۳٫ هر فرد شرکت کننده مبنایی برای تحلیل است

این ویژگی مختص طرح‌های مورد منفرد است. طرح‌های مورد منفرد اثرات آزمایشی را بر روی هر شرکت کننده بررسی می‌کنند، در حالی که طرح‌های گروهی اثرات آزمایشی را روی تک تک افراد بررسی
نمی‌کنند.

بعضی از درمان‌ها ممکن است برای بعضی از افراد اثربخش باشد، اما برای دیگران مفید نباشد. اگر شما میانگین نتایج را برای کل گروه بگیرید (مانند طرح‌های گروهی ) تفاوت‌های فردی در میزان اثربخش بودن درمان از بین می‌رود. برعکس اگر سطوح متغیر وابسته در هر شرکت کننده به صورت انفرادی مقایسه شود، تفوت‌های فردی قابل رؤیت می‌شوند. در این طرح‌ها می‌توان مشخص کرد که یک مداخله معین برای برخی از افراد مؤثر است، اما احتمالاً برای دیگران مؤثر نیست (فراهانی، عابدی، آقامحمدی و کاظمی،۱۳۹۲).

هنگامی که تعداد زیادی از مطالعات مورد منفرد داده های مربوط به شرکت کننده‌ انفرادی خود ارائه دهند، نیازی به جمع‌ آوری داده از تعداد زیادی شرکت کننده نیست. همچنین طرح‌های مورد منفرد می‌توانند برای یک گروه استفاده شوند (کوپر و همکاران،۲۰۰۷؛ به نقل از فراهانی، عابدی، آقامحمدی و کاظمی،۱۳۹۲). در این صورت ما در حقیقت گروه را به عنوان یک واحد منفرد درمان می کنید. در طول هر جلسه پژوهشگر می‌تواند میزان متغیر وابسته را برای هر فرد در گروه به دست آورد و جمع تراکمی آن‌ ها را روی نمودار نشان دهد. تغییرات در موقعیت آزمایشی می‌تواند برای همه‌ اعضای گروه اجرا شود.

شرایط لازم برای گرد آوری داده های پژوهش تک آزمودنی (مورد منفرد ):

۱٫ اثبات داده ها

برای اینکه مطمئن شویم داده ها به حالت ثبات در آمده اند چه تعداد نقاط داده کافی است ؟

ثبات داده ها یعنی اینکه تغییرات در میزان پاسخ‌ها در یک دامنه معین قرار بگیرد (بایلی و باستو،۱۹۸۱؛ کوپر، هرن و هوارد،۲۰۰۷؛ به نقل از فراهانی، عابدی، آقامحمدی و کاظمی،۱۳۹۲).

ثبات داده ها امکان پیش‌بینی میزان متغیر وابسته را در صورتی که موقعیت آزمایشی به مدت طولانی اجرا شده باشد، میسر می‌سازد. تعداد نقاط لازم برای احراز ثبات در یک موقعیت آزمایشی، تابع تغییرپذیری متغیر مورد نظر است. اگر داده های به دست آمده بسیار متغیر باشد، باید اطلاعات بیشتری جمع‌ آوری شود تا این اطمینان حاصل شود که میزان آن متغیر به درستی برآورده شده است. اما اگر داده ها تغییرپذیری کمی نشان دهد (تفاوت کم بین داده ها ) لزومی به جمع‌ آوری بیشتر داده ها در آن موقعیت آزمایشی برای به دست آوردن ثبات نیست (فراهانی، عابدی، آقامحمدی و کاظمی،۱۳۹۲).

۲٫ روند داده ها

روند و ثبات داده ها به هم مربوط هستند، چون نمی‌توان هم در داده ثبات داشت و هم داده ها روند خاصی (مثلاً نزولی یا صعودی ) طی کنند. گاهی روند داده ها در پایان موقعیت آزمایشی رخ می‌دهد. اگر یک موقعیت درمانی از هفته نهم آغاز شود و طی ۵ هفته بعدی رفتار کاهش یابد، آیا می‌توان این گونه استنباط کرد که درمان باعث کاهش رفتار شده است ؟ متأسفانه به علت روند نزولی داده های خط پایه نمی‌توان چنین نتیجه گیری کرد.

۳٫ تعیین اثر آزمایشی

در طرح‌های گروهی برای مقایسه داده های موقعیت‌های آزمایشی مختلف، از روش‌های آماری استفاده می‌شود و آزمون‌های آماری مشخص می‌کنند که آیا تفاوت معناداری بین دو موقعیت آزمایشی مختلف وجود دارد یا خیر. اما در طرح‌های مورد منفرد برای مقایسه داده های موقعیت‌های آزمایشی مختلف، داده ها روی نمودار ترسیم می‌شوند. در طرح‌های مورد منفرد تفاوت‌های ظاهری داده ها مد نظر قرار
می‌گیرند، ‌بنابرین‏ این تفاوت باید مشهود و قابل توجه باشد. اگر در طر‌های مورد منفرد تفاوت بین داده های خط پایه و موقعیت آزمایشی ملاک‌های زیر را داشته باشد، می‌توان اظهار داشت که تفاوت معنادار است: (بایلی و باستو،۱۹۸۱؛ کوپر، هرن و هوارد،۲۰۰۷؛ به نقل از فراهانی، عابدی، آقامحمدی و کاظمی،۱۳۹۲).

