جدول ۲-۱- پیشینه خارجی پژوهش

نام و سال محقق

موضوع تحقیق

نتیجه تحقیق

قراچورلو و وجدانی کیا (۱۳۹۱)

تأثیر ریسک محیط بر ساختار سرمایه شرکت.

هرچقدر ریسک اقتصادی و ریسک مالی بیشتر باشد نسبت بدهی به دارایی‌ها کاهش خواهد یافت و این به دلیل افزایش نرخ بهره و کاهش قدرت وام‌گیری شرکت‌ها می‌باشد.

سیرانی، محمد و همکاران (۱۳۹۰)

بامطالعه تأثیر ریسک نقد شوندگی و سایر عوامل مؤثر بر بازده‌های مقطعی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به بررسی رابطه میان ریسک نقد شوندگی و عوامل مؤثر بر بازده شرکت‌های بورسی پرداختند.

ریسک بازار، اندازه شرکت و سهام شناور رابطه معناداری با بازده دارند، اما رابطه ارزش دفتری به ارزش بازار سهام و ریسک نقد شوندگی با بازده معنادار نیست. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهند رابطه ریسک سیستماتیک و ریسک نقد شوندگی معنادار است.

پریسایی (۱۳۸۱)

بررسی تأثیر ساختار سرمایه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بر بازده و ریسک.

روش‌های تأمین مالی بر بازده سهام شرکت‌ها تأثیر ندارد ولی ریسک شرکت‌ها متأثر از روش‌های تأمین مالی است.

شیرزاده (۱۳۸۱)

بررسی تأثیر ساختار سرمایه بر سودآوری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

رابطه معنی‌داری بین ساختار سرمایه و بازدهی حقوق صاحبان سهام وجود ندارد. همچنین در خصوص وجود رابطه معنی‌دار بین ساختار سرمایه و بازدهی حقوق صاحبان سهام در صنایع مختلف ‌به این نتیجه رسید که در صنایع کانی غیر فلزی و شیمیایی این رابطه وجود دارد ولی برای صنایع غذایی و صنایع وسایط نقلیه این رابطه وجود ندارد.

شیرزاده (۱۳۸۱)

بررسی تأثیر ساختار سرمایه بر سودآوری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

رابطه معنی‌داری بین ساختار سرمایه و بازدهی حقوق صاحبان سهام وجود ندارد. همچنین در خصوص وجود رابطه معنی‌دار بین ساختار سرمایه و بازدهی حقوق صاحبان سهام در صنایع مختلف ‌به این نتیجه رسید که در صنایع کانی غیر فلزی و شیمیایی این رابطه وجود دارد ولی برای صنایع غذایی و صنایع وسایط نقلیه این رابطه وجود ندارد.

جدول ۲-۲- پیشینه داخلی پژوهش

فصل سوم :

روش تحقیق

مقدمه

پژوهشگر پس از تعیین و تنظیم موضوع تحقیق باید در فکر انتخاب روش تحقیق باشد. مراد از انتخاب روش انجام تحقیق این است که مشخص کنیم چه روش تحقیقی برای بررسی موضوع موردنظر لازم است؛ باید به خاطر داشت، محقق به خوبی آگاهی دارد که آنچه یافته است تا حد زیادی بستگی به نوع کاوش او برای دست یافتن به آن دارد. انتخاب روش انجام تحقیق بستگی به هدف‌ها، ماهیت موضوع پژوهش و امکانات اجرایی آن دارد. ‌بنابرین‏، هنگامی می‏توان ‌در مورد روش بررسی و انجام یک تحقیق تصمیم گرفت که ماهیت موضوع پژوهش، هدف‌ها و نیز وسعت دامنه آن مشخص باشد. به عبارت دیگر، هدف از انتخاب روش تحقیق آن است که محقق مشخص نماید چه شیوه و روشی را اتخاذ نماید تا او هرچه دقیق‌تر، آسان‌تر، سریع‌تر و ارزان‌تر در دستیابی به پاسخ یا پاسخ‏هایی برای پرسش یا پرسش‌های تحقیق موردنظر کمک کند (دلاور،۱۳۸۰، ص ۸۲).

در فصل حاضر روش تحقیق استفاده شده توسط پژوهشگر تشریح می‌شود، ‌به این ترتیب که ابتدا فرضیات تحقیق ارائه می‏ گردد، سپس به تشریح و نحوه محاسبه متغیرهای مستقل و وابسته تحقیق پرداخته می‏ شود، آنگاه قلمرو زمانی و مکانی تحقیق، جامعه آماری، نمونه آماری و فنون جمع‌ آوری داده ها بیان می‏ شود، در ادامه مدل‌های رگرسیونی مورد نیاز جهت آزمون فرضیات تحقیق ارائه خواهد شد.

۳-۱- روش پژوهش:

با توجه به هدف این پژوهش که به دنبال آزمودن رابطه خطی معنی‌دار بین متغیرهای ذکر شده می‏ باشد، از روش تحلیل همبستگی از نوع تحلیل رگرسیون استفاده‏گردیده است.

