در لایحه جدید قانون مجازات اسلامی چنین آمده است :

ماده ۹-۳۲۳: در موارد ثبوت حق قصاص چنانچه دیه مقتول کمتر از دیه قاتل باشد، اولیای دم در صورتی می‌توانند قصاص کنند که ابتدا فاضل دیه را به او یا ورثه‌اش پرداخت کنند و بدون پرداخت آن قصاص جایز نمی‌باشد و در صورت مخالفت و اقدام به قصاص علاوه بر الزام به پرداخت فاضل دیه به ورثه جانی به مجازات تعزیری از ۹۱ روز تا شش ماه محکوم می‌شوند.

ماده ۱۰-۳۲۳: در مواردی که اجرای قصاص مستلزم پرداخت فاضل دیه است، اولیای دم میان قصاص با رد فاضل دیه و گرفتن دیه‌ مقرر شرعی از قاتل حتی بدون رضایت او، مخیر هستند.

مبحث سوم : در آمدی بر تأثیر جنسیت قاتل و مقتول

بحث ما درباره تأثیر جنسیت قاتل پیرامون یکی از مواد این بخش از قانون مجازات است که هم سابقه عرفی دارد و هم ریشه فقهی; ماده ای که در قانون مجازات عمومی سابق (قبل از انقلاب) وجود داشته ولی در قانون حدود و قصاص مصوب بعد از انقلاب اسلامی و نیز در قانون تعزیرات مصوب سال ۱۳۶۲ بدان شکل، مشخصا نیامده بود، در قانون تعزیرات فعلی مجددا احیا شده است; منظور ما، ماده ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی فعلی است; از آنجا که این ماده در سابق هم بحث انگیز بوده، لذا در اینجا به بحث پیرامون مبانی فقهی و حقوقی و بخصوص فقهی آن می پردازیم. ماده ۶۳۰ و سابقه تاریخی آن ماده ۶۳۰ مقرر می‌دارد:
«هر گاه مردی همسر خود را در حال زنا با مرد اجنبی مشاهده کند و علم به تمکین زن داشته باشد، می‌تواند در همان حال آنان را به قتل برساند و در صورتی که زن مکره باشد فقط مرد را می‌تواند به قتل برساند; حکم ضرب و جرح نیز در این مورد مانند قتل است ».
ماده مذبور در پی مواد ۶۲۵ به بعد قانون مجازات اسلامی که در مقام بیان معافیت قتل و ضرب و جرح ارتکابی در جهت دفاع مشروع می‌باشد، بیان شده و می‌تواند نوعی اشاره به دفاع محسوب شدن این عمل از ناموس تلقی شود.
قانون مجازات عمومی مصوب دی ماه ۱۳۰۴، که تا سال ۱۳۶۱ اجرا می شد در ماده ۱۷۹، این حکم را بدین گونه مقرر می داشت: «هر گاه شوهری زن خود را با مرد اجنبی در یک فراش یا در حالی که به منزله وجود در یک فراش است مشاهده کند و مرتکب قتل یا جرح یا ضرب یکی از آن ها یا هر دو شود، از مجازات معاف است;
هر گاه به طریق مذبور دختر یا خواهر خود را با مرد اجنبی ببیند و در حقیقت هم علاقه زوجیت بین آن ها نباشد و مرتکب قتل شود، از یک تا شش ماه حبس جنحه ای محکوم خواهد شد و اگر ‌در مورد قسمت اخیر این ماده، مرتکب جرح یا ضرب شود، به حبس جنحه ای از ۱۱ روز تا ۲ ماه محکوم می شود».
این ماده در قانون حدود و قصاص مصوب شهریور ماه ۱۳۶۱، حذف شده است و در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۰ نیز نشانی از آن یافت نمی شود; همچنین در قانون تعزیرات مصوب سال ۱۳۶۲ نیز مفاد این ماده وجود ندارد.
البته ماده ۲۲ قانون حدود و قصاص سال ۱۳۶۱ و ماده ۲۲۶ قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۷۰، در رابطه با بیان شرایط قصاص، به گونه ای انشاء شده بود که با توجه به سابقه و مبانی فقهی، استنباط حکم ماده ۱۷۹ امکان پذیر می نمود; طبق مواد فوق الذکر: «قتل نفس در صورتی، موجب قصاص است که مقتول شرعا مستحق کشتن نباشد و اگر مستحق قتل باشد، قاتل باید استحقاق قتل او را طبق موازین در دادگاه اثبات کند».

اما ‌در مورد تأثیر جنسیت قاتل باید بگوییم که در ‌قتل‌های شبه عمد و خطا ، جنسیت قاتل هیچگونه تأثیری در دیه ندارد و قاتل چه مرد باشد و چه زن باید دیه مقتول را پرداخت کند لکن در ‌قتل‌های موجب قصاص جنسیت قاتل در مجازات مؤثر است که به آن می پردازیم .

گفتار نخست : تأثیر جنسیت قاتل

ماده ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی جواز قتل زن و زانی توسط شوهر اینگونه مقرر می‌دارد که:

«هرگاه مردی همسر خود را در حال زنا با مرد اجنبی مشاهده کند و علم به تمکین زن داشته باشد، می‌تواند در همان حال آنان را به قتل برساند. در صورتی که زن مکره باشد، فقط مرد را می‌تواند به قتل برساند. حکم ضرب و جرح در این مورد نیز مانند قتل است».

ماده ۶۳۰ قانون مذبور راجع به قتل در فراش است که هم دارای حکم فقهی است و هم قضایی و موضوع آن در ماه ۱۷۹ قانون مجازات عمومی سابق نیز مورد حکم قرار گرفته بود؛هر چند قانون مجازات اسلامی سال ۶۲ و۷۰ ‌به این موضوع اشاره‏ای نداشت.