تغییر در میانگین نمرات (در جهت دلخواه ) بین موقعیت‌های مجاور

بین موقعیت‌ها همپوشی وجود نداشته باشد یا هم پوشی بین آن‌ ها بسیار کم باشد

تغییرپذیری کم در موقعیت درمان نسبت به کنترل مؤثر کمتر

۳-۲-۲٫ طرح‌های آزمایشی مورد منفرد در مقایسه با طرح‌های گروهی

یک مسئله اساسی در طرح‌های گروهی این است که از درمان تعدادی از شرکت کنندگان ممانعت می‌شود (گروه کنترل) ولی این مشکل در طرح‌های مورد منفرد وجود ندارد. در این طرح‌ها هر شرکت کننده ابتدا در موقعیت خط پایه (کنترل) قرار دارد، وسپس درمان دریافت می‌کند. بحث دیگر، مقایسه اثربخشی درمان با هر شرکت کننده است. در طرح‌های مورد منفرد، هیچگونه مقایسه ای بین خط پایه یک دانش آموز و دانش آموز دیگر در موقعیت درمان انجام نمی‌گیرد؛ بلکه هر شرکت کننده در دو موقعیت کنترل (خط پایه ) و آزمایش با خودش مقایسه می‌شود. این ویژگی تجزیه و تحلیل اثرات را برای هر شرکت کننده به وجود می آورد. در طرح‌های گروهی معمولاً شرکت کننده ها در دو گروه قرار می‌گیرند. عده ای درمان a و عده ای درمان b را دریافت می‌کنند. در این روش معلوم نیست که شرکت کننده خاصی که در گروه a بوده است در موقعیت b چگونه عمل می‌کند. ‌بنابرین‏ در طرح‌های گروهی تعیین اثربخشی درمان برای هر فرد به صورت انحصاری غیر ممکن است. در طرح‌های مورد منفرد این مسائل حل می‌شوند زیرا هر شرکت کننده همه‌ موقعیت‌های آزمایشی را تجربه می‌کند. برعکس طرح‌های گروهی برای هر شرکت کننده فقط یک نمره ارائه می‌کند (یا در موقعیت آزمایش یا کنترل ) در نتیجه آن نمره برای بیان رفتار آن فرد پایایی کافی ندارد. طرح‌های مورد منفرد با اندازه گیری مکرر یک متغیر در یک شرکت کننده‌ خاص قابلیت ثبات و پایایی نمرات را بالا می‌برد. قدرت تعمیم پذیری طرح‌های گروهی یکی از مزیت‌های این طرح‌ها نسبت به طرح‌های مورد منفرد است. ‌به این دلیل که تعداد شرکت کنندگان طرح‌های گروهی بیشتر است، اعتبار بیرونی بیشتری نسبت به طرح‌های مورد منفرد دارند. اگرچه در هر دو نوع طرح برای افزای اعتبار بیرونی تکرار پژوهش ضروری است. حتی در طرح گروهی که ۱۰ شرکت کننده دارد هم نیاز است تا آن پژوهش، با پژوهشگر دیگر و شرکت کننده های دیگر در سراسر کشور تکرار گردد (فراهانی، عابدی، آقامحمدی و کاظمی،۱۳۹۲).

۳-۳. جامعه پژوهش

جامعه آماری این پژوهش تمام بیماران وابسته به مواد مخدر مراجعه کننده به مرکز بازتوانی و ترک اعتیاد بودند که تحت درمان نگهدارنده بودند و در سال ۱۳۹۳ ‌به این مرکز مراجعه می‌کردند.

۳-۴. نمونه‌گیری

از میان روش‌های درمانی مختلفی که برای بهبود وضعیت روانشناختی میانسالان ارائه شده است، درمان روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت نتایج مفیدی را کسب ‌کرده‌است. نتایج تحقیقات مختلف حاکی از این است که درمان‌های روان‌تحلیلی، از نتایج درمانی پایدارتری نسبت به دیگر روش‌های درمانی برخوردارند. به عقیده بنیان گذاران روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت و همچنین محققانی که مفاهیم مرتبط با این نظریه درمانی را مورد آزمون قرار داده‌اند، این درمان به افراد مبتلا به علائم آسیب‌شناسی روانی، چرایی به وجود آمدن علائم‌شان را نشان می‌دهد و با ایجاد تغییرات ساختاری در شخصیت آن‌ ها، درمان را عملی می‌سازد و سلامت روان را برای فرد به ارمغان می‌آورد.ادبیات پژوهش حاکی از این است که خصوصیات روش روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت به گونه‌ای است که می‌تواند نحوه سازگاری افراد با مشکلاتی که فشار روانی زیادی به فرد وارد می‌آورند را بهبود بخشد و در کیفیت روابط صمیمی و اعتماد بین فردی افراد تداخلات مثبتی را ایجاد کند. ‌بنابرین‏ قابل پبش‌بینی است که درمان روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت باعث افزایش رضایت از زندگی و کاهش علائم بحران هویت میانسالی افراد گردد.

فصل سوم: روش پژوهش

طرح پژوهش

مطالعه حاضر از لحاظ هدف کاربردی می‌باشد. در پژوهش حاضر از روش شبه آزمایشی از نوع پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه کنترل برای بررسی اثربخشی روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت به شیوه گروهی بر کاهش علائم بحران هویت میانسالی و افزایش رضایت از زندگی میانسالان استفاده شد. در طرح‌های شبه آزمایشی از نوع پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه کنترل متغیر وابسته قبل و بعد از ارائه متغیر مستقل اندازه‌گیری می‌شود و مراحل زیر را شامل می‌شود:

۱٫ اجرای پیش آزمون

۲٫ قرار دادن آزمودنی‌ها در معرض متغیر مستقل

۳٫ اجرای پس‌آز‌مون و مقایسه نتایج حاصل با بهره گرفتن از آزمون آماری مناسب

‌بنابرین‏ دیاگرام آن به صورت زیر ترسیم می­ شود:

_۲T

X

_۱T

_۱G

گروه آزمایش

_۴T

_

_۳T

_۲G

گروه کنترل

^{منظور از ۱T و ۳T پیش آزمون، ۲T و ۴T پس آزمون و x روان‌درمانی پویشی کوتاه مدت به شیوه گروهی می‌باشد.}

شرکت کنندگان

کلیه مراجعین که در بهمن ماه سال ۱۳۹۳برای رفع مشکلات روانی به کلنیک روانشناختی ارین شهر مشهد مراجعه می‌کنند و در بازه سنی ۳۵ تا ۵۰ سالگی قرار دارند، جامعه تحقیق حاضر را تشکیل می‌دهند.

