دستگاه کلونجر ابعاد کوچکی دارد که جهت استخراج مواد موثر طراحی شده است. حجم خاصی از گیاه را داخل بالن ریخته، مبرد به دستگاه وصل شده و محلول در بالن حرارت داده میشود تا شروع به جوشیدن نماید. سپس، بخارات جمعآوری شده، در قسمت سرد کننده مایع شده و اسانس مورد نظر را در قسمت سهراهی شیر جمعآوری میگردد.
۱-۱۲-آنتیاکسیدانها و اهمیت آنها
در بدن به منظور مقابله با آسیب ناشی از رادیکالهای آزاد سیستمی به نام سیستم دفاع آنتیاکسیدانی وجود دارد]۹۸[. در صنعت مواد غذایی هر ترکیبی که گسترش تندی^[۱۵] ناشی از اکسیداسیون را به تأخیر انداخته یا ممانعت کند، آنتیاکسیدان نامیده میشود که شامل دو نوع سیستم آنزیمی و غیرآنزیمی است]۱۹، ۶۱ و ۱۰۰[. آنزیمهایی چون سوپر اکسیددیسموتاز^[۱۶]، گلوتاتیونپراکسیداز^[۱۷] و کاتالاز^[۱۸] اجزای تشکیل دهنده سیستم دفاعی آنزیمی به عنوان مهمترین سیستم آنتیاکسیدانی سلولی هستند. در مقابل، ترکیباتی مانند ویتامین E (آلفاتوکوفرول)، کارتنوئیدها، اسید آسکوربیک، بیلیروبین، بتاکاروتن، اسید اوریک، گلوتاتیون، ترکیبات فنولی و برخی هورمونها مانند استروژن و آنژیوتانسین سیستم دفاعی غیرآنزیمی را تشکیل میدهند و با جلوگیری از رادیکالهای آزاد، ترمیم صدمات وارده، افزایش دفع مولکولهای صدمه دیده و به حداقل رساندن جهشهای سلولی، آسیب ناشی از فعالیت رادیکالهای آزاد را به حداقل میرسانند]۶۲، ۸۱ و ۱۰۱[.
استفاده از یک ماده برای افزایش کیفیت غذایی، به معنای تأخیر انداختن اکسیداسیون چربیها، برای قرنها مورد توجه بوده است. با این حال این عمل از دیدگاه شیمی شناخته نشده بود. در سال ۱۷۹۷، برتولت و بعد از آن دیوی، نخستین مشاهده علمی با بهره گرفتن از بازدارندههای اکسیداسیونی را به ثبت رساندند. نخستین گزارش استفاده از آنتیاکسیدانها برای غذاهای چرب، در مورد استفاده از آنتی اکسیدانهای طبیعی بوده است. در سال ۱۹۲۶ برای نخستین بار امکان استفاده از مواد شیمیایی سنتزی به ویژه ترکیبات فنولیک گزارش شد. سپس، تحقیقات سیستماتیک در مورد فعالیت آنتیاکسیدانها آغاز شد و بعد از این مرحله بود که اثر سینرژیسم آنتیاکسیدانها گزارش شد. از اوایل دهه ۱۹۶۰ به دلیل استفاده از روش های دقیق دستگاهی، اتواکسیداسیون لیپیدهای غیراشباع و مکانیسم آنتیاکسیدانی، به طور دقیق مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت]۱۱۵[.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در سیستمهای بیولوژیک، خواص فیزیکی ترکیبات، تعیین کننده محیطی است که در آن آنتیاکسیدان حضور دارد. گلوتاتیونها محلول در آب هستند و میتوانند در خارج سلول یا درون سیتوپلاسم باشند. کاروتنوئیدها که به شدت هیدروفوب هستند، درون غشاهای بیولوژیک حضور دارند و به مولکولهایی که بخشهای بسیار هیدروفوبیک دارند مثل لیپو پروتئینها متصل میشوند. قرار گرفتن استخلاف بر کارتنوئیدها، جهتگیری آنها را درون غشاء به شدت تغییر میدهد]۹۱[.
