۱-۷-۱-۱-۳-گفتار سوم :طبقه بندی مجرمان بر اساس قوانین

۱-۷-۱-۱-۳-۱-مجرمین به عادت

تبیین مفهوم حقوقی و جرم شناسانه ی بزهکاران به عادت تفاوت این نوع بزهکاران را با سایر گونه‌های بزهکاران به درستی مشخص می‌کند . پژوهش های فراوان برای تبیین این مفهوم انجام شده‌اند . در برخی پژوهش ها ، محکومیت دوباره به ارتکاب جرم به منزله معیار حقوقی شناسایی این نوع بزهکاران معرفی شده است. بر اساس چنین نگرشی ، بزهکاری به عادت وضعیت افرادی است که با وجود داشتن پیشینه محکومیت کیفری ، دوباره مرتکب جرم یا شماری از جرم ها شده اند .

در پژوهش دیگر، تحمّل کیفرزندان به منزله معیارحقوقی شناسایی بزهکاران تلقی شده است. مطابق این معیار، بزهکار به عادت افرادی هستند که ،پیشینه تحمّل کیفر زندان را برای یک یا چند بار داشته باشند

قانونگذاران برای شناسایی مجرمین به عادت معمولاً ‌از معیارهای حقوقی مانند بازداشت موقّت ، محکومیت قطعی کیفر یا تحمّل حبس بهره می گیرند . قانونگذاری ایران نیز با وضع مقرّرات در زمینه تکرار جرم و نیز در قانون اقدامات تامینی و تربیتی سال ۱۳۳۹ ‌به این ایده در قالب تکرار جرم و شرایط شناسایی مجرمین به عادت توجّه ‌کرده‌است .

۱-۷-۱-۱-۳-۲-مجرمین خطرناک

از نظر جرم شناختی ، نخستین بار رافائل گاروفالو مفهوم حالت خطرناک را که قبلاً درروانپزشکی مطرح شده بود،وارد جرم شناسی نمود.حالت خطرناک دارای دوبعد« ظرفیت ‌و استعداد جنایی»یعنی وضعیتی که به واسطه اقتران عوامل جرم و جامعه پذیری می‌آید و«سازگاری اجتماعی » به معنای درجه انطباق و جامعه پذیری مجرم ، است. بدیهی است که پذیرش این مفهوم بالینی ، به عنوان معیار تعیین نوع و میزان واکنش کیفری و تحمیل این واکنش ها به صرف احراز وجود حالت خطرناک و بدون آن که فرد مرتکب جرم شده باشد ، با توجّه به سوء استفاده هایی که می‌توانست از آن صورت پذیرد ،با استقبال حقوق ‌دانان روبرو نشده و به جای آن مفهوم « مجرم خطرناک » را به کار گرفتند ؛ یعنی فردی که اوّلاً مجرم است و مرتکب جرم شده است.ثانیاًً ؛ بر مبنای برخی فاکتورهای حقوقی و بالینی دارای حالت خطرناک است. بر طبق ماده ی یک قانون اقدامات تامینی و تربیتی مصوب ۱۳۳۹ مجرمین خطرناک به مجرمینی اطلاق می شود که مرتکب تکرار جرم هستند و اقدامات تامینی و تربیتی در آنان بی اثر بوده است و به محض آزادی از زندان مجدداً دست به ارتکاب جرم می‌زنند . ^[۸]

۱-۷-۱-۱-۳-۳-مجرم احساساتی

معمولاً دچار اختلال روانی بوده و واکنش آنان در برخورد با امور مخالف میل باطنی خود، شدید بوده و قبل یا بعد از ارتکاب جرم،حالت هیجانی فوق العاده دارند و پس از ارتکاب جرم نیز خیلی زود از کرده خود پشیمان می‌شوند و اکثراً اقدام به خود کشی می‌کنند.