تحقیقات همبستگی را می‏توان بر حسب هدف به سه دسته تقسیم کرد:

الف) مطالعه همبستگی دو متغیری

ب) تحلیل رگرسیون^[۷۱]

ج) تحلیل ماتریس همبستگی یا کوواریانس

در تحلیل رگرسیون هدف پیش‌بینی تغییرات یک یا چند متغیر وابسته با توجه به تغییرات متغیرهای مستقل است. چنان که هدف پیش‌بینی یک متغیر وابسته از چند متغیر مستقل باشد از مدل رگرسیون چندگانه^[۷۲] استفاده می‏ شود.

در تحلیل رگرسیون، به طور کلی، سه راهبرد تحلیلی اساسی برای انتخاب متغیرهای مستقل وجود دارد:

۱- راهبرد همزمان^[۷۳]،

۲- راهبرد گام به‏گام^[۷۴] و

۳- راهبرد سلسله مراتبی^[۷۵]

در این تحقیق برای آزمون فرضیه‌ها از روش همزمان استفاده شده است.

۳-۱-۱- مدل خطی رگرسیون:

اگر پژوهشگر بخواهد متغیر وابسته را با بهره گرفتن از یک یا چند متغیر مستقل پیش‌بینی کند، برای این منظور از یک مدل خطی^[۷۶] استفاده می ‏کند. این مدل به صورت معادله زیر نشان داده می‏ شود:

(۳-۱)

در این معادله عرض از مبدأ، ضریب رگرسیون و e خطای پیش‌بینی نامیده می‏ شود.

محاسبه مقادیر و b برای هر مجموعه از داده ها چنان انجام می‏ شود که حداقل شود. ‌بنابرین‏، پس از یافتن مقادیر و b مدل خطی به صورت معادله رگرسیون زیر در می ‏آید:

(۳-۲)

در این معادله مقدار پیش‌بینی شده است.

در معادله فوق با قرار دادن مقدار متغیرهای مستقل می‏توان مقدار متغیر وابسته را پیش‌بینی کرد.

• • 1. ابزارهای تحلیل رگرسیون:

1. 1. ضریب همبستگی ®: این عدد نشان دهنده میزان رابطه خطی بین دو متغیر x و y است، هر چه r به یک یا منهای یک نزدیک‌تر باشد رابطه خطی بهتری را نشان می‏ دهد و علامت ضریب همبستگی، همان علامت شیب خط رگرسیون و بیانگر جهت تغییرات است.

1. 1. ضریب تعیین (r²): معرف میزان تغییرپذیری (انحراف) در متغیر وابسته (y) است که به وسیله تغییرپذیری در متغیر مستقل (x)، توضیح داده می‏ شود.

1. 1. خطای معیار (Standard Error): میزان پراکندگی داده ها را حول رگرسیون برآوردی نشان می‏ دهد.

      • 1. آزمون‌های آماری:

1. آزمون خطی بودن (آزمون معنی‌دار بودن R²): این آزمون با بهره گرفتن از آماره آزمون F صورت می‏ گیرد. اگر F محاسبه شده در سطح معنی‌دار بیشتر از F جدول با ۲-k و n-k درجه آزادی به ترتیب برای صورت و مخرج باشد فرض خطی بودن رگرسیون رد می‏ شود. فرمول F به صورت زیر می‏ باشد:

(۳-۳)

1. آزمون معنی‌دار بودن ضرایب رگرسیون (b): نسبت ضریب موردنظر بر انحراف معیار مربوط به آن آماره‌ای به دست می‏ دهد که از توزیع t پیروی می ‏کند.

مقدار t از فرمول زیر محاسبه می‏ شود:

(۳-۴)

۲- ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی

به موجب ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی هرکس به وسیله صحنه سازی از قبیل پی کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و زراعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا درآیش زراعی، جنگل ها و مراتع ملی شده، کوهستان ها، باغ ها، قلمستان ها، منابع آب، چشمه سارها، انهار طبیعی و پارک های ملی، تأسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکت های وابسته به دولت یا شهرداری ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه، که برای مصارف عام المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذیحق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذی صلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هر گونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می شود. دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.

در تفسیر این ماده و ارتباط آن با بحث دعاوی زیست محیطی علیه دولت باید گفت که صدر ماده ناظر است به اعلام ممنوعیت اعمالی که موجبات تصرف غیرقانونی از محیط زیست را فراهم می آورد. البته مقصود آن بخشی است که مربوط به مواهب طبیعی از قبیل جنگل ها و نهرها و … می‌باشد. ‌بنابرین‏ بر اساس صدر ماده دست درازی به اجزای محیط زیست ممنوع شده است. خطاب حکم هم به همه اشخاص است. اعم از حقیقی و حقوقی در حقوق عمومی و خصوصی. چرا که در شروع ماده قانون گذار از کلمه هر کس استفاده ‌کرده‌است. این یک لفظ عام است. به نظر نگارنده، قانون گذار در این ماده پا را در حراست از محیط زیست نسبت به ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی فراتر گذاشته و حساسیت بیشتری به خرج داده است. چرا که در ماده ۶۸۸ صحبت از تخریب است و ممنوعیت آن، در حالی که در ماده ۶۹۰ یک قدم قبل از تخریب را مورد بحث قرار می‌دهد. یعنی نه تنها تخریب میراث مشترک بشریت را ممنوع می کند بلکه هر گونه تصرف غیر قانونی را به جهت تعارض با حق داشتن محیط زیست سالم به عنوان یک حق عمومی، ممنوع اعلام می‌کند. خواه متجاوز شخص حقیقی باشد، خواه شخص حقوقی. خواه دولتی و خواه غیر دولتی باشد. فلذا اگرچه مجازات در نظر گرفته شده در این مواد یعنی حبس، قابلیت اجرا بر اشخاص حقیقی را دارد، لیکن مبنایی بر ممنوعیت اعمال تخریبی به دست می‌دهد که می‌تواند به عنوان منبع حقوقی برای طرح دعوی زیست محیطی علیه دولت یا شرکت دولتی یا ارگان دولتی مورد استناد قرار گیرد. در این خصوص می بایست در نظر داشت که در حیطه حقوق داخلی مقصود از دعوی زیست محیطی علیه دولت، طرح دعوی علیه یک ارگان یا شرکت دولتی خطاکار است و نه دولت به معنای حاکمیت و نه به معنای قوه مجریه. علی رغم اینکه مشمول موارد اخیر نیز می‌گردد، هر چند به شکل نادر.

