند دوم : نفی جنگ از منظر قرآن و احادیث

همکاری و مشارکت خواهران مک میلان در طراحی فضای باز برای کودکان

مارگارت مک میلان از جمله پیشگامان این عقیده است که فضای بیرون و محیط باز از فضای درون و اتاق آموزشی مسقف و بسته نه تنها بی اهمیت تر نیست، بلکه ارزش یادگیری فراوان تری نیز ممکن است داشته باشد. راشل مک میلان، خواهر مارگارت، با توجه به کار و فعالیت در مناطق روستایی درباره آنچه امروز به عنوان نقش «ناظر بهداشت و سلامت » می‌دانیم، تجربه بسیار گسترده ای داشت. در سال ۱۹۱۱ این دو خواهر اردوگاه ویژه ای را در محیط باز به منظور بهبود و ارتقای سطح سلامت دختران ۶-۱۴ سال مناطق فقیرنشین در محله دپت فورد در جنوب لندن بر پا کردند. کسب تجربه با این ‌گروه‌های سنی، ماگارت مک میلان را متقاعد کرد که چنین برنامه ای باید برای کودکان سنین پایین تر و کودکان جوان تر نیز تدارک دیده شود. وی در سال ۱۹۱۴ «مهد کودک فضای باز »^[۸۰] را در محله دپت فورد بر پا کرد که بعدها به سبب احترام و سپاس از تلاش های خواهرش به نام مهدکودک راشل مک میلان نام گذاری کرد. این نوع مهد کودک و فضای باز و نوآورانه، به کودکان فرصت می‌داد تا با آزادی در محیط درونی و محیط باز خارج از اتاق ها و باغ وسیع حرکت کنند. این محیط جدید که کودکان می توانستند ضمن بازی در آن به کار و فعالیت فیزیکی در محیط نشاط آور بهرمند شوند زیرا وی عقیده داشت که کودکان از محیط طبیعی بسیار زیاد و به نحو احسن یاد می گیرند. به منظور ‌پاسخ‌گویی‌ به نیاز حمایتی کودکان و بزرگ ترها، اتاق و ساختمان هایی نیز مجهز شده بود، ولی قسمت اعظم زمان یادگیری کودکان در فضای باز سپری می شد. کلیه فعالیت های ممکن شامل تغذیه کودکان نیز در محیط خارج از ساختمان و فضای باز صورت می گرفت. در این فضا از کودکان انتظار می‌رفت تا فعالیت ها را به دلخواه انتخاب کنند. علاوه بر انجام فعالیت های باغبانی، برای حیوانات اهلی و خانگی، تجهیزات و وسایل برای انجام فعالیت های علمی و نیز پوشش و لباس های مناسب کار کودکان، فضایی مناسب تدارک دیده شده بود. (مفیدی، ۱۳۹۰، ص۱۲۲)

توجه به نیازهای کودکان

مارگارت مک میلان ‌در مورد رفاه و سلامتی کودکانی که در فقر به سر می‌برند، در رنج بود. کمک های خیرخواهانه وی به آموزش در مهدهای کودک بخشی از تلاش ها و فعالیت های اجتماعی و سیاسی وی در انجام این مهم محسوب می شد تا بتواند به نابرابری های اجتماعی در توان خود پاسخ دهد. مارگارت مک میلان ارتباط مستقیمی را بین یادگیری خانه – محور^[۸۱] مورد نظر برای کودکان برخوردار و محیط مثبت مهدهای کودک برای کودکان محروم و کمتر برخوردار برقرار ساخت. وی ‌در مورد رژیم غذایی، فقدان هوای تازه و مناسب و تمرین های فیزیکی نشاط آور که فرصت یادگیری را برای کودکان فقیر محدود می کرد، به شدت نگران بود. مارگارت مک میلان که همانند مونته سوری از عقاید ادوارد سگن^[۸۲] فرانسوی متأثر بوده، در ابتدا رویکرد خود را در برنامه درسی و در رابطه با اسباب بازی هایی طراحی کرد که سبب رشد و پرورش مهارت های حرکتی ظریف و درشت و برتری مهارت های درسی شد. این رویکرد بسیار مشابه و هماهنگ با شیوه کار ماریا مونته سوری، مربی ایتالیایی بود. با وجود این، مک میلان با گسترش و توسعه عقاید مونته سوری، بیشتر به دیدگاه ها و نظریه های فردریک فروبل آلمانی روی آورد و اهمیت بسیار فزاینده ای را برای این منظور قائل شد که کودکان باید درابتدا و به شکل دست اول به تجربه شخصی بپردازند. از نظر وی ارتباطات و عواطف ‌در مورد حرکات فیزیکی نیز اهمیت یکسانی داشتند. از آنجا که بازی راهی است که در آن کودکان، دانسته ها و شناخت خود را به کار می گیرند، مک میلان بازی آزاد را بسیار مهم ارزش گذاری می کرد. (همان، ص۱۲۴)

نظریه و عقاید اساسی مارگارت مک میلان

دیدگاه های اساسی در نظریه مک میلان شامل این موارد می شود:

1. 1. رشد تمرین های حرکتی و مهارت های برتری دستی.

1. 1. تجارب دست اول از یادگیری حمایت می‌کند. برای مثال بازی آزاد با فراهم آوردن فرصت ها به منظور استفاده از مواد و وسایل گوناگون، یادگیری بسیار خوب و مناسبی را برای کودکان فراهم می آورد.

1. 1. ارتباطات و احساسات از اهمیت برخوردارند.

1. 1. بازی به کودک کمک می‌کند تا یادگیری خود را به کار ببندد و به یک «انسان کامل» تبدیل شود.

1. 1. داشتن سلامت و بهداشت ‌بر اساس رژیم غذایی مناسب و شرایط مراقبت های خانگی و فیزیکی خوب برای یادگیری مؤثر بسیار اساسی است.

1. 1. تربیت و آموزش کارکنان امری بسیار مهم و حیاتی است.

1. ارتباط نزدیک با والدین. وی اهمیت فوق العاده ای را برای ارتباط مهدهای کودک و خانه ها قائل بود و به آن ارزش زیادی می­داد، حتی کلاس هایی را برای والدین پیشنهاد کرد تا بتوانند مهارت های جدیدی را گسترش دهند و همراه با فرزندان خود یاد بگیرند.

تأثیر دیدگاه های مک میلان بر تمرین ها و تجارب امروزی

آموزش و پرورش کودک محور که در موقعیت ها و محیط های سال های اولیه کودکی پیشنهاد می شود، منعکس کننده نظریات مک میلان می‌باشد. امروزه، تأکید بسیار زیاد و محکمی بر اشتغال و درگیر کردن والدین در آموزش و پرورش پیش از دبستان و همراهی فرزندانشان صورت می‌گیرد و استفاده از «طرح واره کارکنان کلیدی»^[۸۳]در بسیاری از محیط های آموزشی کودکان این سنین، منعکس کننده این عقیده است که مهد کودک با داشتن یک مراقب اصلی به عنوان بسط دهنده و ادامه دهنده محیط خانه است. همچنین، الگوهای مراقبتی که در خانه ها رخ می‌دهد تا حد امکان باید در این مکان ها تکرار شود، تا ابهام و سردرگمی برای کودکان پیش نیاید.

تدارک وعده های غذایی و خدمات رایگان بهداشتی در مدارس، دغدغه و تأکید مک میلان را ‌در مورد اهمیت بهداشت و تغذیه مناسب کودکان منعکس می‌کند تا کودکان بتوانند یادگیری مؤثر و کارآمدی داشته باشند. مهم تر اینکه در انگلستان شهرت تلاش های این دو خواهر انگلیسی سبب شده است تا بسیاری از علاقه مندان باتبعیت از طراحی فضای مورد نظر آنان، محیط های نشاط آور، آزاد و دوستانه ای را برای کودکان تدارک ببینند و وسایل بازی متناسبی را بر اساس اهداف یادگیری آنان به بازار عرضه کنند . (همان، ص۱۲۵)

جدول ۲-۳ عناصراساسی برنامه درسی الگوی مک میلان

نام الگو

عناصر اساسی برنامه درسی

مک میلان

هدف: هدف مهد کودک مک میلان، حمایت از رشد جسمانی و عقلانی کودکان خردسال بود و مهدکودک در یک شکل تکوینی، یک محیط تربیتی دارای کیفیت برای کودکان فقیر فراهم می کرد و رشد ادراکی -حرکتی، مبنای مهم برای آموزش و پرورش بود. (محمدبیگی، ۱۳۸۵، ص۱۳۲)

محتوا:برنامه درسی مهد کودک مک میلان، طیفی از فعالیت های آموزشی رادر برمی گیرد. علاوه بر جنبه‌های نگه داری ‌و مراقبت مانند خوردن و خوابیدن، فعالیت های یادگیری نیز به طور مشخص تعیین شده بود و ‌بر اساس سن، تفاوت داشت. فعالیت هایی در زمینه یادگیری مهارت های مراقبت از خود و امورروزمره مانند بستن دکمه و بند کفش، شستن لباس و شانه کردن موها، آموزش اشکال ورنگ ها، آموزش علوم از طریق مطالعه طبیعت و ارائه دروسی ‌در زمینه ءخواندن و نوشتن و حساب کردن، فعالیت های حرکتی و جنبشی شامل حرکاتی برای افزایش توان جسمی ودرک موسیقی برای کودکان، تربیت تخیل و اجرای نقش و فراهم کردن فرصت هایی برای آن که کودکان بتوانند به ابراز خود بپردازند. (همان)

جفری پفر^[۶] استاد رفتار سازمانی و متخصص منبع انسانی دانشکده ادبیات بازرگانی دانشگاه استنفورد، مزیت رقابتی غایی در بازارهای بین‌المللی را وابسته به چگونگی انتخاب، استخدام و اداره منابع انسانی می­دانند (میرسپاسی، ۱۳۷۸). لذا با توجه به اینکه سرمایه انسانی موثرترین عامل در توسعه ­یافتگی و موتور توسعه ‌می‌باشد و از طرفی میزان پیشرفت هر سازمانی به میزان زیادی وابسته به موفقیت شغلی کارکنانی است که در آن سازمان استخدام ‌شده‌اند و در واقع توانمندی آن ها مرز میان شکست و پیروزی را ترسیم می­ کند و آن ها هستند که به تصمیمات و عملکرد سازمانی شکل داده، راه ­حل ارائه می­ دهند، بهره ­وری را عینیت می­بخشند و کارایی و اثربخشی را معنا می­ دهند و همچنین از آنجایی که منابع انسانی، بخش عمده­ای از زندگی خود را به عنوان کارمند، کارگر یا مدیر و سرپرست در محیط سازمانی می­گذرانند، طبیعی است که توجه به آن ها از اهمیت زیادی برخوردار است، بدین منظور تناسب شغل و ویژگی­های شخصیتی شاغل و بهبود شاخص­ های آن امری ضروری و محوری برای موفقیت شغلی و تعالی فرد و سازمان به شمار می رود.

از طرفی دیگر، در حال حاضر، خطوط حمل و نقل هوائی، سالانه ۲ میلیارد مسافر را جابه­جا ‌می‌کنند. با توجه به چنین حجم بالائی از جابه­جائی، به نظر می­رسد که مباحث روانشناختی از جایگاه مهمی در شناخت و فهم چگونگی رفتار مسافران و کارکنان شرکت­های ‌هواپیمایی برخوردار باشد )بور^[۷]، ۲۰۰۳). البته درکنار این موضوع عوامل دیگری همچون ایمنی، کارایی و راحتی و آسایش نیز از جمله مواردی است که مشتریان و مدیران یک شرکت ‌هواپیمایی به دنبال آن هستند. با افزایش مسافر­ت­های هوائی در دنیا و رشد روز افزون صنعت هوائی جهان، ریسک­ها و چالش­های آن از جمله موضوعات روانشناختی، نیز افزایش یافته است. از طرفی دیگر کارکنان پروازی با مسایل و مشکلات جسمانی نظیر درد مفاصل و استخوانی، گوش درد، سر درد، کمبود اکسیژن مورد نیاز پوست و دیگر بافت­های بدن و غیره، همچنین فشارهای روحی نظیر ترس و اضطراب ناشی از مسایل درون پروازی و اضطراب جدایی و دیگر فشارهای خانوادگی و اجتماعی متفاوتی روبرو هستند، به­ طوری که عدم توجه ‌به این مسائل نه تنها در کاهش موفقیت شغلی آن ها بلکه بر زندگی شخصی ایشان نیز مؤثر است. ‌بنابرین‏ می­بایست تلاش شود به موازات آن ها راه­کارهای مناسب و مؤثری به کار گرفته شوند. لذا انتخاب صحیح نیروی انسانی با توجه به سرمایه ­گذاری­های کلان روحی و اقتصادی در این بخش از مسائل بنیادی در اثربخشی و عملکرد شرکت­های هواپیمایی محسوب می­ شود. پس توجه هر چه بیشتر به مراحل علمی انتخاب نیروی انسانی بخش هوانوردی، خصوصاًً توجه به ویژگی­های شخصیتی آنان، از مهمترین وظایف مدیران این بخش به شمار می­رود.

۱-۴ اهداف تحقیق

۱-۴-۱ هدف اصلی

بررسی پیش‌بینی موفقیت شغلی بر مبنای ویژگی­های شخصیتی سرشت و منش(نوجویی، آسیب­پرهیزی، پاداش­وابستگی، پشتکار، خودراهبری، همکاری، خودفراروی) در بین کارکنان پروازی و زمینی یک شرکت هواپیمایی

۱-۴-۲ اهداف فرعی

1. 1. بررسی تفاوت ویژگی شخصیتی کارکنان پروازی و زمینی در بعد نوجویی.

1. 1. بررسی تفاوت ویژگی شخصیتی کارکنان پروازی و زمینی در بعد آسیب­پرهیزی.

1. 1. بررسی تفاوت ویژگی شخصیتی کارکنان پروازی و زمینی در بعد پاداش­وابستگی.

1. 1. بررسی تفاوت ویژگی شخصیتی کارکنان پروازی و زمینی در بعد پشتکار.

1. 1. بررسی تفاوت ویژگی شخصیتی کارکنان پروازی و زمینی در بعد خودراهبری.

1. 1. بررسی تفاوت ویژگی شخصیتی کارکنان پروازی و زمینی در بعد همکاری.

1. 1. بررسی تفاوت ویژگی شخصیتی کارکنان پروازی و زمینی در بعد خودفراروی.

1. تعیین ویژگی­های شخصیتی سرشت و منش در تبیین میزان موفقیت شغلی کارکنان زمینی و پروازی.

۱-۵ سوال­های تحقیق

۱-۵-۱ سوال اصلی:

آیا ویژگی­های شخصیتی سرشت و منش (نوجویی، آسیب­پرهیزی، پاداش­وابستگی، پشتکار، خودراهبری، همکاری، خودفراروی) سهم قابل توجهی از موفقیت کارکنان پروازی و زمینی یک شرکت هواپیمایی را تبیین ‌می‌کنند؟

• • 1. سوال­های فرعی:

سؤال اول: آیا بین کارکنان پروازی و کارکنان زمینی در بعد نوجویی تفاوت معناداری وجود دارد؟

سؤال دوم: آیا بین کارکنان پروازی و کارکنان زمینی در بعد آسیب­پرهیزی تفاوت معناداری وجود دارد؟

سوال­ سوم: آیا بین کارکنان پروازی و کارکنان زمینی در بعد پاداش­وابستگی تفاوت معناداری وجود دارد؟

سؤال چهارم: آیا بین کارکنان پروازی و کارکنان زمینی در بعد پشتکار تفاوت معناداری وجود دارد؟

سؤال پنجم: آیا بین کارکنان پروازی و کارکنان زمینی در بعد خودراهبری تفاوت معناداری وجود دارد؟

سؤال ششم: آیا بین کارکنان پروازی و کارکنان زمینی در بعد همکاری تفاوت معناداری وجود دارد؟

سؤال هفتم: آیا بین کارکنان پروازی و کارکنان زمینی در بعد خودفراروی تفاوت معناداری وجود دارد ؟

سؤال هشتم: آیا ویژگی­های سرشت و منش سهم قابل توجهی از موفقیت شغلی کارکنان را تـبیین ‌می‌کنند؟

۱-۶ تعاریف نظری

موفقیت شغلی

موفقیت شغلی را به سه حالت غیر روانی، روانی و عمومی تعریف کرده ­اند:

• • در دیدگاه غیر روانی هر فردی که درآمد بیشتری دارد، در شغلش موفق­تر است.

• • در دیدگاه روانی موفقیت شغلی عبارت است از احساس فرد از میزان کارایی و تواناییش در انجام کار محوله.

• در دیدگاه عمومی موفقیت شغلی زمانی حاصل می­ شود که فرد بتواند از تمام توانایی­ ها و امکانات خود در رسیدن به هدف­های شغلی استفاده و بهره ­برداری نماید ( شفیع آبادی، ۱۳۸۲).

شخصیت

به طور کلی شخصیت را ویژگی­های فردی که موجب بروز فرایندهای پیوسته­ی احساسی، تفکری و رفتاری است تعریف نموده ­اند (پروین^[۸]،۲۰۰۱ به نقل از حق شناس، ۱۳۸۸).

نظریه سرشت و منش

نظریه سرشت و منش^[۹]، مدل زیستی – روانی^[۱۰] و اجتماعی شخصیت است که توسط کلنینجر^[۱۱] معرفی شده است و ساختار زیستی ژنی زیربنایی شخصیت را توصیف می­ کند. این مدل شامل ابعاد روانی- زیست شناختی سرشت و منش است که در ادامه هر کدام از این ابعاد و خرده مقیاس­های آن ها توضیح داده می­ شود (کلنینجر ۱۹۸۷و ۱۹۹۱).

بعد سرشت:

سرشت دارای سازمان یافتگی کارکردی در مغز است که متفاوت و مستقل از یکدیگر برای فعال­سازی، ابقاء و بازداری رفتار در پاسخ به گروه ­های تعیین شده­ای از محرک­ها ‌می‌باشد و شامل خرده مقیاس­هایی چون نوجویی^[۱۲]، آسیب­پرهیزی^[۱۳]، پاداش­وابستگی^[۱۴] و پشتکار^[۱۵] ‌می‌باشد (کلنینجر ۱۹۸۷و ۱۹۹۱).

نوجویی

فعال­سازی رفتاری در پاسخ به محرک­های نو (جدید) و نشانه­ های پاداش و رهایی از تنبیه است، تفاوت­های فردی در چنین قابلیتی “نوجویی” نامیده می­ شود.

آسیب­پرهیزی