استراتژی مورد استفاده در غشاهای بستر آمیخته مربوط به ترکیب خواص غشاهای پلیمری و غشاهای معدنی در یک غشا است و این کار با پخش پرکننده ها در بستر پلیمرها انجام می شود. همانطور که قبلا هم بیان شد سه نوع غشای بستر آمیخته داریم : جامد – پلیمر ، مایع – پلیمر و جامد – مایع – پلیمر. بستر پلیمر از پلیمرهای شیشه ای که ارزان هستند (مثل پلی ایمید ، پلی سولفون ، پلی اتر سولفون یا سلولوزاستات) یا پلیمرهای لاستیکی (کائوچویی ) ، (مثل silicone rubber) انتخاب می شوند. در غشاهای بستر آمیخته جامد – پلیمر پرکننده های جامدی که در پلیمر پخش می شوند شامل غربال های مولکولی ریزتخلخل مثل زئولیت ها ، کربن فعال ، غربال مولکولی کربنی ، سیلیکا ، C60 ، TiO₂ و… می شوند. امروزه غشاهای بستر آمیخته پلیمر – زئولیت به صورت گسترده و با صرفه اقتصادی با ذرات پر کننده درشت زئولیت که در اندازه میکرون می باشند مورد استفاده قرار می گیرند. اخیرا استفاده از ذرات زئولیتی در اندازه نانو هم به عنوان پر کننده در غشاهای بستر آمیخته گزارش شده است[۱۹].
در غشاهای بستر آمیخته پلیمر – مایع ، پلی اتیلن گلیکول (PEG) با فاز پیوسته ترکیب می شود. نوع جدید غشاهای بستر آمیخته جامد – مایع – پلیمر هستند که اخیرا گسترش پیدا کرده اند. فاز جامد مانند کربن فعال با پلیمر مایع مانند PEG اشباع می شود که به عنوان تثبیت کننده ی پلیمر مایع در فاز پلیمر پیوسته می باشد. از طرفی کربن فعال کارایی غشاهای بستر آمیخته را افزایش می دهد. با تجاری شدن فرایندهای جداسازی غشایی در اواسط ۱۹۸۰ دو نوع از غشاهای بستر آمیخته گسترش یافتند. نوع اول غشاهای بستر آمیخته جامد – پلیمر با جاذب جامد معدنی که در بستر پلیمر جاسازی شده است می باشد. پلیمر می تواند سلولوز استات ، پلی سولفون ، پلی اتر سولفون یا پلیمرهای مرکب پلی الکترولیت باشد. جاذب جامد می تواند زئولیت هایی مانند NaA ، NaY ، NaX ، AgX ، سیلیکالیت ، آلومینا یا کربن فعال باشد. نوع دوم غشاهای بستر آمیخته پلیمر مایع هستند که از ریخته گری PEG یا پرکننده های مایع دیگر بر روی پایه سلولوز استات یا پلی سولفون باشد[۱۹].
هر دو نوع غشاهای بستر آمیخته برای جداسازی گازهای قطبی و غیرقطبی ، دی اکسید کربن از نیتروژن و متان و پارافین های سبک از اولفین های سبک مورد ارزیابی قرار گرفتند[۱۸].

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اخیرا نوع سومی گسترش یافته که ترکیبی از جامد – مایع – پلیمر است. در این نوع جامد مانند کربن فعال با پلیمر مایع مانند پلی اتیلن گلیکول اشباع می شود. کربن اشباع شده سپس در بستر پلیمر که پیوسته است پخش می شود. مخلوط حاصل بر روی غشای پلیمری متخلخل نشانده می شود. این نوع ترکیب دارای خواص فاز پیوسته پلیمری ، پرکننده های جامد و فاز مایع می باشد[۱۹].

۱-۹-ساختار شیمیایی پلی سولفون
بخش دوم
مواد، تجهیزات و کارهای تجربی
قلب یک فرایند غشایی، غشای به کار گرفته شده در آن فرایند می باشد. برای پوشش دادن همه فرصت های پیش رو فرآیندهای جداسازی غشایی، بایستی بتوان از مواد مناسب تر و بهتری بهره گرفت. معیارهای انتخاب یک ماده مناسب برای ساخت غشا برای یک جداسازی از پیش تعیین شده فراوان می باشد. اما از میان این معیارها، تراوایی و گزینش پذیری غشا در درجه اهمیت بالاتری قرار دارند. تراوایی و گزینش پذیری بالا، انعطاف پذیری دیگر پارامترهای سیستم، مانند سطح مورد نیاز کمتر برای دستیابی به یک جداسازی مشخص را بیشتر می کنند بنابراین جداسازی کاراتری بدست خواهد آمد.
۲-۱-انتخاب مناسب فاز پلیمری
۲-۱-۱- غشای پلیمر پلی سولفون
پلی سولفون به عنوان ترموپلاست (پلاستیک گرما نرم) استفاده می شود. نام های دیگر آن عبارتند از لاسولف، ادل، التراستون. این پلیمر دارای گروه های آروماتیکی و سولفون (SO₂) است و در سال ۱۹۶۵تولید شد، این پلیمر از واکنش دی فنل و بیس (۴-کلرو فنیل) سولفون بدست می آید.ضریب تراوش پذیری پایین، انتخابگری بالا قابلیت خوب شکل پذیری بصورت فیلم و پایداری حرارتی از جمله خواص پلی سولفون برای کاربردهای جداسازی گازها می باشد.

به واسطه خواص خوب مکانیکی، مقاومت شیمیایی بالا و دمای تبدیل شیشه ای بالا پلیمر پلی سولفون به مقدار زیادی در تهیه غشاهای نامتقارن (معمولاً در محدوده الترافیلتراسیون و میکروفیلتراسیون) مورد استفاده قرار می گیرد. از غشاهای پلی سولفونی همچنین به عنوان لایه حفاظتی در تهیه غشاهای نانوفیلتراسیون و اسمز معکوس استفاده می شود [۲۰] غشاهای الترافیلتراسیون پلی سولفونی، ترشوندگی بسیار پایینی را دارند. بواسطه برهمکنشهای هیدروفوبی بین غشا و حل شوندهای آبگریز این خاصیت در غشاهای پلی سولفونی مشکلات انسداد زیادی را در پی خواهد داشت [۲۲] بطور کلی افزودنی ها باعث تشکیل روزنه ها، افزایش آبدوستی غشا و ایجاد ساختار اسفنجی در غشا می شود [۲۱] به منظور آبدوست تر نمودن غشاهای پلی سولفونی روش های متعددی مورد استفاده قرار گرفته است این روشها شامل ترکیب پلیمرها [۲۳] اصلاح شیمیایی [۲۴] استفاده از پلاسما به منظور اصلاح [۲۵] گرافت پلیمری با بهره گرفتن از اشعه ماوراء بنفش[۲۶] و استفاده از نانو مواد مانند دی اکسید تیتانیوم و اکسیدآلومینیوم در تهیه غشاهای الترافیلتراسیون می باشد [۲۷] .
یکی از مزایای پلی سولفون حسایست آن نسبت به نور می باشد بطوریکه غشاهای پلی سولفونی تحت تابش نور ماوراءبنفش تولید رادیکالهای آزاد می نماید. انجام گرافت با بهره گرفتن از تابش اشعه ماورابنفش بطور کنترل شده ای خصوصیات سطحی غشا را اصلاح می کند، بطوریکه با گرافت مونومرهای مشخص بر سطح غشا، به راحتی می توان غشاهایی با خصوصیات ویژه تولید نمود. نوع مونومر در این زمینه نقش مهمّی را بازی می کند[۲۸] یاماگیشیو همکارانش گرافت مونومرهای وینیلی بر سطح غشاهای پلی سولفونی و پلی اترسولفونی را با بهره گرفتن از ترکیب موادهای مختلف مورد مطالعه قرار دادند[۲۹]. با بهره گرفتن از این روش در ابتدا با تابش اشعه ماوراءبنفش به سطح غشا، رادیکالهای آزاد بوجود می آید. رادیکالهای بوجود آمده واکنش پذیر می باشد و پلیمراسیون مونومرهای وینیلی در این موفقیت ها صورت می پذیرد. در تابشهای شدیدتر و غلظتهای بالا از مونومر، بوسیله گرافت زنجیره پلیمری بر دیواره روزنه ها، روزنه های غشایی اولترافیلتراسیون تبدیل به روزنه هایی در محدوده نانوفیلتراسیون خواهد شد. از سویی دیگر مطابق با نوع مونومروینیلی، عوامل فعال شیمیایی همچون گروه های کربوکسیل و سولفات بردهانه دیواره روزنه هایی غشا شکل می گیرد. از طریق این دو واکنش یعنی کاهش حجم آزاد روزنه ها و باردار کردن دیواره روزنه ها، غشاهای الترافیلتراسیون اولیه تبدیل به غشاهای نانوفیلتراسیون می شود[۳۰و۳۱و۳۲].
یاکسین ما و همکارانش غشاء نانوکامپوزیتی پلی سولفون - خاک رس را با درصدهای وزنی مختلفی از خاک رس به روش وارونگی فاز ناشی از غیر حلال آماده کرده اند. N-Nدی متیل استامید ،LiCl و آب مقطر به ترتیب به عنوان حلال، یک ماده منعقد کننده و یک عامل تشکیل منافذ، استفاده شده. مورفولوژی و ساختار غشاء توسط اسکن میکروسکوپ الکترونی مورد بررسی قرار گرفته، عملکرد غشا در شرایط عبور پروتئین، تخلخل، زاویه تماس، شار عبوری آب خالص، مقاومت کششی ارزیابی شده است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که خاک رس پراکندگی خوبی در پلی سولفون داشته و افزودن خاک رس باعث افزایش آبدوستی غشا و افزایش مقاومت کششی غشا می شود [۳۳].
آرش ملاحسینی و همکارانش غشای اولترافیلتراسیون پلی سولفون ضد باکتری را با بهره گرفتن از نانوذرات نقره تولید کرده ­اند. جهت توصیف مورفولوژی غشا ، آزمون­های پراش اشعه ایکس (XRD)، میکروسکوپ الکترونی (SEM)، میکروسکوپ نیروی اتمی(AFM)، و زاویه تماس انجام گرفته. مطالعات SEM نشان داده که اندازه منافذ سطح با اضافه کردن نانوذرات نقره در محلول ریخته گری شده،کاهش یافته. پارامترهای زبری سطح به دست آمده از تصاویر AFM مشخص می کند که نانوذرات نقره با اندازه۷۰ نانومتر باعث به وجود آمدن سطحی ناهموارتر برای غشاء می شوند.این نوع غشا دارای خاصیت ضد باکتری بسیار بالایی می باشد[۳۴و۳۵و۳۶].
احمد اکبری و همکارانش غشاهای پلی سولفون اولترافیلتراسیون که از طریق فرایند وارونگی فاز تهیه کردند، با تابش اشعه UV در حضور مونومر اسید اکریلیک(AA) بهینه کرده و به فرم نانوساختاری تبدیل کرده اند.در محلول پلیمری اولیه % ۱۷ پلی سولفون، % ۷۵ ، حلال-n متیل پیرولیدون و % ۸ پلی اتیلن گلایکول (PEG) با اوزان مولکولی ۲۰۰ ، ۴۰۰و ۶۰۰ به عنوان افزودنی استفاده شده. همه غشاها دارای ساختار غیرمتقارن می­باشند. نتایج مربوط به آنالیزهای SEM بیانگر این موضوع می باشد.با افزایش وزن مولکولی PEG در محلول پلیمری، نفوذپذیری غشاها (PWF)افزایش می یابد. در عملیات گرافت با افزایش غلظت AA و زمان تابش ، PWF کاهش می یابد و میزان جداسازی نمکهایی چون سدیم کلرید و سدیم سولفات و اتیلن دی آمین تترا استیک اسید(EDTA) و ماکرومولکولهایی نظیر PEG بهبود می یابد. آستانه شکست غشاها به میزان ۱۰۰۰۰ دالتون اندازه ­گیری شده که دلالت بر اندازه روزنه هایی در محدوده ۶_/۴ نانومتر دارد. آنالیز FTIR ،گرافت AA روی پلی سولفون را ثابت می کند [۳۷].
یاکینگ ژانگ و همکارانش ذرات فسفریله TiO₂ و SiO₂ (PTS) را با خاصیت آبدوستی بالایی برای اولین بار با روش سل ژل ساخته اند و سپس برای آماده سازی یک غشای کامپوزیتی PTS/PSF از طریق فرایند وارونگی فاز به یک غشای پلی سولفون (PSF) اضافه کرده اند. خواص ذرات غشا توسط اسکن میکروسکوپ الکترونی (SEM) ، طیف سنجی مادون قرمز تبدیل فوریه، زاویه تماس آب، نفوذ شار، مقاومت کششی مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که ذرات PTS به صورت یکنواخت در غشا کامپوزیت PTS/PSF پراکنده شده اند و زاویه تماس آب از ۰/۷۸ به ۵/۴۵ درجه کاهش می یابد که خاصیت آبدوستی ذرات PTS را نشان می دهد و همچنین این نوع غشا خاصیت ضد رسوب و ویژگی های ضد تراکم نسبت به سایر غشاها، مانند SiO₂/PSF را دارا می باشد. نتایج حاصل شده این می باشد که غشاء کامپوزیت PTS/PSF برای تصفیه فاضلاب حاوی روغن مطلوب هستند[۳۸].
۲-۱-۲-دلایل انتخاب نانو مواد
موضوع فناوری نانو طی سالهای اخیر بطور فزاینده‌ای مطرح شده است. عرصه نانو، محدوده‌ای بین ابعاد میکرو و ابعاد مولکولی است و این محدوده‌ای است که دانشمندان مواد و شیمیدان‌ها در آن به مطالعاتی پرداخته‌اند و اتفاقاً مورد توجه آنها نیز قرار گرفته است، مانند مطالعه در ساختار بلورها. ولی تکنولوژی که توسط علوم مواد و شیمی توسعه یافته و به نانومقیاس معروف است، نباید به عنوان نانوتکنولوژی تلقی شود. هدف اصلی در نانوتکنولوژی ایجاد کاربردهای انقلابی و خواص فوق‌العاده مواد، با سازماندهی و جنبش آنها و همچنین طراحی ابزار در مقیاس نانو می‌باشد. نانوکامپوزیت‌های خاک رس - پلیمر یک مثال موردی از نانوتکنولوژی هستند. در این نوع مواد، از خاک رس‌های نوع اسمکتیت ( Smectite ) از قبیل هکتوریت، مونت موریلونیت و میکای سنتزی، به عنوان پرکننده برای بهبود خواص پلیمرها استفاده می‌شود. خاک رس‌های نوع اسمکتیت، ساختاری لایه‌ای دارند و هر لایه، از اتمهای سیلیسیم کوئورانیه شده بصورت چهار وجهی که به یک صفحه هشت وجهی با لبه‌های مشترک از Al(OH) 3 یا Mg(OH) 2 متصل شده، تشکیل شده است. با توجه به طبیعت پیوند بین این اتمها، انتظار می‌رود این مواد خواص مکانیکی فوق‌العاده‌ای را در جهت موازی این لایه‌ها نشان دهند ولی خواص مکانیکی دقیق این لایه‌ها هنوز شناخته نشده‌اند. اخیراً با بهره گرفتن از روش های مدل‌سازی تخمین زده شده که ضریب یانگ در راستای لایه‌ها، پنجاه تا چهارصد برابر بیشتر از یک پلیمر عادی است. لایه‌ها نسبت صفحه‌ای (aspect ratio) بالایی دارند و هر لایه تقریباً یک نانومتر ضخامت دارد، در حالیکه شعاع آن از سی نانومتر تا چند میکرون، متفاوت می‌باشد. صدها یا هزاران عدد از این لایه‌ها بوسیله یک نیروی واندروالسی ضعیف، روی هم انباشته می‌شوند تا یک جزء رسی را تشکیل دهند. با یک پیکربندی مناسب این امکان وجود دارد که رس‌ها را به اشکال و ساختارهای گوناگونی، درون یک پلیمر، به شکل سازمان‌یافته قرار دهیم. اصلی که در نانوکامپوزیت‌های خاک رس - پلیمر رعایت می‌شود، این است که نه تنها دانه‌های رسی را از هم جدا می‌کنند، بلکه لایه‌های هر دانه را نیز از هم جدا می‌کنند با انجام این عمل، خواص مکانیکی فوق‌العاده هر لایه نیز بطور موثر بکار می‌آید و این در حالی است که در اجزای تقویت شده نیز بطور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند، زیرا هر جزء رسی خود از صدها تا هزاران لایه تشکیل شده است. امتیاز نانوکامپوزیتهای خاک رس - پلیمر این است که تاثیر قابل توجهی بر خواص اپتیکی پلیمر ندارند. ضخامت یک لایه رس منفرد، بسیار کمتر از طول موج نور مرئی است، بنابراین نانوکامپوزیت‌های خاک رس - پلیمر که خوب ورقه شده باشد، از نظر اپتیکی شفاف می‌باشد. با این دلایل، نتیجه می‌گیریم که نانوکامپوزیتهای خاک رس/ پلیمر نمایش خوبی از نانوتکنولوژی می‌باشد. با سازماندهی و چینش ساختار کلی در پلیمرها در مقیاس نانومتر، مواد جدید با خواص نو یافت شده‌اند. نکته دیگر در توسعه نانوکامپوزیتهای خاک رس - پلیمر این است که این تکنولوژی، فوراً می‌تواند کاربرد تجاری پیدا کند، در حالیکه بیشتر نانوتکنولوژی‌های دیگر، هنوز در مرحله مفاهیم و اثبات هستند.
۲-۲-کارهای تجربی
۲-۲-۱-مواد و تجهیزات
در این پژوهش برای ساخت غشا نانوکامپوزیتی از پلیمر پلی‌سولفون (PSf) استفاده شده‌است. دیگر مواد مورد استفاده عبارت‌اند از حلال N-متیل‌پیرولیدون^[۱] (NMP) از شرکت LOBA Chemie، آب‌مقطر، نانو‌سیلیکا (Nano SiO₂) و نانوکلی (Nano Clay) از شرکت پیشگامان نانومواد ایران.
تجهیزات مورد استفاده در این پژوهش عبارت‌انداز: ترازو، هیتر با همزن مغناطیسی، آون و حمام فراصوت^[۲].
۲-۲-۲-ساخت غشا
۲-۲-۲-۱- ساخت فیلم غشای پلیمری اولترافیلتراسیون PSf
به منظور ساخت غشای پلیمری اولترافیلتراسیون با پلیمر PSf در ابتدا پلیمر به مدت ۱۲ ساعت در آون (شکل ۲-۱) تحت دمای °C70 خشک شده است تا رطوبت و حلال­های باقی­مانده از آن خارج شود. سپس مقدار معینی از پلیمر برای ساخت محلول ۱۵% وزنی به حلال NMP اضافه شده است. پس از آن محلول در حمام آب قرار داده شده و در دمای محیط به مدت ۱روز هم­زده شده است تا پلیمر به طور کامل حل شود (شکل ۲-۲). محلول حاصل به مدت ۵ دقیقه در حمام فراصوت قرار داده شده تا یک محلول کاملا یکنواخت به­دست آید. محلول پایانی به دست آمده توسط فیلم­کش بر روی شیشه ریخته­گری شده و پس از۳۰ ثانیه در حمام آب‌مقطر در دمای محیط (ضدحلال) فرو برده می­ شود تا لایه غشایی شکل گرفته و از شیشه جدا گردد. غشای به­دست آمده به‌مدت ۱۲ ساعت در آب‌مقطر باقی می‌ماند تا حلال به‌طور کامل از غشا خارج شود. حمام فراصوت استفاده شده در این پژوهش در شکل ۲-۳ نشان داده شده است.
شکل ۲-۱- آون مورد استفاده به­منظور ساخت و خشک کردن غشا
شکل۲-۲- حمام آب و سیستم بازگشتی در ساخت غشا
شکل۲-۳-حمام اولتراسونیک مورد استفاده برای پخش کردن یکنواخت ذرات
۲-۲-۲-۲- ساخت غشاهای نانوکامپوزیتی PSf
در پژوهش حاضر به منظور ساخت غشای نانوکامپوزیتی، به محلول آماده شده برای ساخت غشای اولترافیلتراسیون نانوذرات نانوسیلیکا و نانوخاک رس اضافه می‌شوند. مقدار مشخصی از نانوسیلیکا به محلول اضافه می‌شود و به‌مدت ۱۲ساعت در دمای محیط ۲۴ درجه روی دور تند هم‌زده می‌شود. سپس ۵دقیقه در حمام فراصوت در دمای محیط قرار می‌گیرد تا یک محلول کاملاً یکنواخت و همگن حاصل شود. محلول پایانی به دست آمده توسط فیلم­کش بر روی شیشه ریخته­گری شده و پس از۳۰ ثانیه در حمام آب‌مقطر در دمای محیط (ضدحلال) فرو برده می­ شود تا لایه غشایی شکل گرفته و از شیشه جدا گردد. مراحل اضافه کردن نانوکلی مشابه مراحل ذکر شده‌است با این تفاوت که برای بهتر پخش شدن ذرات کلی، پودر نانوکلی اندازه‌گیری شده به ۵ قسمت مساوی تقسیم شده و در فاصله‌های زمانی مناسب به محلول اضافه می‌شود. غشاهای حاصل تا زمان استفاده در آب‌مقطر نگه‌داری می‌شود.
۲-۲-۳- شار آب خالص
۲-۲-۳-۱- مدول غشایی
مدول استفاده شده در آزمایش­ها، مکعب مستطیل می­باشد. این مدول با مساحت موثر ۷۸۵/۲۰ سانتی_­مترمربع تهیه شده است و جنس آن فولاد ضدزنگ می­باشد. مدول در شکل ۲-۴ نشان داده شده است.
شکل ۲-۴- مدول غشایی استفاده شده جهت اندازه ­گیری میزان تراوایی
۲-۲-۳-۲- آزمون تراوش
در آزمایش­های تراوش، آب خالص در فشارهای مختلف وارد مدول غشایی شده­است مقدار آب عبوری از غشا با ترازو اندازه ­گیری شده است. مقدار آب عبوری از غشا پس از رسیدن به حالت پایا^[۳] اندازه گیری شده است. به علت شدت جریان مناسب جریان تراوش کرده، نیازی به ایجاد خلا در سمت تراوه و یا استفاده از جریان جارو‌کننده^[۴] نبوده است.
۲-۲-۳-۳-نحوه انجام آزمایش­ها
به­منظور انجام آزمایش­های شار آب خالص،­ غشاهای تهیه شده که در آب مقطر قرار دارند را در مدول غشایی قرار داده می­شوند. سپس فشار ۵/۰ Bar بر روی غشا اعمال می­گردد و به مدت ۱۵دقیقه در این فشار باقی می­مانند تا به حالت پایا برسند. سپس فشار تا فشارهای بالاتر افزایش داده می­ شود. این کار در هر غشا تکرار می­ شود و جریان عبوری از غشا با دقت gr/min 01/0 ثبت می­گردد.
۲-۲-۳-۴- محاسبه میزان آب خالص عبوری غشا
در شرایط پایا، شار آب خالص از غشا با بهره گرفتن از رابطه ( ۲-۱ ) محاسبه شده است. واحد شار kg/m²h است. از این رو شار آب خالص به‌صورت مقدار آب عبوری از غشا بر واحد سطح بر واحد زمان اندازه‌گیری شده‌است.
) (۲-۱
که در این رابطه m جرم آب عبوری از غشا، A مساحت غشا و t مدت زمانی است که جرم m از غشا عبور می‌کند.
۲-۳- روش­های ارزیابی ساختاری
آزمون­های انجام گرفته جهت ارزیابی ساختاری غشاهای سنتز شده عبارتند از:
۱- میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM)
عکسبرداری SEM جهت بررسی ریخت­شناسی سطح مقطع غشاها و توزیع نانوذرات در ساختار غشای بستر آمیخته و بررسی چسبندگی نانوذرات با پلیمر انجام گرفت.
۲-طیف سنجی مادون قرمز تبدیل فوریه(FTIR)
آزمون FTIR جهت تجزیه و شناسایی پیوندهای پلیمر و مقایسه آن با نمونه استاندارد به منظور اطمینان از عدم تخریب در ساختار پلیمر در حین عملیات ساخت غشا انجام شد.
۳-میکروسکوپ نیروی اتمی(AFM)
برای مطالعه ریخت شناسی سطح غشاهای ساخته شده و بررسی تأثیر حضور نانوذرات برروی سطح غشاها آزمون AFM انجام شده است. در ادامه نتایج ارزیابی های عملیاتی و ساختاری آورده شده و برروی نتایج حاصل شده بحث می شود.

