حتی اگر قیمت بازار اوراق بهادار کاملا منعکس کننده اطلاعات باشد باز هم این احتمال وجود دارد که افراد درون سازمانی بیش از افراد برون سازمانی ‌در مورد وضعیت کیفی شرکت اطلاعات بیشتری در اختیار داشته باشند و بتوانند به واسطه ی این مزیت اطلاعاتی برای کسب منافع بیشتر اقدام کنند. به عبارت دیگر، حضور افراد ناآگاه در بازار سرمایه این امکان را فراهم می‏ سازد تا سرمایه گذاران حرفه ای نرخ بازده بالاتری به دست آورند.

‌بنابرین‏ در صورت انتشار محرمانه و ناهمگون اطلاعات، واکنش‏های متفاوتی را از سوی سرمایه گذاران به واسطه وجود عدم تقارن اطلاعاتی در بازار سرمایه شاهد می‏باشیم که این امر تحلیل‏های نادرست و گمراه کننده ای را از وضعیت جاری بازار به همراه خواهد داشت. مطالب یاد شده می‏تواند بیانگر اهمیت موضوع عدم تقارن اطلاعاتی و تاثیر غیر قابل انکار آن بر روی تصمیم گیری‏های اقتصادی افراد باشد (قائمی و وطن پرست،۱۳۸۴).

۲-۵-۱ مفهوم عدم تقارن اطلاعاتی:

تصور اطلاعات کامل در اقتصاد ناممکن است. بدیهی است افراد مختلف چیزهای متفاوتی را می‏ دانند. این مسئله از خصوصیات بازار غیرمتمرکز می‏ باشد. عدم تقارن اطلاعاتی به وضعیتی اطلاق می‏ شود که در آن یکی از طرفین مبادله اطلاعات بیشتری را نسبت به طرف مقابل در اختیار داشته باشد. این امر به علل مختلف ازجمله وجود معاملات و اطلاعات محرمانه به وقوع می‏پیوندد. ویلیام اسکات در کتاب تئوری حسابداری مالی خود، عدم تقارن اطلاعاتی را مزیت اطلاعاتی برخی از طرف‏های معامله نسبت به سایرین در یک دادوستد بازرگانی تعریف می ‏کند(مام بیگی،۱۳۸۲).

۲-۵-۲ چگونگی شکل گیری نظریه عدم تقارن اطلاعاتی:

در دهه ۱۹۷۰ میلادی سه دانشمند به نام‏های مایکل اسپنس،جورج آکرلوف و جوزف استیلیتز در زمینه اقتصاد اطلاعات، نظریه ای را پایه گذاری کردند که به نظریه عدم تقارن اطلاعاتی موسوم شد. این افراد فوق موفق شدند به خاطر پژوهش‏هایی که در تجزیه و تحلیل بازارهای دارای اطلاعات نامتقارن انجام دادند جایزه نوبل اقتصادی سال ۲۰۰۱ را دریافت کنند. درآن زمان میان محافل مالی واقتصادی همواره سوال‏هایی به شرح زیر مطرح بود:

• • چرا کسانی که قصد خرید اتومبیل دست دوم را دارند ترجیح می ‏دهند به واسطه مراجعه کنند تا فروشنده؟

• • چرا مؤسسه‌‏ها با وجود اطلاع از مالیات بر سود سهام، بین سهام‌داران خود سود تقسیم می‏ کنند؟

• چرا نرخ بهره در کشورهای جهان سوم بیش از حد بالا است؟

برندگان جایزه نوبل پاسخ مشترکی برای سوالات مطرح شده ارائه کردند و با بهره گرفتن از فرضیه عدم تقارن اطلاعاتی پاسخ‏هایی به شرح زیر ارائه نمودند:

• • واسطه‏ها اطلاعات بیشتری نسبت به فروشندگان درباره کیفیت اتومبیل دارند.

• • مدیران شرکت بیش از سهام‌داران از وضعیت سودآوری شرکت مطلع هستند.

• وام گیرندگان بهتر از وام دهندگان درباره توانایی شان جهت بازپرداخت اقساط در آینده مطلع هستند.

مقاله سال ۱۹۷۰ آکرلوف با عنوان «بازار نابسامان»^[۹]، تحقیقی با اهمیت در ادبیات اقتصاد اطلاعات محسوب می‏ شود و توجه صاحب نظران حوزه های مختلف اقتصادی را به مسئله عدم تقارن اطلاعات و نیز تبعات آن جلب نمود. ایده وی ساده اما ژرف و فراگیر است و آثار متعدد و کاربرد گسترده دارد. در این مقاله آکرلوف اولین تحلیل رسمی از بازارهایی که با مشکل اطلاعاتی انتخاب نادرست مواجه هستند را معرفی می ‏کند. وی نوعی بازار کالا را معرفی می ‏کند که در آن، به اصطلاح رایج، فروشنده اطلاعات بیشتری از خریدار دارد.آکرلوف به کمک فرضیه علمی نشان داد که مشکل اطلاعاتی ممکن است موجب توقف کل بازار شود و یا به صورت انقباضی، بازار را به انتخاب نادرست محصولات کم کیفیت سوق دهد.