۳- ماده ۶۸۶ قانون مجازات اسلامی

به موجب این ماده هر کس درختان موضوع ماده یک قانون گسترش فضای سبز را عالماً عامداً و بر خلاف قانون مذکور قطع یا موجبات از بین رفتن آن ها را فراهم آورد علاوه بر جبران خسارت وارده حسب مورد به حبس تعزیری از ۶ ماه تا ۳ سال و یا جزای نقدی از ۳ میلیون تا هجده میلیون ریال محکوم خواهد شد.

همان طور که در صدر ماده قانون گذار از کلمه هر کس استفاده نموده است باید گفت این ممنوعیت شامل ارگان های دولتی نیز خواهد بود و در صورت تخلف، دستگاه متخلف علاوه بر لزوم جبران خسارت مشمول جریمه مقرر قانونی نیز خواهد بود. ماده یک قانون گسترش فضای سبز نیز بر ممنوعیت قطع بدون مجوز هر درختی که بن آن بیشتر از ۵۰ سانتی متر باشد اشعار دارد. ‌بنابرین‏ ماده ۶۸۶ قانون مجازات اسلامی ایران نیز می‌تواند به عنوان یکی از منابع مهم حقوقی مستند دعوی زیست محیطی علیه دولت قرار گیرد.

۴- ماده ۶۸۵ قانون مجازات اسلامی

به موجب ماده مذبور هر کس اصله ی نخل خرما را به هر ترتیب یا هر وسیله بدون مجوز قانونی از بین ببرد یا قطع نماید به ۳ تا ۶ ماه حبس از یک میلیون و پانصد هزار تا ۳ میلیون ریال جزای نقدی یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

۵- ماده ۶۸۰ قانون مجازات اسلامی

به موجب این ماده هر کس بر خلاف مقررات و بدون مجوز قانونی اقدام به شکار یا صید حیوانات و جانوران وحشی حفاظت شده نماید به حبس از سه ماه تا سه سال و یا جزای نقدی از یک و نیم میلیون ریال تا هجده میلیون ریال محکوم خواهد شد.

۶- ماده ۶۷۹ قانون مجازات اسلامی

هر کس به عمد و بدون ضرورت حیوان حلال گوشت متعلق به دیگری یا حیواناتی که شکار آن ها توسط دولت ممنوع اعلام شده است را بکشد یا مسموم یا تلف یا ناقص کند به حبس از نود و یک روز تا شش ماه یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.

همان طور که ملاحظه شد قانون گذار در قانون مجازات اسلامی به طور خاص نسبت به تخریب محیط زیست طبیعی و شکار غیرمجاز گونه های جانوری حفاظت شده به وضع قانون پرداخته و در کنار تصریح به لزوم جبران خسارت وارده مجازات جزای نقدی و حبس برای متخلف در نظر گرفته است. ‌بنابرین‏ اگرچه قانون مجازات اسلامی در خصوص فعالیت های مخرب دولتی در قانون مجازات صراحتاً و به طور اختصاصی به وضع قانون نپرداخته است لیکن با تمسک به عموم واژگان استفاده شده در غالب این مواد درباره توصیف فرد متخلف و موضوع حکم می توان گفت ممنوعیت های وارده در این قانون در خصوص تخریب محیط زیست و پیش گیری از آن صرفاً ناظر بر اشخاص حقیقی نیست. بلکه در نگاه کلان و پروژه های اقتصادی بیشتر اشخاص حقوقی دخیل هستند. فلذا منطقی تر این است که اشخاص حقوقی متخلف را چه از اشخاص حقوق خصوصی و چه از اشخاص حقوق عمومی و یا دولتی مشمول مقررات مذبور بدانیم. با این دیدگاه قانون مجازات اسلامی ایران را نیز می توان به عنوان یکی از منابع مورد استفاده برای استخراج مبانی و مستندات دعوی زیست محیطی علیه دولت به کار بست.

علاوه بر موارد مذکور مقنن در قوانین پراکنده دیگری نیز به طور خاص به مسئله حفاظت از محیط زیست پرداخته که می توان از آن قوانین به عنوان منابع تخصصی دعوی زیست محیطی علیه دولت یاد کرد که در بندهای آتی به بررسی اجمالی آن ها می پردازیم.

پ) قانون شکار و صید مصوب ۱۳۴۶ با اصلاحات ۱۳۷۵ و آیین نامه اجرایی آن

پروردگارشان دعایشان را اجابت فرمود که من کار هیچ کس را از شما، چه زن و چه مرد ناچیز نمی سازم.