۱-۱۲-۱- طبقه بندی آنتی اکسیدان ها
آنتیاکسیدان را در دو گروه مجزا قرار میدهند. آنتیاکسیدانهای اولیه که به آنها زنجیره شکن هم میگویند، با رادیکالها واکنش میدهند و محصولات پایداری تولید میکنند. توکوفرولهای طبیعی و سنتزی، فنولیکها و هیدروکسی فنولیکها، آلکیلگالاتها، بوتیلات هیدروکسی تولوئن(BHT) ، ^[۱۹]THBQو غیره در این گروه قرار میگیرند]۹۹[. عمل آنتیاکسیدانهای نوع اول به این صورت است که از اکسیداسیون نوری و یا تشکیل اکسیژن منفرد جلوگیری میکنند. آنتیاکسیدانهای نوع اول به رادیکالهای آزاد میپیوندند و در بیشتر موارد با رادیکالهای پروکسی واکنش میدهند]۱۰۱[. با اضافه نمودن یک اتم هیدروژن به رادیکالپراکسی، این رادیکال به پراکسید تبدیل می شود. رادیکالهای حاصل از آنتیاکسیدان، باید انرژی پایینی داشته باشند تا احتمال کاتالیز کردن واکنشهای اکسیداسیون کاهش یابد. این رادیکال تولید شده به وسیله یک هیبرید رزونانسی پایدار به سطح پایین انرژی میرسند]۸۰[.
آنتیاکسیدان ثانویه نیز از طریق مکانیسمهای متعددی فرایند اکسیداسیون را به تأخیر میاندازند. تفاوت اصلی این آنتیاکسیدانها با آنتیاکسیدانهای نوع اول، این است که آنتیاکسیدانهای ثانویه، رادیکال آزاد را به مولکولهای پایدار تبدیل نمیکنند. آنها یونهای هیدروژن را در اختیار آنتیاکسیدانهای نوع اول قرار میدهند و نیز تجزیه پر اکسید با مکانیسم پراکسیدولیز یونی مکانیسم منحصر به فردی برای آنتیاکسیدانهای ثانویه میباشد. آنها به عنوان گیرندهی اکسیژن عمل میکنند. همچنین جذب اشعه ماورابنفش و اثر غیر فعال سازی یونهای فلزات واسطه مکمل، از وظایف آنتیاکسیدانهای ثانویه(زنجیرهشکن و بازدارنده) به شمار میآید]۱۰۱[.
یونهای فلزی مانند آهن و مس از طریق فعالیت کاتالیزوری اکسیداسیون لیپیدها را تسریع میکنند. عوامل کمپلکس کننده فلزات، با کمپلکس کردن این فلزات مانع فعالیت آنها میشوند. اسیدسیتریک، ایزوپروپیل سیترات، اسیدهای آمینه، اسید فسفریک، اسید آسکوربیک، آسکوربیل پالمتات و اتیلندی آمینتترااتیک اسید از جمله این عوامل به شمار میروند]۹۹[. فنیل سالیسیلات و هیدروکسی بنزوفون از انواع آنتیاکسیدانهای ثانویه هستند که اشعه ماورابنفش را جذب میکنند]۱۹[.
کمپلکس کنندهها قادرند فعالیت آنتیاکسیدانی فنولیک را تقویت کنند. تصور بر این است که کمپلکسها آنتیاکسیدان اولیه را مجددتولید می نمایند. در سیستم روغنهای غذایی، فسفولیپیدها، آسکوربیک اسید و آسکوربیل پالمتات به عنوان تشدید کننده(کمپلکس کننده) آنتیاکسیدانها شناخته شدهاند. آسکوربیک اسید به همراه آلفاتوکوفرول، اثر سینرژیستی نشان می دهند. تأثیر تشدیدکنندگی این مخلوط، به دلیل توانایی توکوفرول، در شکستن زنجیره ها و کلاتهکردن فلزات توسط اسید سیتریک می باشد. معمولا در سیستمهای غذایی برای افزایش کارایی از آنتیاکسیدانهای اولیه، سینرژیست و کلاته کنندهها به همراه هم استفاده میکنند. در نتیجه تجزیه پراکسیدها که پیش ساز بوها و طعمهای نامطلوب در غذا هستند به تعویق میافتد]۹۹[.
۱-۱۲-۲- آنتیاکسیدانهای موجود در غذا
اولین تلاشها برای پیدا کردن آنتیاکسیدان غذایی در برابر دانسیدیتی اکسیداتیو ۶۰ سال پیش انجام گرفت. در آن زمان از مواد طبیعی مختلفی به این منظور استفاده میشد. اما بزودی این آنتیاکسیدانها با ترکیبات سنتزی جایگزین شدند، زیرا آنتیاکسیدان سنتزی ارزانتر، در دسترستر، با کیفیت یکنواخت تر و اثر آنتیاکسیدانی بیشتری هستند. به تدریج ، آنتیاکسیدانهارا محدود به ترکیباتی کرد که از نظر امنیت غذایی ، تأیید شده باشند.
۱-۱۳- تأثیر تنشهای محیطی بر میزان فعالیت آنزیمهای آنتیاکسیدان
از جمله تنشهای محیطی تنش اشعه uv را نام برد، در هنگام مواجه با تنش اشعه UV گیاه جهت حفاظت خود مقدار موم را در سطح برگ افزایش میدهد که سبب بلوکه کردن اشعه ی UV-B میشود و بدین طریق از رسیدن آن به بافتهای زیرین جلوگیری میشود البته اثرات مستقیم اشعه UV-B بر بیوسنتز مومها پیچیده است و هنوز کاملا مشخص نیست افزایش تولید ترکیبات ثانویه سازوکار دیگری است که شامل فلونیکها، فلاونوئیدها، فلاوین، آنتوسیانین در لایه اپیدرمی (اپیدرم ۹۵-۹۹ درصد این اشعه را بلوکه میکند و اجازه عبور بیشتر را نمیدهد ) باشد ،که برای دفاع گیاه و حفاظت در برابر اشعه فرابنفش موثراست. البته ترکیبات جاذب UV-B بیشتر به فرم فنیل پروپانوئید که میتوانند شامل : فلانوئیدها ، فلاوین، انتوسیانین،سینامیک اسید،کومارین ولیگنینها باشد، که این ترکیبات خاصیت آنتیاکسیدانی در گیاه دارند.
مطالعات مختلف آساد]۲۱[ به تشریح سیستم آنتی اکسیدان تیلاکوئیدی و استرومایی در کلروپلاست پرداخته و این دو سیستم را در گیاهان عامل مهمی در جلوگیری از تجمع ^[۲۰]ROS در اندام هوایی می داند. طبق مدل پیشنهادی وی SOD، APX^[21]،^[۲۲]GR آنزیم های کلیدی آنتی اکسیدان در زدودن ROS در گیاهان به حساب می آیند. از آنجا که جایگاه اصلی آنزیم APX در کلروپلاست می باشد، بنابر این اختلال در فتوسنتز و ایجاد ROS در کلروپلاست ها بیشتر منجر به فعال شدن APX و به تبع آن GR که جزو سیستم های آنزیمی آنتی اکسیدان کلروپلاستی است، می گردد. با این وجود نقش APX در حذف H₂O₂ در درجه دوم اهمیت قرار دارد. لذا برای APX نقش های دیگری از جمله نقش آن در جوانه زنی و تنظیم مقدار H₂O₂ به عنوان سوبسترا برای سایر آنزیم ها نیز پیشنهاد شده است]۲۲ و ۲۳[. اعمال تنش های متفاوت می تواند سبب القای فعالیت برخی آنزیم های آنتی اکسیدانی شده در حالی که فعالیت برخی دیگر از آنزیم ها تحت تأثیر این شرایط کاهش می یابد. اسمیرنف]۱۰۴ [نشان داد که در اثر تنش خشکی فعالیت APX کاهش می یابد و در عوض بر فعالیت GR افزوده می شود. نتایج آقایی]۲[ نشان داد که فعالیت APX و GR در اندام هوایی رقم مقاوم سیب زمینی تحت تنش شوری به طور معنی داری افزایش یافت و فعالیت CAT در آنها اندکی افزایش یافت. مطالعه بر روی نخود نیز نشان داد که در اثر شوری افزایش آنزیم های آنتی اکسیدانی را شاهد مشاهده میگردد. طی تنش خشکی در گیاه زیتون، شوری در نخود، تنش سرما در ذرت، سرما و خشکی در سویا با افزایش آنزیم های آنتی اکسیدانی دیده میشود.
۱-۱۴- تنش های اکسایشی و واکنش های گیاه به آن
هر گونه تغییر در شدت و کمیت عامل غیر زیستی (دما، رطوبت نسبی، شدت نور و عناصر غذایی) که منجر به تغییر در فرم نرمال فزیولوژی گیاه شود به عنوان تنش شناخته می شود. از دیدگاه بیولوژی تنش اثر و نیروی ناسازگاری است که تمایل دارد از عملکرد سیستم های نرمال ممانعت به عمل آورد]۶۴[. در اثر ایجاد تنش، گونه های فعال اکسیژن تولید می شود. این گونه ها به دلیل تهییج الکترونی دارای انرژی زیاد و یا دارای بار الکترونی اضافی هستند. به عبارت دقیق تر در شرایط تنش، هموستازی اکسید شدن و احیای درون سلولی دچار اختلال و عدم پیوستگی شده که در نتیجه آن گونه های فعال اکسیژن تشکیل شده و تنش اکسایشی ایجاد می شود. با افزایش گونه های فعال اکسیژن یا رادیکال های آزاد یک تنش اکسایشی ایجاد می شود که نتیجه آن پیری زودرس، افزایش نفوذ پذیری و نشت یون ها از غشای سلولی، پیری و کاهش فتوسنتز در گیاهان است]۴۶[. رادیکال های آزاد منجر به آسیب سلولی از طریق سازوکار پراکسیده شدن لیپیدی (عمدتاً غشای سلولی) و بلوکه کردن سیستم های ضد اکسایش طبیعی می شوند. از طریق اندازه گیری مالون دی آلدهید(MDA) که نتیجه پراکسیده شدن لیپیدی است، می توان به میزان تنش وارد شده به سلولهای گیاهی پی برد]۵۰[. در شرایط تنش های اکسایشی با تولید حد واسط های اکسیژنی که انواع فرم های نسبتاً احیا شده و یا پر انرژی اکسیژن اتمسفری (O₂) هستند، گیاه متوجه می شود که تنش به آن وارد شده و انواع سیستم های دفاعی از قبیل آنزیم ها را برای دفاع در برابر آن ها فعال می کند. اساس اندازه گیری میزان تنش ایجاد شده برای گیاه در بسیاری از مواقع اندازه گیری فعالیت آنزیم های پر اکسیداز مانند پر اکسید هیدروژن (H₂O₂) است، در صورت تجمع بیش از حد این اکسیژن های فعال شده، انواع آسیب های سلولی مثل پراکسیده شدن لیپیدهای غشا، اکسیداسیون پروتئین ها، ممانعت آنزیمی و آسیب به DNA و RNA در سلول اتفاق می افتد. رادیکال های آزاد اکسیژن یا واکنش های پراکسیده شدن لیپید ها، در غشای گیاهی به طور انتخابی اسیدهای چرب غیر اشباع را تجزیه خواهند کرد و سبب تجمع آلدهید ها، هیدروکربن ها و غیره می شوند]۵۰[. لذا در برخی تحقیقات به منظور تعیین میزان اثر تنش های محیطی روی غشای سلول های گیاهی، میزان فرآورده های حاصل از پراکسیده شدن لیپید ها از قبیل مالون دی آلدهید(MDA) و یا پر اکسید هیدروژن(H₂O₂) را اندازه گیری می نمایند و از نتایج آن به دخیل بودن رادیکال های آزاد اکسیژن در پاسخ به تنش پی می برند]۸۳[. اشرف و علی]۲۴[ دریافتند فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی مثل کاتالاز و پراکسیداز در برگ های کلزا تحت تنش شوری افزایش می یابد.