ریشه و پایه نظریه مذکور براین اصل استوار است که در یک معامله، چنانچه یکی از طرفین از شرایط واقعی کالاهای موردنظر آگاهی نداشته باشد، طرف دوم می‏تواند سود بیشتری حاصل نماید. در چنین شرایطی، گونه ای از نبود اطمینان و عدم قطعیت بر فضای معامله حاکم خواهد بود که در نهایت به تضعیف جریان بازار یا به عبارت دیگر شکست بازار می‏انجامد(پولادی،۱۳۸۷).

ولتون^[۱۰] (۲۰۰۵) در توصیف این شرایط بیان می‏دارد که نقص یا نابرابری اطلاعاتی مدنظر آکرلوف، به «انتخابی نادرست» منتهی می‏ شود که خود از کارایی اجتماعی بازار می‏کاهد. در چنین بازارهایی، خریدار واقعا حق انتخاب ندارد.آنچه وی انجام می‏ دهد، کاری جز ریسک کردن نیست؛ که می‏تواند به سودی سرشار و یا زیانی جبران ناپذیر منجر گردد. در این فضا، خریدار با نااطمینانی و نداشتن رغبت واقعی وارد معامله می‏ شود. این در حالی است که نااطمینانی مذکور بر سود نهایی فروشنده نیز بی تاثیر نخواهد بود. به بیان دیگر، خریدار به فروشنده ای که کالای خوبی عرضه می ‏کند نیز مشکوک می‏ شود، لذا فروشنده نمی‏تواند کالای خود را با قیمت واقعی موردنظر خود به فروش برساند. در این شرایط، وی نیز متضرر خواهد شد.

۲-۶ تاثیر عدم تقارن اطلاعاتی بر بازارهای مالی:

*«فناوری‌های نوین ارتباطی امروزه چنان سرعت و عمقی به تغییرات اجتماعی داده که حتی پابرجاترین عرصه حیات بشری یعنی فرهنگ را درنوردیده و ما را در میانه ی یک دگرگونی جدی فرهنگی قرار داده است.»این مقدمه متعلق به سرکار خانم سحر مزرعی جوشری است که مقاله ای از ایشان با “عنوان بررسی جامعه شناختی تقابل بین فرهنگ و فناوری نوین ارتباط” (تلفن همراه و اینترنت )در شماره ۲۴ کتاب ماه علوم اجتماعی (اسفند۸۸( به چاپ رسیده است. مطالعه اسنادی ایشان که به شیوه ای کیفی با گردآوری اطلاعات کتابخانه ای صورت گرفته در پی اثبات این قضیه بوده که به طور کلی در دنیای امروز ،فرهنگ و فناوری دو روی سکه هستند چرا که بدون داشتن فرهنگ و دانش کافی هرگز دست یافتن به فناوری و پیشرفت امکان پذیر نخواهد بود . وی پس از بررسی های اسنادی و کتابخانه ای خود و استناد به برخی نظرات منبعث از کارهای تجربی ‌به این نتیجه رسیده که فناوری‌های جدیدمی توانند بر فرهنگ جوامع تاثیر گذارند و حتی باعث تغییرات فرهنگی شوند اما اغلب چون فرهنگ جوامع ثابت بوده و به تدریج تغییر می‌کند پس می توان گفت که معمولا تکنولوژی های جدیدبا فرهنگ جامعه سازگار شده و حتی به عنوان پشتیبان الگوهای رفتاری آن جامعه استفاده می شود. وی با استناد به نظریه اشاعه نوآوری معتقد است که واکنش افراد مختلف در برابر یک تکنولوژی جدید متفاوت بوده و گاهی متضاد می‌باشد. نگرانی عمده ای که ایشان دامنگیر تمام جوامع اعم از فقیر وغنی در این خصوص می‌داند معضل بیسوادی (سواد رسانه ای ) نسل آینده است که بایستی پیرامون آن خصو صا در کشور ما تدابیری اندیشه کرد.

* دکتر سعید معید فر و آقای احمد کنجی از دانشگاه تهران در پژوهشی می‌دانی که با بهره گرفتن از تکنیک پرسشنامه انجام داده‌اند به “تحلیل کاربردهای تلفن همراه در بین دانش آموزان پسر ودختر مقطع دبیرستان” تهران در سال ۸۸ پرداخته‌اند .در این مطالعه محققین متغیرهای وابسته را بر اساس دو بعد نوع و میزان کاربرد تلفن همراه دسته بندی شدند. متغیرهای مستقل نیز مبتنی بر مدل «وبستر و واکشلاگ» در شش دسته که هر دسته خود مشتمل بر چند متغیر بود دسته بندی کرده‌اند. بر اساس نتایج این تحقیق، بیشتر پاسخگویان بیشتر از ۳ ساعت در هفته از تلفن همراه استفاده ‌می‌کنند و میانگین استفاده از تلفن همراه در میان آنان، ۹۹/۵ ساعت در هفته است. همچنین، به طور میانگین دانش ­آموزان در یک هفته، ۱۲۱ پیامک ارسال و ۱۲۹ پیامک دریافت می‌کنند. محتوای پیامک­های ارسالی به‌ترتیب فراوانی عبارتند از: ضرورت‌های روزمره، جک قومی، جک درسی، جک جنسی، تبریک مناسبت‌ها، جوک سیاسی، تسلیت مناسبت‌ها، تصاویر مبتذل. نتایج تحلیلی تحقیق نیز نشان می‌دهد در حالی­که محدودیت ارتباط جمعی تاثیری روی میزان و نوع کاربری تلفن همراه ندارد، در عوض، انگیزه کاربران تاثیر معناداری روی کاربرد تلفن همراه دارد. همچنین، بین میزان زمان صرف‌شده برای مصاحبت با خانواده و میزان کاربری تلفن همراه همبستگی معنادار معکوسی وجود دارد.