پژوهشگر نمونه‌ای به حجم ۱۶ نفر را با توجه به معیارهای شمول (شکایت از نشانگان آسیب‌شناسی روانی و بازه سنی ۳۵ تا ۵۰ سالگی) از بین افراد جامعه آماری انتخاب کرد. اعضای نمونه انتخابی به صورت جایگزینی تصادفی در دو گروه قرار گرفتند، بدین ترتیب در هر گروه تعداد ۸ نفر حضور داشتند. دلیل انتخاب این حجم برای هر گروه آن بود که اصولاً در گروه‌های هفتگی حدود ۸ تا ۱۲ عضو به همراه یک رهبر می‌تواند مناسب باشد (یالوم و لزسز، ۲۰۰۵).

ابزار تحقیق

در این پژوهش برای دستیابی به اطلاعات مورد نیاز از پرسشنامه‌‌‌های زیر استفاده ­شد:

۱- پرسشنامه بحران هویت میانسالی (ICQ): این پرسشنامه توسط رجایی، بیاضی و حبیبی‌پور (۱۳۸۷) تهیه و تدوین گردیده است. در این پرسشنامه ۵۰ سوالی بر اساس نظریه RCET تدوین گردیده است. بحران هویتی که مدنظر این پرسشنامه می‌باشد با ده نشانه که از علائم عدم اکتساب کامل هویت است قابل شناسایی خواهد بود. این نشانه ها عبارتند از بی‌هدفی، پوچی، نا امیدی، عدم اعتماد به نفس، بی ارزشی، نارضایتی از زندگی، اضطراب، غمگینی، پرخاشگری و عصبانیت. روایی این پرسشنامه توسط اساتید و متخصصان این زمینه مورد تأیید قرار گرفته است. برای محاسبه پایایی این پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد و نتایج حاصله بیانگر پایایی بالای این آزمون(ضریب آلفا = ۹۳۱/۰) بود (رجایی، بیاضی و حبیبی پور،۱۳۸۷).

۲- مقیاس رضایت از زندگی: این مقیاس توسط دینر و همکاران در سال ۱۹۸۵ برای اندازه گیری رضایت از زندگی در بعد شناختی بهزیستی ذهنی به کار گرفته شده است. مقیاس دارای ۵ ماده است و هر ماده هفت گزینه دارد که پاسخ‌دهندگان میزان رضایت خود را از یک (کاملاً مخالفم) تا هفت (کاملاً موافقم) نشان می‌دهند. میانگین یک به معنای عدم رضایت از زندگی و میانگین هفت به معنای رضایت کامل از زندگی است. اعتبار آزمون با روش دونیمه کردن ۸۷/۰ و با روش باز آزمایی ۸۲/۰ گزارش شده است. اعتبار قابل قبولی با بهره گیری از مقیاس‌های خودگزارشی و ملاک‌های خارجی مانند گزارش همسالان، مقیاس حافظه و درجه بندی‌های بالینی گزارش شده است (پووت و همکاران، ۱۹۹۱). در تحقیق بین فرهنگی ایشی (۲۰۰۰) در بین ۳۹ کشور مورد مطالعه، الفای کرانباخ از ۴۱/۰ تا ۹۴/۰ میانگین ۷۸/۰ و انحراف معیار ۰۹/۰ گزارش شد. آلفای کرانباخ مقیاس در حجم نمونه ۸۸۸ نفری و ۷۳۱ نفری به ترتیب ۸۲/۰ و ۸۶/۰ به دست آمده است. و همچنین در بررسی‌های چندگانه اعتبار افتراقی و اعتبار همگرایی بالایی بین این مقیاس با مقیاس عاطفه مثبت و منفی مشخص شد. اعتبار فرم ایرانی آزمون به کمک مقیاسه با آزمون عاطفه مثبت و منفی مورد ارزیابی قرار گرفت و همبستگی مثبت و معنی داری با مقیاص عاطفه مثبت و همبستگی منفی معنی داری با مقیاس عاطفه منفی مشخص شد (مظفری، ۱۳۸۲). غضنفری (۱۳۸۲) با اجرای روی ۱۴۷ دانشجو پسر و دختر ایرانی و ۱۲۱ دانشجوی پسر و ختر کانادایی آلفای کانباخ ۸۸/۰ را گزارش ‌کرده‌است. شیخی و ‌همکاران (۱۳۸۹) این مقیاس را بر روی ۴۰۰ دانشجو (۲۰۰ دختر، ۲۰۰ پسر) اجرا کردند نتایج نشان داد هماهنگی درونی مقیاس برابر با ۸۵/۰ و پایایی بازآزمایی آن برابر ۷۷/۰ می‌باشد همچنین نتایج تحلیل عاملی تائیدی و اکتشافی نشان داد که مقیاس رضایت از زندگی تک عاملی است.

