۲-۳-۳ تعریف جریان نقد آزاد

جریان نقدآزاد معیاری برای اندازه گیری عملکرد شرکت‌ها است و وجه نقدی را نشان می‌دهد که شرکت پس از انجام مخارج لازم برای نگهداری یا توسعه ی دارایی ها ، در اختیار دارد. جریان نقد آزاد از این حیث دارای اهمیت است که به شرکت اجازه می‌دهد تا فرصتهایی را جستجو کند که ارزش شهامدار را افزایش می‌دهد. بدون در اختیار داشتن وجه نقد، توسعه ی محصولات جدید ، انجام تحصیلهای تجاری، پرداخت سود های نقدی به سهام‌داران و کاهش بدهی ها امکان پذیر نمی باشد. اطلاعات مربوط به جریان‌های نقدی یک واحد تجاری برای استفاده کنندگان صورت‌های مالی در فراهم کردن مبنایی به منظور ارزیابی توان آن واحد در ایجاد وجوه نقد و نیازهای آن واحد در به کارگیری این وجوه سودمند است. همچنین تصمیمات اقتصادی که توسط استفاده کنندگان اتخاذ می شود مستلزم ارزیابی توانایی واحد تجاری در ایجاد وجوه نقد، زمانبندی واطمینان از آن است(ژول وتسوی ،۲۰۰۳).

با مطالعات انجام شده ، دیدگاه های افراد در خصوص جریان‌های نقدی آزاد و روش محاسبه ی آن متفاوت بوده و تا کنون تعریف واحدی از جریان‌های نقدآزاد واحد تجاری صورت نپذیرفته است.

اما تعاریف متعددی توسط افراد مختلف به منظور محاسبه ی جریان نقدآزاد ارائه شده است که در اینجا به چند مورد اشاره می شود.

جنسن^[۱۰] اولین کسی بود که در سال ۱۹۸۶ تئوری جریان‌های نقدی آزاد را تبیین و در آن تعریفی از جریان‌های نقدی آزاد ارائه نمود . از نظریه جنسن جریان‌های نقدآزاد واحد تجاری عبارت است از وجوه نقد در دسترس واحد تجاری (وجوه نقدحاصل از فعالیت‌های عملیاتی ) پس از کسر وجوه لازم به منظور سرمایه گذاری در پروژه هایی ‌بر مبنای‌ نرخ هزینه ی سرمایه ای قابل اتکایی تنزیل شده است می‌باشند. ‌بنابرین‏ از نظر جنسن ابتدا لازم است پروژه ها از نظر ارزش خالص فعلی از طریق به کار بردن نرخ هزینه ی سرمایه ی قابل اتکایی ، ارزیابی و در صورت مثبت بودن آن ، وجوه لازم برای سرمایه گذاری درچنین پروژه هایی از جریان‌های نقد در دسترس واحد تجاری کسرگردد. آنچه که می ماند به عنوان جریان‌های نقدآزاد تلقی خواهد شد.

محاسبه ی جریان نقدآزاد ‌بر اساس مدل جنسن بسیار مشکل می‌باشد ‌به این دلیل که نمی توان به طور سریع تمام پروژه های با ارزش خالص فعلی مثبت مورد انتظار واحدتجاری را شناسایی نموده و همچنین معمولاً اطلاعات در خصوص تعیین نرخ هزینه ی سرمایه ی قابل اتکا به منظور محاسبه ی ارزش خالص فعلی پروژه های مذکور ، در دسترس نیست . از این رو سعی شده است تا از مدل های دیگر که به نوعی مدل‌های جایگزین مدل جنسن هستند، برای محاسبه ی جریان‌های نقدآزاد واحد تجاری استفاده شود.

– تعاریف جایگزین برای جریان نقدآزاد

تعاریف دیگری برای جریان نقدی آزاد ارائه شده است که به قرار زیر است:

الف- جریان نقدی آزاد برای صاحبان سرمایه^[۱۱](FCFE) که به صورت زیر محاسبه می شود:

در این فرمول، خالص استقراض برابر است با مبلغ بدهی های جدید الانتشار منهای بدهی های بازپرداخت شده.

جریان نقدی آزاد برای صاحبان سرمایه نشانگر وجوه نقد در دسترس پس از کسر هزینه ها و بدهی های بازپرداخت شده است که در شرکت باقی می ماند و می‌تواند در اختیار صاحبان سرمایه قرار گیرد.

ب- جریان نقدی آزاد برای واحد تجاری^[۱۲](FCFF) که به صورت زیر محاسبه می شود:

جریان نقدی آزاد برای واحد تجاری نشان دنهده وجوه نقدی است که بعد از پرداختن تمام هزینه ها، بازپرداخت بدهی ها وپرداخت سود سهام در شرکت باقی می ماند.