*”تلفن همراه به عنوان فناوری ارتباط فردی” عنوان پژوهشی است می‌دانی که به صورت مطالعه موردی در ایران توسط دکتر سعید رضاعاملی و گروه تحقیقاتی اش باموضوع تلفن همراه ،هویت و زندگی روزمره در سال ۸۷ انجام داده‌اند می‌باشد. این پژوهش با دو گونه پرسشنامه که یکی در فضای واقعی و دیگری در فضای مجازی (به مدت پنج هفته در اختیار کاربران «هات میل و یاهو» قرار گرفته) با سئوالات بسته و باز در اختیار پاسخگویان قرار گرفته است . در پایان روش تحقیق ترکیبی کمی و کیفی این گروه و ضمن تحلیل‌های مستند بر لایه‌های مختلف فردیت در عرصه تحولات فناورانه و خصوصاً با آمدن تلفن همراه به زندگی روزمره انسان اشارات آماری جالبی شده است. در این پژوهش تلفن همراه به عنوان عامل مؤثری در تغییر نظام هنجاری بین فردی معرفی گشته به نوعی که توانسته محدودیتهای هنجاری را کاهش دهد. ایشان استفاده از زبان طنز و شوخی در ‌پیامک‌ها را نوعی تعامل بین قدرت و فرهنگ و فردیت در جامعه معرفی نموده اند که در مواردی منعکس کننده جدی ترین پیام‌های اجتماعی بوده و در بسیاری موارد اقتدار فرد بر دیگران یا تنش زدایی از روابط اجتماعی و نوعی تخلیه روحی محسوب شده است. این تحقیق نشان داده است که تلفن همراه تاثیر جدی در توسعه آزادی فردی داشته است. احساس متصل بودن به جهان تاثیر جدی بر توسعه آزادی در فرد و جامعه داردو این حس انتخاب گر بودن نقش جدی در ابراز شخصیتی دارد. لایه ارتباط دوستی که که در میان لایه‌های مربوط به فردگرایی اهمیت دارد در این پژوهش به صورت قابل توجهی نشان داده شده که به واسطه تلفن همراه توسعه یافته است. جهان دوفضایی شده ،توسعه انتخابها و تغییر در نظام ارزشی فرد نتیجه نهایی است که پژوهش مذکور بدانها رسیده و بر آن تأکید معنایی در قالب تحلیل‌های آماری شده است .(عاملی ۸۷:۱۶۶)

*”قدرت اجتماعی موبایل ” عنوان کتابی از دکتر سید کمال الدین موسوی می‌باشد که در نوع خود نگاهی جدید و مستند به تاثیر گذاری و تاثیر پذیری عرصه های مختلف زندگی اجتماعی از تکنولوژی ارتباطی موبایل می‌باشد .”نوع نگرش به موبایل ،میزان و نحوه استفاده از آن” عنوان پژوهشی تجربی است که ایشان در تابستان ۸۸ و در سطح شهر تهران با روش پیمایشی و استفاده از تکنیک پرسشنامه انجام داده و تفسیر و تحلیل داده های آن را در کتاب مذکور آورده است. این کار که در راستای بررسی الگوی کاربری موبایل و در جهت شناخت نوع نگرش به موبایل میزان و نحوه استفاده از آن و وجود رابطه احتمالی میان برخی عوامل جمعیت شناختی با کمیت و کیفیت استفاده از موبایل انجام گرفته به نتایج عمده زیر دست یافته است:

میزان استفاده از موبایل در مردان بیش از زنان بوده است.جوانان عمده ترین استفاده کنند گان موبایل هستندو در نوع نگرش به موبایل بین زنان و مردان تفاوت جدی ملاحظه نشده است. در خصوص نحوه استفاده از موبایل بین ‌گروه‌های مختلف تفاوت وجود دارد به نوعی که جوانان ،مجردها و غیرشاغلین «ارتباط با دوستان»را در اولویت استفاده قرار داده‌اند ولی متاهلین،بزرگسالان و کهنسالان «ارتباط با اعضای خانواده »را. استفاده از sms در مردان و زنان بیشتر در جهت ارسال جملات زیبا به دوستان و سپس احوالپرسی و خبرسلامت بوده است . در واقع کارکرد اصلی sms در جامعه مورد بررسی بیشتر یک کارکرد «اجتماعی – فرهنگی و روانی بوده تا یک کارکرد ابزاری .(موسوی :۸۸:ص۸۵)

۲-۳-۱ تحقیقات خارجی انجام شده

بوشمن و اسمیت (۲۰۰۱) در پژوهشی پیرامون کیفیت اطلاعات حسابداری ‌به این نتیجه رسیدند که اطلاعات حسابداری دارای کیفیت بالاتر به تصمیم گیرندگان کمک می‌کند تا مدیران خوب و بد و همچنین سرمایه گذاری های خوب و بد را از یکدیگر تشخیص دهند و همچنین این اطلاعات باعث کاهش هزینه های نمایندگی و سرمایه می‌گردد .