روش اجرای تحقیق

در این پژوهش ابتدا از میان افرادی که به کلینیک‌ مشاوره روانشناختی ارین شهر مشهد مراجعه کرده‌بودند و بر اساس نتایج مقیاس بحران هویت میانسالی، به نشانه های آسیب‌شناسی روانی مرتبط با بحران هویت میانسالی مبتلا بودند، ۱۶ نفر با بهره گرفتن از روش نمونه گیری داوطلبانه به عنوان نمونه انتخاب شدند. این افراد به صورت کاملاً تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل گمارش شدند و آزمون رضایت از زندگی بر روی آن‌ ها اجرا ‌گردید. سپس گروه آزمایش تعداد ۱۲ جلسه روان‌درمانی پویشی کوتاه‌مدت به شیوه گروهی را دریافت کردند، اما به گروه کنترل مداخله خاصی ارائه نشد. پس از اتمام جلسات روان‌درمانی پویشی کوتاه‌مدت به شیوه گروهی، مقیاس‌های بحران هویت میانسالی و رضایت از زندگی مجددا بر روی آزمودنی‌های هر دو گروه اجرا شد. اطلاعات حاصل از پیش آزمون و پس آزمون بر روی دو گروه با بهره گرفتن از روش‌های آماری توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شدند.

روش تجزیه و تحلیل داده ها

جدول ۱-۲: تعاریف ارائه شده از سرمایه فکری ۲۸

جدول ۲-۲ : برخی طبقه بندی های ارائه شده سرمایه فکری ۳۰

جدول ۳-۲ : مقایسه ارزش گذاری سرمایه های فکری(رودو ولیرت) ۴۴

جدول ۱-۴ : شاخص های توصیف کننده متغیرها تحت، شاخص های مرکزی، شاخص های پراکندگی و شاخص های شکل توزیع برای متغیر وابسته ۹۱

جدول ۲-۴: شاخص های توصیف کننده متغیرها تحت، شاخص های مرکزی، شاخص های پراکندگی و شاخص های شکل توزیع برای متغیر مستقل ۹۲

جدول ۳-۴: آزمون کلموگروف اسمیرونوف- متغیر وابسته ۹۵

جدول ۴-۴ : ضریب همبستگی و سطح معنی داری و تعداد داده ها بین دو متغیر سرمایه فیزیکی و ریسک سیستماتیک ۹۷

جدول ۵-۴: ضریب همبستگی ،‌ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون و سطح معنی داری سرمایه فیزیکی و ریسک سیستماتیک ۹۷

جدول ۶-۴ : ضریب همبستگی و سطح معنی داری و تعداد داده ها بین دو متغیر سرمایه ساختاری و ریسک سیستماتیک ۹۸

جدول ۷-۴ : ‌ضریب همبستگی ،‌ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون و سطح معنی داری سرمایه ساختاری و ریسک سیستماتیک ۹۹

جدول ۸-۴ : ضریب همبستگی و سطح معنی داری و تعداد داده ها بین دو متغیر سرمایه انسانی و ریسک سیستماتیک ۱۰۰

جدول ۹-۴: ‌ضریب همبستگی ،‌ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون و سطح معنی داری سرمایه انسانی و ریسک سیستماتیک ۱۰۱

جدول ۱۰-۴: ‌ آنالیز واریانس رگرسیونبرای سرمایه انسانی و ریسک سیستماتیک ANOVA 101

جدول ۱۱-۴:‌ ضرایب معادله رگرسیون برای سرمایه انسانی و ریسک سیستماتیک ۱۰۲

جدول ۱۲-۴: ضریب همبستگی ،‌ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون و سطح معنی داری سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک ۱۰۶

جدول ۱۳-۴:‌ آنالیز واریانس رگرسیون برای متغیر سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک ANOVA 107

جدول ۱۴-۴ :‌ ضرایب معادله رگرسیون برای متغیر سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک ۱۰۷

جدول ۱۵-۴: ‌ضریب همبستگی ،‌ضریب تعیین و آزمون دوربین واتسون و سطح معنی داری بین سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک با تأثیرگذاری متغیرتعدیلی اندازه شرکت ۱۱۱

جدول ۱۶-۴ : یافته های حاصل از بررسی فرضیه‌ها ۱۱۲

نمودار ۱-۱ : مدل مفهومی پژوهش ۱۳

نمودار ۱-۲ : طرح ارزش اسکاندیا ۳۳

نمودار ۲-۲: طبقه بندی سویبی از طریق چهارچوب ناظر دارایی نامشهود ۳۵

نمودار ۳-۲: چهارچوب کارت امتیازی متوازن ۳۶

نمودار ۴-۲ : انواع ریسک ۵۲

نمودار ۵-۲ طبقه بندی معیارهای کمی ریسک (رتبه بندی ‌بر اساس پیچیدگی محاسبه) ۵۵

نمودار ۶-۲ : ریسک سیستماتیک ۵۶

نمودار ۱-۳ مدل تحلیلی پژوهش ۷۶

نمودار ۱-۴ : ‌آزمون نرمال بودن خطاهای معادله رگرسیون ۱۰۳

نمودار ۲-۴:‌ خط و معادله رگرسیون ۱۰۴

نمودار ۳-۴: چگونگی رابطه بین پاسخ ها و باقی ‌مانده‌ها ۱۰۵

نمودار ۴-۴ : آزمون نرمال بودن خطاهای معادله رگرسیون ۱۰۸

نمودار ۵-۴:‌ خط و معادله رگرسیون ۱۰۹

نمودار ۶-۴: چگونگی رابطه بین پاسخ ها و باقی ‌مانده‌ها ۱۱۰

چکیده:

