ی - از تجزیه و تحلیل­های منظم و بررسی­های خاص، اطلاعات مورد نیاز جهت تصمیم ­گیری را در تمام سطوح مدیریت ارائه نماید (گل محمدی، ۱۳۷۹).
ویژگی­های دیگری که می توان برای یک سیستم بودجه ­ریزی مطرح کرد عبارتست از ساختار بودجه باید به گونه ­ای باشد که همرا با شفافیت اطلاعات, مصالح اجتماعی را تامین کند (بشیری نژاد،۱۳۸۱).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۱۳- عوامل عمده ناکام کننده سیستم بودجه ­ریزی
این عوامل، عمدتاً به مدیران مربوط می­ شود، که عبارتند از :
۱- ناتوانی مدیریت در درک سیستم سازمانی­اش، یعنی این که مدیران در تلاشند مؤلفه ­هایی را کنترل کنند که عوامل فرعی یا جعلی هستند.
۲- فقدان حمایت مدیران از سیستم بودجه ­ریزی، به عبارت دیگر مدیریت حمایت یا مشارکت معنادار در فعالیت­ها ندارد.
۳- قصور در درک نقش حساس بودجه در فرایند مدیریت.
۴- تعهد بیش از حد و چسبندگی به فرایند بودجه و یا جایگزین نمودن قضاوت مدیریت به جای بودجه.
۵- درک نادرست از شرایط سازمانی و عوامل خارج از سازمان.
۶- سیستم باید قادر باشد مشارکت مدیران واحدها را برای تهیه بودجه فراهم نماید.
اگر مدیریت بالغ باشد و اگر فرایند برنامه­ ریزی، بودجه ­ریزی به خوبی اجرا شود، تصمیم ­گیری برای اهداف بودجه سالانه اگر چه مشکل است اما یک تصادم پیچیده و عمده و یا یک امر ناممکن نیست. ولی چنانچه این فرایند به خوبی اجرا نشود، بودجه ­ریزی یک تجربه نامیمون و دردآور خواهد شد و تعریف اهداف را پر دردسر و مشکل خواهد ساخت (محمدی، ۱۳۸۳).
۲-۱۴- روش­های تنظیم بودجه
بودجه دو طرف دارد : درآمد و هزینه. هر یک از این دو طرف باید با دقت بسیار و صحت هر چه بیشتر سنجیده شوند، زیرا برآورد ارقامی که پایه و اساس منطقی نداشته باشد نه تنها مفید نیست، بلکه می تواند زیانبار نیز باشد .
چون بودجه نوعی برنامه است و بودجه ­ریزی نیز نوعی برنامه­ ریزی، تا حد امکان باید این برنامه را استواری بخشید، از این­رو برای پیش‌بینی در درآمدها و برآورد هزینه‌ها روش­های مختلفی ابداع شده است که روز به روز از نظر علمی و فنی به اهمیت آنها افزوده می­ شود. تجزیه و تحلیل درآمدها مرحله­ ای اساسی در بودجه‌بندی است.
روش تهیه و تنظیم درآمد ( پیش بینی درآمد )، یعنی پیش ­بینی چگونگی و محل کسب درآمد سازمان است که به چهار روش ارائه می­ شود که عبارتند از:
۲-۱۴-۱- روش سال ما قبل آخر:
در این روش از بودجه سال مالی گذشته یعنی سالی که بلافاصله قبل از سال مالی جاری قرار دارد استفاده می­ شود، زیرا اجرای بودجه سال مالی جاری هنوز خاتمه نیافته است و برآورد درآمدها از آخرین بودجه­ای که اجرای آن خاتمه پذیرفته است گرفته می­ شود . برای پیش ­بینی درآمدهای سال آتی درآمدهای قطعی سال گذشته ملاک عمل قرار می­گیرد. این روش دارای مزایا و معایبی است. از محاسن این روش آن است که چون درآمدهای سال قبل قطعاً وصول شده است، بودجه، تعادل و استحکام خواهد یافت. عیب این روش نیز آن است که در این بین یک سال مالی فاصله دارد. علاوه برآن اوضاع و احوال اقتصادی هر روز تحت تاثیر پدیده ­های جدیدی است که با گذشته تفاوت دارد .