نخستین متن قانونی که ‌در مورد موضوع و حکم ماده ۶۳۰ ق.م.ا.در قوانین ایران وضع شده ماده ۱۷۹ ق.م.ع.مصوب دیماه ۱۳۰۴ است.به موجب این ماده:«هر گاه شوهری زن خود را با مرد اجنبی در یک فراش یا در حالی که به منزله وجود در یک فراش است، مشاهده کند و مرتکب قتل یا جرح یا ضرب یکی از آن ها یا هر دو شود از مجازات معاف است.هر گاه به طریق مذبور دختر یا خواهر خود را با مرد اجنبی ببیند و در حقیقت هم علاقه زوجیت بین آن ها نباشد و مرتکب قتل شود به یک یا شش ماه حبس جنحه‏ای محکوم خواهد شد و اگر ‌در مورد قسمت اخیر این ماده مرتکب جرح یا ضرب شود به حبس جنحه‏ای از یازده روز تا دو ماه محکوم می‏ شود».

تصویب ماده ۱۷۹ ق.م.ع.بیشتر با اقتباس از قانون جزای فرانسه صورت گرفته بود و ‌به این علت، حکم این ماده در حقوق ایران سابقه تاریخی مدونی ندارد.

قانون‌گذار فرانسه در شق دوم ماده ۳۲۴ قانون جزا مصوب ۱۸۱۰ پس از آنکه می‏گوید:«علی الاصول قتل زن به وسیله شوهر یا قتل شوهر به وسیله زن از مجازات معاف نیست، مگر آنکه زندگی مرتکب قتل در خطر افتاده باشد»مقرر می‏دارد:«مع ذلک در صورتی که مردی همسر خود را در خانه مشترک زوجیت در حال زنا(به گونه‏ای که در ماده ۳۳۶ همین قانون پیش‌بینی شده است)مشاهده کند و مرتکب قتل همسر خود و مرد اجنبی شود، از معافیت قانونی برخوردار خواهد شد».همان طور که مشاهده می‏ شود در مقرره مذکور فقط خانه‏ای که شوهر به اتفاق همسرش در آن سکونت دارد فراش محسوب شده است و لذا ورود مرد به خانه و مشاهده زن خود با مرد اجنبی باید ناگهانی باشد والاّ اگر با تبانی شوهر و همسر باشد مشمول معافیت نیست.مطابق ماده ۳۲۶ قانون اخیرالذکر، مجازات چنین قتلی به یک تا پنج سال حبس تقلیل پیدا ‌کرده‌است.البته شق دوم ماده ۳۲۴ و نیز ماده ۳۳۶ و ۳۳۹ قانون مذکور به موجب قانون ۱۱ ژوئیه ۱۹۷۵ نسخ شده است و در قانون مجازات جدید فرانسه که با اصلاحات و تغییرات زیاد در ۲۲ ژوئیه سال ۱۹۹۲ به تصویب رسید و در تاریخ اول مارس ۱۹۹۴ به اجرا گذاشته شد، اثری از آن دیده نمی‏ شود.به موجب قانون جدید ارتکاب زنا توسط زن شوهردار یا مرد زن دار صرفاً از موجبات درخواست طلاق است.

کلیات تحقیق

فصل اول: کلیات تحقیق

۱- ۱ بیان مسأله اساسی تحقیق به طور کلی

فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) وسیله ای برای ذخیره سازی، پردازش و ارائه اطلاعات است که به صورت الکترونیکی و مبتنی بر تعدادی رسانه می‌باشد (رضوی،۱۳۸۸). امروز اطلاعات شاخص قدرت است؛ برخلاف گذشته که تمایز میان جوامع بر چهار شاخصه دوران صنعتی (سرمایه، ماشین آلات، مواد اولیه و نیروی انسانی) استوار بود، امروزه آنچـه کـه کشـوری را در سطح اول، دو یا سـوم جهان قرار می‌دهد میزان اطلاعاتی است که آن کشور تولید می‌کند، در دسترس قرار می‌دهد و یا به کار می‌گیرد، آغاز هزاره سوم و شروع قرن بیست و یکم، تبلور حقیقی حضور کشورهای پیشرفته اطلاعاتی است(منتظر، ۱۳۸۱).امروزه با دراختیارداشتن فناوری اطلاعاتی و ارتباطی مختلف و پیشرفته، امکان برقراری سریع ارتباط و تبادل سریع اطلاعات بیش ازپیش میسرگردیده است. افراد درهرکجا که باشند می‌توانند آخرین اطلاعات مورد نیاز خودرا درهرزمینه ای دریافت کنند. (اصنافی وحمیدی،۱۳۸۶).. شعار « کامپیوتر برای همه »، « اینترنت برای همه » و « دولت الکترونیک » در حال حاضر، توجه بسیاری از نهادهای علاقه مند به تبدیل شدن به یک جامعه اطلاعاتی را به خود معطوف ساخته است (بایر وکیسر ،۲۰۰۹).

به طور کلی در حوزه اقتصاد الکترونیکی زیرمجموعه های مختلفی مانند تجارت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی، گمرک الکترونیکی، خزانه داری الکترونیکی، نظام الکترونیکی مالیاتی و نظام بودجه ریزی الکترونیکی و بیمه الکترونیکی را میتوان برشمرد.رشد سریع فناوری اطلاعات خصوصاًً در دو دهه گذشته، به عنوان مهمترین عامل تغییر در سطح جامعه و سازمان‌ها تلقی می شود.یکی از مهمترین انواع کاربرد دولت الکترونیک، ارائه خدمات مالیاتی الکترونیکی دولت به مؤدیان مالیاتی است که در آن، مؤدیان با پر نمودن اظهارنامه های الکترونیکی به صورت آنلاین (اینترنتی) ضمن صرفه جویی قابل توجه در وقت وزمان و کاهش هزینه ها به بهترین صورت ممکن مالیات‌های خود را پرداخت می نمایند. لذا افزایش تمایل به دولت الکترونیک این سوال را در ذهن ایجاد می کند که آیا مودیان -مالیاتی تمایل به پرداخت مالیات به صورت الکترونیکی را دارند؟( رضایی، ۱۳۸۳).

