1. درخشش ناگهانی یک فکر

شاید بتوان گفت که اکثر ابتکارات و نوآوری­های افراد خلاق، حاصل جرقه­زدن یک فکر جدید در یک حالت غیر قابل انتظار بوده است؛ نظیر کشف قانون وزن حجمی جامدات، توشط ارشمیدس در حمام. البته این امر به شرایط محیط و میزان توجه و دقت به جهان پیرامون نیز بستگی دارد. زمان پیدایش این حالت نا مشخص است؛ به طوری که گاهی ممکن است پس از گذشت چند لحظه، چند ساعت یا چند روز از مرحله قبلی، پیدا شود و گاهی ممکن است سال­ها طول بکشد تا ذهن در­مورد یک مسأله طرح یا راه ­حل جدیدی را پیدا کند؛ در واقع به نظر می­رسد که نمی­ توان با اعمال زور موجب ارائه طرح­های ابتکاری شد؛ یعنی افراد خلاق نمی ­توانند به طور اجباری به خلاقیت بپردازند، ولی داشتن زمینه، موقعیت شناسی، هوشیاری، و استقبال از طرح­های ابتکاری کمک می­ کند تا مرحله خلاقیت آغاز شود (رضائیان ،۱۳۸۳،صص ۱۱۳ الی ۱۱۷).

۱۴- ۲- ۲- سطوح خلاقیت

بر اساس پیوستاری از تحلیل­گرایی تا واقعیت­گرایی، دو سطح خلاقیت شامل خلاقیت اولیه و خلاقیت

ثانویه است که به شرح زیر می‌باشد:

الف- خلاقیت اولیه: این سطح از خلاقیت از ناخودآگاه سرچشمه ‌می‌گیرد و در زمان کودکی در همه انسان­ها وجود دارد .اکثر افراد پس از گذراندن دوران کودکی خلاقیت اولیه را از دست می­ دهند. افراد به واسطه ضمیر ناخودآگاه، قادر به خیالبافی، تخیل و تولید رفتارها و اعمال تازه بوده که از آن ها لذت می­برند.

ب- خلاقیت ثانویه: خلاقیت ثانویه ناشی از ضمیر خودآگاه و یا به عبارتی مبتنی بر عقل و منطق است.

هر چند این دو سطح خلاقیت با هم تفاوت اساسی و واضحی دارند، اما به یکدیگر وابسته و مرتبط­اند.

فرد سالم و خلاق کسی است که موفق به پیوند این دو سطح فرایند خودآگاه و ناخودآگاه شود(صادقی مال امیری، ۱۳۸۶). به نظر محققین و صاحب نظران، خروجی خلاق طیف وسیعی از چیزها را در بر دارد که مهمترین آن ها عبارتند از: ایده­ ها، محصول، راه ­حل، رویه، و خدمت.

محصول خلاق با توجه به سطوح مختلف درجه­بندی می­ شود. تیلر با توجه به محصولات فکری بشر و تحقیق در کیفیت آن­ها پنج سطح خلاقیت را به شرح زیر شناسایی ‌کرده‌است که هر یک از آن ها شامل درجات مختلفی از خلاقیت است(میرقیداری،۱۳۸۲).

1. 1. 1. خلاقیت بیانگر: این نوع خلاقیت بیان و اظهار وجود آزادانه شخص را امکان­ پذیر می‌سازد. نقاشی فی­البداهه کودکان و ابتکارات آنان به هنگام بازی با یکدیگر یا با اسباب بازی­های مختلف از جمله این نوع خلاقیت محسوب می‌شوند که در آن­ها کیفیت محصول اهمیت چندانی ندارد لیکن این اظهار وجود برای تظاهر خلاقیت در سطح بالاتر لازم است.

   

1. 1. خلاقیت مولد: در این سطح فرد کوشش­های نسبتأ زیادی و در عین حال هدفمندی برای تولید یک شیء جدید یا حل مشکلی به خرج می­دهد.

1. 1. خلاقیت اختراعی: این نوع خلاقیت به وسیله توانایی شخص در تجزیه و تحلیل موقعیت و ساختن ترکیبات جدیدی از عناصر شناخته شده مشخص می­ شود، در این نوع خلاقیت هیچ­گونه اثری از عقاید زیربنایی جدید دیده نمی­ شود.

1. 1. خلاقیت نوآورانه: به­وسیله این خلاقیت تغییرات معنی­دار و مفیدی در اصول و مبانی اولیه نظری، با ساخت و کنش ماشینی یا هنری به عمل می ­آید.

1. خلاقیت شهودی: محصول این سطح از خلاقیت، تولید چیزی کاملأ تازه و متفاوت از آنچه که تا به حال وجود داشته است، ‌می‌باشد.