4. 4. همدلی : توانایی درک و چگونگی احساسات یک فرد که با احساس تالیف کردن فرق می کند فرد خود را به جای دیگران می گذارد . ۵٫ مهارت های اجتماعی یا کنترل روابط : چگونگی برخورد با دیگران در شرایط اجتماعی (ریکر^[۷۹]، ۲۰۰۱ ).

مدل مبتنی بر شایستگی
این مدل برای پیش بینی موفقیت در محل کار طراحی شده ، در حقیقت این مدل نظریه ای در مورد عملکرد است که بر مبنای هوش ایجاد شده است . این مدل ترکیبی از توانایی های ذهن و برخی ویژگیهای شخصیتی است که متفاوت از مدل های مبتنی بر توانایی می باشد . شایستگی های هیجانی از نظر گلمن عبارت است از توانایی اموخته شده بر مبنای هوش هیجانی که منجر به عملکرد چشمگیر در کار می شود . یعنی مقدار هوش هیجانی توانایی بالقوه برای یادگیری مهارت های کاربردی می باشد ( سید جوادین ، ۱۳۸۶ )

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مدل جدید حامل تحلیل های اماری است که توسط دکتر دانیل گلمن و پروفسور بویا تسیز^[۸۰] در سال ۲۰۰۲ انجام گرفته است و قابلیت‌های هوش هیجانی از ۲۵ به ۲۰ قابلیت کاهش یافته است که پنج مولفه هوش هیجانی به ۴ مولفه به شرح زیر تقلیل پیدا کرده است .قابلیت فردی شامل: الف خوداگاهی: توانایی فهم احساسات خود و درک اثر ان بر عملکرد ، ارزیابی درست از توانمندیها و کاستی های خود، اعتماد به نفس .ب:خود مدیریتی : توانایی کنترل احساسات ، صداقت و قابلیت اعتماد ، وظیفه شناسی، سازگاری با شرایط، دلبستگی و بالندگی و نواوری .قابلیت اجتماعی شامل : الف : اگاهی اجتماعی : مهارت درک احساسات دیگران، همدلی ،توانایی ، تشخیص مسائل جاری و گرایش به ارائه خدمت .پ .مدیریت روابط : توانایی رهبری دور اندیشانه ، توانایی برانگیختن دیگران ، توانایی نفوذ در دیگران و پرورش انان، مهارتهای ارتباطی، توان مدیریت تعارضی و کاهش ناسازگاریها، توان افزایش همکاری و همیاری (شجاعت، ۱۳۸۳ )
۱- دسته بندی خود اگاهی ،خوداگاهی شامل :

1. 1. خوداگاهی هیجانی: نشان دهنده اهمیت شناخت احساسات خود و تاثیر انها در عملکرد است .۲٫خود ارزیابی صحیح : کلید شناخت توان یک فرد به نقاط قوت و ضعف خود است . افراد با قابلیت خود ارزیابی صحیح از توانایی ها و محدودیت خود اگاه هستند و در جستجوی اشتباهات خود و یادگیری و دانستن اینکه کجا نیاز به پیشرفت دارند می باشند خود ارزیابی صحیح یک قابلیت است که در افراد برجسته پیدا شده است ۳٫ اعتماد به نفس : تاثیر مثبت اعتماد به نفس بر روی عملکرد در بسیاری از مطالعات نشان داده شده است . سطح اعتماد به نفس در حقیقت یک پیش بینی قوی تر برای عملکرد می باشد تا سطح مهارت و اموزشهای قبلی ( گلمن ، ۲۰۰۱).

1. 1. دسته خود مدیریتی ،دسته خود مدیریتی شامل ۶ قابلیت می باشد :

1. 1. خود کنترلی هیجانی : این قابلیت مانع از بروز فشارهای روانی مضر و احساسات مخرب می شود . افراد با این قابلیت می توانند در شرایط استرس زا یا هنگام مواجه با افراد ناسازگار و مخالف بدون اینکه دست به خشونت بزنند خونسردی و ارامش خود را حفظ کنند . ۲٫ قابلیت وفاداری : به افراد امکان می دهد که ارزشهای مبانی پایه ای تمایلات و احساسات خودشان را بشناسند و به نحوی رفتار کنند که با انها همخوانی داشته باشد . این قابلیت باعث برخورد صادقانه افراد با لغزشها و خطاهای خودشان و دیگران می شود . نقص در این توانایی باعث اختلال در کار ، حرفه و شخصیت می شود . شاخص موثر بودن در تمام کارها وفاداری است .۳ . وظیفه شناسی یا وجدان کاری : ویژگی های این قابلیت شامل دقت ، خود نظمی، درستکاری ، صداقت و وسواس در انجام مسئولیتهای محوله است . عامل موفقیت و نردبان ترقی کارکنان به این قابلیت بستگی دارد . ۴٫ سازگاری : این قابلیت را می توان در عملکرد کارکنان ممتاز و برجسته در کلیه رده ها مشاهده کرد . انها با اغوش باز به استقبال اطلاعات جدید می روند و مفروضات قدیمی را به راحتی کنار می گذارند یا انها را با شرایط جدید تطبیق می دهند .۵٫ موقعیت گرایی : قابلیتی است که موفقیت کارکنان را به دنبال دارد . مطالعه در زمینه مقایسه میان مدیران دارای عملکرد برتر با سایر مدیران نشان می دهد که مدیران برتر، از خود رفتارهای مبتنی برموفقیت گرایی عملی نشان می دهند و بیشترریسک های حساب شده رامی پذیرند،ازنوآوری سازمانی حمایت کرده واهداف چالشی رابرای کارکنان خود برمی گزینند.۶٫ابتکارعمل:افراد دارای این قابلیت قبل از آنکه تحت تأثیرحوادث ورویدادهای تحمیلی بیرونی مجبوربه ابتکارات جدید،این کارراانجام می دهند.ابتکارعمل به معنی سبقت جویی برای اجتناب ازمشکلات است.به عبارتی قبل ازاینکه فرصت به دیگران برسدازآن استفاده می کنند.افراد فاقد نوآوری زود تحریک می شوند و واکنش نشان می دهند.(گلمن،۲۰۰۱).