نظر به تأثیراتی که مالیاتها بر متغیرهای اقتصادی به جای می‌گذارند، اتخاذ سیاست‌های مالیاتی مناسب در راستای اصلاح و بهبود سیستم از اهمیت فوق العادهای برخوردار است استفاده ازفنآوری اطلاعات در اجرای مالیات ستانی الکترونیکی و مکانیزه نمودن نظام مالیاتی کشور می‌تواند بر رضایت مؤدیان و سهل الوصول بودن اخذ مالیات بیفزاید. شناسایی ظرفیت‌های مالیاتی، ایجاد شبکه های اطلاعاتی درون سازمانی و برون سازمانی (مؤدیان مالیاتی) و نیز ارتقای کارایی جمع‌ آوری مالیات کشور مستلزم به کارگیری فنآوریهای نوین در زمینه پیاده سازی سیستم‌های الکترونیکی اخذ مالیات و مکانیزاسیون اداری می‌باشد. یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار ‌در تغییر نظام مالیاتی سنتی به نظام مالیاتی الکترونیکی، توجه به خواسته های مالیات دهندگان و همراهی و همکاری آنان است. بررسی مطالعات محققان و تجارب مدیران در کشورهای پیشرفته بیانگر آن است که اصلاح و تجدید نظر مستمر در سیستم‌ها و روش های انجام کار و بهبود آن با توجه به پیشرفت علوم و فناوری های روز دنیا امری اجتناب ناپذیر است، چرا که در غیر این صورتسیستم پاسخگوی نیازهای رو به رشد جامعه نبوده و محکوم به زوال است. (کریمی ، ۱۳۷۸)

. امروزه تامین رضایت مشتری یکی از الزامات اساسی نظامهای مدیریت کیفیت و مدل‌های تعالی است. هر سازمانی از جمله سازمان امور مالیاتی کشور، خواستار ارائه خدماتی است که رضایت مشتریان را فراهم سازد. چرا که سطوح بالاتر رضایت مشتریان، منجر به ایجاد وفاداری بیشتر در آنان می‌گردد و از سوی دیگرعدم آگاه ی مؤدیان مالیاتی نسبت به وظایف قانونی خود ، موجبات نارضایتی مؤدیان مالیاتی را فراهم کرده، و مراحل وصول مالیات را به تأخیر می اندازد .

در رابطه با مفهوم رضایت مندی مشتری تعاریف مختلفی از سوی نظریه پردازان بازاریابی ارائه شده است. کاتلر، رضایتمندی مشتری را به عنوان درجه ای که عملکرد واقعی یک شرکت انتظارات مشتری را برآورده کند، تعریف می‌کند. به نظر کاتلر اگر عملکرد شرکت انتظارات مشتری را برآورده کند، مشتری احساس رضایت و در غیر این صورت احساس نارضایتی می‌کند(کاتلر، ۱۳۸۲)

رضایت مشتری عموما دستیابی کامل به انتظارات است (الیور، ۱۹۸۰). رضایت مشتری را می توان پیامدی ویژه از فعالیت بازاریابی دانست که به تصمیمات خرید توسط مشتریان کمک می‌کند . اگر ارائه خدمات خاصی باعث رضایتمندی مشتریان شود، می توان گفت، احتمال استفاده مجدد از آن خدمت بیشتر است. همچنین مشتریان راضی از خدمات می‌توانند مبلغان خوبی از تجارت مفیدشان برای دیگران باشند .تبلیغات دهان به دهان مثبت راجع به یک محصول، بویژه در فرهنگ جمعی کشورهای آسیای میانه که زندگی مردم بر پایه توسعه روابط اجتماعی با دیگران شکل گرفته، بسیار مفید خواهد بود .از طرفی ،عدم رضایت مشتریان هم می‌تواند تبلیغات منفی از سوی مشتریان، روی آوردن آن ها به کالا وخدمات و سایر رقبا و در نتیجه کاهش سهم بازار شرکت را به دنبال داشته باشد. بدیهی است برای جلوگیری از کاهش سود آوری، شرکت چاره ای جزکشف دلایل افزایش نارضایتی در مشتریان نخواهد داشت(بزرگی, ۲۰۰۷)

افسردگی ناجور : این نوع افسردگی یک شکل متداول از افسردگی است که در آن افراد عملاً تا اندازه ای در واکنش به محیط اطراف خود احساس مس کنند که خلق آن ها تغییر ‌کرده‌است . آن ها همچنین ممکن است وقتی که مسائل ناراحتی کننده ای پیش می‌آید ، احساس کنند که بیشتر افسرده شده اند . حساسیت بیش از اندازه به طرد ، بخشی از این نوع افسردگی است . معمولاً شما در این حالت زیاد می خوابید و وزنتان زیاد می شود (نظیر افسردگی فصلی ) ، ولی نه فقط در فصل زمستان افراد مبتلا به افسردگی ناجور معمولاً در هنگام غروب احساس ناراحتی زیادی می‌کنند مصرف داروها برای درمان این نوع افسردگی مؤثر است این نوع افسردگی همچنین به درمان‌های روان شناختی پاسخ می‌دهد .