۱۰- قرآن کریم در مواردی که اختیار برخی امور اجرایی را به مرد سپرده «معاشرت به معروف» را به عنوان یک اصل قانونی، نه یک توصیه اخلاقی صرف، لازم می‌داند:

عاشرو هن بالمعروف^[۳۰]. با زنان به نیکی رفتار کنید.

واژه «معروف» ۳۸ دفعه در قرآن ذکر شده که ۱۹ مورد آن توصیه به مردان در باب معاشرت و رفتار با زنان است.

علامه طباطبایی معروف را چنین تفسیر می‌کند:

معروف آن است که افراد جامعه انسانی آن را می شناسد، بدون آنکه نسبت به آن جاهل باشند یا آن را انکار نمایند. (طباطبایی،محمدحسین، ۱۳۹۳ ق)

و نیز فرموده است: «معروف آن است که انسان ها آن را با ذوق اجتماعی درک می‌کنند»

در تفسیر «المنار» این آیه چنین تفسیر شده است:

بر شما مؤمنان واجب است، با زنانتان نیکو رفتار کنید، یعنی مصاحبت و همنشینی با آنان به صورت شناخته شده در طبع زنان باشد و شرع، عرف و جوانمردی آن را زشت ندارند. ‌بنابرین‏ سختگیری در نفقه، آزار دادن با سخن و رفتار، ترشرویی و گرفتگی، با معاشرت نیکو، ناسازگار است. (رشید رضا،محمد، بی تا)

۱۱- قرآن کریم حضور اجتماعی و نظارت بر اعمال و رفتار جامعه انسانی (امر به معروف و نهی از منکر) را به عنوان یک حق و ولایت، به زنان و مردان سپرده است:

وَالمُؤمنُونَ و المُؤمناتُ بَعُضهُم اََولِیاءُ بَعضٍ یَامُرُونَ بِالمَعرُوفِ و یَنهَوَنَ عَنِ المُنکَر.^[۳۱]

مردان مؤمن و زنان مؤمن بر یکدیگر ولایت دارند، به نیکی فرمان می‌دهند و از ناشایست باز می دارند.

۱۲- قرآن کریم مشارکت زنان در مسائل سیاسی را در رده بالای حاکمیت، در قالب «بیعت» مورد تأیید و امضاء قرار داده است:

یا اَیُّها النَّبِیُّ اِذا جاءَ کَ المُؤمِناتُ یُبایِعَنکَ عَلَی ان لا یُشرِکنَ بِاللهِ شَیئاَ و لا یَسرِقنَ وَلا یَزنینَ وَلا یَقتُلنَ اَولادَهُنَّ وَلا یَاتینَ بُبهتان یَفتَرینَه بَینَ اَیدیهِنَّ وَلا یَعصینَکَ فی مَعروُفِ فَباِیعُهَّن و استَغفِرلَهُنَّ^[۳۲].

ای پیامبر، اگر زنان مؤمن نزد تو آمدند تا بیعت کنند، بدین شرط که هیچ کس را با خدا شریک نکنند و دزدی نکنند و فرزندان خود را نکشند و فرزندی را که از آن شوهرشان نیست به دروغ به او نسبت ندهند و در کارهای نیک نافرمانی تو نکنند، با آن ها بیعت کن و برایشان از خدا آمرزش بخواه.

قُل للمؤمنین یغضوا من ابصارهم و یحفظوا فروجهم ذلک ازکی لهم ان الله خیر بما یصعون و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن و یحفظن فروجهن^[۳۳].

به مردان مؤمن بگو که چشمان خویش را ببندند و شرمگاه خود را نگاه دارند. این برایشان پاکیزه تر است. زیرا خدا به کارهایی که می‌کنند آگاه است. و به زنان مؤمن بگو که چشمان خویش را ببندند و شرمگاه خود را نگاه دارند.

۱۴- قرآن زنده به گور کردن دختران و شوم دانستن آنان را سخت مذمت ‌کرده‌است:

وَ اَذَا اَلمووَدَهُ سُئِلَت بِاَی ذَنب قُتِلَت^[۳۴].

و چون از دختران زنده به گور شده پرسیده شود که به چه گناهی کشته شده است.

و اذا بشر احدهم بالأنثی ظل وجهه مسودا و هو کظیم، یتواری من القوم من سوء ما بشر به ایمسکه علی هون ام یدسه فی التراب الاساء ما یحکمون^[۳۵].

و چون به یکی از آن ها مژده دختر دهند سیه رو می شود و خشم خود فرو می‌خورد. از شرم این مژده از مردم پنهان می شود. آیا با خواری نگاهش دارد یا در خاک نهانش کند؟ آگاه باشید بد داوری می‌کنند.

۱۵- در تفکر قرآنی پدر و مادر بویژه مادران از تعظیم و تکریم خاص برخوردارند.

وَ وَصَّینا الاِنسانَ بِوالدَیِهِ اِحساناً حَمَلَتَهُ اُمُه کُرهاً و وَضعَتَهُ کُرها^[۳۶]

آدمی را به نیکی کردن با پدر و مادر خود سفارش کردیم. مادرش بار او را به دشواری برداشت و به دشواری بر زمین نهاد.

