گسترش جرائم سایبر (مجازی) که توضیح آن در فصول آتی خواهد آمد باعث چالش‌های نوینی در حقوق کامپیوتر شده است که از شبکه جهانی اینترنت می‌توان به عنوان یکی از دروازه‌های مهم ورود به فضای سایبر نام برد.

۲-۴-۸- اینترنت، مخابرات و حقوق

باید گفت اینترنت به ‌عنوان شاهراه ارتباطی شبکه های کامپیوتری بین‌المللی و در نگاهی کلی‌تر همچون دستاوردهای تکنولوژی مدرن اطلاعات بر شبکه های حقوق نیز اثر ملموسی گذاشته است که به صورت گذرا و مختصر فقط به ذکر چند نمونه محدود پرداخته می‌شود.

۱- از حیث حقوق جزایی ماهوی (در بحث حقوق جزای اختصاصی) جرائمی در این شبکه قابل ارتکاب است که برخی ناظر به جرائم کلاسیک در شکل نوین آن هستند، همانند پورنوگرافی، افترا، برخی جرائم دارای جنبه مالی، امنیتی و تجارتی و … برخی موارد نیز جدیدند که البته به دلیل ارتکاب آن ها در کامپیوتر قبلاً مورد بحث قرار گرفته‌اند و خصیصه متصل بودن به شبکه از حیث ساختاری مشکلی ایجاد نمی کند و فقط ممکن است در فروعات بحث موجب بروز مشکلاتی شود.

۲- از حیث حقوق جزای ماهوی باید گفت جرائم ارتکابی در اینترنت جرائم نسل جدیدند زیرا جرائم کامپیوتری ویژگی‌های ماهوی داشتند که اصلی ترین آن ها این است که کامپیوتر واسطه، هدف، یا موضوع جرم است، اما در اینجا بیشتر با عنوان یا تیپ «جرائم علیه داده ها، مواجه هستیم که از حیث تاریخی، نسل بعد از جرائم کامپیوتر است. به طبع جرائم علیه داده ها از حیث ماهوی و ذاتی مباحثاتی را به دنبال خواهد داشت.

۳- در خصوص آیین دادرسی کیفری جرائم ارتکابی در محیط شبکه ها (تحقیقات جنایی، تعقیب، دادرسی و صدور حکم در نهایت ادله اثبات کیفری) اکثر مشکلات همان مسائلی است که در آیین دادرسی جرائم کامپیوتری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در نهایت ۲ ویژگی: علیه داده ها بودن و متصل بودن به شبکه (Online) می‌تواند تا حدی بر گستردگی مسائل و مباحثات بیفزاید.

۴- در خصوص مسائل مربوط به حقوق جزای بین‌المللی نیز جرائم ارتکابی در اینترنت تا حد زیادی همانند مباحث مربوط به جنبه‌های جزای بین الملل جرائم کامپیوتری است و تنها برخی ویژگی‌های اضافی را دارا است.

۵- اینترنت نه تنها بر حقوق جزاء (اعم از جزای ماهوی، شکلی و بین‌المللی) اثر گذاشته است بلکه برای مباحثات موجود در: حقوق مدنی (مانند قراردادها، مسئولیت مدنی و …) و حقوق بین الملل خصوصی (بواسطه طبع خاص اینترنت و شبکه های کامپیوتری بین‌المللی دیگر) نیز چالش‌هایی به وجود آورده است.^[۵۹]


اهم قابلیت‌هایی که برای شبکه جهانی اینترنت ذکر شد. به کمک سیستم‌های کامپیوتری و محیط انتقال (شبکه تلفن، ارتباط بی سیم، ماهواره، شبکه دیتا و شبکه کامپیوتری) ـ که هر کدام خود نیز می‌توانند بستر و زیربنای ارتکاب افعال مجرمانه و جرائم باشند ـ انجام پذیر هستند که در فصل آتی این پایان نامه به شناسایی انواع جرائم و دسته بندی آن می‌پردازیم.

در خاتمه این بحث اشاره‌ای کوتاه به آمار استفاده کنندگان از شبکه جهانی اینترنت می‌شود با توجه به رشد استفاده از اینترنت، بیش از ۴۰۰ میلیون کاربر اینترنت تا پایان سال ۲۰۰۰ در جهان وجود ‌داشته‌اند که این مقدار بسیار بیش از ۲۰۰ میلیون کاربر اینترنت در سال ۱۹۹۸ است ـ بیشترین رشد کاربران اینترنت در حال حاضر در آسیا، آمریکای لاتین و اروپای شرقی است ـ حدود ۹۷۳ میلیون کاربر اینترنت در پایان سال ۲۰۰۲ و حدود یک میلیارد نفر در پایان سال ۲۰۰۵ میلادی تخمین زده می‌شوند. برابر پیش‌بینی‌ها، کشور آمریکا با ۱۶۵ میلیون کاربر اینترنت ۲۷ درصد از تعداد کل کاربران جهان را در پایان سال ۲۰۰۲ را به خود اختصاص خواهد داد. ^[۶۰]

فصل سوم:

جاسوسی رایانه‌ای در حقوق ایران

در میان جرایم رایانه‌ای، جاسوسی یکی از جرایم خطرناک در سطح ملی و بلکه بین‌المللی محسوب می‌شود. خطر امنیتی که این جرم برای امنیت ملی کشور و اقتدار و حاکمیت دولت‌ها دارد آن ها را وادار به برخوردسرسختانه با این جرم نموده است.