افسردگی ملانکولی . این نوع افسردگی که کمتر شایع است شکل بسیار شدید افسردگی است این افراد اشتهای کمی دارند کاهش وزن پیدا می‌کنند ، مشکلات زیادی در تمرکز دارند و دارای احساسهای گناه تحریکی هستند . این افراد در اوایل صبح احساس بدی دارند ‌صبح‌ها خیلی زود از خواب بیدار می‌شوند و نمی توانند مجدداً بخوابند این نوع افسردگی تا اندازه زیادی در توانایی عملکرد شما منفی می‌گذارد . در واقع افراد مبتلا کاملاً تحت تاثیر این افسردگی فلج می‌شوند و نمی توانند درباره هر چیز دیگری فکر کنند این نوع افسردگی به دارو جواب می‌دهد و به تنهایی به مشاوره یا روان درمانی بهبود نمی یابد . ( نقشبندی سیامک – ۱۳۸۴ ) .

1. 1. اختلال‌های اضطرابی که شامل پانیک ( هراس )

1. 1. خوبیا اجتماعی

1. 1. اختلال واسواس جبری

1. 1. اختلال استرس پس از سانحه

1. 1. اختلال استرس حاد

1. 1. اختلال اضطراب منتشر

1. 1. اختلال اضطرابی ناشی از بیماری‌های مدیکال

1. 1. اختلال اضطرابی ناشی از مصرف دارو یا مواد دارویی

1. اختلال اضطرابی افسرگی مختلط در این وسواس را مورد بررسی قرار می‌دهیم .

اختلال وسواس

وسواس عبارت است از افکار یا عقایدی دست و پا گیر ، مکر و ناخوانده رفتارهای وسواس علائم عادی و طبیعی است عمل کودکی که می‌خواهد به بالای یک دیوار راه برود و یا با یک پا به روی سنگفرش مقابل پرش کند و یا هنگام راه رفتن بامادر لی لی کند . کاملاً طبیعی است بعضی از افراد میل افراطی برای کس اشیاء معینی در خود احساس می‌کنند رفتار فرد زمانی وسواسی می‌باشد گرفتاری و مزاحمت ایجاد کند . وقت گیر باشد و یا والدین و مهمانی را آزار برهد در این موارد کودک احتمالاً بیهودگی علتش را تشخیص می‌دهد ولی قادر به ترک آن نیست . ( منشی طولی ۱۳۷۰ ) .

خصیصه اصلی این اختلال وجود ‌وسواس‌ها یا اجبارهایی مکرر و چنان شدید است که رنج و عذابی را برای فرد به بار می آورد این ‌وسواس‌ها یا اجبارها سبب اتلاف وقت می‌شوند و اختلال قابل ملاحظه ای را در روند معمولی و طبیعی زندگی ، کارکرد شغلی ، فعالیت‌های معمولی اجتماعی یا روابط فرد ایجاد می‌کند که وسواس عبارت است از مکر ، احساس ، اندیشه یا حس عود کننده و مزاحم بر خلاف وسواس ( obsession) که یک فرایند ذهنی است اجبار ( compulsion) نوعی رفتار آگاهانه نظیر سفارش ، وارسی یا اجتباب که بیمار از غیر منطقی بودن وسواسهایش آگاهی دارد . ( حسن رفیعی ، خسرو سبحانیان ، ۱۳۸۲ صفحه ۱۶۱)

این افراد زیاده از حد به همرنگ جماعت بودن و تبعیت شدید از وجدان اخلاقی معتقدند آن ها بسیار انعطاف ناپذیر ، وظیفه شناس در حد افراط ، خود مهاری شدید ، احساس به شرایط و ضوابط محیط ، در حد افراط منظم و مرتب تمیز و دقیق اند و قادر به آرام بودن نیستند . ( شاملو ، سعید -۱۳۷۰ – صفحه ۱۲۱ ) .

اختلال وسواس فکری و عملی :

ویژگی اصلی اختلال وسواسی فکری و عملی ( OCD ) افکار و اعمال عود کننده و ناخوانده ای می‌باشد که وقت گیر بوده ( بیشتر از یک ساعت در هر روز ) هستند که یا به گرفتاری مفرط کودک یا به اختلال جدی در کارهایش منجر می شود نشانه های OCD در کودکان و نوجوانان همان نشانه هایی است که در بزرگسالان وجود دارد . کودکان افکار وسواسی مربوط به ترس از آلودگی ، موضوعات جنسی ، مذهبی ، یا تصاویر پرخاشگری خشونت را گزارش می‌دهند . برخی کودکان از ناتوانی در جلوگیری از شنیدن صداها یا آهنگ های ناخوانده و تکراری شکایت می‌کنند .

ترس از ابتلا به یک بیماری لا علاج ، مانند سرطان یا ایدز و نگرانی افراطی ‌در مورد اخلاقیات و امور مذهبی نیز گزارش شده است . اعمال وسواسی مانند تکرار ، شستشو ، وارسی ، نظم دهی ، و مرتب کردن نیز در کودکان شایع است . تشریفات شستشو شایع ترین نشانه OCD است که در بیشتر از ۸۵ درصد از کودکان معاینه شده در انیستیتو ملی بهداشت روانی ( NIMH) وجود داشته است . شستشوی مکرر ممکن است به صورت شستن دستها به دفعات و دوش گرفتن طولانی یا تشریفات شستشو بروز یابد . کودکان مبتلا به OCD اغلب گزارش می‌دهند که الگوی شستشو و تمیز کردن را هر روز باید انجام دهند و در صورتی که به هر دلیلی این کار متوقف شود از انجام هر کاری باز می مانند تا آن که شستشو را به طور کامل انجام دهند .