وَ وَصَّینا الاِنسانَ بِوالدَیِهِ حَمَلَتَهُ اُمُه وَهنّش عَلی وَهنٍ وَ فِصالُه فی عامَینِ^[۳۷].

آدمی را درباره پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش به او حامله شد و هر روز ناتوان تر می شود و پس از دو سال شیرش باز گرفت.

این پانزده اصل قرآنی نشانگر نگرش قرآن به زن است.

۲-۲-۲- زن در سخنان معصومان

در این قسمت به نقل پاره ای از گفته های معصومان (ع) بسنده می‌کنیم:

۱- زنان همتای مردان

رسول خدا (ص) فرمود: انما النساء شقایق الرجال (حنبل، احمد، ۱۴۰۴ ق)، زنان همتای مردانند.

این سخن با تعبیرهای دیگر نقل شده است مانند:

انما هن شقایق الرجال(بسیونی،سعید، ۱۴۱۰ ق)؛ ان النساء شقایق الرجاء (بسیونی،سعید، ۱۴۱۰ ق).

در کتب لغت نیز چنین آمده است:

النساء شقایق الرجال یعنی مثل و مانند آن ها در خلق و خوی و طبیعت. به طوری که گویا زنان از مردان جدا شده اند. (ابن منظور،محمدبن مکرم، بی تا)

ریشه این واژه شقیق است که به معنای برادر و پدری و مادری می‌باشد.

۲- بهشت زیر پای زنان

رسول خدا فرمود: ان الجنه تحت رجل المراء؛ بهشت زیر پای زنان است.

این مطلب با تعبیرهای مختلفی در منابع حدیثی نقل شده است. مانند:

الجنه تحت اقدام الامهات(ابن سعد،الطبقات الکبری، ۱۳۷۷ ق) بهشت زیر پای مادران است.

الجنه تحت اقدام الامهات(متقی،علی بن حسام،۱۳۱۸ هـ.ق) زیربنای بهشت گام های مادران است.

الزم رجلها فان الجنه اقدامها(متقی،علی بن حسام،۱۳۱۸ هـ.ق) ملازم مادر باش که بهشت زیر پاهای اوست.

الزم رجلها فثم الجنه(متقی،علی بن حسام،۱۳۱۸ هـ.ق) پاهای مادر را بچسب که بهشت آنجا است.

الزمها عند رجلیها الجنه(متقی،علی بن حسام،۱۳۱۸ هـ.ق) ملازم او باش که بهشت پیش پای اوست.

فالزمها الجنه عند رجلیها (محمدی ری شهری،محمد، بی تا) ملازم او باش که بهشت نزد پاهای اوست.

۳- تکریم زنان

رسول خدا فرمود: خیارکم خیارکم لنسائه(ابن ماجه،سنن ابن ماجه، بی تا) بهترین شما آن است که با زنان بهترین باشد.

این گفته در منابع حدیثه شیعه و سنی از پیامبر نقل شده است^[۳۸]. در نقلی دیگر چنین آمده است:

ما اکرم النساء الاکریم و لا اهانهن الالثیم^[۳۹].

کریمان، زنان را گرامی می دارند و انسان های پست به آن ها اهانت روا می دارند.

۴- سفارش جبرائیل نسبت به زنان

رسول خدا فرمود: اوصانی جبرئیل بالمراه حتی ظننت لاینبغی طلاقها الا من فاحشه مبینه^[۴۰]

جبرائیل سفارش زنان را به من نموده، تا آنجا که گمان بردم رها ساختن زن روا نیست مگر آنکه مرتکب فحشایی آشکار شود.

۵- برگزیدگان زنان

رسول خدا (ص) فرمود: سووا بین اولادکم فی العطیه فلو کنت موثرا احدا لاثرت النساء علی الرجال. (حکیمی،محمدرضا، ۱۳۸۶)

در بخشش میان فرزندان به مساوات رفتار کنید اگر می خواستم یکی را بر دیگری ترجیح دهم، زنان را بر مردان ترجیح می دادم.

از این پنج فراز می توان جایگاه زن را در اندیشه و تفکر رهبر آسمانی اسلام، استباط کرد.

۲-۲-۳- همفکری و مشورت مرد با همسر

در اسلام مشاوره، به عنوان معیاری برای رشد شناخت و گسترش بینشگرایی، مورد تأکیدهای فراوانی قرار گرفته است.

قرآن می‌گوید: وَ شاوِرهُم فِی الاَمرِ…^[۴۱] با آنان در کار مشورت کن

در احادیث نیز اصل رایزنی گسترده مطرح گردیده است.

الگوی ویسینگ و وان ایدن^[۳۸]

ویسینگ و وان ایدن(۱۹۸۸) یک سازه ی بهزیستی کلی را مطرح کردند که به وسیله «احساس انسجام و پیوستگی» در زندگی، تعادل عاطفی و رضایت کلی از زندگی مشخص و اندازه گیری می شود. آن ها تأکید می‌کنند که بهزیستی روانی، سازه ای چند بعدی یا چند وجهی است و این حیطه‌ها را در برمی‌گیرد: عاطفه، شناخت، رفتار و روابط بین فردی.

• • عاطفه: در افراد بهزیست یا خوشبخت، احساس مثبت بر احساسات منفی غلبه دارد.

