فصل دوم

ادبیات تحقیق

۱-۲ مقدمه

انسان در سیر و حرکت به سمت تحول، تدبیر خود را برای ساختن، مهیا نمودن و تامین امکانات و مایحتاج روزمره و بهره‏گیری از امکانات محیطی به کار برده است، برای رسیدن ‌به این هدف به مطالعه، تفحص، بررسی، کاوش، سیر و حرکت و گردش در ظاهر طبیعت، سیر و تفکر در آفاق و انفس پرداخته است.

مشاهده و بررسی مجمو‏های با‏ارزش به جای مانده از تاریخ بشریت این حقیقت را بهتر روشن می‏ سازد که انسان همیشه به دنبال شناخت مجهولات و ناشناخته ها برای یافتن، دریافتن و بهره گرفتن از آن ها در مراحل تکامل و روند زندگی خود بوده است. یکی از بهترین ابزارها و امکانات برای بهره‏گیری از عصاره تاریخ بشریت به منظور تحرک و تحول در روند زندگی، استفاده از موزه‏ هاست. موزه ها علاوه بر اینکه جنبه نمایشی و آموزشی دارند، می ‏توانند محل مناسب و امنی برای حفظ و نگهداری آثار مختلف تاریخی، تاریخ طبیعی و در کل آثار فرهنگ ملی و مذهبی کشورها باشند. آنچه مسلم است موزه ها می ‏توانند در شناساندن و معرفی تمدن و فرهنگ یک کشور به مردم نقش مهمی ایفا نمایند (محمودیان،۱۳۸۹).

قرن ۲۱ قرن موزه ها نامگذاری شده است (Zhang Yu Teng،۲۰۰۳). انجمن موزه های آمریکا (AAM)^[10] تخمین می‏زند که تعداد بازدید‏کنندگان موزه ها تقریبا به حدود ۵۰۰ میلیون در سال رسیده است. با در نظر گرفتن بسیاری تغییرات در درون جوامع ما، عملکرد موزه ها نیز از رزرواسیون سنتی کتاب، ذخیره، مطالعه و نمایش آثار به وظایفی همچون آموزش و بازدید از سایت‏ها گسترش یافته است. یادگیری یکی از دلایل اصلی گردشگران برای بازدید از موزه‏ هاست (Combs،۱۹۹۹).

وظایف موزه ها جمع‏ آوری، ذخیره و مطالعه آثار تاریخی و نیز آموزش به بازدید‏کنندگان می‏ باشد. انگیزه های بازدید‏کنندگان از نیاز‏های فردی، انتظارات و تجارب آن ها سرچشمه می‏ گیرد. گردشگرانی که از موزه ها بازدید می‏ کنند، در واقع مشتریان موزه ها هستند. کاتلر معتقد است که یک موزه باید ایجاد رضایت خاطر در بازدید‏کننده را از طریق تجارت سود‏آور یاد بگیرد، خواه سودی به دست آورد یا نه (Zhang Yu Teng،۲۰۰۲).

۲-۲ تعریف موزه

موزه کلمه‏ای یونانی است که از Mouseion گرفته شده است و در مجموع به محلی اطلاق می‏ شود که اشیاء، ابزار تاریخی، فرهنگی و طبیعی یک کشور یا منطقه در آنجا نگهداری و در معرض دید و مشاهده قرار داده می‏ شود.

به عبارتی دیگر، موزه به محلی که برای نمایش و مشاهده آثار، اشیاء، ابزار، مواد و وسایل دارای ارزش، اختصاص یافته اطلاق می‏ شود. به بیان دیگر موزه عبارت است از محل نمایش و نگهداری اشیاء و آثار قابل مشاهده.

فرهنگ عمید، موزه را مجموعه‏ای از آثار باستانی می‏داند و به “عمارتی که آثار باستانی در آنجا نگهداری یا به معرض نمایش گذارده می‏ شود” تعریف شده است. هم‏چنین در فرهنگ عمید ‌در مورد موزه آمده است: ” در یونان قدیم نام محلی که در آنجا به مطالعه صنایع و علوم می‏ پرداخته ‏اند و نیز نام تپه‏ای بوده در آتن که در آنجا عبادتگاه و محل مخصوص برای چند تن از خدایان خود ساخته بودند”(محمودیان،۱۳۸۹).

اساسنامه شورای بین ‏المللی موزه ها (آیکوم^[۱۱]) موزه را چنین تعریف می ‏کند: موزه مؤسسه‌‏ای است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده شده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‏ نماید. هدف موزه ها تحقیق در آثار و شواهد بر جای مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری، حفظ و بهره ‏وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار، بویژه به نمایش گذاردن آن ها به منظور بررسی و بهره ‏وری معنوی است (نفیسی،۱۳۸۰).