۱-۱۴-۲-۲- انواع خلاقیت

خلاقیت می ­تواند در همه دوره­ ها و زمینه­ ها روی دهد. برحسب موضوع و نوع حوزه انواع خلاقیت را می توان به شرح زیر دسته بندی نمود:

1. 1. خلاقیت علمی: در هر یک از رشته­ های علم را ‌می‌توان خلاقیت علمی نامید. کشفیات و نظریات علمی مانند: نظریه­ های علوم فیزیک، شیمی، روان­شناسی، اقتضاد و غیره خلاقیت­های علمی محسوب می­شوند. ‌بنابرین‏ بر حسب اینکه کدام رشته علمی درنظر گرفته شود انواع خلاقیت وجود دارد مانند: خلاقیت شیمی و ریاضی و غیره.

1. 1. خلاقیت فناورانه: خلاقیت در جنبه­ های کاربردی و فنی علوم یا به عبارتی خلاقیت در فناوری (تکنولوژی) را ‌می‌توان خلاقیت فناورانه(خلاقیت تکنولوژی یا خلاقیت مهندسی) نامید. خلاقیت فناورانه عبارت است از: خلق اندیشه­ ها و طرح­های نو در جنبه­ های کاربردی علوم و یافتن راه­های جدید حل مسائل فنی و مهندسی اعم از نرم­افزاری و یا سخت افزاری ‌می‌باشد.

1. خلاقیت صنعتی: منظور از خلاقیت صنعتی، خلاقیت در جنبه­ های فناوری سخت­افزاری و نرم­افزاری یک سازمان ‌می‌باشد. در سازمان­ های صنعتی معمولأ خلاقیت در فناوری سخت­افزاری، «نوآوری تکنولوژیک و خلاقیت در سیستم سازمانی و مدیریتی،خلاقیت سازمانی» نامیده می­ شود.

خلاقیت و نوآوری صنعتی را ‌می‌توان به چهار دسته کلی از قبیل: خلاقیت و نوآوری بنیادی، خلاقیت و نواوری فرآیندی، خلاقیت و نوآوری فرآورده­ای، خلاقیت و نوآوری در بازاریابی طبقه بندی کرد.

1. 1. خلاقیت هنری: خلاقیت هنری عبارت است از: به خلاقیت در هر یک از رشته­ های هنری خلاقیت هنری می­گویند.

1. 1. خلاقیت روزانه: خلاقیت روزانه، خلاقیت­هایی است که هر فرد همواره در زندگی روزمره خود برای حل مشکل و پیشبرد امور روزانه ایجاد می­ نماید.

1. خلاقیت در کودکان: منظور از خلاقیت در کودکان رفتارهای کلامی و عملی خلاقی است که کودکان به شکل­های مختلف از خود بروز می­ دهند. خلاقیت کودکان به تعبیری می ­تواند به عنوان خلاقیت روزانه کودکان محسوب شود(گلستان هاشمی،۱۳۸۷).

برخی خلاقیت را به سه سطح فردی، گروهی و سازمانی تقسیم بندی کرده ­اند.

گلستان هاشمی(۱۳۸۲)، سطوح خلاقیت را با توجه به شاخص­ های اصلی «میزان ارزشمندی» و «میزان نو بودن» به گروه ­های زیر تقسیم بندی ‌کرده‌است:

خلاقیت اولیه /خلاقیت ثانویه،

خلاقیت کوچک/ خلاقیت بزرگ،

خلاقیت معمولی/ خلاقیت عالی،

خلاقیت اختراعی/ خلاقیت نوآورانه.

وی معتقد است بیشتر سطوح خلاقیت یاد شده را ‌می‌توان به نوعی شامل دو گروه اصلی خلاقیت اولیه و خلاقیت ثانویه دانست و به همین منظور در اینجا فقط به توضیح این دو نوع خلاقیت می­پردازیم.

1. 1. خلاقیت اولیه: که عبارت است از: خلاقیت­هایی که شامل ایجاد و توسعه اصول و مفاهیم جدید و خلق پارادایم نوین می­باشند. نظریه­ های جدید یا متحول کننده و اختراعات بنیادی از این دسته خلاقیت محسوب می­شوند. خلاقیت­های بزرگ، عالی و نوآورانه جزء خلاقیت­های اولیه به شمار می­آیند.

1. خلاقیت­ثانویه: آن دسته از خلاقیت­هایی هستند که شامل کاربرد جدید و متفاوتی از اصول و مفاهیم شناخته شده قبلی و تکمیل و بسط خلاقیت­های اولیه هستند. دستاوردهای علمی پژوهش گران که مبتنی بر نظریه­ های ثانویه هستند.

۱۵- ۲- ۲- ویژگی­های افراد اخلاق

روانشناسان سعی داشته اند تا مشخصات افرادی که دارای سطح بالایی از خلاقیت هستند مشخص کنند، «استینر» عوامل زیر را برای افراد خلاق بیان داشته است: