• مقایسه بین گروهی از کار و پیشرفت (زورکو^[۲۲]، ۲۰۰۹).

۲-۲-۶٫ جمع‌بندی بخش اول

در این بخش درباره مفهوم و مزایای همکاری علمی از یک سو و از سوی دیگر، ‌در مورد افزایش امکانات وتسهیلات فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی در جهت تحقق این امر در فضای مجازی سخن گفته شد. ‌به این ترتیب در بخش بعدی از مباحث نظری، با پرداختن به مفهوم و اهمیت «ویکی‌ها» به عنوان برترین ابزارهای مشارکتی مبتنی بر وب۲ در اینترنت ، نقش آن برای اجرای عملی همکاری علمی در تولید دانشنامه برخط توصیف می‌شود.

۲-۳٫ ویکی^[۲۳]

۲-۳-۱٫ مقدمه

همان‌ طور که در بخش قبلی ذکر شد، امروزه در عصر اطلاعات، اینترنت به مکانی برجسته برای جستجو و به اشتراک‌گذاری اطلاعات تبدیل شده است. به‌طوری که با پیشرفت سریع فن‌آوری وب، صفحات وب تعاملی‌تر شده و بسیاری از فایل‌های با قالب‌های گوناگون مانند اسناد، فایل‌های صوتی و ویدئویی را پشتیبانی می‌کند. این وب‌سایت‌ها که با عنوان وب۲ و به صورت نسل توسعه‌یافته وب شناخته شده است، علاوه‌ بر اجازه دادن به کاربران برای بازیابی اطلاعات، بیشتر بر روی تسهیل ارتباطات، به اشتراک‌گذاری اطلاعات و همکاری بر روی اینترنت تمرکز کرده‌اند. وب‌سایت‌های به اشتراک‌گذاری ویدئو و شبکه های اجتماعی از جمله این وب‌سایت‌ها می‌باشند. اما نوع جدیدی از این وب‌سایت‌ها، با تمرکز بر همکاری و به اشتراک گذاری اطلاعات پدید آمده و با عنوان ویکی شناخته شده است (وی وگیوستی^[۲۴]، ۲۰۰۹). ویکی مجموعه صفحات وبی است که به هرکسی یا دست کم به هر کسی که به نرم‌افزار سرویس دهنده ویکی دسترسی دارد این اجازه را می‌دهد تا در تهیه محتوایش مشارکت کند. در واقع ویکی امکان انجام فعالیت گروهی را با سلسله نرم‌افزارهای مشارکتی فراهم می‌کند. در اصل، ویکی یک ابزار گسترده برای ساده کردن فرایند تولید صفحات HTML است و به همین دلیل راه خیلی مؤثری برای تبادل اطلاعات بین گروه‌های کاری است(علی‌مرادی، ۱۳۸۸).

۲-۳-۲٫ تاریخچه ویکی

اولین پایگاه ویکی ایجاد شده در اینترنت، در سال ۱۹۹۵ توسط وارد کانینگهام^[۲۵] و با نام ویکی‌ویکی‌وب^[۲۶] ایجاد شد. وارد کانینگهام یک برنامه‌نویس بود که در اصل از یک محیط وب مشترک به عنوان یک راه برای بهبود سرعت ایجاد و به اشتراک گذاشتن ایده های برنامه نویسان استفاده کرد.کلمه «ویکی‌ویکی»که در نام این سایت به کار رفته بود، از نام یکی از خطوط اتوبوس‌رانی در ایالت هاوایی آمریکا الهام گرفته است. واژه «ویکی» در زبان مردمان هاوایی به معنای «سریع» و عبارت WikiWiki به معنی «بدو بدو» است. در واقع کاربرد این واژه توسط وارد کانینگهام اشاره به تغییرات سریع در فرآیندهای ویرایش محتوای ویکی دارد که به عنوان ویژگی اصلی نرم‌افزار ویکی امکان تولید سریع محتوا را فراهم می‌کند. به گفته وارد کانینگهام به ‌جای نام وبِ سریع، نام ویکی مناسب‌تر است. در آن زمان کانینگهام تا حدودی از سیستم طراحی شده شرکت اپل با عنوان “هایپرکارد^[۲۷]” الهام گرفت. این نظام به کاربران اجازه می‌داد تا دسته کارت‌های مجازی دارای ارتباط منطقی و امکان پیوند با یکدیگر ایجاد کنند. بدین ترتیب کانینگهام این عقیده را گسترش داد و این امکان را برای هر کاربر فراهم کرد تا با ورود به پایگاه ویکی، داده ها و اظهار نظرات افراد دیگر را ببیند و در صورت تمایل، آن ها را تغییر دهد، یا مطالبی به آن اضافه کند و یا مطالب آن را کاهش دهد (وی وگیوستی، ۲۰۰۹). اوایل ۲۰۰۰، ویکی‌ها به طور فزاینده‌ای ‌در شرکت‌ها و مؤسسات اقتصادی به عنوان نرم‌افزار مشارکتی، پذیرفته شدند. استفاده های از آن در ابتدا به کاربردهای فنی، ارتباط طرحی، اینترانت‌ها، و نیز مستندسازی محدود می‌شد. امروزه، برخی از شرکت‌ها از ویکی به عنوان تنها نرم‌افزار مشارکتی و به عنوان جایگزینی برای اینترانت‌های غیرپویا و ایستا استفاده می‌نمایند ( پاشائی‌زاد، ۱۳۹۰).