ملاک‌های تشخیصی مربوط به اختلال وسواس فکری و عملی

الف ) وجود افکار وسواسی یا اعمال اجباری

ب ) افکار وسواسی با موارد ۱ و ۲ و ۳ و ۴ تعریف می شود .

۱- افکار ، تکانه ها یا تصورات عود کننده و مستمر که بعضی اوقات در ضمن آشفتگی مزاحم ، و نا مناسب تلقی می‌شوند و موجب نگرانی یا اضطراب قابل ملاحظه می‌شوند .

۲- افکار ، تکانه ها یا تصورات تنها نگرانیهای مفرط ‌در مورد مشکلات واقعی نیستند .

۳- شخص تلاش می‌کند از چنین افکار ، تکانه ها و تصوراتی اجتناب کرده ، آن ها را متوقف نموده و یا با فکر یا عمل خنثی کند .

۴- شخص تشخیص می‌دهد که افکار ، تکانه ها یا تصورات وسواسی محصول فکر او هستند و همچون کاشتن فکر از خارج بر او تحمیل نمی شوند اعمال اجباری با مورد ۱ و ۲ می‌شوند .

۱- رفتارهای تکراری ( برای مثال شستن دست ، مرتب کردن ، وارسی کردند ) یا اعمال ذهنی ( مثلاً نیایش ، شمارش ، تکرار لغات به طور بی صدا ) که شخص احساس می‌کند مجبور است در پاسخ به یک فکر وسواسی یا مطابق اصولی که باید دقت رعایت شوند عمل کند .

۲- هدف رفتارها یا اعمال ذهنی نگرانی یا جلوگیری از بعضی وقایع وحشتناک است با وجود این ، این رفتار ها یا اعمال ذهنی یا به طور واقع گرایا نه با آنچه در نظر است خنثی یا پیشگیری شود ارتباط ندارد یا به وضوح افراطی هستند .

ب ) در مقاطعی از سیر اختلال شخص تشخیص داده است که افکار وسواسی و یا اعمال اجباری ، افراطی یا غیر منطقی هستند توجه : این موضوع ‌در مورد کودکان صادق نیست .

ج ) ‌وسواس‌ها یا اجبارها موجب نگرانی بارز می‌شوند و وقت گیرند ( بیش از یک ساعت از روز را به خود اختصاص می‌دهند ) یا به طور قابل ملاحظه ای در کارکرد عادی ، شغلی ، تحصیلی یا فعالیت‌های اجتماعی و روابط شخص تداخل می‌کنند .

ویکی ویتز و بوئن (۲۰۱۰)، در پژوهش خود با عنوان «اثربخشی درمان جلوگیری از عود مصرف مواد بر پایۀ ذهن آگاهی (MBRP) در افسردگی، ولع مصرف، و سوء مصرف مواد» تعداد ۱۶۸ نفر را که اختلالات سوء مصرف مواد داشتند (روش نمونه گیری در دسترس) به صورت تصادفی در دو گروه قرار دادند و با بهره گرفتن از ابزارهای ۱- پرسشنامۀ ارزیابی مصرف الکل و مواد^[۴۹۶] (توسط سابل و سابل، ۱۹۹۲) ،۲- پرسشنامۀ افسردگی بک^[۴۹۷] (توسط بک و همکاران، ۱۹۹۶) ۳- پرسشنامۀ پنج آیتمی ولع مصرف الکل و مواد^[۴۹۸] (توسط فلانری و همکاران، ۱۹۹۹)، و ۴- مقیاس ذهن آگاهی پنج فاکتوری^[۴۹۹] مورد آزمایش قرار دادند. یافته ها نشان دادند که درمان «جلوگیری از عود مصرف مواد بر پایۀ ذهن آگاهی» می‌تواند پاسخ های شناختی و رفتاری در افسردگی و متعاقب آن ولع مصرف مواد را تحت تأثیر خود قرار داده و از سوء مصرف مواد جلوگیری کند.

هیمل اشتین (۲۰۱۰)، در پژوهش خود با عنوان بررسی «درمان جلوگیری از سوء مصرف مواد بر پایۀ ذهن آگاهی (MBRP) در جوانان زندانی» تعداد ۶۰ جوان زندانی مرد مبتلا به اختلال سوء مصرف مواد را به روش نمونه گیری تصادفی از کمپی واقع در کالیفرنیای شمالی انتخاب و سپس با بهره گرفتن از ابزارهای ۱- پرسشنامۀ ۴ آیتمی آینده نگری^[۵۰۰] (توسط جان استون^[۵۰۱] و همکاران، ۱۹۹۱) که برای ارزیابی فهم خطر مصرف مواد توسط آزمودنی ابداع شده است ۲- مقیاس سنجش تکانشگری^[۵۰۲] (توسط باسوُرس و اسپِلیگ^[۵۰۳]، ۱۹۹۵) و ۳- مقیاس خود- تنظیمی سالم^[۵۰۴] (توسط وِست^[۵۰۵]، ۲۰۰۸) ‌به این نتیجه رسیدند که مداخلات بر پایۀ ذهن آگاهی، مداخله ای نوید بخش در درمان جوانان زندانی سوء مصرف کنندۀ مواد است، به خصوص تکانشگری کاهش یافتۀ منتج شده از درمان، منجر به کارکرد روانی بالاتر در این جمعیت خاص می شود.