• • شناخت: این افراد رضایت از زندگی را تجربه می‌کنند به نظر آن ها زندگی قابل درک و قابل کنترل است.

• • رفتار: این افراد، چالش‌های زندگی را می‌پذیرند و به کار و فعالیت علاقه دارند.

• روابط بین فردی: این افراد به دیگران اعتماد می‌کنند و از تعامل اجتماعی نیز برخوردارند.

ویسینگ و وان ایدن، یک عامل بهزیستی روانی کلی را شناسایی کردند و آن را به صورت ترکیبی از کیفیت های ویژه از قبیل احساس انسجام، رضایت از زندگی، تعادل عاطفه و نگرش کلی نسبت به خوش بینی یا جهت گیری مثبت به زندگی توصیف کردند (ویسینگ و وان ایدن، ۱۹۸۸؛ به نقل از بهرامی، ۱۳۹۰).

نظریه ی ناهمخوانی

نظریه ناهمخوانی رضایت بیان می‌کند که افراد خودشان را با استانداردهای متنوع مقایسه می کنند که به سطح اشتیاق افراد، سطح ایده‌آل رضایت، اهداف، نیازها، موقعیت‌های قبلی و دیگر افراد وابسته است. طبق نظریه ی میکالوس^[۳۹](۱۹۸۵) مردم با مشاهده اطرافشان و مقایسه ی خود با دوستان و آشنایان و یادآوری گذشته، اهداف و استانداردهایی را انتخاب می‌کنند. قضاوت شادکامانه و رضایت بخش فرد به اختلاف بین موقعیت‌های اخیر و استانداردهای شخص بستگی دارد. ‌به این معنی که اگر فرد موقعیت اخیر را خوشحال کننده تصور کند و این خوشحالی با استانداردهای شخصی فرد در زمینه‌ی شادی و بهزیستی هماهنگ باشد، فرد احساس رضایت، بهزیستی و خوشحالی می‌کند. در حالی که نظریه های ابتدایی مقایسه ی اجتماعی ‌بر اساس این تفکر به وجود آمدند که یک فرد اگر در اطراف او بدترین چیزها وجود داشته باشد، خوشحال خواهد بود و برعکس اگر اطراف او خوشحال کننده باشد، ناشاد خواهد بود، نظریه های اخیر میزان شادی و ناشادی در افراد را ‌بر اساس نوع اطلاعات دریافتی آن ها از افراد مشخص می‌کنند. اگر اطلاعات رضایت‌بخش باشد فرد موقعیت را رضایت بخش می‌داند و اگر اطلاعات رضایت بخش نباشد، فرد موقعیت اجتماعی را تهدید کننده می‌بیند (میکالوس، ۱۹۸۵؛ به نقل از آریا پوران،۱۳۹۰). ‌بر اساس نظریه ی نس و ویلیامز، ارتباطات متراکم به ویژه در فیلم‌ها و برنامه های تلویزیونی همه ی انسان‌ها را به گروه‌های رقابتی تبدیل ‌کرده‌است. ‌بنابرین‏ ‌بر اساس نظریه آنان، در محیط‌های قدیم، شانس بهتری برای خوب بودن کاری وجود داشت، اما امروزه انسان‌ها در حال رقابت و مقایسه خود با فردی هستند که در دنیا جزء بهترین‌ها می‌باشد. از آنجا که افراد نمی توانند به زندگی خیالی که در تلویزیون می‌بینند برسند، در آن ها افسردگی افزایش و شادکامی کاهش می‌یابد (دینر، ایشی و لوکاس، ۲۰۰۰)

نظریه ی هدف غایی^[۴۰]

نظریه ی هدف غایی ‌در مورد بهزیستی ادعا می‌کند که به دست آوردن شادکامی به دستیابی به یک هدف یا مجموعه ای از نیازها بستگی دارد. ساختار و نوع هدف یک فرد در زندگی و رسیدن ‌به این هدف سطح رضایت از زندگی فرد را مشخص می‌کند (دینر، ۲۰۰۳). نظریه ی هدف غایی نشان می‌دهد که بعضی از عوامل ممکن است مانع بهزیستی باشند. این عوامل شامل فقدان هدف، آرزو و یا تعارضات ناهشیار بین اهداف می‌باشند. رویکردهای هدف غایی اشاره می‌کنند که یک شخص ممکن است به علت اهداف غیرواقعی یا مشکل در مهارت‌های رسیدن به هدف نتواند به اهداف غایی زندگی‌اش برسد. در نظریه های معروف به هدف نهایی، باور بر این است که شادکامی و خوشبختی ذهنی زمانی به دست می‌آید که افراد به اهداف مبتنی بر ارزش‌ها و نیازهای خود، جامه ی عمل بپوشانند (دینر، ۲۰۰۳).

افسردگی

در حدود ۲۵۰۰ سال اختلال افسردگی به عنوان یکی از رایج ترین بیماری های بشر بود، سازمان جهانی بهداشت افسردگی را در ردیف چهارم فهرست حادترین مشکلات بهداشت عمومی در سراسر جهان قرار داده است (اکیسکال، ۲۰۰۵). امروزه حدود ۴۵۰ میلیون نفر از مردم دنیا از یک بیماری روانی یا رفتاری رنج می‌برند و بیش از ۱۵۰ میلیون نفر از مردم دنیا در هر برهه از زمان از افسردگی رنج می‌برند. آمار شیوع افسردگی در بین مردان ۱۰ تا ۱۵ درصد و در بین زنان ۱۵ تا ۲۰ درصد گزارش شده است (اکیسکال، ۲۰۰۵).