۳٫دسته آگاهی اجتماعی:
آگاهی اجتماعی در سه دسته قابل مشاهده است:۱-همدلی: این قابلیت یعنی توانایی شناخت احساسات دیگران-همدلی بر پایه ی خودآگاهی بنا می شود. هر قدر نسبت به احساسات خودمان گشاده تر باشیم در دریافتن احساسات دیگران ماهرتر خواهیم بود.عواطف افراد بیشتر اوقات از طریق نشانه هایی غیر ازبیان مستقیم ابراز می شود.توانایی دریافت کانال های غیرکلامی،کلید درک احساسات دیگران است.یعنی لحن کلام،حالت های بدنی،حالت های چهره وامثال آن (گلمن،ترجمه پارسا،۱۳۸۶) .افراد دارای این قابلیت با دقت گوش می دهند و نگرش دیگران را درنظرمی گیرند و به آسانی با افراد دارای پیش زمینه ها یا فرهنگ های متعدد کنارمی آیند. ۲-خدمت محوری:افراد دارای این قابلیت، فضای هیجانی را چنان پرورش می دهند که در آن افراد با داشتن تماس مستقیم با مشتری یا ارباب رجوع بتوانند روابط او را درمسیر صحیح خود حفظ کند،چنین افرادی به دقت رضایت مشتری یا ارباب رجوع را درنظر می گیرند تا مطمئن شوند آنچه را که نیازدارند،به دست آورند.آنان همچنین درصورت نیازخود را دردسترس قرارمی دهند. ۳-آگاهی سازمانی:فردی که دارای آگاهی اجتماعی هوشیارانه باشد می تواند به طرز سیاستمدارانه ای،زیرک وقادر به شناسایی شبکه های اجتماعی ضروری باشند و روابط کلیدی را تشخیص دهند . چنین افرادی می توانند نیروهای سیالی موجود در سازمان را به همراه ارزشهای راهنما و قوانین ناگفتنی که درمیان افراد در جریان است بفهمند(گلمن،ترجمه ابراهیمی ،۱۳۸۵).
۴٫دسته مدیریت روابط:مدیریت روابط دربرگیرنده هشت قابلیت می باشد:
۱-توسعه وبالندگی دیگران:این قابلیت مستلزم توانایی درک نیازهای توسعه ای افراد،روحیه وتقویت توانایی های آن است.۲٫مدیریت تعارض:این افراد به موقع می توانند مشکلات را شناسایی کنند و به آرامش محیط کمک کنند.در مدیریت تعارض مؤثر،مذاکره برای کسب وکار بلندمدت در روابط سالم اهمیت زیادی دارد.در اینجا هنر گوش دادن و ابراز همدلی از مهارتهای پایه ای برای کنترل افراد دردسرساز وشرایط بحرانی است که با بهره گرفتن از سیاست مداری به دست می آید.(آقایار و شریفی۱۳۸۶)۳٫ نفوذ: نشانگر دامنه قدرت نفوذی یک فرد از یافتن عامل جاذبه مناسب برای یک شنونده موردنظر تا شناخت چگونگی ایجاد شیفتگی در افراد کلیدی و یک شبکه پشتیبانی برای یک پیشگامی را دربر می گیرد.۴٫عامل تغییر:افرادی که می توانند تغییر ایجاد کنند،قادر به شناخت نیاز تغییر هستند،وضعیت موجود را به چالش می طلبند ونظم جدید را مستقر می سازند.۵٫رهبری: رهبرانی که الهام بخشی می کنند هم ایجاد طنین می نمایند و هم افراد را با یک تصویر بزرگ یا ماموریت مشترک، به حرکت در می آورند.۶٫کارگروهی وشریک مساعی: افراد با این قابلیت،جوی از دوستی وصمیمی می آفرینند و خودشان الگوی احترام،ثمربخشی وهمکاری می باشند. آنان افراد را به سوی تعهد فعال و مشتاقانه وتلاش جمعی سوق می دهند و در آنان روحیه وهویت ایجاد می کنند۷٫تعیین حدومرز: افراد با این قابلیت روابط مؤثر راپرورش می دهند. ۸٫ارتباطات:گوش دادن به صورت بی پرده و پیام های قاطع کننده در ارتباط با دیگران است (سیدجوادین ،۱۳۸۶).

سرسختی روانشناختی

سرسختی روانشناختی یکی از عوامل مهم شخصیتی است که در چگونگی مقابله شخص با فشار روانی تاثیر دارد. سرسختی روانشناختی عبارت است از خصوصیات شخصیتی خاصی که سه ویژگی تعهد، مبارزه جویی و حس کنترل دارد و فرد را در مقابل فشار روانی مقاوم می کند. سالواتور مدی و سوزان کوباسا(۱۹۸۸) به مدت ده سال بر روی افرادی که شخصیت سرسخت نامیده می شدند مطالعه و تحقیق کردند. به نظر می رسید این افراد در مقابل فشار روانی بسیار مقاوم اند و تحت تاثیر موقعیت های فشار زا نه تنها آسیب روانی نمی بینند بلکه به استقبال آنها می روند و این موقعیت ها را برای رشد و پیشرفت در زندگی خود ضروری می دانند. مطالعات کوباسا و مدی با مقایسه مدیران شرکت ها شروع شد و سپس بروی دانشجویان فارغ التحصیل نیز تحقیقاتی انجام دادند به این ترتیب که آنها را در یک موقعیت فشارزای روانی همچون ارزیابی یک مهارت ویژه قرار دادند. تحقیق نشان داد آنهایی که شخصیت سرسخت دارند فشار روانی کمتری را تجربه می کنند و کمتر تحت تاثیر فشار روانی دچار احساس تهدید می شوند. به طور کلی نتایج پژوهش های آنها نشان داد که گروه مقاوم خصایص زیر را داشتند:

1. 1. آن ها احساس تعهد شخصی نسبت به خود، کار، فامیل و دیگر ارزش های با ثبات دارند.

1. 1. آن ها احساس می کردند که روی شغل، زندگی و روابطشان کنترل دارند.

1. 1. آن ها وقایع زندگی را به عنوان یکسری چالش ها و مبارزه برای پیشرفت ضروری می دانستند.

در افراد سرسخت حس تعهد در مقابل حس بیگانگی است. در دانشجویان سرسخت تعهد شخص در روابطش باعث می شود که در مواقع فشار روانی از حمایت اطرافیان برخوردار باشد. در مفهوم مبارزه جویی، که در مقابل احساس تهدید است، ارزیابی شناخته نهفته است، یعنی باور به اینکه دگرگونی در زندگی امری است عادی و باید آن را به عنوان فرصتی برای رشد به شمار آورد تا تهدیدی برای احساس ایمنی. حس کنترل در مقابل حس درماندگی است. کسانی که در موقعیت های فشارزا به جای احساس درماندگی، موقعیت را در اختیار خود می بینند بیشتر احتمال دارد که برای تغییر موقعیت، اقدام کنند(آقا یوسفی و همکاران، ۱۳۸۸).
سرسختی روان شناختی در افراد نگرشی را به وجود می آورد که شیوه رویارویی با مسائل مختلف زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد. افراد سرسخت حوادث زندگی را به طور قابل درک و همراه با تنوع و گوناگونی در نظر می گیرند. در مقابل، افرادی که سرسختی پایینی دارند، نسبت به حوادث دچار احساس بیگانگی، ناتوانی و تهدید می شوند و کنترل کمتری روی آنها دارند (زاکین و همکاران^[۸۱]، ۲۰۰۳).
فقدان والدین می تواند رشد شخصیت فرزندان را متأثر سازد که یکی از جنبه های مهم شخصیتی، سرسختی روانشناختی است به طوری که کوباسا(۱۹۷۹) سرسختی را یک ویژگی شخصیتی می داند که در مواجهه با حوادث فشارزای زندگی به عنوان یک منبع مقاومت و سپر محافظ عمل می کند. او با بهره گرفتن از نظریه های وجودی در شخصیت، سرسختی را ترکیبی از باورها در مورد خویش و جهان تعریف می کند که از سه مؤلفه تعهد، کنترل و مبارزه جویی تشکیل شده و در عین حال یک ساختار واحد است که از عمل یکپارچه و هماهنگ این سه مؤلفه مرتبط با هم سرچشمه می گیرد. از نظرکوباسا(۱۹۷۹) تعهد، احساس درآمیختگی با بسیاری از جنبه های زندگی مثل خانواده، شغل و روابط بین فردی است. فردی که این احساس را دارد، معنا و هدفمندی زندگی و کار و خانواده را دریافته است. کنترل، اعتقادی است مبنی بر این که رویدادهای زند گی و پیامدهای آن، قابل پیش بینی و کنترل هستند و می توان آن ها را تغییر داد . مبارزه جویی عبارت است از این باور که تغییر، جنبه ای عادی از زندگی است و وضعیت های مثبت یا منفی که به سازگاری مجدد نیاز دارند، فرصتی برای رشد و یادگیری بیش تر هستند نه، تهدیدی برای امنیت و آسایش فرد (اربس و همکاران،۲۰۱۱).
سرسختی روانشناختی چیزی فراتر از جمع سه مؤلفه تعهد، کنترل و مبارزه جویی است. انعطاف پذیری روانشناختی افراد سرسخت، صرفاً از تأثیر انفرادی این سه مؤلفه سرچشمه نمی گیرد، بلکه ناشی از شیوه مقابله ای خاصی است که با ترکیب پویای این مؤلفه هم خوان است(پارکز و رندال، ۱۹۸۳).
در واقع، سرسختی روانشناختی ساختار واحدی است که به یکپارچه سازی مؤلفه هایش می پردازد و در آن ها یک همگونی ایجاد می کند (کوباسا و همکاران، ۱۹۸۸؛ به نقل از حمیلی،۱۳۸۶). سرسختی روانشناختی به عنوان یک ویژگی شخصیتی، نگرش درونی خاصی را به وجود می آورد که شیوه رویارویی افراد با مسایل مختلف زندگی را تحت تأثیر قرار می دهد . نیز سرسختی روانشناختی باعث می شود که فرد استرس های خود را به صورتی واقع بینانه و با بلند نظری مورد توجه قرار دهد. همچنین، سرسختی روانشناختی زاییده دانشی است که بر مبنای آن، شخص برای پاسخ گویی به استرس ز اها به منابع بیش تری دست پیدا می کند؛ به عبارتی، یک احساس بنیادی از کنترل است که به فرد سرسخت امکان دستیابی به تعدادی از راهبرد های مفید و مؤثر را می دهد. در نهایت، سرسختی روانشناختی باعث تقویت و پرورش دیدی خوشبینانه نسبت به استر س های روانی می شود در واقع، سرسختی روانشناختی سپری در برابر برانگیختگی شدید فیزیولوژیکی در اثر حوادث استرس زاست و برخی از محققان معتقدند استرس عامل آسیب پذیریی مهم در مقابل بیماری ها می باشد.
ویژگی های متعددی را می توان برای سرسختی روانشناختی مطرح نمود از جمله: ۱٫ حس کنجکاوی قابل توجه ۲٫ تمایل به داشتن تجارب معنی دار ۳٫ اعتقاد به مؤثر بودن آن چه که مورد تصور ذهنی قرار گرفته است ۴٫ انتظار این که تغییر امری طبیعی است و هر محرک با اهمیت می تواند موجب رشد و پیشرفت گردد ۵٫ ابراز وجود، نیرومندی و پرانرژی بودن ۶٫ توانایی استقامت و مقاومت.
این ویژگی های مختلف می توانند در سازگاری با وقایع استر س آور زندگی مفید باشند .منطق انتخاب این ویژگی ها، ارزیابی شناختی خوش بینانه ای است که می تواند به رغم استرس زا بودن آن ها، باعث درک معنی دار و طبیعی ویژگ ی ها از سوی فرد شود . با این وجود، تصمیم گیری قاطعانه می تواند منجر به یکپارچگی آنان در تجارب آینده شود . به این ترتیب، افراد سرسخت، وقایع استرس آور را به وقایع قابل تحمل تر تبدیل می کنند(کوباسا، مدی و پوکتی، ۱۹۸۲). هم چنین آن ها دو تجربه ای را که احتمالاً منجر به شکل گیری سرسختی روانشناختی می شود بیان کرده اند. اول، احتمالا افراد سرسخت الگویی در پیش رو داشته اند که آن را در زمینه تعهد، کنترل و مبارزه جویی سرمشق قرار داده اند و این الگو ها با پیام د های مثبت و سالمی روبه رو شده اند . دوم، از آن جا که سرسختی روانشنا ختی را می توان یاد گرفت، احتمالاً افراد در مواجهه با وقایع، احساس کارآمدی و کنترل بر محیط را کسب کرده اند (کیامرثی و ابوالقاسمی، ۱۳۸۵).
کوباسا، مدی و پوکتی (۱۹۸۲) معتقدند که احتمالا تجارب دوره کودکی و تعامل با والدین و اطرافیان می تواند منجر به یک شخصیت سرسخت شود . (نریمانی و همکاران، ۱۳۹۰).
سرسختی روانشناختی، یک ویژگی شخصیتی است که در رویارویی با حوادث فشارزای زندگی به عنوان منبع مقاومت و سپرمحافظ عمل می کند. سرسختی، ترکیبی از باورها در مورد خود و جهان است که از سه جزء تعهد، کنترل و مبارزه جویی تشکیل شده است، اما در عین حال مجموعه ای واحد است که از عمل هماهنگ این سه جزء تشکیل یافته است(کوباسا، ۱۹۸۲) سرسختی احساس بنیادی از کنترل است که به فرد سرسخت امکان ترسیم و دسترسی به فهرستی از راهبردها را می دهد. در نهایت سرسختی باعث پرورش دیدی خوش بینانه نسبت به فشار زاها می شود؛ به عبارتی، صفت مبارزه جویی، فرد سرسخت را قادر می سازد تا حتی حوادث ناخوشایند را بر حسب امکانی برای یادگیری به تهدیدی برای ایمنی در نظر بگیرد و تمامی این جنبه ها باعث پیشگیری و یا کوتاه شدن مدت پیامدهای منفی تنش زا می شود و در واقع سرسختی، سپری در مقابل برانگیختگی شدید فیزیولوژیک در اثر حوادث تنش زا است که سلیه و دیگر پژوهشگران، عامل آسیب پذیری در مقابل بیماری ها می دانند. سرسختی روانشناختی به عنوان تعدیل کننده، روابط بین تنش و بیماری روانشناختی و جسمانی عمل می کند . افرادی که از سرسختی روانشناختی قوی برخوردارند، احتمال کمتری دارد که در مقایسه با افراد دارای سرسختی روان شناختی ضعیف در پاسخ به تنش، دچار آسیب جسمانی و یا روانی شوند. هم چنین یافته های تجربی نقش تعدیل کننده سرسختی روانشناختی را در مقایسه با فشارهای جانبی تنش تأیید می کند. دیگر یافته ها بیان می کند که بین دو جنس از نظر سرسختی روانشناختی تفاوت معنی داری نیست(شریفی، عریضی و نامداری، ۱۳۸۴).
منطق انتخاب این ویژگیها ارزیابیهای شناختی خوش بینانه ای است که می تواند به رغم تنش آور بودن آنها باعث درک معنی دار و طبیعی ویژگیها از سوی فرد شود. با وجود این، تصمیم گیری قاطعانه می تواند به یکپارچگی آنان در تجربه های آینده منجر شود؛ به این ترتیب افراد سرسخت، وقایع تنش آور را به وقایع قابل تحمل تر تبدیل می کنند (کیامرثی و همکاران، ۱۳۷۷).
همان گونه که از این مباحث پیداست، سرسختی روانشناختی به عنوان ویژگی مهم در ساختار شخصیت افراد می تواند آنها را برابر فشار های مختلف محیطی محافظت کند. در واقع می توان عنوان کرد که افراد با سطح سرسختی روانشاختی قوی با توجه به صفات مبارزه جویی و ابراز وجود و نیرومندی و استقامت در مقابل حوادث تنش زای محیطی کمتر دچار آسیب های جسمانی و روانی می شوند؛ لذا اهمیت و ضروت سرسختی روانشاختی در این مباحث آشکار می شود (یاسمی نژاد، محمدیان و فعلی، ۱۳۹۰).
مسلش و همکاران (۱۹۷۶)، بوریش (۲۰۰۲)، آلمر (۲۰۰۲)، فیلیان (۱۳۸۱)، بدری گرگری(۱۳۸۴) و زارع (۱۳۸۲) در پژو هش هایی نشان دادند عواملی وجود دارند که می توانند بر روی رضایت زناشوئی تأثیر بگذارند که این عوامل باید به دقت مورد شناسایی قرار بگیرند. از جمله این عوامل ویژگی شخصیتی تاب آوری وسرسختی است، که به عنوان متغیر دیگر در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد. سرسختی ویژگی شخصیتی است که ممکن است نحوه مقابله با استرس زاها را در افراد تعدیل کند یعنی آنها را در تحلیل موفقیت آمیز موقعیت استرس زا یاری می کند.
زارع (۱۳۸۲) در پژوهشی با عنوان مقایسه رابطه حمایت اجتماعی و سرسختی با فرسودگی شغلی رانندگان شرکتهای اتوبوسرانی و تاکسیرانی شهر تهران نشان داد که حمایت اجتماعی و سخت رویی هر یک با مؤلفه احساس تحلیل عاطفی ارتباط معکوس و منفی دارند، حمایت اجتماعی و سرسختی هر یک با مسخ شخصیت ارتباط معکوس دارند و با احساس موفقیت فردی ارتباط مستقیم و مثبت دارند . از سوی دیگر بین میزان سرسختی و مسخ شخصیت و احساس موفقیت فردی در دو گروه تفاوت معناداری وجود داشت. در این پژوهش بالاترین میزان فرسودگی شغلی در مولفه احساس تحلیل عاطفی (۵۵ درصد) گزارش شد. جودی و همکاران (۱۹۹۹) در پژوهشی نشان دادند که سطح بالایی از سرسختی اثرات میانجیگرانه بر استرس داشته و با میزان پایین بیماری و افسردگی مرتبط می باشد. کوباسا (۱۹۹۴) در طی مطالعه ای پی برد مدیران مرد با درجه بالایی از سرسختی علی رغم اینکه در سراسر زندگی با وقایع استرس زا مواجه هستند، کمتر دچار بیماری شده و از سلامت بیشتری برخوردارند . یافته ها نشان داد که افراد با سخت رویی پایین بیشتر تحت تأثیر اثرات منفی استرس هستند (نریمانی و عباسی، ۱۳۸۸).
پذیرش خود و دوست داشتن خویش (وایت ، ۲۰۰۱) و تبدیل شدن به انسانی که از نظر جسمی سالم، از نظر فکری بی عیب، از نظر روانی شاد، از نظر اجتماعی متعادل، از جنبه ی سیاسی آگاه، از نظر اقتصادی مولد و از نظر فرهنگی مسوول باشد ، از خصوصیات سلامت روان است و در شمار موضوعاتی قرار دارد که به صورتی مفهومی با سرسختی روان شناختی ارتباط می یابد. کوباسا(۱۹۷۹و۱۹۸۸) سرسختی را ترکیبی از باورها در مورد خویشتن و جهان تعریف می کند که از سه مولفه ی تعهد، کنترل و مبارزه جویی تشکیل شده است. شخصی که از تعهد بالایی برخودار است، اهمیت و معنای اینکه چه کسی است و چه فعالیت ی انجام می دهد را باور دارد. این اشخاص با بسیاری از جنبه های زندگی شان همچو ن شغل، خانواده و روابط بین فردی، کاملا در آمیخته می شوند. افرادی که در مولفه ی کنترل، قوی هستند رویدادهای زندگی را قابل پیش بینی و کنترل می دانند و بر این باورند که قادرند با تلاش ، آنچه را که در اطرافشان رخ می دهد، تحت تاثیر قرار دهند. اشخاصی که مبارزه جویی بالایی دارند، موقعیت های منفی یا مثبتی که به سازگاری مجدد نیاز دارد را فرصتی برای یادگیری و رشد بیشتر می دانند، تا تهدیدی برای امنیت و آسایش خویش (کوباسا، ۱۹۹۸؛ مدی، ۱۹۹۰ ).
سرسختی روان شناختی با افسردگی، همبستگی منفی دارد نشان دهنده ی آن است که سرسختی روان شناختی، می تواند پیش بینی کننده ی سلامت روانی باشد. ماتیس و لکسی(۱۹۹۹) نیز به این نتیجه رسیدند که سرسختی، متغیر پیش بینی کننده ی بهتری برای سلامت روانی است تا سلامت جسمی و همچنین همبستگی منفی معنی داری بین سرسختی و تعداد مراجعات به مرکز بهداشت وجود دارد. امریکنر و همکاران (۱۹۹۴) رابطه بین سلامت روانی با تعاملات ادارک شده ی خانواده را بررسی نمودند و دریافتند خانواده هایی که از انسجام بیشتر، ارتباط بهتر بین اعضای خانواده و رضایت بیش تر از وضعیت خانواده برخودارند و همچنین خانواده هایی که بر فعالیت های اجتماعی، فعالیت های مذهبی- اخلاقی، فعالیت های فکری- فرهنگی و نظم و سازماندهی تاکید بیشتری دارند، از میزان سرسختی بالاتری برخودارند. بر این باورند که عوامل تاثیر گذار بر سرسختی دختران، بیشتر از درون خانواده سرچشمه می گیرد در حالی که در مورد پسران، ممکن است عوامل اجتماعی و آموزشگاهی نیز دخیل باشند. برخی از پژوهش ها نیز بین تاب آوری و سرسختی با اضطراب و افسردگی، رابطه منفی معنی داری نشان داده و گویای آن است که افراد تاب آور می توانند بر انواع اثرات ناگوار چیره شوند (شیربیم، سودانی و شفیع آبادی، ۱۳۸۸).
یکی از مؤلفه های روان شناختی سرسختی است. سرسختی یکی از عوامل جدید روان شناختی است که روان شناسان به آن علاقه مند شده و آن را در حوزه های مختلف مورد مطالعه قرار داده اند .
سرسختی روان شناختی ابتدا مورد توجه کوباسا (۱۹۷۹) قرار گرفت و به عنوان مجموعه ای متشکل از ویژگی های شخصیتی در نظر گرفته شد که در رویارویی با حوادث فشارزای زندگی به عنوان منبعی از مقاومت، همانند سپری محافظ عمل می کند و افراد واجد آن می توانند به گونه ای کارآمد با مشکلات و فشارهای زندگی مقابله کنند (حقیقی، عطاری، رحیمی و سلیمانی نیا، ۱۳۷۸).
کوباسا (۱۹۸۳)، سرسختی را ترکیبی از باورها درباره خود و جهان تعریف کرده اند که از سه مؤلفه تعهد، مهار و مبارزه جویی تشکیل شده است.
باور به تغییر، دگرگونی و پویایی زندگی و این نگرش که هر رویدادی به معنای تهدیدی برای امنیت و سلامت انسان نیست، انعطا ف پذیری شناختی و بردباری در برابر روی دادهای سخت تنش زا و، موقعیت های مبهم را به دنبال دارد .بررسی ها گویای آن است که سرسختی با سلامت جسمی و روانی رابط ه مثبت دارد و به عنوان یک منبع مقاومت درونی، تأثیرات منفی استرس را کاهش می دهد و از بروز اختلال های جسمی و روانی پیشگیری می کند. (زانگ، ۲۰۱۰) در پژوهشی که در بین دانشجو یان چینی انجام گرفت، نشان داد که سرسختی با پنج عامل بزرگ شخصیت ارتباط دارد، به طوری که سه مؤلفه سرسختی (تعهد، مهار و مبارزه جویی ) با روان رنجورخو یی ارتباط منفی و معنادار و با چهار عامل دیگر شخصیت برونگرایی، گشاده رویی،خوشایندی و وظیفه شناسی ارتباط مثبت و معنادار ی دارند . دلاهیج، گیلارد و دام(۲۰۱۰) گزارش کردند که سرسختی با شیوه های مقابله ای سازگارانه ارتباط مثبت و معنادار و با سبکها ی مقابله ای ناسازگارانه ارتباط منفی و معنادار دارند.
نادری و حسینی (۱۳۸۹) نشان دادند که سرسختی روان شناختی و امید به زندگی با هم همبستگی مثبت و معنادار دارند. ویسی، عاطف وحید و رضایی (۱۳۷۹) گزارش دادند که در وضعیت استرس زا کسا نی که از سرسختی بالاتر ی برخوردارند، سلامت روان بیشتری دارند تا کسانی که سرسختی پایین تری برخوردارند. (بابلان، قاسم پور و حسن زاده، ۱۳۹۰).

پیشینه عملی تحقیق

آزموده و همکاران (۱۳۸۶) عنوان کردند که بین جهت گیری مذهبی و متغیرهای شادکامی و سرسختی روانشناختی رابطه معنادار وجود دارد و افراد با جهت گیری درونی نسبت به افراد با جهت گیری بیرونی از تعهد، مهار و مبارزه جویی بیشتری برخوردارند. دیگر نتایج آنها دلالت می کرد که بین زنان و مردان از نظر سرسختی روانشناختی تفاوت معنی داری هست و دختران از سطح سرسختی روانشناختی قوی تری برخوردارند.
نریمانی (۱۳۸۶) نشان داد بین متغیرهای سرسختی روانشناختی، سبک های تفکر و مهارت های اجتماعی با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه مثبت معناداری وجود دارد و از سه متغیر پیش بین تنها متغیرهای سرسختی روانشناختی و سبک های تفکر قابلیت پیش بینی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را داشتند.

همچنین آقای کیانوری در داخل عراق چهار نیرو را شناسایی میکند و از آنها اینگونه یاد میکند:

1. 1. نیروهای حاکم بعث عراق که واقعیتی است و محدود به دو یا سه نفر نیست، بلکه نیروی حاکم بعث یک نیروی اجتماعی است با تمام خصوصیاتش، با تمام سوابقش ۱۵ سال هم در حکومت بوده است

1. 1. امکانات و نیروی امپرالیسم و ارتجاع عرب

1. 1. مسلمانان مبارز

1. 1. جبهه ی موتلفه دموکراتیک از جمله حزب کمونیست

وی سپس از بررسی عوامل خارجی و داخلی موثر بر عراق برای آینده این کشور به سه احتمال توجه میکند: اول، رژیم بعث خودش را بتواند نگه دارد و در نهایت رژیم بدون صدام یا با صدام در خدمت باقی بماند و نیروهای انقلابی نتوانند قدرت را به دست بگیرند