۲-۳-۳٫مفهوم ویکی

کانینگهام و لیوف^[۲۸] در کتاب‌شان با عنوان روش ویکی: همکاری سریع بر روی وب، اساس مفهوم ویکی را به شرح زیر توصیف می‌کنند:

• • یک ویکی امکان ویرایش یک صفحه موجود یا ایجاد صفحات جدید را بر روی وب‌سایت ویکی توسط تمامی کاربران و فقط با بهره گرفتن از یک مرورگر ساده وب و بدون آنکه نیازی به نظام‌های دیگر باشد، فراهم می‌کند.

• • یک ویکی با ایجاد پیوند صفحه و نشان دادن اینکه آیا یک صفحه مشخص وجود دارد یا خیر، امکان همکاری‌های موضوعی بین انواع مختلف صفحات را فراهم می‌سازد.

• • یک ویکی به معنای سایتی که برای بینندگان گذرا و موقتی ایجاد شده باشد، نیست بلکه هدف آن است تا بینندگان را در یک فرایند مداوم خلق و همکاری که به طور دائم نمای وب‌سایت را تغییر می‌دهد، درگیر سازد.

• • ویکی‌ها برای کاربران این امکان را فراهم می‌سازند که بدون داشتن دانش برنامه‌نویسی به ایجاد صفحات اینترنتی درباره موضوعات مختلف اقدام نمایند. برای این منظور، ویکی‌ها از قراردادهای ساده‌تری برای اصلاح ظاهر متونی استفاده می‌کنند که در ویکی گذاشته می‌شوند، که این قواعد نیز در ویکی‌های مختلف ممکن است متفاوت باشند.

• • یکی دیگر از مزایای ویکی‌ها آن است که هر تغییر در صفحات ثبت می‌شود و صفحات قابل بازگرداندن به وضعیت قبل از تغییر هستند. همچنین بسیاری از ویکی‌ها (مثل ویکی‌پدیا) این امکان را برای کاربران فراهم می‌کنند که محتوای یک صفحه را قبل و بعد از انجام چندین مرحله تغییر، مقایسه کنند.

• ویژگی جالبی که به صورت‌های مختلف در ویکی‌ها دیده می‌شود، همانا قابلیت پیوند خودکار به نوشته ها و مقالات دیگر درون پایگاه ویکی است. اگر مدخل پیوند داده شده در ویکی موجود باشد به رنگ آبی و در غیر این‌ صورت به رنگ قرمز نشان داده می‌شود و این نوعی دعوت از افراد جهت شروع آن مدخل و نوشتن درباره آن است (کانینگهام و لیوف، ۲۰۰۱ نقل در پاشائی زاد، ۱۳۹۰).

۲-۳-۴٫ اهداف ویکی‌ها

ویکی‌ها در حال حاضر از وبگاه‌های برتر جهان از لحاظ تعداد بازدیدکنندگان به شمار می‌آیند. اکنون گروه گسترده‌ای از متخصصان اینترنتی و دانشنامه نویسان به صورت داوطلبانه از سراسر جهان با این سایت‌ها همکاری می‌کنند. یکی از اهداف سازندگان ویکی‌ها ایجاد یک مرجع اطلاعاتی بسیار گسترده و کامل برای جوا ب‌گویی به جستجوهای کاربران است. از اهداف دیگر آنان می‌توان موارد زیر را برشمرد:

• • کشف مداوم روندهایی که بتوانند دنیای وب و اطلاعات کاربران را تغییر دهد

• • کسب آمادگی برای استقبال آگاهانه و شجاعانه از اطلاعات دیگران

• اتخاذ سیاست‌ها و جهت‌گیری‌های استراتژیک درست برای ایجاد یک فرهنگ مشارکت همگانی از سوی کاربران(سلاجقه و تاج‌الدینی، ۱۳۸۹).

۲-۳-۵٫ خصوصیات ویکی

اسپک^[۲۹] شش ویژگی را برای ویکی‌ها برمی‌شمرد که عبارتند از: