۲-۱۲) تاریخچه اصطلاح بهره وری

به نظر می‌رسد اصطلاح بهره وری ، برای اولین بار در نوشته ها و عقاید اندیشمندان اقتصادی مکتب مرکانتیلیسم ( سوداگری ) مطرح شده باشد ، اما در اینکه ابتدا این واژه چگونه وارد ادبیات اقتصادی شده است دیدگاه های مختلفی وجود دارد ، که در این میان اظهار نظر « ژان فوراستیه » ^[۷۳]از اهمیت خاصی برخوردار است او می نویسد ظاهراً در آثار قدما ، اولین بار این واژه در کتابی از « آگری کولا »^[۷۴] به نام « متالیکا »^[۷۵] مطرح شده است . اما در قرن هیجدهم فیزیوکراتهایی مانند « فرانسواکنه » ^[۷۶]‌به این واژه مفهوم « قدرت تولید کردن » را اطلاق کردند و این معنا در لغت نامه های « لیتره »^[۷۷] به سال ۱۸۸۳ م و در « لاروس »^[۷۸] به سال ۱۹۴۶م تکرار شده است .

از قدما می توان از « آدام اسمیت »^[۷۹]( تحلیل گر روابط بین انسان و تقسیم کار ) و«کارل مارکس» ^[۸۰] ( ارائه کننده نظریه ارزش نیروی کار ) نام برد که هر دو در ارائه مفهوم مناسب از بهره وری در جهان از قدما می توان از « آدام اسمیت »^[۸۱]( تحلیل گر روابط بین انسان و تقسیم کار ) و«کارل مارکس» ^[۸۲] ( ارائه کننده نظریه ارزش نیروی کار ) نام برد که هر دو در ارائه مفهوم مناسب از بهره وری در جهان معاصر نقش بسزائی داشته اند . از اوایل قرن بیستم اقتصاد دانان ‌به این واژه مفهوم کاملاً مشخص زیر را دادند .

در این میان در سال ۱۹۱۱ م آلبرت آفتالیون^[۸۳] در مقاله ای در مجله « اقتصاد سیاسی » بهره وری ر ابه مفهوم امروزی آن به کار برده است بنابر عقیده وی بهره وری را میتوان به عنوان رابطه بین حجم تولیدی که در مدت معینی به دست آمده و حجم کامل عواملی که در جریان تولید به مصرف رسیده اندتعریف نمود. سومانت^[۸۴] در کتاب « مدیریت و مهندسی بهره وری » سیر تاریخی مطرح شدن واژه مذکور را مطرح می‌سازد و اظهار می‌دارد که فرانسواکنه در سال ۱۷۷۶ برای اولین بار لغت بهره وری را مطرح ساخته است (خاکی،۱۳۸۶ ،ص:۲۱).

۲-۱۳) بهره وری چیست ؟

در رابطه با تعریف بهره وری ، تعریف پذیرفته شده ای که مورد توافق همگان باشد وجود ندارد ، اما در اینجا به تعدادی از این تعاریف اشاره می شود :

استاینر ^[۸۵]:

معیار عملکرد و یا قدرت و توان موجود در تولید کالا و خدمات

استیگل ^[۸۶]:

نسبت میان بازداده مرتبط به عملیات تولیدی مشخص و معین در مقایسه با نهادهای مصرف شده

ماندل^[۸۷] :

بهره وری به مفهوم نسبت بین بازده تولید به واحد منابع مصرف شده است که با یک نسبت مشابه در دوره پایه مقایسه می شود و به کار می رود .

بهره وری برابر است با خارج قسمت خروجی ( میزان تولید ) ‌بر یکی یا کل عوامل تولید .

بهره وری به مفهوم نسبت بین بازده تولید به واحد منابع مصرف شده است که با یک نسبت مشابه در دوره پایه مقایسه می شود و به کار می رود .

بهره وری برابر است با خارج قسمت خروجی ( میزان تولید ) ‌بر یکی یا کل عوامل تولید .

دیویس^[۸۸] :

تغییر به دست آمده در شکل محصول در ازای منابع مصرف شده

فابریکانت ^[۸۹]:

یک نسبت بین خروجی محسوس و ورودی محسوس (خاکی،۱۳۸۶ ،ص:۲۳).

۲-۱۴) مفهوم بهره وری از نظر سازمان‌های مختلف بین‌المللی:

سازمان‌های مختلف بین‌المللی با توجه به ‌هدف‌های‌ خود تعاریف مختلفی از بهره وری عرضه کرده‌اند. علت عدم تفاهم ‌در مورد مفهوم بهره وری، ویژگی های اقتصادی اجتماعی کلمه بهره وری است.(شیروانی و صمدی،۱۳۷۷ ،ص:۴۰ )

OECD ( سازمان همکاری اقتصادی اروپا )

بهره وری برابر است با خارج قسمت خروجی ( میزان تولید ) بر یکی از ( کل ) عوامل تولید .

ILO ( سازمان بین‌المللی کار )

بهره وری عبارت است از رابطه بین ستاده حاصل از یک سیستم تولیدی به داده های به کار رفته ( مانند زمین ، سرمایه ، نیروی کار و … ) به منظور تولید آن ستاده .( خاکی،۱۳۸۶ ،ص:۲۴)

تنها تفاوت این است که سازمان، مدیریت را به عنوان یکی از عوامل تولید محسوب می‌کند.(شیروانی و صمدی،۱۳۷۷ ،ص:۳۸ )

JPC ( مرکز بهره وری ژاپن )

بهره وری عبارت است از به حداکثر رساندن استفاده از منابع ، نیروی انسانی ، تسهیلات و غیره به طریقه علمی و کاهش هزینه های تولید ،گسترش بازارها ، افزایش اشتغال ، کوشش برای افزایش دستمزدهای واقعی و بهبود معیار های زندگی ، آن گونه که به سود کارگر ، مدیریت و عموم مصرف کنندگان باشد (خاکی،۱۳۸۶ ،ص:۲۵) .

EPA( آژانس بهره وری اروپا )

از دید این سازمان بهره وری بر دو شکل قابل توضیح است:

دستمزدهای واقعی و بهبود معیار های زندگی ، آن گونه که به سود کارگر ، مدیریت و عموم مصرف کنندگان باشد (خاکی،۱۳۸۶ ،ص:۲۵) .

EPA( آژانس بهره وری اروپا )

از دید این سازمان بهره وری بر دو شکل قابل توضیح است:

الف: بهره وری عبارت است از درجه استفاده یکی از عوامل تولید

ب: بهره وری عبارت است از یک نوع طرز تفکر، و باید باور داشت که هر کاری در فردا بهتر از امروز قابل انجام است.

در واقع رشد مداوم در پرتو این اعتقاد قابل تحصیل است. برای رشد، بشریت باید در فعالیت باشد و با توجه به شرایط متغیر محیطی و برای تحقق اهداف اقتصادی باید روش های جدید را به اجرا درآورد(شیروانی،صمدی،۱۳۷۷،ص:۳۸).

NIPO ( سازمان بهره وری ملی ایران )

بهره وری یک فرهنگ ، یک نگرش عقلانی به کار و زندگی است که هدف آن هوشمندانه تر کردن فعالیت‌ها برای دستیابی به زندگی بهتر و متعالی تر است (خاکی،۱۳۸۶ ،ص:۲۶).

۲-۱۵) انواع بهره وری

معمولاً توجه به مسأله بهره وری خواه در مرحله برنامه ریزی و خواه در مرحله اندازه گیری به یکی از سه صورت زیر مطرح می شود:

الف : بهره وری جزیی