نظریه های افسردگی

عوامل مختلفی در تبیین افسردگی مطرح شده و هر دیدگاه توضیح متفاوتی برای علت افسردگی بیان ‌کرده‌است. در اینجا به معرفی نظریه های مختلف ‌در مورد افسردگی می پردازیم.

مدل پرخاشگری درونی شده^[۴۱]

مدل فروید بر مفهومی از کارکرد ذهنی تکیه دارد که خود از مدل زیستی الگو گرفته است. در واقع، این نکته که عاطفه افسرده از بازتاب تکانه های پرخاشگرانه ای سرچشمه گرفته که به صورت دوسوگرایانه بر ضد یک موضوع عشق ^[۴۲]درونی شده،جهت گیری شده، توسط هوادار فروید، کارل آبراهام پایه ریزی شد و بعدا فروید آن را گسترش داد. آبراهام و فروید فرض کردند خشم درونی ^[۴۳]شده، به قصد تنبیه موضوع عشق است. به همین دلیل در تلاش برای جلوگیری از فقدان آسیب زا^[۴۴]، موضوع عشق که به تازگی درونی شده، هدف تکانه های غریزه مرگ قرار می‌گیرد. عنصر مرکزی در فعالیت روانی این تکانه ها، دوسوگرایی فرد افسرده نسبت به موضوع عشق (والد) است که به عنوان یک والد ناکام کننده ادراک می شود. ‌بنابرین‏ پرخاشگری جهت گیری شده به سمت موضوع عشق، به عنوان گناه بزرگی در نظر گرفته می شود. در نهایت، چنین دوسوگرایی بین گناه و خشم جابجا شده، می‌تواند به رفتار خودکشی منجر شود (اکیسکال، ۲۰۰۵).

فقدان عزت نفس و افسردگی:

ثانیاً ـ ‌در مورد شرطی که فایده و نفع عقلائی نداشته باشد، جهل مشروط له به فساد شرط موجب فسخ خواهد بود. در واقع شروط معامله هر چند جنبه فرعی داشته باشد باز هم در ایجاد رضای به آن مؤثر است و مشروط له هنگام بستن عقد به منافع حاصل از تعهد تبعی نیز توجه دارد. پس حال که وضع را بر خلاف پندار خود می بیند بایستی بتواند اگر به مفاد عقد راضی نیست، آن را بر هم بزند (همان منبع، ۳۳۴).

ثالثا ـ ‌در مورد جهل نسبت به شرطی که انجام آن غیر مقدور باشد. جهل ‌به این شرط ‌به این معنی است که بعد از عقد، مشروط له به فساد شرط یعنی مقدور نبودن انجام آن مطلع می شود و مقدور نبودن انجام شرط به معنی ممتنع بودن آن است که حکم این موضوع همان‌ طور که شرح کردیم در ماده ۲۴۰ قانون مدنی بیان شده، و آن حکم این است که در این صورت مشروط له حق فسخ خواهد داشت.

رابعا ـ جهل به شرطی که نامشروع باشد. اگر مشروط له به نامشروع بودن شرط حین العقد جاهل باشد، چون امری که قانونا ممنوع است در حکم امری است که قدرت بر انجام آن نباشد چنان که گفته اند: «ناممنوع شرعا کالممتنع عقلا» لذا بازگشت این شرط بخ شرط غیر مقدور است و مشروط له اگر جاهل به آن باشد، با توجه به ملاک ماده ۲۴۰ ق.م. می‌تواند عقد را فسخ نماید (محقق داماد، ۱۳۷۲: ۳۲۲).

دوم: شروطی که باطل و مبطل عقد است ـ این شروط نیز دو دسته اند:

۱ـ دسته اول شروط خلاف مقتضای عقد

هر عقد خصوصیت و آثاری دارد که آن را از سایر عقود ممتاز می‌کند. ولی این ویژگی ها و آثار از لحاظ اهمیت و بستگی به ذات عقد یکسان نیست. پاره ای از آن ها چنان با ماهیت عقد آمیخته است که بدون آن ها عقد جوهر و طبیعت حقوقی خود را از دست می‌دهد و در نظر عرف و قانون یا هیچ اثری ندارد یا عمل حقوقی دیگری با احکام و آثار خاص می شود. ‌به این دسته از آثار اصطلاحا مقتضای ذات عقد می‌گویند. به عبارتی مقتضای ذات هر عقد نتیجه و اثر مستقیم آن است یعنی نتیجه ای که طرفین به قصد حصول آن به انعقاد عقد مبادرت ورزیده اند و اثری که طبق قوانین آمره بر آن عقد مرتبت است.

مثلا مقتضای عقد بیع این است که به محض وقوع عقد، مشتری مالک مبیع و بایع مالک ثمن شود. حال اگر در بیع شرط شود که مبیع به ملکیت مشتری در نیاید، این شرط خلاف مقتضای عقد بیع است و علاوه بر اینکه شرط باطل است، موجب بطلان نیز می شود. زیرا تعارض میان قصد موجد شرط و قصد به وجود آوردنده بیع منجر به سقوط هر دو قصد و بالنتیجه موجب ابطال شرط و عقد می‌گردد.