گلدین و گراس^[۵۰۶] (۲۰۱۰)، در پژوهشی با هدف بررسی «تأثیر درمان کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی بر تنظیم هیجانی در افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی» تعداد ۱۶ بیمار که تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) گرفته بودند را با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و آن ها را تحت درمان قرار دادند. مشخصۀ SADها سوگیری هیجانی و توجه، و همچنین عقاید منفی و تحریف شده در بارۀ خود است. پس از اتمام درمان، آزمودنی ها تحت تصویر برداری مغناطیسی مغز قرار گرفتند. در طی انجام MRI، از بیماران خواسته شد که به هیجانات منفی و عقاید تحریف شده در بارۀ خود واکنش نشان دهند؛ بیماران در دو حالت متفاوت پاسخ می‌دادند یکی زمانی که از آن ها خواسته می شد توجهشان بر تنفس متمرکز باشد و دیگری زمانی که از آن ها خواسته می شد حواس پرت و توجه غیرمتمرکز داشته باشند. ابزارهای مورد استفاده شامل ۱- مصاحبۀ تشخیصی بالینی^[۵۰۷] ۲- مقیاس اضطراب اجتماعی لیبوویتز^[۵۰۸] (۱۹۸۷) ۳- پرسشنامۀ افسردگی بک II(توسط بک و همکاران، ۱۹۹۶) ۴- پرسشنامۀ سبک پاسخ نشخواری^[۵۰۹] (توسط نولن هوکسما، ۱۹۹۱) ۵- پرسشنامۀ اضطراب حالت- صفت اسپیلبرگر^[۵۱۰] (توسط اسپیلبرگر^[۵۱۱] و همکاران، ۱۹۷۰) و ۶- مقیاس اعتماد به نفس روزنبرگ^[۵۱۲] (۱۹۶۵) بودند. در حالتی که آزمودنی ها توجه متمرکز بر تنفس (عنصر اساسی در ذهن آگاهی) داشتند کاهش تجربۀ هیجانی منفی، کاهش فعالیت آمیگدال، و افزایش فعالیت مغزی در نواحی مرتبط به توجه را نشان دادند. بنا به گفتۀ محققان این پژوهش، کاربرد درمان MBSR در افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی منجر به کاهش اضطراب، افسردگی، و عکس العمل های هیجانی، تقویت تنظیم هیجانی، بالا رفتن اعتماد به نفس می­ شود که این تغییرات باعث کاهش رفتارهای اجتنابی و علائم کلینیکی در این گروه از بیماران می شود.

گریسون و همکاران (۲۰۱۱)، در پژوهش خود با عنوان «تغییرات در معنویت و بالا رفتن کیفیت سلامت زندگی با کاربرد درمان کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی»، تعداد ۲۷۹ نفر را به صورت نمونه گیری در دسترس (از کلینیک کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی) انتخاب و با بهره گرفتن از ابزارهای ۱- مقیاس ذهن آگاهی شناختی- عاطفی^[۵۱۳] (فرم تجدید نظر شده) ۲- مقیاس تجربیات معنوی روزانه^[۵۱۴] و ۳- فرم کوتاه مقیاس سلامتی۱۲ آیتمی^[۵۱۵] ‌به این نتیجه رسیدند که کاربرد درمان کاهش استرس بر پایۀ ذهن آگاهی باعث بالا رفتن معنویت و افزایش سلامت روانی در آزمودنی ها می شود.

کرامر^[۵۱۶] و همکاران (۲۰۱۲)، در پژوهشی سیستماتیک با هدف بررسی «تأثیر درمان کاهش استرس بر یایۀ ذهن آگاهی بر کمردرد: فراتحلیل» تعداد ۲۵ مقاله را انتخاب که از بین این ها فقط ۳ مقاله با متن کامل و به روش آزمایش کنترل شدۀ تصادفی^[۵۱۷] واجد شرایط بودند. در این سه پژوهش ۱۱۷ آزمودنی با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده بودند که در دو تا از آن ها، گروه لیست انتظار (گروه کنترل) هم وجود داشت. ابزارهایی که در این سه پژوهش به کار رفته بودند شامل ۱- مقیاس آنالوگ بینایی^[۵۱۸] ۲- پرسشنامۀ درد مَک گیل^[۵۱۹] ۳- پرسشنامۀ ناتوانی رولاند موریس^[۵۲۰] ۴- پرسشنامۀ قبول درد مزمن^[۵۲۱] ۵- شاخص کیفیت خواب پیتسبورک^[۵۲۲] ۶- مقیاس خود کارآمدی درد مزمن^[۵۲۳] ۷ – مقیاس ذهن آگاهی^[۵۲۴] و ۸- پرسشنامۀ ۵ وجهی ذهن آگاهی^[۵۲۵] بودند. بر اساس گفتۀ محققان این پژوهش، این تحقیق مدارکی دال بر مؤثر بودن درمان MBSR در کوتاه مدت برای کاهش درد یا ناتوانی در بیماران مبتلا به کمردرد مزمن ارائه می‌دهد؛ نمونۀ بزرگتر آزمودنی ها، مداخلات کنترل شدۀ کافی، و پیگیری های دراز مدت می‌تواند تأثیرات آشکار این درمان را در این گروه از بیماران بیشتر به اثبات برساند.