۲-۱۴-۲- روش حد متوسطه ها:
در این روش حد متوسطه افزایش یا کاهش هر یک از انواع درآمدها را در یک دوره قبلی ( سه تا پنج سال ) به دست آورده است. بر اساس آن درآمد سال آینده را پیش بینی می­ کنند .
۲-۱۴-۳- روش پیش ­بینی مستقیم:
در این روش کارشناسان با مطالعه و تجزیه و تحلیل گرایشهای اقتصادی، مبالغ وصول شده درآمد در سال­های قبل و سایر آمارها و اطلاعات، اثر عوامل گوناگون را بر هر یک از انواع درآمدها در مدت محدودی از زمان می سنجند و سپس با تکیه بر تخصص و تجارب خویش مبادرت به پیش ­بینی درآمد برای دوره آتی می­نمایند.
۲-۱۴-۴- روش سنجیده منظم:
این روش دارای فنون و فرمول­های خاص است و پیش‌بینی درآمد بر اساس تجزیه و تحلیل همبستگی و جمع آوری پرسشنامه‌های نمونه و غیره انجام می­ شود. در تجزیه و تحلیل همبستگی، ارتباط میان وصول مالیات‌ها و منایع مختلف درآمد در طی دوره یا دوره های معین اقتصادی مورد مطالعه قرار می­گیرد و سپس بر اساس آن و با توجه به پیش ­بینی وضع اقتصادی در دوره آتی میزان درآمدهای پیش‌بینی می­گردد.
۲-۱۵- انواع روش­های بودجه ­ریزی
از نظر تکنیک تهیه و تنظیم بودجه بر حسب هدفها و انتظاراتی که در طی دوران متمادی سپری کرده است سیر تحولی گوناگونی داشته است که به ترتیب تکامل بصورت ذیل می­باشد.
۲-۱۵-۱- بودجه ­ریزی خطی(سنتی یا متداول)^[۷]
بودجه متداول یا سنتی یعنی بودجه­ای که در آن اعتبارات هر سازمانی به تفکیک فصول و موارد هزینه مشخص می­گردد. در این روش بودجه ­ریزی، نوع و ماهیت هزینه­ها نشان داده می­ شود. ولی مشخص نمی­گردد که هر هزینه برای نیل به کدام هدف و یا برای اجرای کدام برنامه و یا فعالیت خاص انجام شده است .
یکی از علل اصلی استفاده گسترده از روش بودجه ­ریزی متداول، سالها قبل از به کار گیری سایر روش های بودجه ­ریزی، ارتباط نزدیک این روش با حسابداری و امکان اعمال کنترل بودجه مناسب در آن است، زیرا در طبقه ­بندی اعتبارات بر حسب فصول و مواد، برای هر یک از انواع مخارج جاری و سرمایه اعتباری معین تصویب می­ شود تا هزینه­ های مربوط به کالا و خدمات خریداری شده در سال اجرای بودجه در محدوده اعتبارات مصوب انجام شوند. بدیهی است هر اندازه اعتبارات مصوب به فصول و مواد هزینه بیشتری تقسیم شوند، به همان میزان ان
عطاف­پذیری در اجرای بودجه و اختیارات موسسات و سازمان­ها در مصرف اعتبارات کاهش خواهد یافت و بر عکس، تقسیم اعتبارات به فصول و مواد هزینه کمتر، موجب انعطاف­پذیری بیشتر در اجرای بودجه و وسیع­تر شدن اختیارات مسئولان اجرایی خواهد شد.