بیمن و ورکچیا (۱۹۹۶) در پژوهش خود پیرامون کیفیت گزارشگری مالی ‌به این موضوع دست یافتند که دقت اطلاعات مالی معیار مناسبی برای اندازه گیری کیفیت گزارشگری مالی می‌باشد .

راج گوپال و ون کاتاچلم (۲۰۰۵) در تحقیقی در ارتباط با کیفیت گزارشگری مالی نشان دادند که کیفیت گزارشگری مالی از لحاظ آماری با نوسانات بازده سهام دارای رابطه ی منفی می‌باشد .

چن (۲۰۰۵) نشان داد که حساسیت سرمایه گذاری در اقلام سرمایه ای در برابر سودهای شناسایی نشده ( سودهای آتی ) در شرایطی که شرکت دارای سود های باکیفیت بالا باشد بیشتر است .

فرانسیس و همکاران ( ۲۰۰۵ ) با بررسی نحوه ی قیمت گذاری کیفیت ارقام تعهدی نشان دادند که هرچه کیفیت ارقام تعهدی شرکت‌ها پایین تر باشد هزینه بدهی و سرمایه در آن شرکت‌ها بالاتر می رود .

هیلاری (۲۰۰۶) در بررسی ارتباط میان کیفیت حسابداری و سرمایه گذاری در سطح شرکت‌ها دریافت که کیفیت بالاتر در اطلاعات حسابداری کارایی سرمایه گذاری را با کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران تامین کنندگان خارجی سرمایه تقویت می کند .

بیتی (۲۰۰۷) در بررسی تاثیر دسترسی به اطلاعات محرمانه و نظارت بر نقش کیفیت اطلاعات حسابداری در اخذ تصمیم های اقتصادی دریافت که دستیابی به اطلاعات محرمانه و نظارت حساسیت نسبت به جریان های نقدی سرمایه گذاری را کاهش می‌دهد و اثر کیفیت حسابداری را در کارایی سرمایه گذاری می کاهد

وردی (۲۰۰۶ ) در بررسی کیفیت گزارشگری مالی و رابطه ی سرمایه گذاری دریافت که کیفیت گزارشگری مالی بالاتر با بیش سرمایه گذاری و کم سرمایه گذاری رابطه ی منفی دارد .

بیدل و هیلاری و وردی (۲۰۰۸) دریافتند که کیفیت گزارشگری در شرکتهایی که در حوزه های تجاری متمایل به بیش سرمایه گذاری ( کم سرمایه گذاری ) هستند با سرمایه گذاری رابطه ی منفی ( مثبت ) دارد به عبارت دیگر کیفیت گزارشگری بالاتر منجر به جلوگیری از بیش (کم ) سرمایه گذاری می شود .

۲-۳-۲ تحقیقات داخلی انجام شده

کردستانی و مجدی (۱۳۸۶) در تحقیقی به بررسی رابطه ی میان ویژگی های کیفی سود و هزینه سرمایه سهام عادی پرداختند و ‌به این نتیجه رسیدند که ویژگی های کیفی سود بر هزینه سرمایه سهام عادی تاثیرگذار است .

مدرس و حصار زاده (۱۳۸۷ ) در تحقیقی به بررسی رابطه ی میان کیفیت گزارشگری مالی و کارایی سرمایه گذاری پرداختند و ‌به این نتیجه دست یافتند که میان کیفیت گزارشگری مالی و کارایی سرمایه گذاری رابطه ی مثبت و معناداری وجود دارد و همچنین کیفیت گزارشگری مالی بالاتر باعث بهبود کارایی سرمایه گذاری می شود .

نیکومرام و بادآور نهندی (۱۳۸۸) در تحقیقی تحت عنوان (( تبیین و ارائه ی الگویی برای تعیین و ارزیابی عوامل مؤثر بر انتخاب کیفیت گزارشگری مالی در ایران )) ‌به این نتیجه رسیدند که میان کیفیت گزارشگری مالی با حاشیه سودآوری و کارایی مدیریت رابطه ی مثبت و با رقابت در بازار محصول ,محافظه کاری مدیریت ,اندازه,سرمایه بر بودن فعالیت , چرخه ی عملیاتی و پیچیدگی محیط فعالیت رابطه ی منفی وجود دارد .

فصل سوم : روش تحقیق

۳-۱ مقدمه

روش شناسی تحقیق در انجام تحقیق های علمی – پژوهشی از اهمیت خاصی برخوردار است . اینکه بدانیم تحقیق مورد نظر از چه نوعی است و بر مبنای مبانی مختلف طبقه بندی تحقیق ها در چه گروهی جای می‌گیرد از اهمیت ویژه ای برخوردار است . همچنین تعیین بررسی جامعه آماری و تعیین حجم نمونه از دیگر مواردی است که در پرتو روش شناسی تحقیق باید مورد بررسی قرار گیرد . تحقیق را به عنوان کوششی منظم جهت فراهم نمودن پاسخ یا پاسخ هایی به سوالات مورد نظر تعریف کرده‌اند هدف اصلی هر تحقیق حل یک مشکل یا ‌پاسخ‌گویی‌ به یک سوال و یا دستیابی به روابط بین متغیرها می‌باشد به بیان دیگر تحقیق عبارت است از مجموعه فعالیت‌هایی منطقی و منسجم و هدفمند که در پی دستیابی به یک یا ترکیبی از خواسته های زیر به صورت فردی یا گروهی صورت می‌گیرد ۱)ارضای یک حس کنجکاوی معرفتی (تحقیق بنیادی ) ۲)توصیف شرایط یا نگرش عده ای از افراد (تحقیق پیمایشی – همبستگی و …) ۳)جستجوی پاسخ وراه حل برای یک مسئله و مشکل واقعی (تحقیق کاربردی). همچنین روش تحقیق را نیز می توان مجموعه ای از قواعد و ابزارها همچنین راه حل های معتبر و نظام مند که برای بررسی واقعیت ها و کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات استفاده می شود تعریف کرد.

۳-۲ روش تحقیق

تحقیق های علمی بر اساس سه مبنای هدف – ماهیت و روش جمع‌ آوری اطلاعات طبقه بندی می‌شوند . اگر بخواهیم تحقیق حاضر را بر اساس هر یک از این سه مبنا طبقه بندی کنیم بدیهی است که این تحقیق از لحاظ مبنای هدف یک تحقیق کاربردی است زیرا نتایج حاصل از آن توسط تعداد زیادی از استفاده کنندگان از اطلاعات مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد . همچنین این تحقیق از لحاظ مبنای ماهیت یک تحقیق نیمه تجربی یا شبه آزمایشگاهی است زیرا در آن فضای شاهد (صورت‌های مالی قبل از انجام حسابرسی مستقل ) با فضای تجربه ( صورت‌های مالی بعد از انجام حسابرسی مستقل ) مورد مقایسه قرار می گیرند . از لحاظ مبنای جمع‌ آوری اطلاعات نیز تحقیق حاضر یک تحقیق کتابخانه ای است زیرا برای انجام آن از اسناد و مدارک مربوط به اعضای نمونه (صورت‌های مالی شرکت‌های منتخب ) استفاده شده است.

۳-۳ روش گردآوری اطلاعات

همان‌ طور که در قسمت قبلی ذکر شد تحقیق حاضر بر مبنای روش جمع‌ آوری اطلاعات یک تحقیق کتابخانه ای است . در نتیجه در این تحقیق به منظور گردآوری اطلاعات از اسناد و مدارک اعضای نمونه یعنی صورت‌های مالی اساسی و یادداشتهای توضیحی همراه و گزارش حسابرس مستقل مربوط به شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران استفاده شده است . صورت‌های مالی شرکت‌های منتخب از سایت سازمان بورس و اوراق بهادار تهران و وب سایت دیده بان ‌بازار و نرم افزار ره آورد نوین دریافت و سپس در اجرای تحقیق حاضر از آن استفاده می شود .

۳-۴ قلمرو تحقیق

قلمرو موضوعی تحقیق : بررسی اختلاف میان کیفیت اطلاعات حسابداری قبل و بعد از انجام حسابرسی مستقل .

قلمرو مکانی تحقیق : شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران .

قلمرو زمانی تحقیق : بازه زمانی سال ۱۳۸۵ الی ۱۳۹۰ .

۳-۵ متغیر تحقیق و مدل اندازه گیری آن

منظور از تحقیق حاضر این است که بدانیم آیا بین کیفیت اطلاعات حسابداری قبل و بعد از انجام حسابرسی مستقل تفاوتی وجود دارد یا خیر . در نتیجه تحقیق حاضر دارای یک متغیر تحت عنوان کیفیت اطلاعات حسابداری می‌باشد که قبل و بعد از انجام حسابرسی مستقل با توجه به اطلاعات مندرج در صورت‌های مالی و با بهره گرفتن از فرمول زیر اندازه گیری می شود :

رابطه (۳-۱)

CFO _{i , t} = α_۰ + β_۱CFO _{i , t}+ β_۲ Δ AR_i,t + β_۳ Δ INV_i,t + β_۴ Δ AP_i,t + β_۵

+ β_۶OTHER _{i , t} + ε _i , _t+1

OTHER = OP – (CFO + ΔAR +ΔINV + ΔAP + DEPR)

در این روابط :

رابینز در کتاب مدیریت خود،فرهنگ سازمانی را اینگونه تعریف نموده است: فرهنگ سازمانی شیوه انجام گرفتن امور را در سازمان برای کارکنان مشخص می‌کند،ادراکی یکسان از سازمان است که در همه اعضاء سازمان مشاهده می‌گردد و بیانگر مشخصات مشترک و ثابتی است که سازمان را از سایر سازمان‌ها متمایز می‌کند،به عبارت دیگر فرهنگ سازمانی ،هویت اجتماعی هر سازمان را مشخص می‌کند.

دنیسون فرهنگ سازمانی را نیروی قدرتمندی می‌داند که نحوه عمل کردن و چگونگی عملیات ها را تعیین می‌کند.

استیفن پی رابینز در ویرایش نهم کتاب رفتار سازمانی خود ‌در مورد فرهنگ سازمانی می نویسد:” فرهنگ سازمانی به سیستمی از مصادیق و خصوصیات اساسی (نوآوری و ریسک پذیری،توجه به جزئیات ،توجه به نتایج ،توجه به افراد ،تیم مداری ،جاه طلبی و ثبات اطلاق می‌گردد که برای سازمان ارزش دارند و هر کدام از این خصوصیات بر روی طیفی از کم یا زیاد قرار می گیرند.اگر سازمان از منظر این هفت خصوصیت بررسی شود تصویر کاملی از احساسات و ادراکات مشترک که اعضاء ‌در مورد سازمان دارند به دست می‌آید.