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

دوم، نیروهای ارتجاعی و امپریالیسم نیرویی با قیافه اسلامی و حتی تبعیت از امام خمینی را به قدرت برسانند.
سوم، نیروهای انقلابی در عراق قدرت را در دست بگیرند و تغییر بنیادی در جامعه عراق را به وجود بیاورند.
آقای کیانوری در آخر توصیه میکند که جمهوری اسلامی به مسئله سوم توجه جدی داشته باشد.
اما باید گفت موضوع اصلی ما تحولات پس از خرمشهر است. کیانوری در مجموعه جلساتی که بعد از فتح خرمشهر برگزار کردند نظرات دیگری نیز ارائه داد که عینا در اینجا آورده میشود.
” ما یکی، دو ماه پیش اطلاع پیدا کردیم که وزارت خارجه آلمان فدرال جلسه ی مشاوره ای از نمایندگان وزارتخانه های خارجه ی کلیه ی کشورهای ناتو تشکیل داده است و موضوع بحث، آماده کردن تبلیغاتی افکار عمومی برای پذیرش حمله نظامی به ایران است و الان این فکر را مخفیانه در اروپای غربی و آمریکا پرورش میدهند."(درودیان،۱۳۹۱: ۱۲۹)
” با شکست صدام حسین در آینده نه چندان دور آمریکا برای جلوگیری از رشد منطقی انقلاب و جلوگیری از استقرار نظام اقتصادی، اجتماعی و اسلامی دخالت های نظامی را تشویق خواهد کرد.” (همان،۱۳۹۱:۱۲۹)
” اگر ما به این نتیجه برسیم که آمریکا با تمام قوا میخواهد هر چه زودتر جنگ را پایان بدهد تا از این راه بتواند صدام را حفظ کند، آن وقت این فکر پیش می آید که ما بایستی فعلا صدام را زیر فشار نظامی بگذاریم، برای اینکه سیاست آمریکا درهم شکسته شود. ولی اگر به این نتیجه برسیم که این سیاست آمریکا یک تظاهر دروغین است و آمریکا دارد برای توسعه دادن جنگ تدارک میبیند و اینکه آمریکا دارد افکار عمومی را برای حمله به ایران از جاهای دیگر آماده میکند، آن وقت سیاست ما بایستی بر اساس این واقعیت تنظیم شود."(همان،۱۳۹۱: ۱۳۱)
در این تحلیل آقای کیانوری به سیاست دوگانه آمریکا اشاره کرد. اما او یک تحلیل دیگر ارائه میدهد که قابل تامل است. او میگوید:
نقشه امپریالیسم این است که در صورت ورود ارتش ایران به خاک عراق با دادن همه ی کمک ها و امکانات به عراق، تا حد پشتیبانی از راه حملات گسترده ی هوایی به مراکز اقتصادی کشور ما، یک جنگ فرسایشی طولانی را به ما تحمیل کند و در سایه ی این جنگ مواضع خود را برای حملات قطعی آینده به جمهوری اسلامی ایران، هم از لحاظ سیاسی و تبلیغاتی در جهان و هم از لحاظ نظامی در منطقه تحکیم کند.(همان،۱۳۹۱: ۱۳۱)
او در ابتدای نیمه دوم سال ۱۳۶۱ و پس از عملیات رمضان در جلسه پرسش و پاسخی میگوید: ما همیشه صدام را به عنوان عامل امپریالیسم و یک فاشیست شناخته ایم و معتقدیم که صدام باید سرنگون شود. او درباره نحوه سرنگونی صدام معتقد بود که تنها از طریق تقویت نیروهای انقلابی درون عراق باید به سرنگونی کمک کرد. جالب توجه است که آیت الله منتظری نیز معتقد بودند که باید به وسیله اعزام هسته های چریکی مستقل جنگ با عراق را ادامه داد.
آقای کیانوری توجه خاصی به تحلیل خود حزب توده در خصوص سیاست های آمریکا در منطقه میکند و میگوید: به محض اینکه ما توطئه اخیر آمریکا را درباره ی اینکه آمریکا میخواهد یک جنگ فرسایشی به ما تحمیل کند، مطرح کردیم ما را کشیدند به فحش.ولی حالا میبینیم که یک جنگ فرسایشی به ما تحمیل شد.
مواضع حزب توده و آقای کیانوری از آن جهت قابل توجه و تامل است که در آن برهه به عنوان یکی از احزاب رسمی ایران تحلیل های خود را آشکارا ارائه دادند اما به نظر میرسد موضع گیری و یا تصمیمی برای اینکه ایران وارد جنگ با عراق بشود یا خیر نکرده اند.
در آخرین بخش از این موضوع، مواضع نهضت آزادی ایران را که بعدا مخالفت خود را با ادامه جنگ پس از خرمشهر اعلام کرد بررسی میکنیم. بررسی مواضع نهضت آزادی از آن جهت قابل اهمیت است که تقریبا ۲۷۵ روز سکان اداره جمهوری اسلامی را بر عهده داشتند و از طرفی از سوی برخی از محققین متهم به سهل انگاری در رابطه با حمله عراق به ایران شده اند.
۵-۸-۳.نهضت آزادی ایران
حزب نهضت آزادی ایران جزء معدود احزاب و گروه های سیاسی و اجتماعی است که در همان سال ۱۳۶۱ مخالفت خود را با ادامه دادن جنگ پس از فتح خرمشهر ابراز کرد. در مورد زمان این موضع گیری مناقشه بسیار وجود دارد اما آنچه که معلوم است آن است که اولین نشانه رسمی و علنی مخالفت این حزب در اسفند ماه سال ۱۳۶۱ و پس از برگزاری کنگره حزب بود که این مخالفت در قالب بیانیه در کنگره نمایان شد. البته قطعنامه کنگره در فروردین ماه سال ۱۳۶۲ صادر شد. اما به گفته دکتر ابرهیم یزدی دبیرکل نهضت آزادی ایران، این حزب از ابتدای فتح خرمشهر مخالف ادامه پیدا کردن جنگ بود و این مخالفت را از طریق ارسال نامه های محرمانه به رهبر فقید انقلاب و شورای عالی دفاع منعکس ساخت. اعضای نهضت آزادی ایران مخالفت علنی با ادامه جنگ را در آن زمان به مصلحت نمیدانستند. در بخشی از بیانیه اسفند ماه حزب نهضت آزادی آمده است: متاسفانه به مردم خیراندیش هم امکان ابراز نظر داده نشد و حتی با تقاضای مکرر بعضی از نمایندگان مجلس، حدود پنجاه نفر، برای تشکیل جلسه ای غیرعلنی و خصوصی به منظور کسب اطلاع و اظهار نظر درباره مسائل و شرایط جنگ تا این تاریخ موافقت نگردیده است.
مهندس مهدی بازرگان دبیرکل وقت نهضت آزادی ایران در اسفند ماه سال ۱۳۶۲^[۲۳۶] طی نامه ای محرمانه به آیت الله خمینی نگرانی خود را از ادامه جنگ ابراز میدارد. در تابستان سال ۱۳۶۳ نهضت
آزادی جزوه ای را تحت عنوان ” تحلیلی پیرامون جنگ و صلح ” منتشر میکند و به صورت مفصل به مسائل جنگ میپردازد. این جزوه از آن جهت قابل اهمیت است که در بخشی از آن باز هم مخالفت علنی این حزب با ادامه پیدا کردن جنگ آورده شده است. در این جزوه نیز عنوان شد که اعضای نهضت نظرات خود را ( درباره جنگ ) طی نامه هایی محرمانه برای رهبر انقلاب ارسال کردند. همچنین از نپرداختن به موضوع جنگ در مطبوعات و مجلس نیز انتقاد شد و به درخواست یازده نفر از نمایندگان مجلس در شهریور ماه سال ۱۳۶۱ برای برگزاری جلسه غیرعلنی به منظور پرداختن به مسائل جنگ به موجب اصل ۸۴ قانون اساسی اشاره شد که مورد پذیرش قرار نگرفت. این درخواست ها در ۲۳ اسفند ۱۳۶۱ و ۴ اردیبهشت سال ۱۳۶۲ مجدد تکرار شد که باز هم مورد موافقت قرار نگرفت. همچنین چند پرسش اساسی در این جزوه مطرح شد که به لحاظ موضوع مورد مطالعه این پرسش ها برای ما اهمیت بیشتری دارد: آیا پس از فتح خرمشهر و هزمیت عراق در این جبهه و احساس ضرورت تخلیه ایران و پیشنهاد صلح از طرف عراق، ادامه جنگ و تبدیل موضع دفاعی ایران به موضع تعرضی و اجباری به سود اسلام و ایران بوده است؟
آیا صحیح بوده که میانجی گری های گوناگون و پیشنهادهای صلح مکرر با بی اعتنایی و اعتراض تلقی شوند و یا بهتر بود به این گونه اقدامات توجه شود؟
در سال ۱۳۶۴نیز حزب نهضت آزادی ایران جزوه دیگری را تحت عنوان ” توضیحاتی پیرامون مذاکره، آتش بس و صلح ” منتشر ساخت که وزارت ارشاد اجازه چاپ و نشر آن را نداد.
طی مصاحبه اختصاصی پژوهشگر با دکتر ابراهیم یزدی دبیرکل نهضت آزادی ایران در مورد موضع گیری نهضت آزادی ایران پس از فتح خرمشهر گفتگو شد که به شرح ذیل است:
پژوهشگر: پس از پیروزی ایران در مرحله سوم عملیات بیت المقدس و به تبع آن آزادسازی خرمشهر، صحبت هایی مبنی بر مخالفت نهضت آزادی با ادامه جنگ مطرح شده است. اولین موضع گیری در مورد ادامه ندادن جنگ در جراید به اسفند ماه سال ۱۳۶۱ پس از کنگره نهضت آزادی برمیگردد اما جنابعالی مدعی شدید که از همان ابتدا نهضت در جلسات داخلی مخالف ادامه جنگ بود و نظرات خود را به صورت محرمانه به آیت الله خمینی ارسال کرده بود. میتوانید این موضوع رو موشکافی کنید؟ (تنها نامه محرمانه موجود مبنی بر ادامه ندادن جنگ پس از فتح خرمشهر نامه مهندس بازرگان به امام خمینی در سال ۱۳۶۲ است)
همانطور که گفته ام نهضت آزادی ابتدا مایل نبود مخالفت خود را با ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر علنی اظهار کند. خرمشهر در ۳ خرداد ۱۳۶۱ آزاد شد. در یک گفتگوی خصوصی به اتفاق شادروان مهندس بازرگان با آقای هاشمی رفسنجانی در باره ادامه جنگ ابراز نگرانی و مخالفت کردیم. ایشان گفتند آقای خمینی با ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر مخالفند. پس از آزادی خرمشهر حمله به داخل مرز های عراق بلافاصله شروع نشد. هنگامی که معلوم شد جنگ را ادامه می دهند در ۱۱ شهریور ۱۳۶۱پنج عضو نهضت آزادی ایران در مجلس شورای اسلامی ، آقایان مهندس بازرگان، دکتر سحابی، دکتر سید احمد صدر حاج سید جوادی ، مهندس صباغیان و دکتر ابراهیم یزدی طی نامه ای به رئیس مجلس در خواست تشکیل جلسه غیر علنی مجلس را کردیم تا نظرات خود را بیان کنیم. رئیس وقت مجلس با این درخواست ما مخالفت کرد. پس از آن ۳۰ نماینده مجلس در بهمن ۶۱ و مجددا پنج نماینده عضو نهضت آزادی ایران در مجلس در ۲۳ اسفند ۶۱ درخواست تشکیل جلسه غیر علنی برای بحث و بررسی مسئله ادامه جنگ به رئیس وقت مجلس دادند که مخالفت شد. همانطور که می دانید آقای هاشمی نوشته اند که سپاهیان ایران در ۶ فروردین ۶۲ از مرزهای بین المللی عراق عبور کردند.
حال این موضوع از آن جهت برای این پژوهش قابل ذکر بود که در لابلای آن دلایل و راهکارهایی که ایران میتوانست بعد از فتح خرمشهر اتخاذ کند آورده شده است. به نظر میرسد نگرانی از افکار عمومی که فشار زیادی برای تنبیه متجاوز و ادامه پیدا کردن جنگ پس از فتح خرمشهر می آوردند باعث شد که نهضت آزادی مخالفت علنی خود را با ادامه پیدا کردن جنگ ابراز نکند. به هر حال تا اسفند ماه سال ۱۳۶۱ مخالفت علنی از حزب نهضت آزادی برای ادامه دادن جنگ پس از فتح خرمشهر دیده نشد.
۵-۹.پرداخت غرامت
پس از فتح خرمشهر موضوع پرداخت غرامت به ایران به منظور پایان دادن جنگ شکل جدی به خود گرفت. تکیه اعضای حزب نهضت آزادی ایران برای ادامه ندادن جنگ موضوع پرداخت غرامت است. دکتر ابراهیم یزدی در این باره میگویند:
وقتی خرمشهر فتح شد، سران کشور‌های منطقه به شدت وحشت کرده بودند و جمعاً با هم تصمیم می‌گیرند که به ایران غرامت بدهند. اتفاقا این موضوع در خاطرات آقای هاشمی آمده است. ‌‌‌همان زمان بی‌بی‌سی این خبر را منتشر کرد که اعراب حاضر شده‌اند ۱۰۰ میلیارد دلار بابت خسارت جنگ به ایران بپردازند. این موضوع در جلسات غیرعلنی مجلس هم مطرح شد. در گزارشی که در مجلس قرائت شد آمده بود سران کشورهای منطقه می‌گویند که حاضرند ۶۰ میلیارد دلار غرامت بپردازند، اما باید ۹۰ میلیارد دلار بپردازد. من هم پس از قرائت این گزارش در مجلس گفتم اگر قرار بر پذیرش شرایط صلح است، بنشینید و مذاکره کنید. آن‌ها یک رقم می‌گویند، شما رقم دیگر، بالاخره بر سر یک رقم توافق خواهید کرد. هم بی‌بی‌سی این خبر را منتشر کرد و هم در خاطرات هاشمی آمده که اعراب توسط سفیر ایتالیا، پیشنهاد کردند که ما تمام شرایط ایران را برای پایان جنگ می‌پذیریم، ۱۰۰ میلیارد دلار غرامت هم‌ می‌‌دهیم. همه شرایط ایران را می‌پذیریم، جز مجازات صدام. در ۱۷ مرداد ۱۳۶۱ هیاتی ترک به تهران آمد و با مقامات کشور مذاکره کرد. روزنامه اطلاعات فردای آن روز به نقل از آقای ولایتی نوشت: «نخست‌وزیر و وزیر خارجه ترکیه در این سفر مطلب جدیدی برای گفتن نداشتند و تنها در رابطه با پرداخت غرامت پیشنهاد کردند که یک صندوق اسلامی پرداخت خسارات وارده از این جنگ به ایران را به عهده می‌گیرد. لیکن آقای خامنه‌ای رئیس‌جمهوری و ریاست شورای عالی دفاع که همواره در اینگونه جلسات بیانگر مواضع به حق جمهوری اسلامی ایران بوده‌اند، ضمن رد قاطع این پیشنهاد، اظهار داشتند: ما ملتی بالقوه غنی هستیم و عزت ما اجازه نمی‌دهد که از چنین کمک‌هایی استفاده نماییم. امت غیور ما نیازی به گرفتن اعانه از هیچ کس ندارد، اما صدام تکریتی را ملزم به پرداخت این غرامت می‌داند.»(مصاحبه با سایت تاریخ ایرانی)
ایشان در یادداشتی دیگر به جزییات بیشتری میپردازند:
آقای هاشمی در خاطراتشان در ۱۵ اسفند ۱۳۶۰ می‌نویسند: «ظهر و عصر ملاقات‌هایی داشتم. ناخدا افضلی آمد و راجع به مین‌گذاری و مین‌روبی توضیحاتی داد. اطلاع داد که وابسته نظامی ایتالیا گفته کشورهای نفت‌خیز منطقه مایلند ۶۰ میلیارد دلار خسارت جنگ را از طرف صدام به ایران بدهند و ایران از شرط سوم که کیفر صدام است منصرف شود…» آقای هاشمی هیچ توضیحی در مورد رد یا قبول این پیشنهاد نداده‌اند. در یکی از جلسات خصوصی دوره اول مجلس شورای اسلامی هنگامی که پس از فتح خرمشهر موضوع غرامت مطرح شد، گزارش داده شد که اعراب پرداخت ۶۰ میلیارد دلار را پیشنهاد داده‌اند. اما بعضی از کسانی که در مراکز تصمیم‌سازی بودند، اظهار داشتند که گفته‌ایم خیر باید ۹۰ میلیارد دلار بدهند. برخی از نمایندگان گفتند که اگر اصل آتش‌بس و مذاکره را می‌پذیرید بر سر میزان غرامت مذاکره کنید. آقای درودیان در کتابشان از آقای مهندس عزت‌الله سحابی نقل می‌کنند: «ماحصل کلام این بود که کشور‌های عربی حاضر به پرداخت خسارت شدند و در نشریات خارجی و داخلی آن روز‌ها آمد که حاضرند ۷۵ میلیارد دلار برای بازسازی به دو کشور بدهند، که به نسبت دو به یک به نفع ایران تقسیم شود…»
مرحوم آیت‌الله العظمی آقای منتظری در خاطرات خود در پاسخ به پرسشی درباره خاتمه جنگ پس از فتح خرمشهر گفته‌اند: «… من‌‌ همان وقت پیغام دادم که هر کاری می‌خواهید بکنید حالا وقتش است و حمله کردن به عراق درست نیست، آن روز حسابی برای غرامت به کشور ما پول می‌دادند و منت ما را هم می‌کشیدند و شرایط آماده بود، ولی آقایان فکر می‌کردند که الان می‌رویم عراق را می‌گیریم و صدام را نابود می‌کنیم…»
آقای دکتر پارسا دوست، که تحقیقات مفصلی درباره اختلافات ایران و عراق و جنگ انجام داده و چندین جلد کتاب نوشته‌اند، علاوه بر استناد به روایت آقای هاشمی از پیشنهاد پرداخت غرامت، نوشته‌اند که در کنفرانس فاس - مراکش - سران کشور‌های عربی برای جلب موافقت دولت جمهوری اسلامی به برقراری آتش‌بس در مراسم حج - که در سپتامبر‌‌ همان سال بود - ضمن تاکید بر عقب‌نشینی کامل نیروهای عراقی، پیشنهاد پرداخت غرامت به ایران را مطرح کردند. آقای دکتر پارسا دوست، به نقل از یک منبع خارجی، این پیشنهاد را بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار، که از طریق صندوق بازسازی اسلامی به ایران پرداخت شود، ذکر کرده‌اند.
همچنین در مصاحبه اختصاصی با پژوهشگر نیز این موضوع مورد پرسش قرار گرفت:
پژوهشگر: به نظر شما تا چه حد پرداخت غرامت به ایران و ایجاد صندوق مشترک جدی بود و آیا اگر به صورت خیلی رسمی از ایران درخواست می شد ایران این درخواست را قبول می کرد و یا خیر بنا به راهبرد قبلی خود به جنگ ادامه میداد؟ ( اسناد پیشنهادات غیر رسمی به وفور وجود دارد) ( آقای هاشمی رفسنجانی چنین صحبتی را اساسا قبول ندارند) ( در خاطرات آقای هاشمی در روز جمعه ۶ فروردین ماه اولین نشانه های عبور ایران از مرز بین المللی دیده میشود)