همانطورکه اشاره شد در بودجه متداول بر خلاف بودجه برنامه­ای و عملیاتی هدفها و وظایف چندان روشن نیست، هر چند که به طور غیر مستقیم نوع هزینه مشخص است (مثل حقوق و دستمزد). این طرز تهیه بودجه خطوط اساسی و روابط برنامه ها و هدفها را نشان نمی­دهد. آنچه در بودجه متداول اهمیت دارد، عبارت است از سازمان و مواد هزینه.
در بودجه متداول برآورد هزینه معمولاً بر مبنای هزینه­ های قطعی سال ما قبل آخر و نیمه اول سال جاری به عمل می ­آید و تغییرات حجم کار در پیش ­بینی هزینه دقیقاً مورد بررسی قرار نمی­گیرد. معذالک تصویب اعتبار در قالب موارد هزینه محدودیتی در خرج به وجود می ­آورد و از این­رو همان طور که اشاره شد هر قدر اعتبارات به موارد ریز بیشتری تقسیم شود قابلیت انعطاف بودجه کمتر می­ شود (فرزیب ،۱۳۸۰).
بودجه متداول یا سنتی یعنی بودجه­ای که در آن اعتبارات هر سازمانی به تفکیک فصول ومواد هزینه مشخص می­گردد. در این روش بودجه ­ریزی نوع وماهیت هزینه­ها نشان داده می­ شود ولی مشخص نمی­گردد که هر هزینه برای کدام هدف و منظور یا اجرای کدام برنامه یا فعالیت خاص انجام شده است، به تعبیر دیگر توجه عمده روی درون داد متمرکز است (فرج­وند، اسفندیار، ۱۳۸۰).
مراحل تهیه و تنظیم بودجه متداول: مراحل تهیه و تنظیم بودجه متداول را می­توان به شرح زیر بیان نمود:
۱- شناسایی کامل وضع موجود دستگاه اجرایی :
شناسایی کلیه اموال و دارایی­ های سازمان: شامل شناسایی کلیه اموال و دارایی­ های متعلق به سازمان در حال حاضر و استفاده کامل از تمام آنها و در غیر اینصورت علت عدم استفاده از آنهاست.
هزینه­ های دستگاه به تفکیک: هزینه­ های پرسنلی، اداری، سرمایه­ای، درصد هر یک از آنها به کل هزینه در سه سال متوالی، پرداختهای انتقالی و درصد آن به کل هزینه را شامل می­ شود.
اطلاعات مربوط به استخدام کارکنان: چون در غالب دستگاه­ها هزینه­ های پرسنلی رقم عمده­ای است لازم است اطلاعات کافی را موارد زیر تهیه شود:
تعداد کارکنان موجود، تقاضای دستگاه در سال قبل، علل نیاز به کارکنان اضافی، نوع استخدام از نظر تخصیص اعتبار مورد نیاز، بازنشستگان .
اطلاعات مربوط به درآمدهای سازمان: در تهیه بودجه دستگاه­ها نخست تنوع درآمدهای آنها را مورد رسیدگی قرار می­گیرد. در رسیدگی به این درآمدها باید این نکات مورد توجه و تجزیه و تحلیل قرار گیرد:
چه مقدار از درآمد به وسیله سازمان وصول می­ شود و چه راه ­هایی برای افزایش اینگونه درآمدها وجود دارد؟ در صورت امکان هزینه­ های اضافی مزبور با افزایش درآمد مقایسه گردد. همچنین لازم است بررسی گردد در آمدهای اختصاصی سازمان و علل افزایش یا کاهش آنها در سال بودجه نسبت به سال جاری چیست، و چه درآمدهای جدید را می توان پیش بینی نمود که قسمتی از هزینه­ های سازمان را جبران کند؟
۲- پیش ­بینی نیازها برای سال بودجه:
پس از شناسایی وضع کلی، باید نیازها را برای سال بودجه پیش ­بینی کرد. نقص عمده بودجه متداول این است که چون بر خلاف بودجه برنامه­ای و عملیاتی هدف مشخص و روشنی در آن وجود ندارد و بحث و تصمیم­گیریها بر اساس وضع موجود صورت می­گیرد در بررسی علت تغییرات به پاسخ­های ناقص و مبهم اکتفا می­ شود.­
۳- تبدیل نیازهای پیش ­بینی شده به ارزش پولی:
در این مرحله باید ارزش پولی آنچه از نیازهای مختلف پرسنلی و اداری و سایر موارد برآورد شده است با توجه به قوانین و مقررات ( مثل قوانین استخدامی و وضع حقوق و دستمزد)، امکانات جابه جا کردن و انتقال و نظایر آن برآورد گردد و در هر مورد به هر ماده یا جزء ماده و ریز ماده از هزینه­هایی که لازم باشد منظور شود. مجموع این هزینه­ها که به صورت مواد هزینه و فصل تجلی می کند بودجه سازمان را به صورت متداول نشان می دهد (فرزیب، ۱۳۸۰).