۱-۷-۱-۱-۳-۴-مجرم اتفاقی

این دسته فقط هنگامی که فرصت مناسبی پیدا کنند ، مرتکب جرم می‌شوند و سعی می‌کنند با کنترل کارهای پنهان خود،اعمالشان را از دیدگاه حقوقی و عمومی جامعه مخفی نگه دارند. این گونه افراد تحت شرایط و عوامل خاصی مرتکب جرم می‌شوند یعنی مجرمین این گروه بر اثر اجبار و یا کشش های درونی به طرف اعمال جنایت آمیز کشیده می‌شوند و بیشتر ارتکاب اعمالشان از بی ثباتی عاطفی آن ها ناشی می شود و اگر عوامل و انگیزه های ارتکاب برایشان باقی بماند ممکن است به ارتکاب جرائم دیگر و حتی شدیدتر نیز مبادرت ورزند .

۱-۷-۱-۱-۳-۵-مجرم حرفه ای

مجرمین خطرناک کسانی هستند که بر اثرتکراراعمال خشونت آمیز، در ارتکاب جرم بیشتر پا بر جا هستند و آن چه که انجام می‌دهند به عنوان عمل خلاف فرهنگ و ضد اجتماعی است ولی برای خودشان به عنوان فرهنگ جنایی پذیرفته شده است.^[۹]

۱-۷-۱-۲-مبحث دوم: حالت خطرناک و نظریه های مربوط به آن

در این مبحث به بررسی خالت خطرناک و نظریه ها و ارکان این موضوع می پردازیم .

۱-۷-۱-۲-۱-گفتار اول:مبانی نظری ،ا رکان و انواع حالت خطرناک

حالت خطرناک اگر چه در ابتدا به عنوان جایگزینی برای تقصیر در حقوق کیفری و به عنوان اعتراض به نحوه تعیین مجازات بر اساس ملاحظات صرفاً اخلاقی مطرح شد ، ولی در طول زمان را زیر سؤال برد؛ زیرا که از منظر مکتب تحققی، اعتقاد به جرم- تقصیر- مجازات معادله کیفری آزادی اراده، در همه موارد پذیرفته نیست. رویکرد کلاسیک ضمن تأکید بر آزادی اراده، صر فا به خصیصه سزادهی کیفر معتقد بود، و کیفر را تنها یک پاسخ اتوماتیک به جرم می‌دانست و توجهی به آثار آن نداشت. در مقابل مکتب کلاسیک، گاروفالو پیشنهاد می‌کند که یک معیار جدید ارائه شود تا هم مجرمیت در آن حفظ شود و هم شخصیت مرتکب لحاظ شود؛ و در همین راستا مفهوم حالت خطرناک را پیشنهاد می‌کند. (جرم‌شناسان بالینی معتقدند که مفهوم حالت خطرناک مورد نظرگاروفالو، در حقیقت یک اقتباس از مفهوم هشداربوده است و این دو مترادف هستند). ‌به این ترتیب مکتب تحققی دو پیشنهاد ارائه می‌دهد:^[۱۰]

۱-به جای مسئولیت اخلاقی مسئولیت اجتماعی داشته باشیم (پیشنهاد فرّی)^[۱۱]

۲-با تعدیل حس انتقام جویی –که با مجازات ارضاء می شود – به دنبال کارایی مجازات باشیم.^[۱۲]

اینگونه بود که به تدریج، از اوائل قرن ۲۰ میلادی اصطلاح حالت خطرناک وارد حقوق کیفری وقانون آئین دادرسی کیفری شده و در نتیجه آن، تشکیل پرونده شخصیت در دادرسی ها الزامی می شودو قانون قاضی را موظف می‌کند که از روانپزشک قانونی استفاده کرده و نظر او را راجع به حال خطرناک بزهکار جویا شود. حالت خطرناک در یک تعریف ساده عبارت است از میزان درجه احتمال ارتکاب جرم توسط یک فرد؛ یا درجه بالای خطرناک ارتکاب جرم؛ یا حالتی که گویای ارتکاب جرم در زمان نزدیک است. این توصیف کلی است و باید عناصر تشکیل دهنده آن در جرمشناسی و حقوق کیفری مورد بررسی قرار گیرد.^[۱۳]