اعلام آمادگی برای غرامت جنگ به ایران پس از فتح خرمشهر در منابع مختلف آمده است. در پاسخی که قبلا داده ام گزارش مقامات رسمی کشور، از جمله وزیر امور خارجه وقت، آقای دکتر ولایتی را آورده ام. پرداخت غرامت مطرح بوده است اما ایران رقم پیشنهادی را نپذیرفت و رقم دیگری را در خواست کرد. جدای از اختلاف در مورد مبلغ غرامت، اصل آمادگی پرداخت غرامت مطرح بوده است
همچنین مرحوم عزت الله سحابی نیز از ملاقات خود و آقای هاشمی و صحبت در مورد جنگ پس از مدتی میگوید: ” در زمان فتح خرمشهر در مجلس بودم، رفتم نزد آقای هاشمی برای تبریک این فتح که بسیار بزرگ بود. گفتم ما شنیدیم میخواهید به داخل خاک عراق بروید. من احساس نگرانی میکنم. ما مهاجم میشویم، عراقی ها مدافع. این جریان انقلاب را بدنام میکند. میگویند انقلاب کردند برای کشور گشایی، سوم، اینکه به عنوان قدرت مطرح میشویم و همه علیه ما متحد میشوند و به عراق کمک میکنند. چهارم، ادامه روند جنگ روی مسائل داخلی ما اثر میگذارد. این تاثیر همه جنگ هاست که بر داخل اثر میگذارد. پنجم، کشورهای عربی پیشنهاد کردند ما پنجاه میلیارد دلار در صندوق مشترک می ریزیم برای بازسازی ایران و عراق به نسبت دو به یک، این مبلغ را تا ۷۵ میلیارد دلار افزایش دادند. آقای هاشمی گفت اینها درست است ولی صدام مارمولک است و به او اعتماد نیست. یک ریشی از او باید مثل بصره و بغداد گرو بگیریم تا بیاید پای میز مذاکره. یک جای مهمی را بگیریم و بایستیم و جلو نرویم."(درودیان،۱۳۹۱: ۱۳۸)در این بخش از فصل پنجم، ادله مخالفین ادامه پیدا کردن جنگ پس از فتح خرمشهر به تفصیل آورده شد و عینا صحبت ها منعکس شد. چند سالی است که موضوع ادامه پیدا کردن جنگ پس از فتح خرمشهر به یکی از بحث های پرچالش در نظام جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. در این بخش فقط ادله مخالفین ذکر شد و پرداختن به مناقشه مابین موافقان و مخالفان مورد نظر پژوهشگر نبود.
نتیجه گیری:
بررسی جنگ ها و درگیری های صورت گرفته میان ایران و همسایه غربی خود از زمان جنگ چالدران که منجر به صلح آماسیه شد تا جنگ هشت ساله عراق و ایران که منجر به پذیرش قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل متحد شد نشان میدهد که همواره در طول تاریخ جنگ و نزاع میان این دو همسایه یعنی ایران و عثمانی و بعد عراق برقرار بوده است. در حقیقت وقوع جنگ در هر دوره به امری اجتناب ناپذیر تبدیل شده بود. مذهب به عنوان یکی ازعناصری که تا قبل از فروپاشی امپراتوری عثمانی بهانه درگیری دو کشور بود در دوران حکومت عراق دیگر رنگ و بوی قدیمی را نداشت زیرا حکومت اهل تسنن عثمانی فروپاشیده شده بود و عراقی پدید آمده بود که اکثر مردم آن را مسلمانان شیعه مذهب تشکیل میدادند و با توجه به این که ایران دارای بیشترین جمعیت شیعه در جهان میبود دیگر عنصر مذهب نمیتوانست بهانه اصلی برای جنگ و نزاع میان دو کشور باشد. اختلافات مرزی در تمام طول دوران روابط ایران و همسایه غربی خود مهمترین عامل به وجود آمدن جنگ های خونین بود. همچنین پس از بروز جنگ ها صلح نامه ها و توافقاتی میان دو کشور شکل میگرفت و تا مدت آرامش به مرزها بازمیگشت اما مدتی زیادی طول نمیکشید تا جنگی دوباره آغاز شود. نقش بیگانگان و قدرت های استعماری نیز در تحمیل این قرارداد ها به خصوص به ایرانی ها قابل انکار نیست. همچنین پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، انگلستان به عنوان قیم مدت زیادی در این کشور حضور داشت و منافع استعماری زیادی را به دست آورد. علی ای حال به نظر میرسد درگیری و جنگ میان دو کشور در طول تاریخ به امری اجتناب ناپذیر تبدیل شده بود و به سلطنت نشستن حاکمان مختلف هم نتوانست از بروز جنگ میان ایران و عثمانی جلوگیری به وجود بیاورد. با توجه به تحولات انقلاب اسلامی و روی کار آمدن صدام و حس ماجراجویی و جنگ طلبی او و بروز اتفاقات ویژه و بعضا نادر در منطقه خاورمیانه از قبیل اشغال افغانستان، اشغال سفارت آمریکا در ایران و قطع شدن روابط دو کشور، حضور شوروی در منطقه خلیج فارس و … این جنگ به امری اجتناب ناپذیر تبدیل شده بود.ایران در شرایطی وارد جنگ با عراق شد که دیگر توان بازدارندگی از جنگ را نداشت و باید امتیاز سیاسی ارائه میداد و یا از قسمتی از خاک کشور میگذشت که این امر خلاف شعارهای انقلابی و آرمان های شکل گرفته حول محور انقلاب اسلامی ایران بود. ایران در آن شرایط توان یارگیری سیاسی را نیز در سطح دنیا نداشت. البته تلاش های زیادی از سوی دولت موقت شد اما این امر تحقق پیدا نکرد. در آستانه حمله عراق به ایران، روابط ایران طبق سیاست نه شرقی و نه غربی جمهوری اسلامی و کمک به کشورهای مستضعف و مسلمان در هر جای دنیا شکل گرفته بود و دست ایران برای همکاری با دو ابر قدرت غرب و شرق کوتاه بود. به هر حال جنگ میان عراق و ایران در گرفت به طوری که توانست لقب طولانی ترین جنگ قرن بیستم را به خود اختصاص بدهد.
از مهر ماه سال ۱۳۶۰ تا خرداد ماه سال ۱۳۶۱ چهار عملیات بزرگ توسط نیروهای ایرانی اجرا شد و اکثر مناطق اشغال شده توسط ارتش عراق آزاد گردید. بیت المقدس چهارمین عملیاتی بود که طی آن نیروهای ایرانی توانستند شهر خرمشهر را آزاد کنند. در این مرحله بیشتر مناطق اشغالی آزاد شده بود اما هنوز مناطقی در دست ارتش عراق قرار داشت. تا عملیات بیت المقدس استراتژی جمهوری اسلامی ایران استراتژی بازدارندگی بود. در حقیقت نیروهای ایرانی در پی دفع تجاوز دشمن و بازپس گیری مناطق اشغال شده در خاکی خودی است. در پژوهش عنوان شد که طرح عبور از مرز در مرحله چهارم عملیات بیت المقدس طراحی شده بود و نیروهای ایرانی قصد داشتند پس از رسیدن به مرز و بنا به دستور وارد خاک عراق بشوند. این نکته صحیح است که در عملیات بیت المقدس نیروهای ایرانی قصد داشتند از مرز عبور کنند اما به دلیل خستگی و فرسایشی بودن عملیات و نداشتن توان این امر محقق نشد اما باید گفت که از قبل هم نیرویی برای این طرح پیش بینی نشده بود. نه تنها نیرویی پیش بینی نشده بود بلکه صحبت های رسمی با رهبر فقید جمهوری اسلامی انجام نشده بود و رایزنی ها با امام خمینی ( ره ) شکل جدی نداشت. اما عدم توانایی در بازپس گیری بخشی از شلمچه در عملیات بیت المقدس نیز نشان میدهد که دیگر توانی برای نیروهای ایرانی باقی نمانده بود.
عملیات رمضان اولین عملیات برون مرزی نیروهای ایرانی در طول جنگ با عراق است. از این عملیات به بعد استراتژی جمهوری اسلامی ایران از بازدارندگی به استراتژی اقدام تغییر پیدا میکند. استراتژی اقدام نگاهی آفندی و عملی دارد و معتقد است که برای رسیدن به هدف باید اقدام کرد. در واقع میتوان گفت حمله عراق به مرزهای ایران در شهریور ماه سال ۱۳۵۹ یک نوع استراتژی اقدام بود. استراتژی اقدام همواره در پی آن است که امتیازی از دشمن بگیرد یا اینکه از آنچه که به دست آورده دفاع کند. جمهوری اسلامی ایران در عملیات رمضان به دنبال گرفتن منطقه ای از عراق بود تا بتواند با دست پر در مذاکرات آتش بس و سپس صلح حاضر شود. در واقع مقامات ایرانی در پی آن بودند با برتری نسبی در میدان جنگ بتوانند در میدان دیپلماسی جنگ را پایان دهند. مقامات ایرانی تا یک حد پیشروی در خاک عراق را کافی میدانستند و معتقد بودند که اگر در کنار اروند بایستیم میتوانیم در شرایط برتر به جنگ پایان دهیم. اما این اندیشه که به نظر میرسد تنها در نظر آیت الله هاشمی رفسنجانی بود در مورد رژیم بعث عراق و شخص صدام حسین کارساز نبود. اولا باید گفت که مطالعات نشان میدهد هیچ کس جز آیت الله هاشمی فکر و اندیشه ای برای پایان دادن جنگ با عراق نداشته است. دست آخر هم تاریخ نشان میدهد که نظر ایشان در مورد نحوه ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر اعمال میشود. اما باید گفت که این استراتژی دارای نواقصی بود زیرا مسئولین درک درستی از اوضاع نداشتند. در حقیقت در پی جنگ عراق و ایران در کشور مسئولینی که باید به مسئله جنگ میپرداختند وجود نداشتند. دستگاه دیپلماسی به شدت دارای ضعف بود. تصور مقامات وقت آن بود که آمریکا مایل به پایان جنگ است اما تحولات بعد از عملیات رمضان نشان داد که این فکر غلط و باطل بوده است. وظیفه دستگاه دیپلماسی کشور بود تا با مشورت دادن به مقامات کشور آنان را از آخرین تحولات بین الملل آگاه سازد اما به نظر میرسد وزارت امور خارجه در این برهه به وظیفه خود عمل درست نکرده است. همچنین بعدها حمله آمریکا به عراق نشان داد که شخص صدام حسین به راحتی اهل تسلیم شدن نیست. در حقیقت نه حتی بصره بلکه اگر بغداد هم فتح میشد صدام حسین تا آخرین نفس میجنگید. این مورد به روشنی نشان میدهد که مسئولین وقت درک درستی از شخصیت صدام حسین نداشتند. تحولات بعد از عملیات والفجر هشت و تصرف گواه این موضوع است که استراتژی ” جنگ، کسب یک پیروزی بزرگ و اتمام” یک استراتژی شکست خورده است.
اما با پایان یافتن اولین عملیات برون مرزی ایران یعنی عملیات رمضان، مشخص گردید که استراتژی ارتش عراق در جبهه های جنگ زمینی دفاع مطلق بود. آنها با مسلح کردن زمین از طریق کار مهندسی و تغییر وضعیت زمین و آرایش نیروهای مهندسی از وررود نیروهای ایرانی به خاک سرزمینی خود جلوگیری کردند. این پدافند مناسب که برای اولین بار در عملیات برون مرزی رمضان نمایان شد و بعدها در عملیات والفجر مقدماتی تبلور یافت باعث شد استراتژی جمهوری اسلامی ایران نیز در جبهه های نبرد جنگ زمینی تغییر کند. عراقی ها دیگر در خاک خود میجنگیدند و میتوانستند خطوط پدافندی خود را راحت تر مدیریت کنند. نیروهای ایرانی نیز برای اولین بار در عملیات رمضان تجربه جنگیدن در عمق خاک عراق را داشتند که این کار به مراتب سخت تر از جنگیدن در خاک خودی بود. استراتژی جدید عراق بعد از عملیات رمضان دفاع در زمین و حمله از دریا و هوا شد. در جبهه های زمینی، ارتش عراق با بهره گرفتن از آتش توپخانه زیاد در پی فرصت مجدد آغاز حملات زمینی و انجام پاتک های سنگین بود. به همین خاطر آنها سازمان رزم نیروی زمینی خود را گسترش دادند و نیروهای جدیدی را وارد خطوط مقدم خود کردند. به کارگیری سلاح های نامتعارف و سلاح های پیشرفته از عملیات رمضان و بعد از آن نیز کمک زیادی به صدام حسین و ارتش عراق کرد. همان طور که ذکر شد در این عملیات برای اولین بار از گازهای سمی و شیمیایی استفاده شد. شاید خطرناک بودن این گازها در این عملیات به شدت گازهای خردل و اعصاب استفاده شده در عملیات های بعد نبود، اما رمضان سرآغازی برای استفاده از این نوع گازها بود. اما عملیات رمضان به نیروهای ایرانی نشان داد که باید با تامل بیشتری برای جنگیدن با قوای ارتش عراق در نبردهای بعدی دست بزنند. آنها میبایست یگان های خود را ترمیم کنند و در بعضی از ساختارها تجدید نظر میکردند. همچنین از لحاظ لجستیکی و امکانات رزمی – مهندسی در عملیات رمضان ورق به سمت عراق کاملا برگشت و این تجربه ای بود برای نیروهای ایرانی که باید در عملیات های بعدی در مقابله با واحد زرهی دشمن تدابیر تازه ای بیاندیشند و سازمان رزم خود را گسترش بدهند. ناکامی ایران در عملیات رمضان موجب شد تا جنگ به سراسر مرز ایران و عراق گسترش یابد و فرماندهان ایرانی به دیگر مناطق جبهه های جنگ نیز بیاندیشند. آنها باید عملیات هایی طراحی میکردند که تلفات تا آن حد ممکن کم باشد و شرایط مناسب را برای غافل گیری دشمن داشته باشد. در عملیات رمضان یکی از نقاط ضعف ایرانی ها که باعث ناکامی آنان شد عدم غافل گیری ارتش عراق بود. در عملیات های پیروزمندانه قبل از عملیات رمضان یکی از اصول ایران استفاده از اصل غافل گیری برای مقابله با ارتش عراق بود اما عملیات رمضان نشان داد که عراقی ها کارهای اطلاعاتی فراوانی انجام داده اند و هم اطلاعات رسیده از طرف کشورهای خارجی مانند آمریکا آنان را هوشیار کرده است و آماده هرگونه مقابله هستند. باید این نکته را خاطر نشان کرد که پس از عملیات بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر توسط نیروهای ایرانی، دولت شوروی تعداد بیشتری هواپیمای میگ ۲۵ و تانک های تی ۷۲ و موشک های زمین به زمین اسکاد در اختیار ارتش عراق قرار داد. عراقی ها از هواپیماهای میگ علاوه بر بمباران شهرها که موشک های هاگ ایران قادر به شکار آن ها نبودند، در عکس برداری از خطوط جنگی ایران نیز استفاده میکردند. عملیات رمضان برای فرماندهان نظامی ایرانی درس های گرانسگی داشت به طوری که آنها به دنبال ابتکار عمل و نوآوری در استراتژی های خود رفتند. ناکامی در عملیات رمضان باعث شد امکان موفقیت در عملیات های بزرگ زیر سوال برود. استراتژی جمهوری اسلامی ایران پیروزی سریع در جنگ بود اما عملیات رمضان به فرماندهان ایرانی نشان داد که موضوع آنقدر که آنها فکر میکنند ساده نیست. طرح ریزی برای عملیات های بزرگ نیاز به زمان و فرصت و امکانات داشت و این نکته ای بود که شاید مقامات ایرانی هیچ وقت پیش بینی نکرده بودند. استراتژی جدید عراق در عملیات رمضان نیز مجدد نشان میدهد که مقامات جمهوری اسلامی درک صحیحی از توان رزمی ارتش عراق نداشتند. البته نباید از ذکر این نکته نیز غافل شد که منطقه مناسب دیگری برای اجرای طرح عملیات پس از فتح خرمشهر با توان موجود ایران وجود نداشت. در حقیقت در جنوب و در کل خاک سرزمینی درگیر جنگ با عراق بهترین منطقه ای که جمهوری اسلامی ایران میتوانست دست به اقدام آفندی بزند همان منطقه بود. به لحاظ استراتژیکی نیز این منطقه بسیار حائز اهمیت بود.
در انتها باید گفت ناکامی در عملیات رمضان باعث شد جنگ عراق و ایران دوباره حالت فرسایشی به خود بگیرد زیرا دیگر امید به پیروزی در کوتاه مدت و عملیات های برق آسا ممکن نبود و عراق از هر نظر هوشیار شده بود. محتاط شدن فرماندهان و فرصت خواستن انها برای طرح ریزی عملیات مناسب باعث گردید این موضوع در جلسه سیزدهم شهریور ماه سال ۱۳۶۱ شورای عالی دفاع مطرح گردد و در جلسه آن گونه عنوان شود که اگر قرار است این قدر معطل بشویم بهتر است سعی کنیم که جنگ تمام شود و کشور تحمل جنگ طولانی را ندارد. به هر حال عملیات رمضان ناکام ماند و باعث شد جنگ حالت فرسایشی به خود بگیرد و ۶ سال دیگر ادامه پیدا کند. این موضوع باعث شد مخالفان ادامه جنگ پس از خرداد ماه سال ۱۳۶۱ بیشتر بر موضع خود تکیه کنند و شاه کلام آنها این باشد که جنگ باید پس از فتح خرمشهر پایان می یافت. بیشتر استدلال مخالفین ادامه جنگ بر آن است که ایران میتوانست با دریافت غرامت از ادامه جنگ سرباز زند و بعد از رمضان دیگر از موضع پایین و فرودست با او برخورد نشود. در مجموع بعد از عملیات رمضان استراتژی واحدی برای پایان دادن به جنگ دربین سران جمهوری اسلامی ایران وجود نداشت. یک استراتژی آیت الله هاشمی رفسنجانی و یک استراتژی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی داشت که با یکدیگر متفاوت بود.
پیوست‌ها
۱- متن کامل سخنرانی امام خمینی (ره) در ۲۲/۳/۱۳۶۱