امروزه دانش به عنوان مهم‌ترین سرمایه، جایگزین سرمایه های مادی به ویژه در محیط رقابتی و فناوری ‌‌شده ‌است. لذا مفهوم سرمایه فکری کاربردی مهم و گسترده یافته ‌است. سرمایه فکری در مشتریان، فرایندها، اطلاعات، علامت تجاری، منابع انسانی و سیستم‌های سازمان متجلی می‌شود و نقش فزاینده‌ای در خلق مزیت‌های رقابتی پایدار ایفا می‌کند. از این رو هدف اصلی در این پژوهش بررسی رابطه بین سرمایه فکری با ریسک سیستماتیک در بورس اوراق بهادار تهران بوده است. در ابتدا متغیرهای پژوهش مورد شناسایی قرار گرفته که جهت سنجش متغیر مستقل از مدل پالیک استفاده شده است و جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات، از داده های به دست آمده از نرم افزار ره آورد نوین ، برای محاسبه متغیرهای پژوهش، توسط نرم افزار Excel استفاده شده است. این د اده ها جهت آزمون فرضیه‌ها توسط نرم افزار Spss به کمک آماره های توصیفی و استنباطی نظیر تحلیل همبستگی ، مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفتند. ‌بنابرین‏ ۷۰ شرکت فعال بورسی به عنوان نمونه انتخابی در نظر گرفته شد. نتایج حاصل از آزمون فرضیه های پژوهش با بهره گرفتن از روش رگرسیون چندگانه برای فرضیه های اصلی صورت گرفته است. فرضیه اصلی اول که به بررسی رابطه بین سرمایه فکری با ریسک سیستماتیک در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های(۱۳۸۵ الی ۱۳۸۹) می پردازد از وجود رابطه معنادار بین سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک در بورس خبر می‌دهد. و در فرضیه اصلی دوم با در نظرگرفتن اندازه شرکت در فرضیه اصلی اول ‌به این نتیجه رسیدیم که بین سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک با تأثیراندازه شرکت رابطه معنادار وجود ندارد.

کلید واژه ها : سرمایه فکری، سرمایه انسانی، سرمایه سختاری، سرمایه فیزیکی، ریسک سیستماتیک.

مقدمه:

یکی از مهمترین مشکلات سیستم های حسابداری سنتی ، ناتوانی آن ها در سنجش و اندازه گیری و در نظر گرفتن شفاف سرمایه فکری شرکت ها به شمار می‌آید . اغلب این سیستم ها از نقش و اهمیت فزاینده حق مالکیت معنوی و دانش در سازمان های عصر نوین غافل بوده و از توان سنجش ارزش واقعی دارایی های نا مشهود در محاسباتشان قاصرند. به همین دلیل تمایل به سنجش و لحاظ کردن ارزش واقعی دارایی های نا مشهود و دانش در صورت‌های مالی شرکت ها بیش از پیش افزایش یافته است . در جوامع دانش محور کنونی ،بازده سرمایه فکری به کار گرفته شده اهمیت یافته است . این به آن معنی است که در مقایسه با سرمایه های فکری ، نقش و اهمیت سرمایه های مالی در تعیین قابلیت سود آوری پایدار کاهش چشم گیری یافته است .به عبارتی دیگر می توان چنین متصور شد که میان میزان برخورداری شرکت ها از دارایی های نا مشهود و دانش از یک طرف و ارزش واقعی سرمایه فکریشان (و در نهایت ارزش بازاری سهام شرکت ها ) رابطه ی مستقیمی وجود دارد . به دلیل افزایش اهمیت نسبی سرمایه های فکری (به عنوان مهم ترین بخش از سرمایه های کل شرکت ) در سود آوری پایدار و مستمر و بلند مدت ، اکثر شرکت ها در پی یافتن جواب هایی مناسب برای سؤالات اساسی زیر هستند .

روش های سنجش سرمایه های فکری شرکت ها کدامند ؟

از لحاظ آماری آیا رابطه ی معنی داری میان میزان سرمایه های فکری و ریسک شرکت ها و صنایع مختلف فعال در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد ؟

در این تحقیق برای سنجش سرمایه فکری شرکت ها از مدل پالیک استفاده شده و بر اساس داده ­های ۵ ساله شرکت های فعال در بورس اوراق بهادار تهران بین سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹ ،سرمایه فکری شرکت ها محاسبه شد همچنین برای پاسخ گویی به سؤال اول ، فرضیه های اصلی تحقیق مدعی آن است که بین سرمایه فکری با ریسک سیستماتیک در سال‌های ذکر شده رابطه ی معنی داری وجود دارد.

فصل اول

کلیات تحقیق

ترکیب ذرات گردوغبار را می توان در سه گروه کانیایی خلاصه کرد:

۱-گروه کربنات ۲-گروه سیلیکات ۳- گروه رس. مهمترین اشکال تشکیل دهنده ی ذرات گرد وغبار کروی، نامنظم ومنشوری هستند( رئیس پور،۱۳۷۰:۶۴).

شکل۳- نقشه اندازه ذرات گردوغبار در خاورمیانه

مهمترین عناصر سنگینی که ذرات گردوغبار با خود حمل می‌کنند؛ جیوه، سرب، سلنیوم، مس، منگنز، نیکل، وانادیم، آرسنیک، روی، اورانیوم می‌باشد که در مبحث مربوط به عوارض ریزگردها آثار مخرب آن توضیح داده می شود.