ج- جریان نقدی آزاد ناشی از کسب وکار^[۱۳](FCCB) که به صورت زیر محاسبه می شود:

جریان نقدی ناشی از کسب وکار نشان دهنده جریان نقدی آزاد شرکت است که اثر هزینه های تامین مالی درآن خنثی شده است، ومی توان آن را به عنوان جریان نقدی آزاد بدون اهرم ^[۱۴](Ufcf) نیز نامید.

۲-۳-۴ رویکرد جریان نقدآزاد

دو رویکرد به جریان های نقدآزاد وجود دارد .

۲-۳-۴-۱ جریان‌های نقد آزاد شرکت(FCFF): برابر با جریان‌های نقدی قابل پرداخت به تامین کنندگان سرمایه شرکت (شامل سهام‌داران و وام دهندگان ) پس از پرداخت تمام هزینه های عملیاتی و انجام سرمایه گذاری های لازم (شامل: سرمایه در گردش و دارایی‌های ثابت) است. به بیان دیگر جریان‌های نقد آزاد شرکت برابر با جریان‌های نقدی عملیاتی شرکت منهای مخارج سرمایه گذاری است.

۲-۳-۴-۲ جریان نقدآزاد سهامدار(FCFE): برابر با جریان‌های نقدی قابل پرداخت به سهام‌داران عام شرکت، پس از پرداخت تمام هزینه های عملیاتی ، هزینه های مالی(بهره وامهای دریافتنی) اصل وام های دریافتنی و انجام سرمایه گذاری های لازم (شامل: سرمایه در گردش و دارایی‌های ثابت) است. به بیان دیگر جریان‌های نقدی آزاد سهامدار برابر است با جریان‌های نقدی عملیاتی شرکت ، منهای مخارج سرمایه گذاری وپرداخت به وام دهندگان (شامل اصل وفرع) است(راعی،۱۳۸۷).

۲-۴ مدیریت سود

مبحث مدیریت سود در سال‌های اخیر از زوایای مختلف توسط محققان حسابداری مورد توجه قرار گرفته است. بخصوص بعد از شنیدن خبرهایی درباره‌ انجام موارد خلاف قاعده و عرف در حسابداری و به دنبال آن اعلان ورشکستگی شرکت‌های بزرگ تجاری، مدیریت سود نزد استفاده کنندگان از اطلاعات مالی به ویژه سهام‌داران اهمیت بیشتری پیدا ‌کرده‌است. ‌به این دلیل که بعد از آشکار شدن اعمال مذکورغالباً ارزش سهام شرکت در بازار کاهش یافته و در حالت افراطی منجر به ورشکستگی واحد تجاری گردیده است. در اینجا به چند نمونه از این اثرهای خلاف قاعده و عرف اشاره می‌گردد:

الف) ورشکستگی شرکت‌های بزرگ تجاری از قبیل انرون^[۱۵]، آدلفیا^[۱۶]، ورلد کام^[۱۷]، گلوبال کراسینگ^[۱۸] و تایکو^[۱۹] به دلیل اعمال مدیریت سود در حجم وسیعی اتفاق افتاده است. ورشکستگی شرکت انرون را اولین شکست بزرگ مالی در قرن اخیر و بزرگترین شکست در تاریخ اقتصادی دنیا از بدو تأسیس واحدهای تجاری بزرگ دانسته‌اند. ارزش سهام این شرکت در اواسط سال ۲۰۰۱ به شدت شروع به کاهش نمود و در دسامبر همان سال این شرکت رسماً اعلام ورشکستگی نمود و در این میان سرمایه‌گذاران، بازار سرمایه و دنیای اقتصاد را مات و مبهوت نمود. موضوع به قدری مهم بود که در کنگره آمریکا مورد بحث قرار گرفت و مدیران ارشد شرکت و حسابرسان آن تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند.

ب) در سال ۱۹۸۸ پس از یک انتظار طولانی جهت ارائه صورت‌های مالی، شرکت سان بیم^[۲۰] در رابطه با عملکرد مربوط به سال ۱۹۷۷ اختلافی در حدود ۶۵% بین سود واقعی و سود گزارش شده خود اعلام داشت. این شرکت افزایش حیرت انگیز سود در سال ۷۷ را ناشی از انعکاس غیر واقعی مخارج حاصل از تجدید ساختار در سال ۱۹۶۶ و همچنین شناسایی نابهنگام درآمدها اعلام کرد.