" مقاله-پروژه و پایان نامه – قسمت 2 – 3 " |
 |
“
ریچارد گورساچ (۱۹۸۸) که به بررسی تاریخچه روان‌شناسی دین پرداخته است معتقد است که از دهه ۱۹۳۰ تا ۱۹۶۰ در زمینه روان‌شناسی دین مطالعه مهمی انجام نشده است. البته گوردون آلپورت از سال ۱۹۵۰ در زمینه روان‌شناسی دین کتاب فرد و دینش را تالیف کرد که بایستی حرکت او را در این زمینه حائز اهمیت دانست. هنر آلپورت این بود که به عنوان یک روان‌شناس اجتماعی با ارائه نظریه جهت‌گیری درونی و بیرونی نسبت به دین در انسان توانست مطالعات روان‌شناسی اجتماعی در زمینه تعصبات نژادی را با در نظر گرفتن جهت‌گیری مذهبی فرد مورد مطالعه قرار دهد (اِل.بی، براون۱۹۸۷). تقسیم‌بندی آلپورت در خصوص جهت‌گیری مذهبی فرد توانسته است توجه زیادی را طی سالیان اخیر به خود معطوف دارد و در مطالعاتی که عامل مذهب مورد توجه روان‌شناسان باشد به عنوان یک نظریه کارآمد مورد استفاده قرار گیرد. آلپورت بر حسب جهت‌گیری دینی افراد، آن ها را با دو جهت‌گیری دینی درونی و بیرونی تقسیم‌بندی کرد. از نظر آلپورت افراد مذهبی با جهت‌گیری درونی ضمن درونی سازی ارزش‌های دینی، مذهب را به مثابه هدف در نظر می‌گیرند. در حالی که افراد با جهت‌گیری بیرونی، دین را صرفاً وسیله‌ای برای نیل به اهداف دیگر در نظر می‌گیرند (آلپورت و رأس ۱۹۶۷ به نقل از اِ ی فولتون[۶]، ۱۹۹۷). اخیراًً نظریه آلپورت در زمینه جهت‌گیری دینی بیرونی به دو مقوله اجتماعی و شخصی بسط یافته است. طبق این تقسیم‌بندی افراد دارای جهت‌گیری دینی بیرونی اجتماعی از مذهب جهت نیل به اهدف اجتماعی سود می‌جویند، در حالی که در جهت‌گیری مذهبی بیرونی شخصی افراد از مذهب جهت کسب امنیت فردی استفاده می‌کنند (گورساچ و مک فرسون ۱۹۸۹، کرک پاتریک ۱۹۸۹ به نقل از اِ ی فولتون، ۱۹۹۷).
یکی دیگر از روان‌شناسانی که در زمینه روان‌شناسی دین نظریه‌ای راهگشا مطرح کرده است اریک اریکسن است. اریکسن که یک نو فرویدی است نسبت به دین موضع‌گیری مثبتی دارد. وی معتقد است بین نهادهای اجتماعی به وجود آمده در طول تاریخ زندگی انسان و نیازهای روان‌شناختی او ارتباط وجود دارد. به نظر اریکسن دین به عنوان یک نهاد اجتماعی در طول تاریخ در خدمت ارضأ «اعتماد اساسی» بشر بوده است. اریکسن بر خلاف فروید دین را به عنوان بازگشت به دوره کودکی ندانسته و آن را برای تامین نیاز اعتماد اساسی بشر ضروری می‌داند (اریک. اریکسن[۷]، ۱۹۶۸).اریکسن اولین مرحله تحول «من» را به عنوان «اعتماد» در برابر «عدم اعتماد» نامیده و معتقد است که کودک در اولین مرحله از تحول شخصیت خود به تدریج جهان خارج و مادر را به عنوان پدیده‌ای قابل اعتماد درک می‌کند. وی معتقد است «اعتماد» در دوران کودکی پایه ظرفیت «ایمان» در بزرگسالی را فراهم می‌کند. ایمان به عنوان یک نیاز حیاتی، انسان را به سوی پذیرش دین سوق می‌دهد (اریک. اریکسن، ۱۹۶۸).
مفهوم دیگری توسط اریک اریکسن مطرح شده است که با دین ارتباط پیدا می‌کند. این مفهوم عبارت است از «هویت» و «بحران هویت». مفهوم هویت که توسط اریکسن مطرح شد از سوی جیمزمارشیا در یک الگوی چهار وضیعتی هویت توسعه یافت. این چهار وضعیت عبارتند از: هویت یافتگی، بحران زدگی، دنباله‌روی و آشفتگی. هریک از چهار وضعیت هویتی تعریف شده از سوی مارشیا در تجدید نظرهای بعدی با توجه به دو بعد عقیدتی و بین شخصی تفکیک شد (گرو توند و همکاران ۱۹۸۲ و آدامز و همکاران ۱۹۸۲ به نقل از اِ‌ی. فولتن، ۱۹۹۷). بر اساس این تقسیم‌بندی آدامز و همکارانش به ارائه یک پرسشنامه جهت سنجش وضعیت هویت فرد تحت عنوان «سنجش عینی وضعیت هویت من توسعه یافته» که به صورت مخفف باEOM – EIS مشخص شده است اقدام کردند (آدامز، بنیان و کیزان،[۸] ۱۹۸۹). البته هنوز پژوهش‌های انجام شده در زمینه رابطه دین و هویت بسیار اندک است و بدون پژوهش‌های کافی نمی‌توان به دقت ارتباط این دو مقوله را با یکدیگر دقیقاً مشخص نمود (اِ‌ی. فولتن ۱۹۹۷). علی‌رغم پژوهش‌های اندک در این زمینه با توجه به اینکه آدامز ۱۹۸۹ دین را در کنار شغل، سیاست و فلسفه زندگی به عنوان یک عنصر عقیدتی در پرسشنامهEOM-EIS وارد کرده است، خود نشان دهنده ورود دین به عنوان یک سازه روان‌شناختی در حیطه روان‌شناسی تحول شخصیت حائز اهمیت است.
پیشرفت‌های به دست آمده در حوزه تحول قضاوت اخلاقی و نیز مسلح شدن روان‌شناسی به روش بررسی تحولی مفاهیم و سازه‌های روان‌شناختی به مطالعات روان‌شناسی دین نیز کمک شایانی کرده است. فولر و لوین ۱۹۸۰ (به نقل از وایتزمن لورنس[۹]۱۹۹۴) در زمینه بررسی ایمان به ارائه نظریه‌ای تحولی شامل شش مرحله پرداخته‌اند. این نظریه که از برخی جهات به نظریه قضاوت اخلاقی کلبرگ شباهت دارد، می‌تواند در مطالعه ارتباط دین با متغیرهای دیگر با توجه به مراحل مختلف ایمان و سطح‌بندی افراد در مراحل مختلف آن کمک شایانی نماید. از نظر فولر ولوین (۱۹۸۰) (به نقل از وایتزمن و لورنس۱۹۹۴) ایمان مذهبی برای افراد در سنین مختلف دارای ساختار متفاوتی است. این دو نظریه‌پرداز ساختار ایمان را مجموعه‌ای از باورها می‌دانند که در هر مرحله تعیین کننده چگونگی عملیات ذهنی در استدلال یا قضاوت درباره موضوعات مورد توجه در حیطه دین است.
به طور خلاصه شش مرحله ایمان از نظر فولر ولوین (۱۹۸۰) به ترتیب زیر است:
مرحله اول – ایمان شهودی – فرافکنی:
“
فرم در حال بارگذاری ...
|
[دوشنبه 1401-09-21] [ 10:50:00 ق.ظ ]
|
