اولین و مهمترین گام در مبارزه با هوای نفس، این است که خودِ انسان بخواهد و این مسأله، درونی و قلبی باشد تا این که مبادا روزی خسته شود و از مبارزه دست بردارد.
چنانچه در روایتی است که کمیل بن زیاد به امام علی عرض کرد: «فما حَدُّ الاسْتِغْفارِ؟ قالَ : یا بنَ زِیادٍ ، التَّوبَهُ . قلتُ : بَسْ؟ قالَ: لا. قلتُ: فکیفَ؟ قالَ: إنَّ العَبدَ إذا أصابَ ذَنْبا یقولُ: أسْتَغفِرُ اللّهَ، بالتَّحْریکِ. قلتُ: و ما التَّحْریکُ؟ قالَ: الشَّفَتانِ و اللِّسانِ، یُریدُ أنْ یَتْبَعَ ذلکَ بالحقیقهِ. قلتُ: و ما الحقیقهُ؟ قالَ: تَصدیقٌ فی القلبِ، و إضْمارُ أنْ لا یَعودَ إلى الذَّنبِ الّذی استَغْفَرَ مِنهُ.»[۴۱۹]: حدّ استغفار چیست؟ فرمود: توبه، اى پسر زیاد! عرض کردم: فقط همین؟ فرمود: نه. عرض کردم: پس چه؟ فرمود: هرگاه بنده مرتکب گناهى مى شود باید با حرکت دادن بگوید: أستغفر اللّه (از خدا آمرزش مىطلبم). عرض کردم: حرکت دادن یعنى چه؟ فرمود: حرکت دادن لبها و زبان، به طورى که با آن حرکت لب و زبان، حقیقت استغفار را نیز اراده کند. عرض کردم: حقیقت [آن]چیست؟ فرمود: تصدیق در دل و عزمِ بر باز نگشتن به گناهى که از آن آمرزش خواسته است.
۴-۲-۱-۲-۲- نومید نشدن
از بزرگترینِ گناهان کبیره، نا امید شدن از رحمت الاهی است[۴۲۰] که شاید به این دلیل باشد که وقتی شخص از رحمت و غفران الاهی نومید شد شیطان به راحتی می تواند او را در مسیر هلاکت به پیش براند لذا اهمیت بحث روشن است و در آیات امید بخش فراوانی خودِ خداوند رئوف ما را از نا امید نشدن از رحمتش فرا خوانده است.
۱٫«قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ»[۴۲۱]: « بگو: «اى بندگان من- که بر خویشتن زیادهروى روا داشتهاید- از رحمت خدا نومید مشوید. در حقیقت، خدا همه گناهان را مىآمرزد، که او خود آمرزنده مهربان است.»
-
- «وَ لَسَوْفَ یُعْطیکَ رَبُّکَ فَتَرْضى»[۴۲۲]: « و بزودى پروردگارت تو را عطا خواهد داد، تا خرسند گردى.»
-
- « نَبِّئْ عِبادی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحیمُ»[۴۲۳]: « به بندگان من خبر ده که منم آمرزنده مهربان.»
همچنین در روایتی است که پیامبر فرمود: «لَو تَعلَمُونَ قَدْرَ رحمَهِ اللّه ِ تعالى لاَتَّکَلتُمْ علَیها»[۴۲۴]: اگر اندازه رحمت خداوند متعال را مىدانستید ، حتما به آن تکیه مىکردید .
و در روایت دیگری داریم که: «الإمامُ زینُ العابدینَ ـ لمّا قیلَ لَهُ: إنّ الحسنَ البصریَّ قالَ : لَیسَ العَجَبُ مِمَّن هَلَکَ کیفَ هَلَکَ و إنّما العَجَبُ مِمّن نَجا کیفَ نَجا ! ـ : أنا أقُولُ: لَیسَ العَجَبُ مِمَّن نَجا کیفَ نَجا ، و أمّا العَجَبُ مِمَّنْ هَلَکَ کَیفَ هَلَکَ مَع سَعَهِ رحمهِ اللّه؟!»[۴۲۵]: امام زین العابدین ـ آنگاه که به ایشان عرض شد : حسن بصرى مى گوید : از این که کسى هلاک شود جاى تعجّب نیست، بلکه از نجات یافته تعجّب است که چگونه نجات یافته است ـ فرمود: اما من مىگویم: از این که کسى نجات یافته تعجّب نیست، بلکه تعجّب از هلاک شده است که چگونه با وجود رحمت گسترده خداوند هلاک گشته است؟!