مالبیوف- هرتیوبایس^[۵۲۶] و همکاران (۲۰۱۳)، در پژوهشی با هدف بررسی «تأثیر مداخله بر پایۀ ذهن آگاهی در کودکان و نوجوانان مبتلا به سرطان» تعداد ۴۰ نفر را از بین افراد ۱۸-۱۱ ساله مبتلا به سرطان که به صورت داوطلب در فرانسه کاندید شده بودند به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و آن ها را در دو گروه آزمایشی و کنترل قرار دادند. ابزارهای مورد استفاده در پژوهش شامل ۱- مقیاس های افسردگی و اضطراب بِک برای جوانان^[۵۲۷] (توسط پیرسون^[۵۲۸]، ۲۰۰۲) ۲- مقیاس سنجش عاطفۀ مثبت و منفی کودکان^[۵۲۹] (توسط واتسون^[۵۳۰]، کلارک، و تِلِگن، ۱۹۸۸) ۳- پرسشنامۀ کیفیت زندگی کودکان سرطانی^[۵۳۱] (توسط وارنی^[۵۳۲] و همکاران، ۱۹۹۸) و۴- شاخص کیفیت خواب پیتزبرگ^[۵۳۳] (توسط بایسی^[۵۳۴] و همکاران، ۱۹۸۸) بودند. محققان با بررسی نتایج ‌به این نتیجه رسیدند که ذهن آگاهی روی کیفیت زندگی، خواب، و خلق کودکان و نوجوانان سرطانی تأثیر گذاشته و باعث می شود که آن ها بهتر بتوانند سرطان و مشکلات مربوط ‌به این بیماری را قبول و با آن زندگی کنند. همچنین تأثیر ذهن اگاهی بر سلامت روانی و جسمی این جمعیت خاص باعث بالا رفتن توانایی روحی و جسمی این بیماران در مقابله با بیماریشان می شود.

۲-۳-۲ پیشینۀ پژوهش در ایران

جهت ایجاد رابطه های لازم بین مدیران مشارکتهای مختلف و همچنین مدیران واحدهای مختلف یک شرکت و استفاده مطلوب از نتایج پروژه های تحقیقاتی در جهت بهبود کمی و کیفی تولیدات صنعتی(جواهری،۱۳۷۵،ص۲۸۶).

۳- محققان، مهندسان و دانش‌پژوهان:

جهت آشنایی با موضوعات و کارهای تحقیقاتی جاری و در تمامی فعالیت‌های تحقیقاتی در زمینه‌های مختلف و استفاده از نتایج کارهای تحقیقاتی یکدیگر با تحکیم ارتباطات(جواهری،۱۳۷۵،ص۲۸۶).

۴- متخصصین و نهادهای اطلاعاتی و ارتباطی:

جهت ارائه کلیه کارهای تحقیقاتی انجام شده پیرامون یک موضوع خاص در سطح بین‌المللی به محققین و دانش‌پژوهان و ارائه خدمات مشاوره‌ای در راستای کسب موجود در خصوص موضوع علمی مورد علاقه فرد محقق(جواهری، ۱۳۷۵، ص ۲۸۷).

خ- حمایت پژوهشی

شامل حمایت های مادی و معنوی است که بدون حمایت مدیران پژوهشی و مدیران عالی اجرای طرح با موانع روبرو خواهد شد(سایت صندوق حمایت از پژوهشگران کشور).

همان‌ طور که ذکر شد حمایت های پژوهشی هم شامل حمایت های مادی و هم معنوی بود که این حمایت ها باعث ایجاد انگیزه در فرد می گردید.فوآ و فوآ منابع مختلف ایجاد انگیزه را تجزیه و تحلیل کرده‌اند آن ها شش منبع را برشمرده اند که البته پول یکی از آن ها‌ است. لیکن فرد می‌تواند با ارائه خدماتی نظیر مشاوره ی حقوقی و فرصت خرید یک خانه ی مناسب از سوی سازمان برانگیخته شود. موارد دیگر وجود دارند که می‌توانند تحت عنوان خدمات قرار گیرند.

یک عامل دیگر رتبه است. افراد تفاوت‌های ظریفی ‌در مورد شان قائل هستند. فوآ و فوآ از علاقه نیز به عنوان یک عامل انگیزش یاد می‌کند. داشتن رابطه مناسب با سرپرستی که تکیه گاه عاطفی فرد است و به حل مشکلات شخصی وی کمک می‌کند، می‌تواند به شخص انگیزه بدهد.یک پاداش دیگر اطلاعات است برای مثال آموزش یا فرصت ترقی، پاداش بسیار مهمی است در بعضی سازمان‌ها،کالا، عامل برانگیزنده ی مهمی است مثلاً تخفیفات ویژه برای محصولات خاصی که خود سازمان تولید می‌کند.دادن مرخصی به کارمندی که از نظر روحی نیاز به دور بودن از محیط کار دارد یا دچار مشکلات خانوادگی است و نیاز به وقت بیشتری دارد، نوعی پاداش است. صدور اجازه کار در منزل نیز در همین حکم است(جین، ترایاندیس،۱۳۸۱،ص۱۷۰).

چ- نظارت پژوهشی

نظارت پژوهشی از جمله پیش شرطهای اساسی برای حصول اطمینان از صحت عملکرد پروژه تحقیقاتی است نظارت پژوهشی در پی آن است تا اطمینان یابد محققان و مؤسسات تحقیقاتی به شیوه ای ایمن و صحیح عمل نموده اند و مشخص می‌کند که اقدامات و فعالیت‌های سازمان تا چه اندازه در جهت هدفها و مطابق با موازین پیش‌بینی شده است در واقع نظارت پژوهشی میزان پیشرفت در جهت هدفها را اندازه گیری می‌کند و مدیران را قادر می‌سازد که انحراف از برنامه را به موقع تشخیص دهند و اقدامات اصلاحی یا تغییرات لازم را به عمل آورند (عطافر,آنالویی,۱۳۸۴,ص۱۵۴).

ارزیابی عملکرد و بهره‌وری سازمان تحقیقاتی

بهره‌وری سازمانی را می‌توان به عنوان نسبت برون‌داد به درون‌داد تعریف کرد^[۵۰] (جین، ترایاندیس،۱۳۸۱،ص۲۵۷).

درون‌داد

با میزان منابع سرمایه‌گذاری شده تعیین می‌شود. برون‌داد را می‌توان از طریق درآمد منهای هزینه به دست آورد. در یک سازمان انتفاعی، سوددهی معیار خوبی برای بهره‌وری سازمان است. نظر ‌به این که بسیاری از سازمان‌های تحقیق و توسعه، نهادهایی غیرانتفاعی هستند، معیارهای اندازه‌گیری برون‌داد آن ها پیچیده است. با این همه، پیوند بین ارزیابی عملکرد و معیارهای اندازه‌گیری برون‌داد، و در نتیجه، مرتبط ساختن ارزیابی عملکرد به بهره‌وری سازمان بسیار مطلوب خواهد بود. باید به یاد داشته باشیم که رفتار، به وسیله پیامدهایش شکل می‌گیرد. اگر خواهان رفتار مشخصی در سازمان هستیم، باید از نظام ارزیابی عملکردی استفاده کنیم که به آن رفتار پاداش بدهد(جین، ترایاندیس،۱۳۸۱،ص۲۵۷).

در یک سازمان تحقیقاتی، معیارهای اندازه‌گیری برون‌داد می‌توانند ملموس و یا غیرملموس، کمی یا غیرکمی، پیوسته و یا ناپیوسته بوده، پاره‌ای از معیارهای کیفی را نیز شامل شود هر چند اندازه‌گیری کیفیت به تلاشی فوق‌العاده نیاز دارد و ‌در مورد بسیاری مستلزم قضاوت انسان است، با این همه نباید نادیده گرفته شود(جین، ترایاندیس،۱۳۸۱،ص۲۵۷).

نظر ‌به این که سازمان‌های تحقیق و توسعه اهداف چندگانه‌ای دارند، برون‌دادهای مختلف آن ها غالباً بی‌تناسب، و معیارهای اندازه‌گیری برون‌داد آن ها معمولاً غیرکمی و ذهنی ]غیرملموس[ است. معیارهای کمی برای اجزای برون‌داد معمولاً با واحدهای مختلف بیان می‌شوند، در نتیجه مقایسه دقیقی بین برون‌دادهای کمی شده مختلف، ضرورت می‌یابد. به اعتقاد آنتونی و هرزلینگر می‌توان با بهره گرفتن از ترکیب آرایه چند بعدی از شاخص‌ها در واحدهایی کلی، گرایش‌ها، شاخص‌ها و الگوهای معیارهای برون‌داد فردی و سازمانی را به دست آورد(جین، ترایاندیس،۱۳۸۱،ص۲۵۷).

یکی از تقسیم‌بندیهای پیشنهادی برای معیارهای اندازه‌گیری برون‌داد عبارت است از:

• • معیارهای فرایندی (مربوط به فعالیت‌های انجام شده در یک سازمان؛ که برای اندازه‌گیری عملکرد کوتاه مدت جاری مناسب هستند):

• • معیارهای نتیجه‌ای (که با عبارت‌های قابل اندازه‌گیری بیان می‌شوند؛ فرجام‌گرا):

• شاخص‌های اجتماعی (که در عبارتهای مبسوط بیان می‌شوند؛ به جای پرداختن به فعالیت‌های مشخص، با مقاصد کلی سازمان مرتبط هستند؛ برای برنامه‌ریزی استراتژیک مفید می‌باشند).

‌بنابرین‏، ‌بر اساس این معیارهای اندازه‌گیری برون‌داد، می‌توان عناصر مورد نیاز برای ارزیابی عملکرد را به دست آورد(جین، ترایاندیس،۱۳۸۱، ۲۵۸).

مشکلات ارزیابی کارکنان تحقیقاتی

در فرایند ارزیابی کارمند توسط سرپرست، سرپرست ابتدا به مشاهده بعضی از عملکردها می‌پردازد. اما ‌در مورد کارکنان یک سازمان تحقیق و توسعه، چنین مشاهداتی، احتمالاً از نتیجه منطقی کافی برخوردار نبوده و ‌بنابرین‏، ارزش چندانی نخواهد داشت. اگر سرپرست یک عمل ساده را مشاهده می‌کرد، ممکن بود بتواند قضاوت درستی ارائه نماید؛ اما کار تحقیق و توسعه پیچیده است و موفقیت هر یک از کارها به تنهایی نمی‌تواند دلیلی بر خوب انجام شدن کل کار باشد؛ ‌بنابرین‏، سرپرست به جای مشاهده عملکرد خاصی از یک فرد، باید ‌در مورد عملکرد مجموعه‌ای از فعالیت‌ها، مثلاً ارائه یک طرح تحقیقاتی یا خاتمه یک پروژه، به مشاهده بپردازد. معمولاً، این‌گونه کارها دستاورد کار یک گروه است نه یک فرد. در نتیجه، به سختی می‌توان میزان مشارکت یک محقق خاص را در دستاورد گروه تعیین کرد(جین،ترایاندیس،۱۳۸۱،ص۲۵۲).

دیگر آنکه، نتیجه مشاهدات باید تصوری^[۵۱]را ]در ذهن مشاهده‌گر[ به وجود آورد. متأسفانه، سمت‌گیری‌های^[۵۲] متعددی بر شکل‌گیری این تصور تأثیر می‌گذارند. به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده است که اولین برخوردها به غایت مهم است. اگر محقق از شهرت و اعتبار خوبی برخوردار باشد، بسیاری از کارهای ابهام‌آمیز وی، مثبت ارزیابی می‌شوند. نیز در شکل‌گیری این تصورات، پیشامدهای مربوط به اواخر دوره مشاهده، معمولاً نسبت به پیشامدهای میان دوره اهمیت بیشتری پیدا می‌کند(جین،ترایاندیس،۱۳۸۱،ص۲۵۲).