اتحادیه موزه های پادشاهی متحده (انگلستان) موزه را چنین تعریف می ‏کند: موزه مؤسسه‌‏ای است که شواهد مادی و اطلاعات مرتبط با آن ها را در جهت منافع عمومی؛ گردآوری، مستند سازی و حفاظت کرده و آن ها را در معرض دید عموم قرار می‏ دهد و تفسیر می‏ نماید (زاهدی و همکاران،۱۳۸۷).

۳-۲ تاریخچه موزه در جهان

مجموعه‏سازی برای انسان امری فطری است و ذوق و سلیقه در گردآوری آن بی‏شک همواره همراه او بوده است. در دوران نوسنگی، انسان مجموعه‏ هایی از صدف، گوش ماهی، سنگریزه و استخوان جانوران را گردآوری و از آن برای تزئینات استفاده می‏ نمود. در مراحل بعدی تمدن، این مجموعه ها بیانگر شیوه های اعتقادی و آئینی اقوام مختلف گردید. مجموعه های تزئینی و تجملی که خصوصاً در قبرستان‏های تمدنهای باستان بین ‏النهرین و فلات ایران یافت شد، اعتقاد به زندگی پس از مرگ را نشان داد. در عهد باستان اشیاء گرانبها و نفیس که کلا جنبه نذری داشت برای برآوردن نیازها در درون زیارتگاه ها و معابد گردآوری می‏ شد. این امر در تمام جوامع تمدنهای باستانی فراوان یافت می‏ شود. در جامعه امروزی ما، موزه نمایانگر نهادینه شدن این گرایش همگانی به گردآوری است.

در پایان سده چهارم و آغاز سده سوم پیش از میلاد مسیح، که مصر پایگاه فرهنگ و هنر یونان گردید، بطلمیوس اول^[۱۲]

از سرداران اسکندر مقدونی (۳۲۱-۲۸۳ ق.م) به اعتلای فرهنگ و هنر یونان همت گماشت و توجه برجسته‏ترین دانشمندان یونان، آسیای صغیر و پاره‏ای از کشورهای دور و نزدیک به مصر جلب شد. بطلمیوس در کنار کاخ مسکونی خود در شهر اسکندریه جایی را با نام “موزه” مشتمل بر یک دانشگاه بزرگ، کتابخانه، آزمایشگاه، رصدخانه و باغ گیاهان و جانوران تأسيس کرد، ولی پس از بطلمیوس این فکر دنبال نشد و از این “موزه” فقط اشاره‏ هایی در کتابها باقی مانده است. افراد عادی یونان هرچند که خود اشیاء هنری گرانقیمت را جمع‏ آوری نمی‏ کردند، موقعیت دیدن آن را داشتند؛ زیرا در پرستشگاه های یونان اشیاء نفیسی به جهت ارزش معنوی آن ها گردآوری می‏ شد و مردمی که برای نیایش ‌به این اماکن می‏رفتند از دیدن آن ها بهره‏مند می‏ شدند. گرچه بنابر روایت ایلیاد^[۱۳]، حماسه معروف یونان، در یونان باستان نجبا و اشراف مجموعه های خصوصی گردآوری می‏ کردند.

استفاده از آثار هنری در روم باستان به نحو دیگری بود. سرداران رومی نخبه غنایمی را که طی جنگها به دست می ‏آورند، در شهر روم در پارکها و حمام‏ها و سایر اماکن عمومی به نمایش می‏گذاردند و عامه مردم می‏توانستند از آن ها دیدن کنند.

در قرون وسطی (۵۰۰ تا ۱۴۵۰ م.) در غرب و در شرق به علت فقدان نظام مالی و بانکی صحیح، ثروتمند بودن با مالکیت اشیاء گرانقیمت و ممتاز مترادف بود؛ زیرا ثروتمندان و صاحبان سرمایه ها با خرید و گردآوری آثار هنری و نایاب نقدینه های خود را از خطرهای متعدد نجات می‏ دادند. علاوه بر آن، اماکن مذهبی نیز در مشرق زمین و بخصوص کلیساهای مسیحی در مغرب زمین دارای انواع مختلف اشیاء نادر از قبیل جواهرات و زیورها، سلاح‌های جنگی مزین به سنگ‌های گرانبها و پارچه های نفیس بودند. ثروت کلیساها از نظر اشیاء قیمتی بی‏حساب بود و کلیساها از اندوخته های خود مراقبت کامل می‏ کردند و مجموعه ها فقط در موقعیت‏های استثنایی به تماشا گذاشته می‏ شد.