۱-۱۵- اثر تنش دمایی بر نشت الکترولیت^[۲۳] ها
در بین انواع تنش های زمستانه، یخ زدگی به عنوان یکی از مهم ترین تنش های زمستانه معرفی شده است]۳۷[ و به همین دلیل در اغلب آزمایش ها محققان تحمل به یخ زدگی را به عنوان یک شاخص مناسب مورد تأکید قرار داده اند]۵۸[. برای یافتن روش های ارزیابی سریع و مؤثر تحمل به یخ زدگی در گیاهان، تا کنون تحقیقات زیادی انجام شده است. یکی از این روش های ارزیابی، اندازه گیری نشت الکترولیت از سلولهای گیاهی پس از اعمال تنش یخ زدگی می باشد. هنگامی که بافت های گیاه در اثر سرما آسیب می بینند، فعالیت غشاء مختل شده و الکترولیت های داخل سلول به خارج از آن نشت می کنند. آزمایشات نشان داده است که اولین مکان خسارت در اثر سرما، غشاء سلولی است و سرما باعث تغییر حالت غشاء از کریستال- مایع به حالت جامد-ژل می شود و با این تغییر، فعالیت غشاء مختل می گردد]۶۰ و ۶۳[. به همین دلیل اندازه گیری میزان نشت الکترولیت ها از بافت های گیاهی به عنوان روشی مناسب برای تخمین تراوایی غشاء در ارتباط با اثر تنش های محیطی بر ژنوتیپ های مختلف گیاهی مورد استفاده محققان قرار گرفته است]۳۹ و ۴۸[.
پیراس و همکاران]۸۹[ بیان نمودند که میزان مقاومت به یخ زدگی در برگ ها، طوقه ها و ریشه های گندم از طریق روش نشت الکترولیت ها قابل ارزیابی است. کاردونا وهمکاران]۳۹[ اثر خوسرمایی^[۲۴] و عدم خوسرمایی را بر نشت الکترولیت اندام های مختلف (ریشه، طوقه و برگ) سه اکوتیپ پاسپالوم (Paspalum vaginatum swartz) مورد بررسی قرار داده و دریافتند که با کاهش دما نشت الکترولیت در اندام های مختلف هر سه اکوتیپ، روند افزایشی داشت. نظامی و همکاران اثر تنش یخ زدگی بر نشت الکترولیت ها در دو توده بومی رازیانه (خراسان، کرمان) بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند با کاهش دمای یخ زدگی درصد نشت الکترولیت در اندام های مختلف، به طور معنی داری تحت تأثیر قرار می گیرد و در بین دو توده مورد بررسی دمای ۵۰ درصد کشندگی(_۵۰LT) بر اساس درصد نشت الکترولیت ها در توده کرمان کمتر بود.
۱-۱۶- مطالعات انجام شده بر روی خواص دارویی بومادان تحت تنش و تنوع محیطی
میرزایی و همکاران ]۱۳[ میزان کل ترکیبات فنولیک و فعالیت آنتی اکسیدانیبومادران، درمنه و بابونه را ارزیابی نمودند و نشان دادند که عصاره هیدرو الکلی بومادران، درمنه و بابونه در تمام مدل های مورد مطالعه، سطوح متفاوتی از فعالیت آنتی اکسیدانی از خود نشان دادند و بهترین فعالیت آنتی اکسیدانی مربوط به گیاه درمنه بود. اقدامی و همکاران]۴۸[ با معرف فولین و متد آلومنیوم کلرید از عصاره ی گیاه بومادران هزار برگ، میزان فنولیک و فلاونوئید آن را ارزیابی نمودند. غنی و همکاران ]۶[ عکس العمل گونه های مختلف جنس بومادران به تنش خشکی ناشی از پلی اتیلن گلیکول در مرحله ی جوانه زنی را ارزیابی کردند. در این مطالعه به ترتیب بیشترین مقاومت مربوط به A. bieberseiniiو کمترین مقاومت مربوط به گونه A. nobilis بود. مقاومت گونه های A.wihelmsii و A.filipendula حد واسط این دو گروه بودند. غنی و همکاران ]۹[ ارزیابی پتانسیل زینتی پنج گونه وحشی بومادران