در واقع یکی از هدف‏های عالی آموزش ایجاد شرایط مناسب به منظور دستیابی به بالاترین پیشرفت تحصیلی است. اگر فرد در جمع همکلاسی هایش فاقد جایگاه اجتماعی مطلوب و منزلت متناسب با آنچه که گمان می ‏کند باشد، کارکرد اصلی وی یعنی کسب دانش و پیشرفت تحصیلی مختلف می‏ شود. از طرفی، فرد به دلیل این که در می‏یابد که مورد توجه و علاقه افراد دیگر نمی باشد، تمایل به انزوا و تنهایی پیدا می ‏کند و از میزان ارتباطات اجتماعی خود تا حد زیادی می‏کاهد. همین حالت گوشه گیری و گریز از دیگران، به تدریج تصورات منفی از خود، احساس عدم کاریابی و بی کفایتی همراه با کاهش در عزت نفس را در فرد تضج می‏ دهد و در نتیجه خود را ناتوان از مواجهه با مشکلات و حل آن ها می‏بیند.

اکبری (۱۳۸۴) پیشرفت تحصیلی را تجلی جایگاه یک دانشجو می‏داند، این جایگاه ممکن است به نمره‏ای برای یک درس یا معدل مجموعه‏ای از دروس در یک گروه یا در تمامی دروس اطلاق گردد.

در هر نظام تعلیم و تربیت میزان “پیشرفت تحصیلی” دانش‏آموزان یکی از شاخص‏های موفقیت در فعالیت‏های علمی است. سنجش میزان پیشرفت تحصیلی و عوامل مؤثر بر آن از جمله مسائل عمده‏ای هستند که توجه محققان را به خود جلب کرده‌اند. سالانه آموزش و پرورش هزینه‏ های هنگفتی را صرف آموزش می ‏کند ولی مشاهده می‏ شود که برخی دانش‏آموزان پیشرفت لازم را نشان نمی دهند و معمولا هنگامی که پیشرفتی در آموزش از خود نشان نمی دهند، معلمان و والدین از آموزش‏های اضافی و کتاب‏های کمک درسی استفاده می‌کنند و این کلاس‏ها و کتب در بسیاری از موارد نتایج مفیدی در بر ندارد.

بدون شک در دنیای پیشرفته‏ی امروزی یکی از علائم موفقیت فرد، موفقیت تحصیلی می‏ باشد که بدون آن توسعه و ترقی هیچ کشوری امکان پذیر نخواهد بود. ترقی هر کشوری رابطه‏ مستقیم با پیشرفت علم و دانش و تکنولوژی آن کشور دارد. پیشرفت علمی نیز حاصل نمی شود مگر این که افراد متفکر و خلاق تربیت شده باشند. پیشرفت تحصیلی ضمن این که در توسعه و آبادانی کشور مؤثر است در سطوح عالی منجر به یافتن شغل و موقعیت مناسب و در نتیجه درآمد کافی می‏ شود. دانش‏آموزانی که از موفقیت‏های تحصیلی برخوردارند خانواده و جامعه با دیده احترام به آنان می‏نگرد و در جامعه با روحیه و نشاط بیشتری حضور خواهند یافت و در کنار این‏ها از هزینه‏ های گزافی که از افت تحصیلی تحمیل آموزش و پرورش می‏ شود کاسته خواهد شد.

پیشرفت تحصیلی همچون بسیاری از پدیده ها از ترکیب عواملی چون خانه، مدرسه و جامعه به وجود می ‏آید. بررسی این عوامل مؤثر در پیشرفت تحصیلی بخش مهمی از تحقیقات آموزشی را به خود اختصاص داده است. نظام‏های آموزشی از طریق مطالعه و شناسایی عوامل مؤثر در پیشرفت تحصیلی و ابعاد مختلف این عوامل، در جهت بهبود وضعیت تحصیلی و رفع کاستی‏های موجود آموزش تلاش می‏ کنند. زمینه خانوادگی و مدرسه‏ای از جمله عواملی هستند که نقش تعیین کننده آن ها در پیشرفت تحصیلی اثبات شده است و محققین (شمیم، ۱۳۸۴) ‌در مورد نقش عوامل خانوادگی از جمله سبک‏های والدین و تعامل فعال (درگیری) والدین در افزایش موفقیت‏های تحصیلی در هر پایه، جنس و قومیت اتفاق نظر دارند. مطالعات نشان می‏ دهد دانش‏آموزانی که والدین پذیرنده دارند از دانش‏آموزانی که والدین مستبد یا آسان گیر دارند عملکرد تحصیلی بهتری دارند (به نقل از کیامنش و درخشنده، ۱۳۸۴).