اما در ایران وضع چگونه بود ؟ آیا برای گذر از ممالک محروسه دوره ی قاجاریه به دولت جدید این تفاهم جمعی حاصل شد؟ آیا نخبگان سیاسی ایران که رهبری نهضت مشروطه و بعد از آن را داشتند. تصویری واقع گرایانه از ایران داشتند یا اینکه در یک رویا پردازی آرمانی سعی داشتند، الگوی دولت های غرب را در ایران پیاده نمایند؟ برای پاسخ دادن به این سوالات ابتدا به بنیان­های تکوین سیاست های هویت ساز در ایران می پردازیم.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۵-۳- بنیان­های سیاسی جامعه­ سنتی ایران
می دانیم که قبل از شکل گیری و موجودیت دولت شبه مدرن در ایران، رؤسا و رهبران و شیوخ قبایل و طوایف در مناطق قومی دارای اختیارات و قدرت زیادی بودند. تمرکز گرایی دولت در زمان قاجار هم نتوانست قدرت و حوزه ی نفوذ و اقتدار این رهبران محلی را بطور کلی از بین ببرد. چرا که حکام قاجار هم از لحاظ مالی و هم از لحاظ نظامی به وجود این نیروهای قومی و ایلی وابسته بودند تقسیم بندی کشور در دوره ی قاجاریه به همین منوال قومی و قبیله ای بود بطوری که تقسیمات کشوری بر مبنای واحدهای قومی طراحی شده بودند و ایران به ایالت های لرستان، کردستان، بلوچستان، عربستان، آذربایجان و… تقسیم می شد. (حسینی،۱۳۶۸: ۱۷۴)
منابع بخش مهمی از درآمدهای دولت، مالیات های سالانه ای است که رهبران ایلات از حوزه های ایلی و غیر ایلی جمع آوری کرده اند. قبل از آن نادرشاه توانست با ارتش مقتدر و متشکل از گروه ­های ایلی بر بی نظمی بعد از سقوط سلسله صفویه فایق آید. کریم خان زند که کرد بود پس از سقوط افشاریان توانست قدرت خود را بر پایه نیروهای قبایل استوار نماید. ( احمدی،۱۳۷۱: ۷۰-۷۳)
بیشتر روستاهای ایران از شهر کاملاً جدا افتاده بودند و بخش عمده ی کالاهای اقتصادی را خود تولید و مصرف می کردند. امکانات حمل و نقل جاده ای وجود نداشت. تفاوت­ها و اختلافات قومی این مشکلات طبیعی را تشدید می کرد و آنها را با اختلافات مذهبی در می آمیخت. مذهب کشور به دو فرقه ی شیخیه و بابیه تقسیم می شد، اصلی ترین واحد اجتماعی قبایل کوچنده و گروه ­های خانه به دوش بود. رقابت های اقتصادی در معنای واقعی وجود نداشت و اگر هم رقابتی دیده می شد فقط به منظور محروم کردن دیگری بود. اغلب در گیری ها برای دستیابی به مناصب محلی انجام می شد. (کاتوزیان، ۱۳۸۰: ۷۲۵)
اجتمات متکثر ایلی و قبیله­ای ایران بازیگران اصلی عرصه­ حکومت و سیاست بودند که توانمندی خود و قلمرو نیمه خود مختاری که داشتند موجب پراکندگی منابع قدرت سیاسی در ایران شده و مانند قلعه­های فئودالی عصر قرون وسطا اروپا مانع شکل گیری دولت مطلقه یا متمرکز بودند ناامنی های گسترده­ای که ایلات و عشایر در دهه ی ۱۲۹۰ ایجاد کردند با برخی جنبش های منطقه ای و قومی مانند شورش شیخ خزعل در خوزستان، جنبش شیخ محمد خیابانی در آذربایجان و جنبش جنگل در گیلان همراه بود که به نظر می رسید با آغاز جنگ جهانی اول اقتدار حکومت مرکزی و وحدت سرزمینی و سیاسی در ایران در حال فروپاشی است این در حالی بود که روشنفکران و سیاست مداران دولت مشروطه بر اساس تجربه دولت های اروپایی درصدد گذر از دولت ضعیف سنتی قاجار به دولت مدرنی بودند که به چهار تحول یا انقلاب اساسی نیاز داشت این چهار انقلاب عبارتند بودند از:
۱-انقلاب ملی به منظور ایجاد هویت ملی و فرهنگی واحد
۲-انقلاب سیاسی با ایجاد ساخت دولت مقتدر مشروع
۳-انقلاب رفاهی یا توزیع عادلانه ی منابع
۴-انقلاب مشارکت باور و ورود گروه ­های مختلف به عرصه ی قدرت و رقابت. ( بشریه،۱۳۷۸: ۳۹-۳۸)
در پرتو این اندیشه ی جدید فرایند دولت – ملت سازی اجباراً به سمت ناسیونالیسم متمایل شد چرا که ناسیونالیسم جوهره­ی اصلی و هستی بخش ایده ی دولت ملی را تشکیل می دهد. ( بنی هاشمی، ۱۳۶)
همه نویسندگان به این امر اذعان دارند که هنگام بررسی هویت جمعی در ایران بایستی به عنصر ایرانیت یا ملیت (ناسیونالیسم) به عنوان یکی از اصول و ابعاد شکل دهنده هویت ایرانی باید توجه کرد. از آنجایی که سنجش هویت ملی نمی تواند بدون توجه به ادبیات موجود باشد مراجعه این ادبیات ضروری و لازم به نظر می رسد.
۶-۳- ورود اندیشه ناسیونالیسم به ایران
پس از جریان مشروطه سه گرایش در بین نخبگان و احزاب سیاسی نسبت به آن ظهور یافت اوّلی ناسیونالیسم متجدد و رادیکال بود که باستان گرایان آن را نمایندگی می کردند دومی ناسیونالیسم لیبرال دموکرات مبتنی بر حقوق لیبرالی و شهروندی که مصدق و همراهان وی حامی آن بودند و سومی ناسیونالیسم محافظه کار که مدرس نماینده ی آن بود. (کاتوزیان،۱۳۷۳: ۱۲۵)
ما معتقدیم که بطور اخص زمینه ی فعال شدن شکاف های هویتی در سطح ملی و سیاسی و امنیتی شدن آن به انقلاب مشروطه و ایدئولوژی­های مبتنی بر ناسیونالیسم فرهنگی آن به ویژه به زمان دولت پهلوی بر می­گردد حرکت ملّت ایران به منظور تکوین دولت – ملّت متاثر از ناسیونالیسم فرهنگی اروپا بود که موجب تحرک اقوام و فعال شدن شکاف­های قومی شد که در سه مقطع تاریخی کاملاً برجسته بودند.
با گسترش هرج ومرج و شکست مشروطه و پس از به قدرت رسیدن رضا شاه گرایش اول مبنای ایدئولوژیک سیاست ملت سازی شد و هدف آن، حذف و یکسان سازی تمامی تنوعات قومی و قبیله ای و زبانی بود. بعدها یکی از عوامل مهمی که موجب افزایش شکاف هویتی شد همین نقش آفرینی و تاثیر گذاری نخبگان قومی بود که در این قسمت با تفصیل بیشتر و با رجوع به ادبیات قومی در ایرانی مورد بحث و تجزیه وتحلیل قرار می گیرد.
۱-۶-۳- ناسیونالیسم قومی در ایران
همان­گونه که اشاره گردید پیشروان نهضت ناسیونالیسم در اروپا برای رهایی از زیر یوغ امپراتوری­ها تلاش می کردند که مفهوم دولت – ملّت را از معنای سنتی خود خارج نموده و به مفهوم دموکراتیک آن نزدیکتر کنند لذا بر دو وجه ناسیونالیسم پافشاری کردند:
۱-تصور آزادی ملی در تعیین حقوق سرنوشت
۲-شناسایی اراده ملت به عنوان یگانه منشاء دولت (رمضان زاده،۱۳۷۵: ۱۸۲)
این نکته هم قابل یادآوری است که سیر تاریخی ناسیونالیسم در اروپا به یکباره متوجه آزادی و دموکراسی نشد بلکه ابتدا روح نژاد گرایانه بر آن حاکم گردید و به سمت امپرالیسم گرایش نمود ولی بعدها این مفهوم در غرب دگرگون شد و به معنای حق تعیین سرنوشت ملّت­ها و تفویض اختیار به ملت تبدیل گردید امّا این مفهوم چگونه در ایران بوجود آمد و متحول گردید و چه تاثیری بر ساخت دولت مدرن داشت، موضوعی است که قابل تامل و قابل بحث است. در ایران قرن نوزده مفهوم ناسیونالیسم در معنای امروزین آن شناخته شده نبود، حتی مفهوم ملت در فرهنگ و ادب پارسی متعلق به قرون اخیر است مفهوم ملت در اوایل قرن بیستم و در میان بعضی از روشنفکران و تحصیل کردگان که تحت تاثیر مستقیم تحولات اروپا بودند رواج پیدا کرد. این تحصیل کردگان که با اصول آزادی و حکومت ملی و ارزش­های انقلاب فرانسه آشنا شده بودند، مشکل عقب ماندگی ایران را عمدتاً ناشی از استبداد می دانستند و همگی به برقراری قانون و دفع استبداد و بالا بردن سطح آگاهی و دانش مردم تاکید داشتند اما وجود عواملی چند از قبیل کارشکنی مخالفان مشروطه و اختلافات داخلی مشروطه خواهان در کنار قدرت طلبی رؤسا و خوانین عشایر همچنین تقسیم ایران به دو منطقه نفوذ شرق و غرب، دست به دست هم دادند و ارمغان تجدد خواهی و ترقی و پیشرفت را به انحطاط و زوال تبدیل نمودند. (غنی نژاد،۱۳۷۷: ۳۴)
این نقطه ی عطف تاریحی که منجر به شکست پروژه ملت سازی در ایران گردید منجر به نوعی برون فکنی نزد روشنفکران گردید که بعدها بنا به عادت همیشگی ایرانیان و هنر آنان در مقصریابی، اعراب و اسلام را عامل این شکست قلمداد نمودند.
این در حالی است که در اروپا پیشروان نهضت ناسیونالیسم برای رهایی ملت­های خود از یوغ امپراتوری­ها تلاش نمودند که مفهوم دولت –ملت را از معنای سنتی خود خارج نمایند و به مفهوم دموکراتیک آن نزدیک­تر کنند بنابراین ناسیونالیسم خود را برد و اصل پایه گذاری نمودند:
۱-تصور آزادی ملی در تعیین حق سرنوشت
۲- شناسایی اراده ی ملت به عنوان یگانه منشاء دولت
اما سیر تاریخی ناسیونالیسم ایرانی اینگونه نبود، بلکه ناسیونالیسم ایرانی به عنوان ابزاری برای جلوگیری از تصور آزادی ملی در تعیین حق سرنوشت و سلب اراده ی ملت در تعیین نوع دولت خود گردید از طرفی بجای اینکه بر واقعیت های ملموس و عینی جامعه متکی شود به تاریخ و افسانه های قومی متوسل شد و بابت نگرایی را شاه بیت خود گردانید آنان بجای اینکه عناصر سازنده ی ملت را در جامعه ی کنونی جستجو نمایند، آغاز به کاویدن آن در لابه لای افسانه ها و اشعار حماسی نمودند و عاقبت ناسیونالیسم را به وسیله ای برای تثبیت حکومتی استبدادی بدل کردند. (کاتوزیان،۱۳۸۰: ۱۱۴)
۷-۳- هویت مدرن در پرتومدرنیسم ایرانی
منظور از مدرنیسم ایرانی تجربه ای است که مردم ایران در دوران معاصر و در تعامل با جهان مدرن در صورت­های گوناگون کسب نموده اند، بطوری که در بسیاری از عرصه ها حیات ایرانیان را تحت تاثیر قرار داده و موجب تعاملی از نوع جدید گردیده است. در دیگر از مدرنیته ایرانی گفته شده است که مدرنیته ی ایرانی تلاش ایرانیان برای هستی دادن به موقعیت اجتماعی، فرهنگی، آن سان که یک فرد و یک جامعه بتواند این عنصر و این زمانه و را آشیانه ی خود سازد. (جهانبگلو،۱۳۶۸: ۹)
میرسپاسی در تعریف مدرنیته ی ایرانی می گوید: این فرایند نوعی تعامل روحی و فرهنگی میان هویت تاریخی ایرانیان وارزش ها و ساختارهای جهان جدید است.
مجید توکلی مدرنیته ی ایرانی را مجموعه فرآیندهای مربوط به غرب، تجدد و دریافت فرآورده های خود غربی نمی داند که موجب پیوند و آمیزش فرهنگ غربی و سنتی، همچنین پیدایش تجربیات نوین در جامعه­ ایرانی و باز آرایی آینده نگری آنان گردیده است.(توکلی، ۱۳۸۰: ۱۵)
ویژگی­های که اغلب برای مدرنیته ی ایران قائل شده اند به قرار زیر است:
۱-حاصل تعامل خاص ایرانیان با غرب است.
۲- در فضاهای خالی لایه های اجتماعی و فرهنگی ایرانیان معلق مانده است.
۳- صورتی ایدئولوژیک و سیاسی یافته است.
۴-با سنت کمترین تناسب را دارد.
۵-دچار ابهام و سطحی بودن است.
۶- در معرض ارزیابی های غیر واقعی و افراطی است.
۷- داوری اثباتی از آن شده و به عنوان امری خوب تلقی گردیده است.
۸- عامل خارجی را به عنوان مانع توسعه می پندارد.
۹- نوعی تقدس زدگی در آن رخنه پیدا کرده است.
۱۰- بیشتر به ساختاری­های سیاسی در آن پرداخته شده است. ( حاجیانی، ۳۱۶)
۸-۳- نقش نخبگان در توجیه هویت مدرن ایران
جریان هویت سازی ملی در ایران معاصر همواره مرهون و مبتنی بر جریانات فکری و ادبی است که در تولید این گفتمان در سطح عموم مردم و در انتقال و استقرار آن در سطح حاکمیت سیاسی تلاش کرده اند در واقع نقش سه گروه روشنفکران، نخبگان و تاریخ نویسان در این زمینه بسیار مهم است، در همین ابتدا باید گفت این گروه­ ها در جریان انقلاب مشروطه و پس از آن (بخصوص در دوران پهلوی اول) یک پارادیم مسلط و قومی را برای احیای هویت ملی در ایران بوجود آوردند وجه مشترک آنان توجه به عنصر ملیت در ایران بود اما گرایش­های سیاسی مشترک نداشته و از نسبت یکسانی با تجدد، استعمار، قدرت سیاسی، مذهب و. .. برخوردار نبوده اند، علاوه بر این، گرایش های مذهبی و نیز علایق معرفتی آنان بسیار متنوع بود، عده ای از منظر تاریخی و فرهنگی به هویت نگاه می کردند، نظیر کسروی، طالبوف و ملکم خان و… عده ای از منظر ادبی مثل هدایت و خانلری و… عده ای هم از منظر سیاسی مثل دکتر شریعتی و جلال آل احمد، اما افرادی هم بودند که از دید مذهبی و اسلامی به قضیه توجه نمودند، نظیر بازرگان، حمید عنایت و… ( ضمیران،۱۳۶۸: ۳۲۸)
سه کانون مهم ملی گرایی را مجله ی کاوه در برلین، و مجله ی ایرانشهر و مجله ی آینده بودند که همگی گرایش های باستان گرایانه داشتند همه این گروه­ ها در تلاش بودند تا تصویری واضح از هویت ایران ارائه دهند اما تشتت افکار وعقاید این افراد عاقبت مانع از رسیدن به یک تعریف واحد از هویت شد. عقب ماندگی ایران نسبت به کشورهای اروپایی و احساس حقارت و افسردگی نخبگان سیاسی در اثر شکست آرمان­های نهضت مشروطه و تقابل ایده های آنان با برخی، علما و نهادهای مذهبی سبب شد تا گرایش های نژاد پرستانه در فرهنگ سیاسی ایران ریشه بدواند آنان تلاش نمودند تا بین عقب ماندگی ایرانیان و تعدد قومی موجود در آن رابطه ای علت و معلولی ایجاد نمایند که در بسیاری از گفتمان­های ادبی و سیاسی آنان کاملاً هویدا بود. (رازقی، ۱۳۷۶: ۸۸)
۹-۳- نخبگان سیاسی وادبیات قوم مدارانه
روشنفکران ایرانی با دیدن وضع اسفبار جامعه خود و سطح علم و تمدن اروپائیان به شدت در مقابل این حقارت و عقب ماندگی جامعه ایرانی واکنش نشان داده، بعضی از آنان به نوشتن سفرنامه هایی تحت عنوان حیرت نامه و بعضی متوجه تاریخ گذشته خود شدند و ریشه انحطاط را در حوادث گذشته جستجو نمودند گفته می شود حسینعلی آقا از درس خواندگان فرانسه اولین کسی بود که ناسیونالیسم ایرانی را در نوشته­ های خود مطرح کرد وی اعتقاد داشت که برای احیای زبان ملی باید همه لغت­های عربی را از فارسی بیرون ریخت. او تازیان را دشمن ایرانیان و ایران می­دانست و ستایشگر آیین زرتشت بود.
در ادبیات ایران افرادی نظیر طالبوف، میرزا فتحعلی خان، آخوند زاده، محمود فشار، عشقی، فره وشی، ذبیح بهروز، ملک الشعرای بهار، سعید نفیسی، زرین کوب، صادق هدایت، اخوان ثالث، بزرگ علوی، یغمای جندقی، فرخی یزدی، عارف قزوینی، ایرانشهر، ذبیح بهروز، احمد دیوان بیگی، فرصت شیرازی و دکتر علی شریعتی و. .. تعریفی قوم گرایانه و نژادی از ملّت، را پذیرفته بودند. این گروه نژاد آریا را مبتکّر و مشعل دار و پایه گذار فرهنگ جهان می دانند و از خصومت آن با نژادهای سامی و ترک و. .. سخن گفته­اند.
احساس رمانتیک محض، احساس برتری ملّی، احساسات ضد عربی، ضد اسلامی، استقرار ادبیات قدیم فارسی، تاسف و تالم از سقوط ساسانیان، از استقرار اسلامی تحت عنوان هجوم قوم عرب، تمجید و تعریف از انوشیروان عادل، و داریوش کبیر و… از ویژگی­های این ادبیات است.
مایکل هیلمن دلایل ظهور ملی گرایی افراطی در ادبیات ایران را اینگونه بیان می کند:
۱-تحت تاثیر قرار گرفتن نویسندگان ایرانی معاصر از تئوری نژادی در غرب
۲- گرایش ادبیات ایران به رئالیسم سیاسی برای بالا بردن آگاهی قومی
در اینجا به رویکرد بعضی از روشنفکران و نویسندگان ایرانی در موضوع ملی گرایی اشاره می کنیم، تا با مفهوم ملت از دیدگاه آنان آشنا شده ودر یابیم که چگونه آنان بین مفهوم ملت، قومیت و نژاد، قائل به تفاوت نیستند و ایرانیت را در دایره ی تنگ قومی و نزادی محصور نموده اند.
آنان بجای آنکه مبلغ هویت ملی که برآیندی از سایر هویت­های قومی و دینی در این سرزمین است اقدام به تبلیغ هویت نژادی در قالب پان فارسیسم و پان ایرانیسم نمودند و زمینه توسعه روح ملی را که همراه با آزادی­خواهی و برابری بود بستند. بطور مثال نمونه هایی از گرایش های قوم مدارانه در ادبیات ایران را ذکر می کنیم:
۱-میرزا فتحلی آخوند زاده: وی متولد تبریز است، پدرش تبریزی و مادرش مراغه ای است، او می­گوید گرچه علی الظاهر ترکم اما نژادم از پارسیان است.(الطایی، ۱۳۶۵: ۳۵)
آخوند زاده علت عقب ماندگی ایران را ساقط شدن حکومت ساسانی به دست اعراب و عقب ماندگی ایرانیان را نتیجه تعالیم اسلامی می داند و می گوید: (همان، ۳۸)
((تو تعجب مکن به پارسی نژادیان اسناد اینقدر صفات ممدوحه می کنم، انکار نمی توان کرد که پارسی نژادان از نژاد زرتشتیان هستند که بالفطره در حسن اخلاق و اطوار سرآمد کل ملل اند)) (صدر،۱۳۷۷: ۴۹)