کشت شده در شرایط آب و هوایی مشهد را مطالعه نمودند. در مطالعه آنها گونه های A.wihemsii و A.eriophora بیشترین تعداد گل آذین جانبی را داشتند و زود تر از دیگر گونه ها وارد مرحله زایشی شدند. آپلوکوییست^[۲۵] و همکاران ]۲۵[ فعالیت به نژادی، فعالیت زیستی و دارویی گیاه بومادران را مطالعه کردند. بنتیس^[۲۶] و همکاران ]۲۸[ کل ترکیبات فنولیک بومادران و کمیت ترکیبات آن را با بهره گرفتن از HPLC بدست آوردند. دخانی و همکاران ]۴۴[ تجزیه و تحلیل ترکیبات فنولیک و معطر در گونه های انتخاب شده در بومادران را بررسی کردند. و شمار زیادی از ترکیبات معطر در A. millefolium وA. tenuifolia را گزارش کردند. در بین گونه ها، A. millefolium سطوح بالایی از کل ترکیبات فنولی و اسید تارتاریک را در مقایسه با سایر گونه ها نشان دادند. جایمند و همکاران]۱۱۲[ میزان ترکیب کوئرسیتین و استخراج آن از اندام های مختلف سه گونه بومادران شامل: A.millefolium، A. bieberseinii و A. tenuifolia مورد بررسی قرار دادند و مشاهده کردند، مقدار این ترکیب در گل و برگ A.millefolium با روش خیساندن با حلال متانولی بیشترین بود و کمترین کوئرستین در روش استخراج با کلروفوم، در برگ A. millefolium، ساقه A. bieberseinii و ساقه A. tenuifolia بود. عاشور آبادی و همکاران [۷] تأثیر کمبود آب بر عملکرد و درصد اسانس گونهA.millefolium را مورد ارزیابی قرار دادند. چهار سطح آبیاری شامل: تنش ملایم، تنش متوسط، بدون تنش و تنش شدید بود و نتایج آنها نشان داد که آبیاری کامل و تنش شدید موجب کاهش عملکرد گل و اسانس می شود. اعمال تنش ملایم و متوسط، موجب افزایش عملکرد گل و درصد اسانس گردید. گودایت و رادوسین]۵۶[ در مطالعه خود تنوع مورفولوژیکی نمونه جمعیت های مختلف گونه A. millefolium را بررسی نمودند. شانزده صفت ارزیابی کردند ولی صفت رنگ گل به دلیل به دلیل داشتن طیف رنگی وسیع از سفید تا ارغوانی اهمیت بیشتری برخوردار می باشد.
در تحقیق حاضر نظر به اهمیت گیاه دارویی بومادران در عرصه های پزشکی و کشاورزی، ارزش بالای آن در فضای سبز به عنوان گیاه زینتی و همچنین به منظور حفظ و نگهداری این گیاه در ژرم پلاست این تحقیق به منظور شناخت روند ترکیبات موثره در طی فصول سال و همچنین رسیدن به اهداف مورد بررسی انجام گرفت.
فصل دوم
مواد و روش ها
۲-۱- جمع آوری و کاشت نمونه های گیاهی
این پژوهش درسال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ درمزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان واقع در ۳۲ درجه شمالی و ۵۱ درجه شرقی اجرا شد. دراین منطقه متوسط بارندگی سالیانه۱۲۲٫۸ میلیمتر،حداکثروحداقل دمای مطلق سالیانه به ترتیب ۴/۲۳ و ۱/۹ درجه سانتیگراد میباشد و دارای اقلیم فراخشک سرد است (جدول۱).موادگیاهی مورد مطالعه دراین آزمایش شامل۱۰ نمونه جمعیتی از ۶ گونه ی بومادران بود (جدول۲). همه موادگیاهی مورد مطالعه دراین پژوهش ازکلکسیون گیاهان دارویی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان تهیه گردیدند. نمونه هابه صورت غیرجنسی برداشته شدند ودرکرتهایی به ابعاد ۱×۱، در عمق ۱۰ سانتیمتری سطح خاک کشت شدند.