در جوامع مختلف نیز ‌گروه‌های تخصصی و روان شناسان همواره به بررسی جوانب مختلف تحصیل و شناسایی عوامل مؤثر بر آن تأکید کرده‌اند. زیرا نه تنها دانش‏آموزان و خانواده‏های آن ها، بلکه جامعه نیز هزینه‏ های زیادی را جهت تحصیل صرف می‏ کنند، ‌بنابرین‏ دست یافتن به نتایج مثبت در زمینه تحصیل
(با شناسایی و کنترل عوامل مؤثر تأثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی) می‏تواند منجر به پیشرفت همه جانبه‏ی جامعه گردد. بررسی‏ها نشان می ‏دهند که هر فرد جهت ورود به اجتماع و در نتیجه رویارویی با موقعیت‏های گوناگون و افراد مختلف (از نظر فرهنگی، اقتصادی، طبقه اجتماعی و …) به پاره‏ای از ابزار مجهز شده است.

این ابزارهای فردی را می‏توان ساختارهای روانی او دانست که می‏تواند فرد را به مقابله با رویدادهای زندگی یاری رساند (کیمیلمیر^[۳۵] و همکاران، ۲۰۱۱) این ساختار روانی به طور متقابل تحت تاثیر عوامل مختلفی همانند خانواده، اجتماعی، گروه همسالان و غیره قرار دارد و از سویی آنان را تحت تاثیر قرار می‏ دهد (باری^[۳۶] و همکاران، ۲۰۱۱) به همین دلیل محققان همواره به تأثیرات این مؤلفه‌ های روانی و عاطفی بر جنبه‏ های گوناگون زندگی افراد توجه بسیاری کرده‌اند که از این میان می‏توان به تاثیر این مؤلفه‌ ها بر عملکرد شغلی، تحصیلی، اجتماعی و… اشاره کرد.

بخشی و زارع (۱۳۸۴) اعتقاد دارند که مطالعه عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی طی سه دهه اخیر بیش از پیش مورد توجه متخصصان تعلیم و تربیت قرار گرفته است. یافته های پژوهشی متعددی نشان داده ‏اند که پیشرفت تحصیلی هم از ساختارهای دانش و فرایندهای پردازش اطلاعات تاثیر می‏پذیرد هم از عوامل محیطی تاثیر می‏پذیرند.

پیشرفت تحصیلی همچون بسیاری از پدیده ها، از ترکیب عواملی چون خانه، مدرسه، دانشگاه و جامعه به وجود می ‏آید. بررسی این عوامل به عنان عوامل مؤثر در پیشرفت تحصیلی بخش مهمی از تحقیقات آموزشی را به خود اختصاص داده است.

نظام‏های آموزشی از طریق مطالعه و شناسایی عوامل مؤثر در پیشرفت تحصیلی و ابعاد مختلف این عوامل، در جهت بهبود وضعیت تحصیلی دانش‏آموزان و رفع کاستی‏های موجود آموزشی تلاش می‏ کنند (کیامنش، سیف درخشنده، ۱۳۸۴).

با توجه ‌به این که میزان پیشرفت و افت تحصیلی یکی از ملاک‏های کارایی نظام آموزشی است. کشف و مطالعه متغیرهای تأثیرگذار بر عملکرد تحصلیی به شناخت بهتر و پیش‌بینی متغیرهای مؤثر در مدرسه می‏انجامد. ‌بنابرین‏ رسمی متغیرهایی که با پیشرفت تحصیلی در دروس مختلف رابطه دارد یکی از موضوعات اساسی پژوهش در نظام آموزش و پرورش است. مطالعه عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی طی سه دهه اخیر بیش از پیش مورد توجه متخصصان تعلیم و تربیت قرار گرفته است. یافته های پژوهشی متعددی نشان داده‌اند که پیشرفت تحصیلی هم از ساختارهای دانش و فرآیندهای پردازش اطلاعات تأثیر می‏پذیرد هم از عوامل محیطی (بخشی و زارع، ۱۳۸۴).

پیشرفت تحصیلی یکی از شاخص‏های مهمی در ارزیابی آموزش و پرورش است و تمام کوشش‏ها و کشش‏های این نظام، در واقع برای جامه عمل پوشاندن ‌به این امر است. به عبارتی، جامعه و به طور ویژه آموزش و پرورش نسبت به سرنوشت، رشد و تکامل موفقیت آمیز و جایگاه فرد در جامعه، علاقه مند است و انتظار دارد فرد در جوانب گوناگون اعم از ابعاد شناختی و کسب مهارت و توانایی در ابعاد شخصیتی، عامل و رفتاری، آنچنان که باید پیشرفت کند و تعالی یابد.

عوامل مؤثر بر انگیزه پیشرفت تحصیلی دانش‏آموزان