پدیده‌های ریزگردها رخدادها طبیعی هستند که به طور گسترده در مناطق ونیمه خشک جهان، به ویژه در عرض جنب حاره ای رخ می‌دهند طوفان های گردوغبار در مناطق خشک ونیمه خشک به طور عمده از شرایط اقلیمی هستند

Tegan,2004:59)). دلایل متعددی برای پدیده گردوغبار ذکر شده که ازجمله این موارد عوامل تشکیل وگسترش بیابان ها می‌باشد ازجمله می توان به؛ مدیریت نامناسب منابع آب، کمبود بارندگی، خشکسالی وخشک شدن تالاب ها اشاره کرد.(Ding et al,2005:103)

ذرات گردوغبار مخلوط پیچیده ای ازمواد معدنی مختلف می‌باشد که دارای خصوصیات مختلفی از یکدیگر می‌باشد. عوامل مؤثر برپدیده گردوغبار، وضعیت زمین(جنس ورطوبت خاک،پوشش گیاه،تاثیرکوهستان)،مهارآب های سطحی (ایجادسد،انحراف مسیر رودخانه،برداشت بی رویه)، شرایط جوی( خشکسالی،وجود زمینه‌های مساعد،وزش بادهای شدید روی بیابان، حرکت صعودی هوا،وجود جریان های فوقانی) می‌باشند. پروفسور دینگ دلایل متعدی را برای پدیده گردوغبار عنوان نمود ازجمله این دلایل می توان به تغییر اقلیم،کمبود بارندگی،وقوع خشکسالی، کاهش پوشش گیاه ‌و تخریب وعدم مدیریت مناسب منابع آبی اشاره نمود، که منجر به وقوع بیابانزایی وتشدیدگردوغبار می‌شوند (دینگ،۲۰۰۵:۱۳۰۹ ).

پژوهشگران تاثیر تغییرات اقلیمی منطقه ای ‌بر وقوع طوفان های گردوغبار را بسیار مهم می دانند. دمای بالا هوا، بارندگی کم ، پوش گیاه ضعیف، اختلالات آب وهوایی، تغییر پوشش گیاه زمین در نتیجه فعالیت های انسانی وسرعت زیاد باد مهمترین شرایط وقوع طوفان های گردوغبار هستند.

ذرات معلق به طور کلی از دو طریق تشکیل می‌شوند: ۱- از تجزیه و هم پاشی تکه های بزرگ مواد. ۲- از تراکم ‌و تجمع ذرات کوچکتر شامل مولکول. پراکنده شدن ذرات گردوغبار نیز از جمله مراحل طبیعی است که مستقیماً ذرات گردوغبار را وارد اتمسفر می‌کنند که می توان آن ها را در دسته اول قرار داد. ذرات معلقی که بدین طریق مستقیماً وارد اتمسفر می‌شوند، خواه از منابع طبیعی یا از منابع مصنوعی حاصل شده باشند، ذرات معلق اصلی نامیده می‌شوند. میزان ذرات معلق حاصل از منابع مصنوعی به اتمسفر حدود ۹۲ میلیون تن در سال می‌باشند. کل ذرات معلق منتشره تقریباً ۵۰٫۲ درصد ذرات معلق ثانویه و۴۹٫۸ درصد ذرات معلق اولیه می‌باشند. ‌بنابرین‏ منابع طبیعی به طور عمده بر منابع مصنوعی غالب هستند (۸۸٫۶ درصد ‌در مقابل‌ ۱۱٫۴ درصد). براین اساس با اختصاص این درصدآلودگی به منابع طبیعی، جایگاه مهم آلودگی توسط گردوغبار آشکار خواهد شد(کیانیان،۱۳۹۰:۱۳۱۵).

شکل۴- انتشارات جهانی مواد معلق

برخی پژوهشگران نظرات متفاوتی راجب نحوه تشکیل ریزگردها ارائه نموده اند از جمله:

• پژوهش های لی و همکاران نشان داده که تعداد روزهای با طوفان گرد وغبار کمتر از تعداد روزهای بادی در مونگیای چین است واین نشان می‌دهد که پیدایش وشدت این طوفان ها علاوه بر این که متاثر از شرایط اقلیمی مانند سرعت باد است، متاثر از ویژگی های سطح زمین مثل پوشش گیاه ، مقدار رطوبت خاک و غیره است .(Liu et al., 2003)
• یوشنکو براین عقیده است که تغییرات اقلیمی منطقه ای نقش مهمی ‌بر وقوع طوفان های گردوغبار بازی می‌کنند آن ها نشان داده‌اند که دمای بالای هوا،بارندگی کم،پوشش گیاه فقیر وسرعت زیادباد،شرایط مساعد برای وقوع طوفان های گردوغبار هستند( یوشینو،۲۰۰۴:۸۹).
• آرئوسلها ذرات کوچک معلق موجود در جو هستند که حمل آن ها توسط باد صورت می‌گیرد.غلظت وماندگاری این ذرات خود به عوامل مختلفی بستگی دارد،عامل سرعت باد عامل اصلی سرعت انتقال آن ها در محیط است وعوامل اقلیمی دیگر مثل باران می‌تواند باعث شسته شدن آن ها ازمحیط شود( ماچر وپاور،۲۸۷: ۲۰۰۸).

بی توجهی کشورهای عرب به کنوانسیون بیابان زدایی خصوصاً ناتوانی دولت عراق برای بیابان زدایی وبرخوردبا این پدیده، خشک شدن هورها وازبین رفتن پوشش گیاه درجنوب عراق، همچنین عدم توجه کافی کشورهای خاورمیانه به مباحث توسعه پایدار وبیابان زدایی از عوامل تجدیدپذیری این پدیده است(کریمی و همکاران، ۱۳۸۹:۹۶).

