مهمترین هدف در جاسوسی، کسب اطلاعات و اسرار اطلاعاتی سازمان‌ها، به ویژه سازمان‌های دولتی است. اینترنت که بزرگ ترین غول اطلاعاتی قرن بیست و یک به شمار می رود، قابلیت سوء استفاده ازاطلاعات را بالا برده است. اینترنت به واسطه ارتباط دهی زنده و آنلاین و فراگیر می‌تواند فرصتی برای نفوذ جاسوسان در جهت کسب جدیدترین اطلاعات باشد.

اینترنت و مخابرات با وجود نکات مثبت، جنبه‌های منفی زیادی نیز دارد ‌و برخلاف آنچه که گفته می شود: اینترنت عامل تبلور آزادی شخصی ‌و دموکراسی فرد در گروه است، در بسیاری از موارد انسان را به دام سازمان‌های جاسوسی می اندازد، لذا اصطلاح دهکده جهانی این بار ازطریق اینترنت به منصه ظهور رسیده و باعث شده تا از بسیاری از افراد در ملت‌های فقیر و دچار چالش‌های سیاسی، ناخواسته به وطنشان خیانت کنند.

لذا به تبع همین فقدان منبع در خصوص جنبه‌های جرم‌شناسانه فضای سایبر تاکنون جز اندک مقالات متن فارسی‌ای که به بررسی علمی جاسوسی سایبری پرداخته باشد، منتشر نشده است.

این در حالی است که در سال‌های اخیر مقالاتی با رویکرد بزه‌دیده‌شناسی سایبری در سایر کشورها نگاشته شده و حتی رساله‌هایی نیز در دوره های مختلف تحصیلی با محوریت این موضوع دفاع شده است. و این نوشتار به دنبال بررسی مقوله جاسوسی سایبری از حیث جرم شناختی و مبانی حقوق کیفری است که بتوان سیاست‌های تقنینی و اجرائی مناسبی را بر آن اساس نسبت به موضوع مذکور تعریف و تبیین نمود.

۱-۴- سوابق و پیشینه تحقیق

نمونه‌هائی از تحقیقاتی که راجع به جرائم اینترنتی صورت گرفته را به طور خلاصه بیان می‌نمائیم: اولین تحقیقاتی که پیرامون جرائم کامپیوتری صورت گرفت در آمریکا بود که در این تحقیقات به قضیه کلاهبرداری از طریق سوء استفاده از ۵۶ هزار مورد بیمه به ارزش حدوداً ۳۰ میلیون دلار اشاره نمود. مورد دیگر می‌توان به قضیه “هراشتات” در آلمان که مربوط به معاملات ارزی خارجی به مبلغ ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار مارک از حساب ارزی بانک هراشتات خارج گردیده و همین امر باعث ورشکستگی این بانک و وارد شدن خسارت به مشتریان گردید.

پروفسور ارلیش زیبر استاد دانشگاه ورتسبورگ آلمان، در توصیف این فضای مجازی در آتاب “حقوق کیفری اطلاعات” بیان می‌دارند: «مهمترین قدرت تعیین کننده تغییرات حاصله از پیشرفت فن آوری اطلاعات گذر از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی (فراصنعتی) است.

طاهریان (۱۳۹۰) در تحقیقی تحت عنوان مقایسه جرم جاسوسی در محیط حقیقی و مجازی بیان داشت با تصویب قانون جرایم رایانه‌ای (۱۳۸۸)، مفاهیم ‌و جرایم تازه‌ای در حقوق کیفری ایران خلق شد که هریک نیازمند بررسی‌های دقیق وکارشناسانه می‌باشد. در این میان،جرم جاسوسی اگرچه یکی ازجرایم قدیمی ‌و کلاسیک حقوق جزابه شمار می‌رود، ولی ‌در پرتو پیشرفت‌های فناوری، نحوه ارتکاب آن دستخوش تغییراتی می‌شود که در قانون جرایم رایانه‌ای تحت عنوان جاسوسی رایانه‌ای، جرم انگاری شده است. جاسوسی سایبری، واقعیتی سیاسی- اجتماعی و فنی- حقوقی است که شناخت آن و یافتن جایگاهش در نظام حقوقی داخلی و بین‌المللی، وابسته به انجام مطالعات میان رشته‌ای است. علاوه بر جرم انگاری، رویارویی با اعمال جاسوسی سایبری، نیازمند پیشگیری و اتخاذ تدابیر شکلی افتراقی وخاص است.