۴-۲-۱-۲-۳- انجام عبادات دینی مخصوصاً نماز و روزه
در میان اعمال عبادی، نماز و روزه اهمیت و نقش سازندهتری در روح و تکامل افراد دارند که در صورت سستی نورزیدن در ادای آنها و صحیح و به موقع انجام دادن آنها تا حد قابل توجهی در مقابله با نفس و وسوسههای آن می تواند کارساز باشد. که در قرآن نیز خدای متعال در توصیهای این گونه فرمود: «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ وَ إِنَّها لَکَبیرَهٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعینَ»[۴۲۶].
۴-۲-۱-۲-۴- به مشقت انداختن نفس
امام علی فرمود: «إنّ نَفسَکَ مَطِیَّتُکَ ؛ إن أجهَدتَها قَتَلتَها ، و إن رَفَقتَ بها أبقَیتَها»[۴۲۷]: همانا نفْسِ تو، مَرکب توست ؛ اگر آن را به مشقّت اندازى نابودش مىکنى و اگر با آن مدارا کنى زندهاش نگه مىدارى.
۴-۲-۱-۲-۵- دوری کردن از دنیا
امام علی فرمود: «سَبَبُ صلاحِ النَّفسِ العُزوفُ عنِ الدُّنیا»[۴۲۸]: سبب صلاح نفْس، دورى کردن از دنیاست.
۴-۲-۱-۲-۶- مبارزه مداوم با نفس
امام علی فرمود: «اِملِکوا أنفُسَکُم بدَوامِ جِهادِها»[۴۲۹]: از طریق جهادِ پیگیر با نفْسهایتان، بر آنها مسلّط شوید.
۴-۲-۱-۲-۷- قناعت
امام علی فرمود: «أعوَنُ شَیءٍ على صَلاحِ النَّفسِ القَناعَهُ»[۴۳۰]: کمک کنندهترین عامل در راه خودسازى، قناعت است.
و این یعنی اگر خواهان هر چیزی که نفست میخواهد باشی، این خودش سبب می شود که انسان به سمت دنیا برود و دنیا طلب شود و اگر شخصی این گونه شد نمیتواند خودسازی کند و نفسش را مهار کند.
ولذا در روایتی امام علی فرمود: «إذا رَغِبتَ فی صَلاحِ نَفسِکَ فعلَیکَ بالاقتِصادِ و القُنوعِ و التَّقلُّلِ»[۴۳۱]: اگر خواهان خودسازى هستى، باید صرفه جویى و قناعت و کم خواهى را پیشه کنى.
۴-۲-۱-۲-۸- تقوای الاهی
امام علی فرمود: «إنَّ تَقوَى اللّه ِ دَواءُ داءِ قُلوبِکُم … و طَهورُ دَنَسِ أنفُسِکُم»[۴۳۲]: تقواى الهى داروى درد دلهاى شماست … و پاک کننده آلودگى جانهایتان.
۴-۲-۱-۲-۹- توجه نکردن به خواسته های نفس اماره
امام علی فرمود: «أقبِلْ على نَفسِکَ بالإدبارِ عَنها»[۴۳۳]: با پشت کردن به نفس [امّاره ]خود به [نفس فاضله و ناطقه انسانىِ ]خویشتن روى کن.
۴-۲-۱-۲-۱۰- دوری کردن از دنیا پرستان
امام علی فرمود: «یَنبَغی لمَن أرادَ صَلاحَ نفسِهِ و إحرازَ دِینِهِ أن یَجتَنِبَ مُخالَطَهَ أبناءِ الدُّنیا»[۴۳۴]: کسى که خواهان خودسازى و نگهدارى دین خود است، باید از آمیختن با دنیا پرستان دورى کند.
۴-۲-۱-۲-۱۱- توبه فوری
امام علی فرمود: «أرجَى النّاسِ صَلاحا مَن إذا وَقَفَ على مَساویهِ سارَعَ إلَى التَّحَوُّلِ عَنها»[۴۳۵]: امیدوارترین مردم به اصلاح نفْس کسى است که هرگاه بر بدىهاى خود آگاه شود، در برطرف ساختن آنها شتاب ورزد.