مهم ترین هدف د ر جاسوسی، کسب اطلاعات و اسرار اطلاعاتی سازمان‌ها، به ویژه سازمان‌های دولتی است. اینترنت که بزرگ ترین غول اطلاعاتی قرن بیست و یک به شمار می‌رود، قابلیت سوء استفاده ازاطلاعات را بالا برده است. اینترنت به واسطه ارتباط دهی زنده و آنلاین و فراگیر می‌تواند فرصتی برای نفوذ جاسوسان در جهت کسب جدیدترین اطلاعات باشد.

اینترنت با وجود نکات مثبت، جنبه‌های منفی زیادی نیز دارد ‌و برخلاف آنچه که گفته می شود: اینترنت عامل تبلور آزادی شخصی ‌و دموکراسی فرد در گروه است، در بسیاری از موارد انسان را به دام سازمان‌های جاسوسی می اندازد، لذا اصطلاح دهکده جهانی این بار ازطریق اینترنت به منصه ظهور رسیده و باعث شده تا از بسیاری از افراد در ملت‌های فقیر و دچار چالش‌های سیاسی، ناخواسته به وطنشان خیانت کنند.

گفتار اول: جاسوسی در جرایم رایانه‌ای

پیش از تعریف جرم مذبور در ابتدا بایستی تعریفی ازجاسوسی ارائه داد و با توجه به اینکه در قانون جرایم رایانه‌ای و قوانین مشابه تصویب شده پیش ازاین تعریفی ازجاسوسی ارائه نشده است، از این روبه ذکر برخی ‌از تعاریف لغوی وحقوقی این واژه می‌پردازیم.

۳-۱-۱- مفهوم جاسوسی رایانه‌ای

در تعریف جرم رایانه‌ای، توجه به مفهوم فضای تبادل اطلاعات به معنی فضای واقعی و محسوس میان سامانه‌های رایانه‌ای که داده های دیجیتال در آن در جریان هستند ضروری است وبراین پایه جرم سایبر یا رایانه‌ای هر گونه فعل یا ترک فعلی است که در فضای تبادل اطلاعات از طرف قانون‌گذار جرم قلمداد شود، اعم از اینکه نظیر آن در دنیای فیزیکی وجود داشته باشد مانند جعل، کلاهبرداری،که در اینجا فضای تبادل اطلاعات ارتکاب این جرایم را آسان نموده و به آن ها جلوه‌ای نوین می‌بخشد،یا اینکه جرم صرف سایبر محسوب می‌شود مانند نشر ویروس یا دسترسی غیر مجاز به داده های محرمانه که تحقق این جرایم فقط در فضای تبادل اطلاعات متصور است.^[۶۱]

به لحاظ در هم تنیدگی بیش از حد فعالیت‌های امروزی با فضای تبادل اطلاعات نمی توان به طور مشخص جرایم را ‌به این مبنا تفکیک کرد. با این حال تعریفی اجمالی و متقن در خصوص جرایم رایانه‌ای وجود ندارد ‌و تمایز آن ها از جرایم سایبر چندان واضح و مشخص نیست. شاید ‌به این دلیل قانون‌گذار در قانون جرایم رایانه‌ای تعریفی از جرایم رایانه‌ای ارائه نداده است، لیکن بررسی جرایم مندرج در این قانون نشان می‌دهد که قانون‌گذار جرایم رایانه‌ای را در معنای عام و موسع به کار برده است که شامل جرایم سایبر نیز می‌شود.

از این رو و با در نظر گرفتن مفهوم فضای تبادل اطلاعات و دیدگاه موسع قانون‌گذار؛جرم رایانه ای، هر فعل یا ترک فعلی است که « در » یا « از طریق » یا « به کمک » رایانه یا ازطریق اتصال به اینترنت به طور مستقیم یا غیر مستقیم رخ می‌دهد و در قانون برای آن مجازات تعیین شده است. ‌بنابرین‏ می‌توان گفت هر فعل یا ترک فعل که به وسیله رایانه یا با اخلال یا نفوذ در سامانه‌های رایانه‌ای صورت پذیرد وبه موجب قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد، جرم رایانه‌ای است.