کریس و آرجریس فرهنگ سازمانی را نظامی زنده می‌خواند و آن را در قالب رفتاری که مردم در عمل از خود آشکار می‌سازند،راهی که واقعا بر پایه آن می اندیشند و احساس می‌کنند و شیوه ای که واقعا با هم رفتار می‌کنند،تعریف می‌کند.

با نگاهی به تمامی تعاریف مختلف فرهنگ سازمانی در دو دهه گذشته توسط دانشمندان و صاحب‌نظران علم مدیریت مطرح شده،وجوه مشترک تمام تعاریف بیان شده عبارتند از : الگوی رفتاری غالب- سیستمی یا نظام مند بودن آن-مجموعه ای از ارزش‌ها و باورها و اعتقادات-مشترک بودن و مورد حمایت واقع شدن این هنجارها و ارزش‌ها توسط اعضای سازمان –فرهنگ سازمانی موجب تمایز سازمان‌ها از یکدیگر می‌شوند.

فرهنگ سازمانی بر تمام جنبه‌های سازمان تاثیر می‌گذارد. مطالعات و تحقیقات نشان می‌دهد که فرهنگ بر تدوین اهداف ،استراتژی ،رفتار فردی،عملکرد سازمانی ،انگیزش و رضایت شغلی،خلاقیت و نوآوری ،نحوه تصمیم گیری و میزان مشارکت کارکنان در امور،میزان فداکاری و تعهد،سخت کوشی و مانند آن تاثیر می‌گذارند.همچنین مطالعات نشان می‌دهد که شرکت‌های موفق دارای فرهنگ سازمانی قوی و مؤثر بوده اند. به طور کلی در سازمان پدیده ای به دور از نقش و اثر سازمانی وجود ندارد و به ویژه فرهنگ مدیران بر تدوین اهداف ،تعیین استراتژی ها و طراحی سازمانی بسیار مؤثر است.(خردمند و فتاح ،۱۳۸۹)

فرهنگ سازمانی به دلیل ماهیت اثرگذاری قوی که می‌تواند بر رفتار و عملکرد اعضای سازمان داشته باشد، نقش مهمی در کنترل درونی رفتارهای کارکنان و پیشگیری از بروز فساد اداری دارد. فرهنگ سازمانی که پیوندی نزدیک با فرهنگ عمومی جامعه دارد، عامل مهمی در شکل دهی به رفتار سازمانی محسوب می شود و از نقش مهمی در پدیدآوردن دگرگونی در رفتارهای نامطلوب و ایجاد ثبات در رفتارهای موردنظر سازمان برخوردار است. فرهنگ سازمانی درقالب مجموعه ای از باورها و ارزش‌های مشترک که بر رفتار و اندیشه‌های اعضا و سازمان اثر می‌گذارد ،بررسی فرهنگ سازمانی به عنوان یک ابزار جمع‌ آوری اطلاعات عمل می‌کند و مدیران را قادر می‌سازد تا از این طریق ائلا بخش ها و یا ‌گروه‌های کاری را با یکدیگر مقایسه نمایند. ثانیاً مسائل مسادل را اولویت بندی کنند . ثالثا ادراکات و انتظارات کارکنان را شناسایی تا بدین وسیله بتوانند شکاف بین وضع موجود و مطلوب را بهبود بخشند ، فرهنگ سازمانی ،الگویی مشترک و نسبتا پایدار از ارزش ها،باورها و اعتقادات اساسی در یک سازمان است ‌بنابرین‏ می توان گفت انجام هر گونه تغییر و تحول بنیادی در سازمان تنها از طریق شناخت فرهنگ آن سازمان امکان پذیر می‌باشد. هدف از تبیین فرهنگ سازمانی شناساندن آن به افراد سازمان و ایجاد راه کارهای مناسب برای حل مشکلات درون و برون سازمان می‌باشد ،فرهنگ در زبان فارسی معنای مختلفی دارد که مهترین آن ها ادب،تربیت،دانش،مجموعه اداب و رسوم ،علوم ،معارف و هنرهای یک جامعه است . از دیدگاه علمی تعاریف متعدد و متنوعی از فرهنگ ارائه گردیده که در بخش زیر برخی از این موارد مورد اشاره می‌باشد . (رحیم نیا،۱۳۹۱ ) و ( غلامی ،۱۳۹۰ ) و (راشدی،۱۳۹۱ )

اهمیت فرهنگ سازمانی :

هوردن اشتاین و برک ‌در مورد اهمیت فرهنگ سازمانی بیان می دارند بالندگی سازمان به عنوان یک فرایند برنامه ریزی شده،با دگرگونی فرهنگ سازمانی برابر می‌باشد،در واقع هر گونه دگرگونی در سازمان بدون توجه به فرهنگ سازمانی ،مؤثر واقع نمی شود.