بر عکس، برخی دیگر نه تنها به منظور تکمیل شرایط عقد و پیروی از اراده مشترک دو طرف است، بلکه هیچ مانعی هم ندارد که بر خلاف آن تراضی شود.

۲ـ دسته دوم شرایط مجهول که جهل به آن ها موجب جهل به عوضین می شود

صرف مجهول بودن شرط کافی برای بطلان عقد نیست بلکه عقد در صورتی باطل است که یکی از عوضین یا مورد معامله (در صورت معوض نبودن عقد) به علت مجهول بودن شرط مجهول گردد. مثلا اگر زمینی را به شرط داشتن مساحت لازم برای احداث چند میدان (مبهم) فوتبال بخرد یا در عقد شرط شود که ثمن هنگام شروع جنگ جهانی یا تغییر دولت تادیه گردد، عقد بیع به دلیل مجهول بودن موضوع آن باطل است.

ولی اگر شرط مجهول باشد بی آنکه موجب جهل به عوضین شود، عقد صحیح و فقط شرط باطل خواهد بود. مانند اینکه کسی خانه ای را به یکی میلیون ریال بفروشد و ثمن معامله را دریافت کند و طرفین شرط کنند که خریدار ۱۰۰ کیلو ماده خوراکی برای فروشنده بخرد یا به فروشنده تحویل دهد، چون نوع خوراکی معین نشده و مواد خوراکی هم متنوع و گوناگون است، لذا چنین شرطی مجهول و باطل است. علت بطلان شرط این است که شرط خود تعهد ضمنی است، که همانند عقد، متعهد و متعهد له و مورد تعهد دارد و با شرایط و رضای طرفین تحقق می‌یابد و از این نظر واجد خصوصیات عقود و معاملات است و باید شرایط صحت معاملان در آن وجود داشته باشد تا شرط صحیح تلقی شود و با مبهم بودن مورد تعهد، یکی از شرایط صحت این تعهد تبعی و جنبی موجود نیست و بالنتیجه شرط باطل است و چنین شرطی در حکم شرط غیر مقدور نامشروع است و به نظر می‌رسد همان‌ طور که بطلان شرط عیر مقدور و ممنوع با جهل مشروط له به فساد شرط، موجب خیار است، با بطلان شرط مجهول و جهل مشروط له به فساد چنین شرطی، حق خیار برای او ثابت باشد (همان منبع، ۳۲۳).

سایر شروط ضمن عقد که خارج از عناوین شروط فاسده ـ که شرح آن گذشت ـ باشد شروط صحیحه خواهد بود و احکام این شروط در مواد ۲۳۵ الی ۲۴۶ قانون مدنی بیان شده که برای اجتناب از تفصیل و اطناب، از شرح آن خودداری می شود. فقط به عنوان اشاره یادآوری می‌گردد که در شرط فعل، مشروط علیه اجبار به وفاء شرط می شود و اگر اجبار او مقدور نباشد ولی انجام فعل به وسیله شخص دیگری میسر باشد، حاکم به خرج مشروط علیه موجبات انجام شرط را فراهم می‌کند، ولی اگر اجبار مشروط علیه ممکن باشد و نیز فعل مشروط از جمله اعمالی باشد که به وسیله غیر آن میسر شود، مشروط له حق فسخ عقد را خواهد داشت، و نیز در صورتی که انجام شرط ممتنع باشد و این امتناع مستند به فعل مشروط له نباشد، نامبرده اختیار فسخ عقد را دارد.

لازم به تذکر است که مشروط له در شرط صفت و فعل حق اسقاط شرط را دارد، به خلاف شرط نتیجه که با انعقاد عقد تحقق می‌یابد و موردی برای اسقاط شرط وجود نخواهد داشت.

گفتار دوم: شروط ضمن عقد نکاح و جایگاه آن در حل تزاحم

هر چند نکاح از جمله عقود معینه به شمار می رود، ولی اهمیت و اعتبار ویژه و موقعیت ممتاز آن در میان سایر عقود بر کسی پوشیده نیست. چون بنیاد جامعه بر خانواده و بنیان خانوداه بر ازدواج استوار است، لذا قانون گزار توجه خاصی نسبت به آن مبذول داشته چنان که ‌در مورد شروط ضمن العقد با وصف بیان حکم کلی آن برای همه عقود، در باب نکاح اختصاصا، یا در پاره ای مواد درباره شرط ضمن عقد عمدا تکیه کرده و یا شرایط صحت عقد نکاح و وکالت در نکاح قائل بوده است، ولی تجدید بیان قانون‌گذار به معنی خروج نکاح از قواعد کلی، جز در مواردی که صراحتا حکم دیگری بیان شده است نیست و چون نکاح یکی از عقود است و احکام راجع به شرایط ضمن عقد درباره آن جاری است لذا شرایط ضمن عقد نکاح نیز واجد همان خصوصیاتی است که در احکام کلی آن مقرر است و تقسیم شرایط به فاسد و مفسد و صحیح در این عقد نیز صادق است.

الف ـ خصوصیات شرائط ضمن عقد نکاح

شرایط ضمن عقد نکاح باید:

اولا ـ غیر مقدور نباشد، اگر شرط غیر مقدور باشد باطل است ولی بطلان آن به صحت عقد لطمه ای نمی زند.