نارسایی­ها و مشکلات بودجه ­ریزی سنتی
بطورکلی بودجه ­ریزی و بویژه بودجه ­ریزی سنتی دارای نارساییها و مشکلات متعددی است که به برخی از آنها بطور اجمال در ذیل پرداخته خواهد شد:
بودجه، بیانگر راهبردهای سازمان نیست و عموماً به ارقام مالی برای یک دوره۱۲ماهه متکی است. عوامل اساسی ارزش­زایی سازمان، مانند سرمایه ­های فکری و نیروهای کارآمد سازمان، فرآیندهای سازمانی و عملیاتی و به طور کلی دارایی­ های نامشهود و نقش آنها در درآمدزایی شرکت مورد توجه قرار نمی­گیرد. گفتنی است این­­گونه عوامل امروزه در بسیاری از شرکت­ها ۵۰ تا ۹۰ درصد ارزش بازار شرکت­ها را تشکیل می­ دهند.
وظیفه عمده بودجه ­ریزی عبارت است از تعیین سقف و حد معینی برای رشد و کیفیت و حداقلی برای هزینه­ها، به عبارت دیگر بودجه ابزار کنترل اهداف و برنامه ­های عملیاتی و مالی از پیش تعیین شده است و به لحاظ مغایرت با شرایط متحول و پر رقابت کنونی است.
در شرایط و کشورهایی که نرخ تورم بالا است، ارقام بودجه به سرعت معنا و اعتبار خود را به عنوان ابزار سنجش از دست می­دهد. تغییرات سریع در برنامه­ ها و فعالیت­ها نیز تاثیر مشابهی بر کارآمدی بودجه می­ گذارد. در تهیه بودجه عموماً گرایش به بازی با ارقام و بودجه­سازی است به ترتیبی که نتایج فعالیت­ها و سطح عملکرد مورد انتظار پایین­تر ازحد قابل دستیابی برآو
رد گردد و منابع مورد نیاز بیش از حد معقول برآورد شود، لذا در بسیاری موارد پاداش­های بی­رویه براساس مقایسه نتایج واقعی و بودجه کاذب پرداخت می­گردد (فخاریان،۱۳۸۴) .
۲-۱۵-۲- بودجه ­ریزی متمرکز
در این نوع بودجه ­ریزی، بودجه به وسیله سطوح بالای مدیریت به صورت یکجا برای منابع سازمان در نظر گرفته می­ شود. از زمانی که این بودجه نتوانست اهداف سازمان را برآورده کند مدیران سعی کرده ­اند بیشتر از نوع دیگر بودجه استفاده کنند. اگرچه بودجه ­ریزی متمرکز می ­تواند دارای انعطاف­پذیری سطح بالا و کنترل برروی سازمان باشد ولی مدیران سازمان کمتر از آن استفاده می­ کنند. بودجه ­ریزی متمرکز به این منوال می­باشدکه به طور یکجا برای سازمان تخصیص داده می­ شود و مدیر سازمان آنرا به سطوح پایین­تر بین برنامه­ ها و خدمات تخصیص می­دهد.
 الف) محاسن بودجه ­ریزی متمرکز :