آگاهی از هیجان های خود، مدیریت هیجان ها، خود انگیزی، شناسایی هیجانها در دیگران واداره روابط. با این تغییر مختصر، توجه مؤلفان درتعریف هوش هیجانی به سمت مفهوم انگیزش ( خود انگیزی ) و روابط اجتماعی ( اداره روابط ) تغییر جهت یافت. این تغییر مفهومی موجب شد که توانایی فهم و پردازش هیجانی با برخی از ویژگی های دیگر ترکیب شود و یک رویکرد جدید در حوزه هوش هیجانی به نام رویکرد مختلط به وجود آید.
در قالب همین رویکرد مختلط، یک مدل متفاوت دیگر توسط بار – ان در سال ۱۹۹۷ ایجاد و هوش هیجانی را شامل :‌« مجموعه ای از توانایی ها و کفایت ها و مهارت های غیر شناختی که توانایی فرد را برای کسب موفقیت در مقابله با شرایط و فشارهای محیطی تحت تأثیر قرار می‌دهد، تعریف نمود.(۷)

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

گسترش مطالعات در زمینه تعریف و تبیین هوش هیجانی با تلاش هایی جهت سنجش عینی این مفهوم نیزتوأم بوده است. بنابر توصیه بار – ان کسانی که درصدد تعریف و سنجش مفهوم هوش هیجانی هستند، بایستی تا حد امکان این مفهوم را روشن، دقیق و عملیاتی تعریف کنند. در نتیجه این رویکرد موجب می‌شود که مفهوم هوش هیجانی ملموس تر شده و فهم، سنجش و کاربرد آن آسان‌تر گردد.
نکته اساسی در تعریف و مدل سازی هوش هیجانی این است که مفهوم جدید و چالش برانگیزی بوده و طبیعی است که نمی توان بین پژوهشگران توافق یا همگرایی زیادی را انتظار داشت. با وجود این، می توان از طریق نظری به یکپارچه سازی و همگونی رویکردهای مختلف تحت عنوان هوش هیجانی مبادرت نمود. بدین معنی که از یک رویکرد هوش هیجانی به عنوان یک هوش، مجموعه ای از استعدادهای هیجانی را در نظر می‌گیرد و در نتیجه می تواند به عنوان معادلی برای بهره هوشی ( IQ ) به حساب آید. از سوی دیگر هوش هیجانی به عنوان مجموعه ای از کفایت هایی اکتسابی، بررسی چگونگی سازگاری با محیط اش را امکان پذیر می‌سازد. (۷)
مدل هوش هیجانی گلمن
یکی از برجسته ترین نظریه پردازان هوش هیجانی دانیل گلمن است که در ابتدا نظریه خود را با الهام از یافته های مایر و سالووی پایه ریزی نمود، اما وی رویکرد خود را بسط داده و مولفه های زیادی را وارد چارچوب نظری خود کرد. گر چه برخی شباهت ها و پیوستگی بین نظریه گلمن و نظر مایر و سالووی وجود دارد، اما در عین حال برخی تفاوت های مهم نیز بین آنها دیده می‌شود.
به عنوان مثال، مدل هوش هیجانی گلمن شامل مؤلفه هایی مانند انگیزش و همدلی نیز هست، و اینها عواملی هستند که مایر و سالووی معتقدند فراسوی مرز هوش هیجانی قابل گسترش اند.
گلمن در سال ۱۹۹۵ در کتاب معروف « هوش هیجانی » خود پنج حوزه اصلی شامل « آگاهی از هیجان های خود، مدیریت هیجان ها، خود انگیزی، شناسایی هیجان های دیگران و اداره روابط» برای هوش هیجانی مشخص نمود. او سپس در سال ۱۹۹۸ رویکرد اولیه خود را گسترش داد تا مهارت های بیشتری را شامل شود و در نهایت مدل هوش هیجانی خود را مشتمل بر ۲۵ کفایت اصلی در پنج مقیاس ، پایه ریزی نمود. به نظر گلمن هوش هیجانی هم شامل عناصر درونی و هم عناصر بیرونی است. عناصر درونی مولفه هایی از قبیل خود انگاره، خود آگاهی ،‌احساس استقلال و توانمندی، خود شکوفایی و ابراز وجود را در بر می‌گیرد و عناصر بیرونی روابط بین فردی، سهولت در همدلی و احساس مسئولیت را شامل می‌شود. هم چنین هوش هیجانی شامل ظرفیت پذیرش واقعیات، انعطاف پذیری، توانایی حل مشکلات هیجانی و توانایی مقابله با استرس و تکانه هانیزهست.
گلمن معتقد است که کفایت های هوش هیجانی برای مدیریت خود هیجان و اداره روابط بسیار اساسی هستند وی بر این عقیده است که افراد برای برتری یافتن بر این چالش ها باید مؤلفه های هوش هیجانی خود را پرورش دهند. این مولفه ها عبارتند از :

1. 1. خود آگاهی هیجانی :شناختن احساسات هنگامیکه به وجود می آیند رکن اصلی هوش هیجانی است. توانائی کنترل لحظه به لحظه احساسات، کلید بصیرت روان شناختی و درک خویشتن، است. افرادی که به احساسات و هیجانات خود اطمینان بیشتری دارند، مهارت بیشتری در کنترل و هدایت وقایع زندگی از خود نشان می‌دهند.

آگاهی از هیجانات باعث اطمینان بیشتر به ویژه هنگام اخذ تصمیم های مهم زندگی مانند انتخاب همسر یا یک حرفه می‌شود.
گلمن ( ۱۹۹۵ ) خودآگاهی را ریشه و اساس سایر مولفه های هوش هیجانی می‌داند و آن را چنین تعریف می‌کند :‌« درک عمیق و روشن از احساسات، هیجان‌ها، نقاط ضعف و قوت، نیازها و سائق های خود ». وی معقتد است افرادی که سطح خودآگاهی بالاتری دارند به دلیل شناخت توانائی خود، همیشه از اعتماد به نفس و عزت نفس بالاتری نیز برخوردارند. این افراد در کارهای خود دقیق بوده و امید واری آنها غیر واقع بینانه نمی‌باشد و مسؤلیتی را قبول می‌کنند که درحد توان آنها باشد. همچنین این افراد با خود و دیگران صادق بوده و به خوبی می‌دانند که هر احساس تا چه اندازه بر آنها و اطرافیان تأثیر می‌گذارد.

1. 1. مدیریت ( کنترل ) هیجان ها : ابراز واکنش های هیجانی مناسب، قابلیتی ( استعدادی ) است که براساس خودآگاهی بنانهاده می‌شود. توانایی تعدیل عواطف منفی مانند اضطراب، خشم و افسردگی یک مهارت هیجانی ضروری است. انعطاف پذیری هیجانی به شخص در غلبه بر مشکلات و موانع اجتناب ناپذیر زندگی یاری می رساند. افرادی که فاقد توانایی خود تنظیمی ^[۱۵]هیجانی هستند، دائما ٌ در معرض احساس پریشانی به سر می‌برند.

خود تنطیمی هیجانی به معنی سرکوب هیجانها و یا ایجاد سد دفاعی محکم در برابر احساسات و خودانگیزی نیست، بلکه بر عکس یک شیوه انتخاب برای نحوه ابراز احساسات و روش ابراز آنهاست، به شکلی که این روش ابراز بتواند هم جریان تفکر را تسهیل کند و هم از انحراف آن جلوگیری نماید.

1. 1. خود انگیزش :‌توانایی تمرکز برهدفی خاص برای دستیابی به موفقیت ضروری است خود کنترلی هیجانی مانند به تاخیر انداختن ارضای نیازها و کنترل تکانه‌ها، در دستیابی به اهداف زندگی بسیار حائز اهمیت است. اشخاصی که توان مهار هیجانهایشان را دارند و علی رغم ناکامی ها امید وار و خوش بین هستند، عموماٌ در انجام وظایف خود سازنده تر و مؤثرتر عمل می‌کنند.

بسیاری از روانشناسان خودانگیزی را شرط بقاء می‌دانند. به عقیده آنان انسان سالم هیچ کاری را بدون هدف از پیش تعیین شده، انجام نمی‌دهد و برای دستیابی به هدف و یا حتی، انتخاب آن خود انگیزی لازم است. از نظر گلمن خودانگیزی زبان سائق پیشرفت است و کوشش در جهت رسیدن به حد مطلوبی از فضیلت می‌باشد. افراد خود انگیخته همواره در کارهای خود، نتیجه محور بوده و سائق زیادی برای دستیابی به اهداف و معیارهای خود دارند.

1. 1. شناختن هیجانات در دیگران ( همدلی ) :همدلی یکی دیگر از مهارتهای مبتنی بر خودآگاهی هیجانی است و برای اثر بخشی روابط بین فردی بسیار بنیادی می‌باشد. کسانی که با سر نخ های اجتماعی ظریف به خوبی آشنا هستند، احساسات دیگران را به خوبی درک کرده ودر روابط شغلی و شخصی شان بسیار موفق ترند. گلمن همدلی را عبارت از « درک احساسات و جنبه‌های مختلف دیگران و انجام یک عمل مناسب و واکنش مورد علاقه آنان » تعریف می‌کند. این مولفه با احساس مسئولیت در قبال دیگران نسبت بیشتری دارد ،‌زیرا هر چه اطرافیان برای ما اهمیت بیشتری داشته باشند، بیشتر سعی می‌کنیم تا در مقابل آنها واکنش مناسبی نشان دهیم و شرط انجام واکنش مناسب نیز درک نوع احساس طرف مقابل است.

1. 1. اداره کردن روابط ( مهارتهای اجتماعی ) : ‌هنر برقراری رابطه به مهارت مدیریت هیجان های دیگران نیازمند است. کفایت اجتماعی زمینه ساز محبوبیت، رهبری ‌و مؤثر بودن روابط بین فردی است. گلمن معتقد است افرادی که تمایل دارند در ایجاد رابطه با دیگران موثر واقع شوند، باید توانایی شناسایی، تفکیک و کنترل احساس خود را داشته باشند، سپس از طریق همدلی یک رابطه مناسب برقرار کنند.

ارتجاعی بودن سیستم عصبی تعیین کننده ظرفیت های اولیه مربوط به هر یک از حوزه های هوش هیجانی است. هر فرد دارای مجموعه عصب شناختی زیربنایی است که تعیین کننده وضعیت مزاجی اوست ، مانند توانایی کنترل تکانه های هیجانی، کمرویی یا تحریک پذیری.
گر چه اساس زیر بنایی کفایت هیجانی، عصبی است ،‌اما مدارهای مغزی درگیر، انعطاف پذیرند. هر یک از این پنج حوزه به میزان زیادی مجموعه ای از عادات و پاسخ های آموخته شده را نشان می‌دهند، و در نتیجه می توان با روش های مناسب، آنها را بهبود بخشید. (۱)
مدل هوش هیجانی بار – ان (Bar-on)
مدل دیگر در حیطه رویکرد مختلط، مدل هوش هیجانی بار – ان می‌باشد وی مدلی چند عاملی برای هوش هیجانی تدوین کرده است. از نظر وی هوش هیجانی شامل « مجموعه ای از توانایی ها، کفایت ها و مهارت هایی غیر شناختی است که توانایی فرد را برای کسب موفقیت در مقابله با اقتضائات و فشارهای محیطی تحت تأثیر قرار می‌دهد. » وصفت هیجانی دراین نوع هوش رکن اساسی است که آن را از هوش شناختی متمایز می‌کند .
هوش هیجانی فرد یک عامل مهم در تعیین توانایی موفقیت در زندگی است و به طور مستقیم بهداشت روانی وی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هوش هیجانی همچنین با سایر تعیین کننده های مهم ( توانایی فرد برای موفقیت در مقابله با حوادث محیطی ) مانند شرایط و پیش آمادگی های زیستی – طبی، استعداد عقلی شناختی و واقعیت ها و محدودیت های فوری در حال تغییر محیط نیز ترکیب می‌گردد. این رویکرد با دیدگاه تعاملی بم^[۱۶] و آلن^[۱۷] از این جهت که براهمیت تمرکز سنجش عوامل شخصی و موقعیت های محیطی در پیش بینی رفتار تأکید دارد موافق است. اپستین ^[۱۸]نیز بر این دیدگاه تأکید و بیان می‌دارد که طرح این پرسش که کدامیک از آنها ( موقعیت یا شخص ) مهم ترند، امری بی معناست، چرا که رفتار همیشه نتیجه کنش مشترک شخص و موقعیت است. رفتار همیشه در یک بافت موقعیتی رخ می‌دهد نه در خلاء. بنابراین، بحث در باره ویژگی های رفتار فرد بدون مشخص کردن موقعیتی که رفتار در آن رخ داده است، امری بی معنی است .
مدل هوش هیجانی چند عاملی بار – ان با ظرفیت عملکرد مرتبط است تا خود عملکرد ( یعنی ظرفیت برای موفقیت نه خود موفقیت)؛ این چارچوب مفهومی جامع بر گروهی از مؤلفه های عاملی ( مهارت های هیجانی ) مبتنی است و سایر مدل های موجود هوش هیجانی را نیز در بر می‌گیرد. به این معنا که این مدل تنها بر آگاهی از احساسات و استفاده از این اطلاعات برای تطابق با زندگی تأکید ندارد، بلکه در بر گیرنده مؤلفه های دیگری است که در تعیین موفقیت فرد در کنار آمدن با فشارها و اقتضائات محیطی کم اهمیت نیستند .
اصطلاح « موفقیت » بدان صورت که در تعریف بار – ان از هوش هیجانی آمده است، به صورت محصول نهایی تلاش ها ی فرد برای دستیابی و رسیدن به کمال تعریف شده است و بنا بر این ،‌مفهومی‌بسیار ذهنی و به طور بالقوه تحت تأثیر شرایط اجتماعی است هوش هیجانی پیش بینی موفقیت را نیز ممکن می‌سازد، زیرا نشان می‌دهد که چگونه فردی آگاهی و دانش خود را در موقعیتی بی درنگ به کار می‌گیرد.(۲)
بار – ان به چند دلیل اصطلاح « هوش هیجانی » را برای اشاره به این سازه به کار برده است. اول اینکه، اصطلاح « هوش » به معنی توانائی ها، کفایت ها و مهارت های عمده ای است که بیانگر مجموعه آگاهی فرد برای تطابق با زندگی است. اصطلاح « هیجانی » نیز بر تفاوت بین این نوع هوش خاص از هوش شناختی تاکید دارد.
بار – ان مولفه های رویکرد مفهومی خود نسبت به هوش هیجانی را که به وسیله نسخه فعلی پرسشنامه بهره هیجانی بار – ان ( EQ-I ) مورد سنجش قرار می‌گیرند، مشخص نمود که در جدول صفحه بعد فهرست شده اند :‌
جدول مؤلفه های هوش هیجانی مورد سنجش در پرسشنامه EQ-I