ریزگرده ذرات معلق در جو هستند که قطرآیرودینامیک آن ها خیلی کوچک شده است ومی توانند مدت زیادی درجو معلق بمانند. ته نشینی ریزگردها وغبار ‌با سرعت کمی صورت می‌گیرد مدت تعلیق آن ها بستگی به عوامل متعدد اقلیمی داردازجمله عوامل جوی،سرعت باد،پوشش گیاه ،جهت باد،گرماو… رامی توان نام برد. با توجه به مطالعات صورت گرفته در این راستا منشا این ذرات می‌تواند محلی یا غیرمحلی باشد. عوامل درون منطقه بخصوص درکلان شهرها درتجدید این پدیده بسیار موثرهستند. ازجمله دود حاصل ‌از ماشین آلات،کارخانه‌ها صنعتی،قطع درختان درنزدیکی شهرها،آتش سوزی های عظیم و…تحقیقی درایتالیا نشان داده که دود حاصل از ترافیک وسایل نقلیه درافزایش غلظت گردوغبارموثر است. برطبق این تحقیق دود ترافیک ۹ درصد غلظت _۱۰ pm را افزایش داده است. این مسئله باعث شده است ترکیب شدن اکسیژن باذرات اتمسفر ۳٫۵ برابر کمتر ازحالتی که فضا فاقد ذرات گردوغبار باشد، شود وبا دود حاصل از صنایع کارخانه‌ها مثل کروک ومس وآهن ومنگنز رابطه مستقیم دارد.همچنین افزایش ازن در غلظت ها باعث افزایش مرگ ومیر می شود( ایتانا و همکاران،۲۰۱۱). از دیگر عوامل افزایش غلظت گرمای هواست.مطالعاتی که درشهر لاس وگاس امریکا صورت گرفته نشان داده که غلطت ذرات_۱۰pm در روزهای تابستان به مراتب بیشتر از زمستان است( درایک وبرندا،۲۰۱۰:۱۷۸).

لگاریتم طبیعی جمع دارایی ها

بین‌المللی بودن شرکت
متغیر مجازی اگر شرکت صادرات داشته باشد یک در غیر اینصورت صفر.اهرم مالی

جمع بدهی ها تقسیم بر جمع دارایی ‌ها نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری
نسبت ارزش بازار سهام به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهامبازده دارایی ها
سود قبل از مالیات تقسیم بر جمع دارایی هاتغییرات نقدینگی
تغییر جریان وجه نقد حاصل از عملیات تقسیم بر جمع دارایی هازیان­دهی
اگر شرکت زیان عملیاتی داشته باشد یک در غیر اینصورت صفر می‌باشد.مدیریت سود

: اگر مدیریت سود شرکت (که از رابطه ذیل محاسبه می شود) بین صفر و ۰٫ ۰۱ باشد، یک در غیر اینصورت صفر می‌باشد:

EPS_t

P_t-1

: اگر مدیریت سود (اجتناب از کاهش سود) شرکت که از رابطه ذیل محاسبه می شود بین صفر و ۰٫ ۰۱ باشد، یک در غیر اینصورت صفر می‌باشد:

EPS_t– EPS_t-1

P_t-2

: اگر مدیریت سود (رسیدن به سود پیش‌بینی شده) شرکت که از رابطه ذیل محاسبه می شود بین صفر و ۰٫ ۰۱ باشد، یک در غیر اینصورت صفر می‌باشد:

EPS-MEPS

۳– ۸ – تفسیر متغیرهای تحقیق

۳-۸-۱-متغیر مستقل

متغیر مستقل مورد استفاده در الگوی رگرسیونی این تحقیق گزارشگری مالی متهورانه می‌باشد.

۳-۸– ۲ –متغیر های وابسته

متغیرهای وابسته مورد استفاده در الگوی شماره “۲” این تحقیق به شرح زیر می‌باشد:

اولین معیار اندازه گیری اجتناب مالیاتی، نرخ مؤثر مالیات نقدی( )می‌باشد که از طریق تقسیم وجه نقد پرداختی بابت مالیات بر سود قبل از کسر مالیات محاسبه می‌گردد. نرخ مؤثر مالیات نقدی محدودیت های عمده گوناگون مرتبط با نرخ مؤثر مالیات تعهدی را حل می کند. اول: تا زمانی که نرخ مؤثر مالیات تعهدی مستثنی از ذخیره های مالیات بالقوه ناشی از فعالیت های اجتناب مالیاتی است (که موجب به وجود آمدن اختلاف موقت مالیات می شود)، این نرخ تنها منعکس کننده صرفه جویی های مالیاتی ناشی از استراتژی های برنامه ریزی مالیاتی خواهد بود که باعث به وجود آمدن هر دو اختلاف دائم و موقت مالیات می شود. ( و )

ثانیاًً نرخ مؤثر مالیات تعهدی شامل بدهی های احتمالی مالیاتی مرتبط با عدم قطعیت ‌در مورد وضغیت مالیاتی شرکت در هنگام ارائه اظهار نامه مالیاتی خواهد بود و ممکن است باعث ارزیابی کمتر از واقع میزان فرار مالیاتی واحد تجاری گردد. در مقابل ذخیره مالیات هیچگونه تاثیری بر روی نرخ مؤثر مالیات ندارد که این امر می‌تواند به طور صحیح تری منعکس کننده اجتناب مالیاتی واحد تجاری بر اساس اظهارنامه ابرازی خود باشد.

دومین معیار اندازه گیری اجتناب مالیاتی، نرخ مؤثر مالیات نقدی بلندمدت( )می‌باشد که نحوه اندازه گیری آن از تقسیم مجموع وجوه نقد پرداختی بابت مالیات در طی ۳ سال بر مجموع سود قبل از کسر مالیات همان دوره به دست می‌آید. دیرنگ و همکاران در سال ۲۰۰۸ از همین معیار برای سنجش اجتناب مالیاتی استفاده کردند.

معیار سوم اندازه گیری اجتناب مالیاتی، اختلاف دائمی مالیات ( ) می‌باشد که از طریق اختلاف بین مالیات ابرازی و مالیات طبق برگ تشخیص صادره از سوی اداره دارایی تقسیم بر مجموع داراییها‎ی اول دوره به دست می‌آید. فرانک و همکاران ( ۲۰۰۹ ) از همین معیار برای اندازه گیری اجتناب مالیاتی استفاده کردند. این معیار تنها بیانگر استراتژی های اجتناب مالیاتی ناشی از اختلاف دائمی نرخ مالیات خواهد بود.

۳ – ۹ – چگونگی بررسی فرضیه‌ها

در این تحقیق برای آزمون فرضیه ­ها از الگوی رگرسیون خطی چند متغیره استفاده می شود و همواره درجریان آزمون فرضیه‌ها، آن ها از چند جنبه زیر مورد بررسی و آزمون قرار می گیرند:

الف) بررسی مفروضات اساسی الگوی رگرسیون خطی.

ب) آزمون معنی دار بودن فرضیه‌ها.

پ) آزمون معنی دار بودن متغیر مستقل.

ت) آزمون معنی دار بودن ضریب همبستگی.

ث) آزمون خود همبستگی بین مشاهدات.

از آنجا که با توجه به حجم داده ها و به منظور ارتقای دقت در انجام آزمون­های فوق از نرم افزارآماریEVIEWS استفاده می­ شود، لذا در این بخش به منظور ممانعت از تطویل بحث های فنی و آماری نیازی دیده نشد که به تشریح جزئیات و فرمول های آماری پرداخته شود ولی هدف از به کارگیری آزمون­های فوق، به طور مجزا تشریح می شود.

الف – بررسی مفروضات اساسی مدل رگرسیون خطی

مفروضات اساسیالگوی رگرسیون خطی به شرح زیر است:

• 1. 1. خطا ها دارای توزیع نرمال هستند.
  1. 1. جمله خطا یعنیε دارای میانگین صفر است.
  1. 1. جمله خطا یعنیε دارای واریانس ثابت ^۲δ است.
  1. بین خطا ها همبستگی وجود ندارد.

باقیمانده های الگوی رگرسیون به صورت زیر تعریف می‌شوند:

e_i =y_i – ŷ_i i=1,2,…,n

که در آن y_iیک مقدار مشاهده و ŷ_iمقدار برازش شده متناظر آن است. چون تلقی از باقیمانده به صورت انحراف بین اندازه مشاهده و مقدار برازش شده می‌باشد، لذا یک معیار یا اندازه از تغییراتی است که به وسیله مدل رگرسیون توضیح داده نشده است. همچنین می توان باقیمانده ها را مقادیر شناخته شده خطا دانست، ‌بنابرین‏ هر انحراف از مفروضات ‌در مورد خطاها باید در باقیمانده ها نمایان شود. در نتیجه تحلیل باقیمانده ها یک شیوه تاثیرگذار برای کشف انواع نامناسبت ها در مدل می‌باشد (مونتگمری و پک، ۱۳۸۴، ص۱۲۰).

برای آزمون مفروضات ۲، ۱ از نمودار هیستوگرام باقیمانده ها که توسط نرم افزارEVIEWS ارائه می‎شود، استفاده می‌گردد. در این نمودار می توان نرمال بودن توزیع خطاها را بررسی نمود. ضمناً مقدار میانگین و واریانس خطاها نیز در این نمودار نمایش داده می شود. برای آزمون آخرین مفروضه فوق از نمودار نقطه ای باقیمانده‌ها استفاده می شود. چنانچه در این نمودار، باقیمانده‌ها به هم نزدیک نباشند و به عبارت دیگر پراکنده باشند، بیانگر این است که هیچگونه ارتباطی بین خطاها وجود ندارد.

ب – آزمون معنی دار بودن فرضیه‌ها

به منظور بررسی معنی دار بودن الگوی رگرسیونی مورد استفاده در تحقیق و تعیین وجود رابطه معنی دار بین متغیرهای مستقل و وابسته مدل، از آماره F استفاده می شود. با بهره گرفتن از آماره F به دنبال رد فرض H₀ و در مقابل پذیرش فرض H₁ هستیم. در فرض H₀ بیان می شود که همه ضرایب الگوی رگرسیونی برابر با صفر است و در مقابل، فرض H₁ بیانگر این است که همه ضرایب الگوی رگرسیونی برابر با صفر نیست. نرم افزار EVIEWS مقدارآمارهF و سطح معنی داری را ارائه می‌دهد. چنانچه سطح معنی داری کمتر از۵% باشد ‌به این معنی است که درسطح اطمینان ۹۵% فرض H₀ رد خواهد شد. رد فرض H₀ به منزله معنی دار بودن الگوی رگرسیونی مورد استفاده در تحقیق است.

پ –آزمون معنی دار بودن متغیر مستقل

به منظور بررسی تاثیر معنی­دار هر متغیر مستقل بر متغیر وابسته در الگوی مرتبط با فرضیه مورد آزمون از آماره t استفاده می شود. در اینجا فرض H₀، بیانگر آن است که ضریب متغیر مستقل برابر با صفر است (= ۰) و در مقابل فرض H₁، ضریب متغیر مستقل را مخالف با صفر در نظر می‌گیرد. نرم افزار EVIEWS مقدارآماره t و سطح معنی داری را ارائه می‌دهد. چنانچه سطح معنی داری کمتر از۵% باشد ‌به این معنی است که درسطح اطمینان ۹۵% فرض H₀ رد خواهد شد. رد فرض H₀ به منزله معنی دار بودن تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته خواهد بود.

ت – آزمون معنی دار بودن ضریب همبستگی®