انواع مدل های فرهنگ سازمانی:

۱) مدل رابینز:

رابینز (۱۳۸۴) مدل فرهنگ سازمانی خود را در ده مؤلفه‌ بیان نموده اند:

۱-خلاقیت: میزان مسئولیت،آزادی و استقلالی که افراد در درون یک فرهنگ دارا هستند. نوآوری در برگیرنده هر کار و اقدامی است که سازمان را در یک حوزه راهبردی جدید قرار می‌دهد. نوآوری می‌تواند شامل توسعه و ایجاد محصول یا خدمت جدید،فناوری جدید یا تغییر در مسیر و جهت راهبردی سازمان باشد.

۲-حمایت مدیریت: مدیران تا چه حدی با زیر دستان ارتباط برقرار کرده و از آن ها حمایت می‌کنند. یکی از ابعاد حمایت مدیریت کمک به زیر دستان است که گاهی از زندگی سازمانی فراتر رفته و به زندگی شخصی او باز می‌گردد.

۳-هویت سازمانی: عبارتند از تا چه حدی اعضای سازمان خود را با کل سازمان یکی دانسته و از ان کسب هویت می‌کنند.

۴-تحمل تعارض: عبارتند از میزانی که کارکنان تشویق می‌شوند که عینا تعارضات و انتقادات را بپذیرد.

۵-سبک رهبری: منظور از سبک رهبری این است تا چه حد ارتباطات سازمانی به سلسله مراتب رسمی فرماندهی سطح بالای سازمان مرتبط می شود.

۶-سیستم پاداش: یعنی تا چه میزانی پرداخت‌ها نظیر حقوق،ترفیعات و ارتقاء بر اسا معیار عملکرد کارکنان صورت می‌گیرد.

۷-سیستم کنترل: یعنی تا چه میزانی پرداخت‌ها نظیر حقوق،ترفیعات و ارتقاء بر اساس معیار عملکرد کارکنان صورت می‌گیرد.

۸-سیستم خطر پذیری: این عنصر میزان علاقه کارکنان در مواجه با فعالیت‌هایی را بررسی می‌کند که به فداکاری ،قبول مسئولیت و خطر نیاز دارد.

۹-انسجام: انسجام به معنی وجود همکاری ،توافق ، اتحاد و پیوستگی بین گروه ها و واحدها به منظور تحقق اهداف مشترک است .

۱۰-الگوی ارتباطی : این شاخص به بررسی نوع ارتباطات درون سازمانی می پردازد.

۲)مدل هافستد:

هافستد (۱۹۸۰) فرهنگ سازمانی را به پنج بعد تقسیم بندی ‌کرده‌است.

1. 1. فاصله قدرت: نشان می‌دهد که مردم یک جامعه تا چه حد حاضرند وجود نابرابری در توزیع قدرت در سازمان های خود را تحمل کنند.

1. 1. فردگرایی در مقابل جمع گرایی: نشان گر آن است که مردم یک جامعه تا چه حد خود و اقوام و خویشان و نزدیکان خود را به دیگران ترجیح می‌دهند.

1. 1. ابهام گریزی: به میزان نگرانی جامعه از ابهام و ناشناخته ها و میزان تمایل آن ها به ثبات و قابلیت پیش‌بینی رویدادها تلقی می شود.

مطابق مواد مذکور، هر گونه اقدامی از قبیل اکتشاف و بهره برداری یک جانبه از میادین مشترک که باعث مخاطره افتادن توافق نهایی طرفین شود، ممنوع و مغایر این مقررات است. در عین حال ماهیت و محتوای این ترتیبات موقت مبهم و غیر مشخص می‌باشد. اگرچه بر اساس مقررات مذکور، اصل، لزوم همکاری طرفین اختلاف است، ولی محتوا و حدود و ثغور این اصل و این الزام مبهم می‌باشد. مطابق ماده ۳۰۰ کنوانسیون مذاکرات مربوط به ترتیبات موقت بایستی با حسن نیت انجام شود به نحوی که سوء استفاده از حق نگردد. این تعهد به مذاکره با حسن نیت به عنوان یک اصل در حقوق بین الملل عمومی مورد قبول قرار گرفته است.^[۳۶۹]

یکی دیگر از مواد کنوانسیون مذکور که به نحو قیاسی می‌تواند قابل اعمال ‌در مورد میادین مشترک بین کشورها باشد، ماده ۱۴۲ است. این ماده ‌در مورد میادینی است که بین محدوده صلاحیت ملی کشورها و منطقه^[۳۷۰] (بستر دریا در ماورای فلات قاره) مشترک می‌باشد و مقرر می‌دارد که فعالیت های اکتشاف و بهره برداری چنین منابعی بایستی با توجه به منافع مشروع دولت‌ها صورت پذیرد و به منظور پیشگیری از نقض حقوق دول ساحلی لازم است سیستم اطلاع رسانی قبلی و مشاوره طراحی و تثبیت شود و چنانچه اکتشاف و استخراج منابع طبیعی در منطقه منجر به بهره برداری از منابع مذکور در محدوده صلاحیت دولت یا دول ساحلی گردد، کسب رضایت قبلی این دولت یا دولت‌ها ضرورت دارد.این ماده می‌تواند از یک سو مبنای موافقت نامه های توسعه مشترک میان دولت‌ها و مقام بین‌المللی اعماق شود و از سوی دیگر به عنوان مبنایی برای انعقاد چنین موافقت نامه هایی میان ‌دولت‌های‌ دارای اختلاف در محدوده فلات قاره به کار رود. ^[۳۷۱]