عمیدی (۱۳۸۷) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان مطالعه تطبیقی جرایم رایانه‌ای از دیدگاه فقه و حقوق کیفری ایران به بررسی غلبه رایانه و به تبع آن اینترنت بر زندگی روزانه انسان‌ها پرداخته است. هدف پژوهش آشنا نمودن جامعه ایرانی با مفاهیم حقوقی و علی‌الخصوص فقهی در خصوص جرایم رایانه‌ای و اینترنتی، خط بطلان کشیدن به نظریه و فرضیات کسانی است که برای این قبیل جرایم جایگاه فقهی و شرعی قائل نیستند. حاصل تلاش این است که اگر برخی از جرایم رایانه‌ای رخ دهد، از نظر فقهی با توجه به مبانی شرعی به نظر می‌رشد که قابل مجازات باشد و جهت اجراء شدن آن لازم است مواد قانونی خاص جرایم رایانه‌ای با الهام از شرع تصویب گردد. روش تحقیق کتابخانه‌ای است.

۱-۵- اهداف تحقیق

۱- بررسی جاسوسی در جرایم سایبری در حقوق ایران

۲- بررسی دشوار بودن کشف بزهکار در جرایم سایبری

۳- بررسی عدم توجه به بزه‌دیده در جرایم سایبری

۱-۶- سوالات تحقیق

سوال اصلی:

۱- آیا برخی مراکز نظامی ایران در برابر جرایم سایبری مورد استفاده در جرم جاسوسی آسیب پذیر هستند؟

سوالات فرعی:

۲- آیا جاسوسی در مقررات جرایم رایانه‌ای مفروض قانون‌گذار است یا خیر؟

۳- نظام حاکم بر کیفر ‌در مورد جاسوسی سایبری چگونه است؟

۱-۷- فرضیات تحقیق

فرضیه اصلی

۱- به نظر می‌رسد برخی مراکز نظامی ایران در برابر فناوری‌های نوین مورد استفاده درجرم جاسوسی آسیب پذیر هستند.

فرضیه‌های فرعی:

۲- به نظر می‌رسد جاسوسی در فضای سایبری در مقررات حقوق کیفری ماهوی هم مفروض قانون‌گذار است و هم دارای ضوابط است.

۳- به نظر می‌رسد نظام حاکم بر کیفر جاسوسی در فضای سایبری از مقررات خاصی تبعیت نموده و در صورت فقدان مقررات خاصی تابع مقررات عام است.

۱-۸- روش تحقیق

در این تحقیق از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است و با بررسی این موضوع در کتاب‌های حقوق جزا و جرمشناسی اساتید مختلف سعی در تبیین این موضوع شده است. در این تحقیق از اینترنت به دلیل کمبود منبع در این زمینه استفاده بیشتری شده است. همچنین گردآوری اطلاعات از طریق فیش‌های مطالعاتی و کسب نظر اساتید دانشگاهی خواهد بود.

۱-۹- ساماندهی تحقیق

ساختار تحقیق حاضر متشکل از چهار فصل می‌باشد در فصل کلیات مورد بحث و بررسی قرار گرفته فصل دوم به مفهوم، تعاریف، ویژگی‌ها و قابلیت جرایم سایبری اشاره شده است در فصل سوم به جاسوسی رایانه‌ای در حقوق ایران که شامل تعاریف و مفهوم شناسی جاسوسی رایانه‌ای و در گفتار دوم به عناصر متشکله جرم جاسوسی در فضای سایبری و در گفتار سوم به بررسی مواد مرتبط با جاسوسی در فضای سایبر و در گفتار چهارم به صلاحیت کیفری در جرایم جاسوسی رایانه‌ای و در فصل چهارم به نتیجه گیری و ارائه پشنهادات پرداخته‌ شده است.

فصل دوم:

مفهوم و تعاریف، ویژگی‌ها و قابلیت‌های جرایم سایبری

ورود به اسرار مردم از جمله اعمالی که مورد مذمت ادیان الهی و اخلاق عمومی جوامع بوده، که متأسفانه با گسترش عرصه فن آوری اطلاعات و ارتباطات^[۱]۱ آفت‌های این پدیده شگرف نیز از پیچیدگی‌های خود برخوردار است. مگر نه آن است که خواجه شیراز فرمود:

آنکسست اهل بشارت که اشارت داند

نکته ها هست بسی محرم اسرار کجاست

حافظ از باد خزان در چمن دهر مرنج