۴-۲-۱-۲-۱۲- دوری کردن از هوسها و لذات غافل کننده دنیا
امام علی فرمود: «دَواءُ النَّفسِ الصَّومُ عنِ الهَوى، و الحِمیَهُ عن لَذّاتِ الدُّنیا »[۴۳۶]: داروى نفْس، خویشتن دارى از هوس است و پرهیز کردن از لذّت هاى دنیا.
۴-۲-۱-۲-۱۳- استعانت از خداوند
امام سجاد فرمود: «اللّهُمّ صَلِّ على محمّدٍ و آلهِ و ادرَأْ عنّی بلُطفِکَ ، و اغذُنی بنِعمَتِکَ ، و أصلِحْنى بکَرَمِکَ ، و داوِنی بصُنعِکَ»[۴۳۷]: بار خدایا! بر محمّد و آل او درود فرست و به لطف خود [هر گونه پیشامد بدى را ]از من دور گردان و با نعمت خویش مرا تغذیه فرما و با بزرگواریت مرا اصلاح گردان و با احسانت درمانم فرما.
و در جای دیگر امام علی فرمود: «و اللّه ُ المُستَعانُ على نَفسی و أنفُسِکُم»[۴۳۸]: و از خداوند در برابر نفْس خودم و شما یارى مى طلبم.
۴-۲-۱-۲-۱۴- توسل به اهل بیت
امام علی فرمود: «ذِکرُنا أهلَ البَیتِ شِفاءٌ مِن الوَعکِ و الأسقامِ و وَسواسِ الرّیبِ»[۴۳۹]: یاد ما اهل بیت، شفابخش هر ناخوشى و بیمارى و وسوسه تردید آور است.
۴-۲-۱-۳- مقابله با گناهان
برای مقابله با گناهان تعدادی راهکار وجود دارد که به قرار زیر است:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۴-۲-۱-۳- ۱- اراده و خواست دورنی
که روایتش در بخش قبل در مبارزه با نفس آورده شد.
۴-۲-۱-۳- ۲- ترجیح انجام ندادنِ گناه
در روایتی رسول خدا فرمود: «سیأتی على الناس زمان یخیر الرجل بین العجز والفجور ، فمن أدرک ذلک الزمان فلیختر العجز على الفجور»[۴۴۰]: روزگاری خواهد آمد که مرد بین عجز (ناتوانی بر انجام گناه) و فجور مخیّر است (یعنی می تواند هر دو را انجام دهد) پس هر کس آن زمان را درک کرد عجز و ناتوانی (یعنی انجام ندادن گناه) را بر فجور برگزیند.
و در روایت دیگری امام علی فرمود: «لَو لَم یَتَوَعَّدِ اللّه ُ على معصِیَتِهِ لَکانَ یَجِبُ ألاّ یُعصى شُکراً لِنِعَمِهِ»[۴۴۱]: اگر خداوند بر نافرمانى از خود بیم [آتش] هم نمىداد، باز واجب بود که به پاس نعمتهایش نافرمانى نشود .
۴-۲-۱-۳-۳- توجه به عذاب های اخروی و یاد مرگ
امام علی فرمود: «عَجِبتُ لأقوامٍ یَحتَمُونَ الطَّعامَ مَخافَهَ الأذى کیفَ لا یَحتَمُونَ الذُّنوبَ مَخافهَ النّارِ»[۴۴۲]: در شگفتم از مردمى که از ترس اذیت شدن، از غذا پرهیز مىکنند چگونه از ترس آتش، از گناهان پرهیز نمىکنند؟!
۴-۲-۱-۳-۴- امر به معروف و نهی از منکر
که در روایات انجام این فریضه را سبب اصلاح امت و دوری از گناهان معرفی می کند؛
امام علی فرمود: «فَرَضَ اللّهُ … الأمرَ بِالمعروفِ مَصلَحَهً لِلعَوامِّ»: خداوند امر به معروف را براى اصلاح عمومِ مردم واجب فرمود.
۴-۲-۱-۳-۵- دوری کردن از دنیا و لذات گمراه کننده آن
چنانچه در راهکارهای مقابله با دنیا پرستی یاد مرگ و قیامت را آوردیم که سبب می شود انسان از لذات دنیا و نیز گناهان دوری کند.
۴-۲-۱-۴- مقابله با خشم و غضب
|
[دوشنبه 1400-09-29] [ 03:07:00 ق.ظ ]
|