ماده۱۲۳ کنوانسیون ۱۹۸۲ نیز یکی دیگر از مبانی حقوقی برای بهره برداری از میادین مشترک نفت و گاز است که مقرر می‌دارد« دول ساحلی دریای بسته یا نیمه بسته در اعمال حقوق و انجام وظایف خود با یکدیگر همکاری نمایند.» این تعهد به همکاری در مفهوم کلی خود شامل بهره برداری از منابع مشترک نیز می شود. در واقع این ماده اساس و مبنای همکاری منطقه ای در زمینه حفاظت و مدیریت منابع طبیعی بوده و بسیاری از موافقت نامه توسعه مشترک در مناطقی که مصداق دریای بسته یا نیمه بسته می‌باشند، همانند خلیج فارس، دریای تی مور و دریای چین جنوبی کاملاً با این ماده مرتبط هستند^[۳۷۲]. این مقرره در واقع تجلی مقررات منشور ملل متحد ‌در مورد همکاری میان دولت‌ها است^[۳۷۳]. این اصل همکاری به مفهوم مذاکره با حسن نیت با دیدگاه نیل به توافق تفسیر می شود. محدوده و طول مدت این مذاکره به فراخور موضوع مذاکره متفاوت است. حتی اگر چنین مفهومی از ماده را نتوان استنباط کرد، می توان گفت که بر مبنای ماده ۱۲۳ هر گونه اقدام و توافقی از سوی یک یا چند دولت ساحلی که باعث از بین رفتن منافع یک یا چند دولت ساحلی، دریای بسته یا نیمه بسته شود، ممنوع است.^[۳۷۴]

‌بنابرین‏ می توان نتیجه گرفت که بر اساس کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها حاکمیت دولت ساحلی بر منابع طبیعی بستر و زیر بستر دریا در محدوده دریای سرزمینی و منطقه انحصاری اقتصادی و فلات قاره نیز به رسمیت شناخته شده است. اما این مقررات تا زمانی مفید و راهگشا است که موضوع تداخل ادعای حاکمیت بین کشورها در میان نباشد. در صورت وجود چنین ادعاهایی می بایست به قواعد تحدید خود مراجعه کرد.

در خصوص تحدید حدود فلات قاره و منطقه انحصاری اقتصادی به طور کلی دو دیدگاه وجود دارد؛ یک دیدگاه تابع قاعده ترسیم خط منصف یا متساوی الفاصله و توجه به شرایط و اوضاع و احوال خاص می‌باشد که در ماده ۶ کنوانسیون فلات قاره ۱۹۵۸ ژنو متجلی است. دیدگاه دوم که بازتاب آن در رأی دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه فلات قاره دریای شمال^[۳۷۵] بود و بیشتر متمایل به رویکرد انصاف بوده و قاعده خط منصف را تجلی حقوق بین الملل عرفی نمی داند و آنچنانکه در قضیه فلات قاره تونس و لیبی^[۳۷۶] نیز تأکید شده اعمال خط مذکور را تا جائی مفید می‌داند که ماحصل آن منصفانه باشد. ‌بنابرین‏ می توان گفت که رویکرد دیوان بین‌المللی دادگستری قاعده در تحدید حدود حصول نتایج منصفانه است. اگرچه این نتایج با توسل به راهکارهای چون ترسیم خط منصف محقق شود. البته در اعمال قاعده مذکور لازم است شرایط و اوضاع واحوال خاص چون سابقه ماهیگیری، شکل و مسیر سواحل، وجود جزایر و ادعاها و حقوق تاریخی و … مدنظر قرار گیرد.^[۳۷۷] ماده ۵۶ کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریا که در مقام بیان عرض فلات قاره (حداکثر ۳۵۰ مایل یا در جائیکه عمق بیشتر از۲۵۰۰ متر است، حداکثر ۱۰۰ مایل ) یکی از مبانی مهم برای تحدید حدود فلات قاره است و دیوان در قضیه فلات قاره مالت و لیبی معیار این ماده را بازتاب حقوق بین‌المللی عرفی می‌داند.^[۳۷۸]‌بنابرین‏ هر دولتی ‌بر اساس ماده مذکور و نیز حقوق بین الملل عرفی حسب مورد دارای ۲۰۰ مایل یا ۱۰۰ مایل یا ۳۵۰ مایل دریایی فلات قاره به عنوان حق ذاتی و ادامه طبیعی قلمرو خشکی خود می‌باشد و در صورت تلاقی فلات قاره بیش از یک کشور معیار مذکور از حیث اندازه گیری محدوده فلات قاره کشورها به عنوان یک اصل اولیه کار برد دارد و چنانچه کشورهای مجاور یا مقابل دچار تداخل ادعا و تعارض در حاکمیت فلات قاره خود شوند باید بر مبنای ماده ۸۳ و ۷۴که به آن اشاره شد عمل نمایند.اگرچه مقررات معاهدات عام فوق الذکراز وضوح کافی در زمینه تعیین قواعد حاکم بر بهره برداری از منابع مشترک نفت وگاز برخوردار نیست، ولی معاهدات دو جانبه منعقده میان ‌دولت‌های‌ متعدد در مناطق مختلف جهان گواه عملکرد دولت‌ها در این زمینه است.

مبحث دوم: بهره برداری از میادین مشترک نفت و گاز در معاهدات دو جانبه