^{جدول۲-۱- معرفی خصوصیات زمین مورد کشت.}

گاهی اوقات راننده وسیله نقلیه مرتکب تقصیر می‌شود و این تقصیر به اثبات هم می‌رسد، اما نداشتن تمکن مالی راننده به مانعی برای جبران خسارت زیان دیده بدل می‌شود. برای رفع معضل اشاره شده تلاش‌های فراوانی در جهت بنای نظام حقوقی ویژه برای پوشش مسئولیت ناشی از حوادث رانندگی پدید آمد که با تکیه بر مبنای مسئولیت بدون تقصیر و در راستای حمایت کامل از زیان دیده، به پیش‌بینی مکانیزم بیمه اجباری مسئولیت ناشی از وسایل نقلیه موتوری انجامید.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

همان طور که ذکر شد در کشور ما قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در برابر اشخاص ثالث در سال ۱۳۴۷ به تصویب رسید و در سال ۱۳۸۷ این قانون اصلاح گردید که با پیش‌بینی نظامات خاص در زمینه مسئولیت ناشی از حوادث رانندگی، از جمله قوانین مهم حمایت از زیان دیدگان حوادث رانندگی به شمار می‌رود. در مورد مبنای حقوقی مسئولیت دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی نظریه های گوناگونی وجود دارد.
گفتار اول: نظریه فرض تقصیر
در فرض تقصیر قانونگذار با نشانه‌کاری ندارد می‌گوید من مستقیماً تقصیر فلان اشخاص را در نظر می‌گیرم نه این که نشانه‌ای برای اثباتش بگذارم تا شما بروید و نشانه را اثبات کنید،کاری به نشانه ندارد بلکه مستقیم فرض می‌کند که اگر کسی زیان دید، دارنده ضامن است. حسب این نظریه هر کس مسئول زیان هایی است که به عمد یا در نتیجه بی احتیاطی به دیگران وارد می آورد هم در قانون مسئولیت مدنی و هم در قانون بیمه اجباری اصل تقصیر رعایت شده است. منتها چون اثبات تقصیر خوانده باعث می شود که بسیاری از زیان ها جبران نشود، قانونگذار برای دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی فرض تقصیر کرده است.
این فرض ناشی از این تعبیر است که در بیشتر حوادث رانندگی ، دارنده اتومبیل کم و بیش بی احتیاطی کرده است. زیرا دارنده، راننده اتومبیل هم هست و بی احتیاطی ناشی از عمل خود اوست و یا راننده متخلف و مقصر از طرف دارنده اتومبیل هدایت آن را به عهده داشته است و گویی به مسئولیت دارنده این عمل خطرناک را انجام داده است. بنابراین قانونگذار این حکم غالب را نشانه ای بر تقصیر دارنده قرارداده است.^[۵۰]
اما باید گفت که کسی نظریه مزبور را جدی نگرفت زیرا طبق ماده ۱۳۲۳ قانون مدنی اماره قانونی تا زمانی مجرا و معتبر است که دلیلی برخلاف آن نباشد در صورتی که مسئولیت پیش بینی شده در ماده اول قانون بیمه اجباری، مسئولیت موضوعی است و امکان اثبات بی تقصیری توسط دارنده وجود ندارد.^[۵۱]
گفتار دوم: نظریه تقصیر حفاظت
این نظریه مسئولیت دارنده اتومبیل را این گونه بیان می دارد که چون قانونگذار دارنده وسیله نقلیه موتوری را مکلف به نگاهداری آن کرده به گونه ای که باعث ضرر به دیگران نشود ، تعهد دارنده وسیله نقلیه ، تعهد به نتیجه است یعنی باید از اضرار به دیگران پرهیز نماید.^[۵۲]
لذا وقوع حادثه زیان بار به منزله تخلف از تعهد قانونی محافظت و در نتیجه نوعی تقصیر است . البته در مقام دعوی باید ثابت شود که حادثه زیان بار ناشی و نتیجه فعل دارنده وسیله نقلیه است نه علت خارجی . بدیهی است اگر خسارت ناشی از حالت فورس ماژور از قبیل جنگ ، سیل و یا زلزله باشد ، دارنده وسایل نقلیه مسئول جبران خسارت نیست.
زیرا حفاظت از اتومبیل از حیطه توانایی دارنده آن خارج بوده است مثل این که ، براثر سیلاب ، اتومبیل واژگون و خسارتی به شخصی وارد گردد .  حاصل کلام این که اگر دارنده اتومبیل در حفاظت از وسیله خود کوتاهی نماید مسئول جبران خسارتی است که به علت این عدم محافظت به شخص ثالث وارد شده است.^[۵۳] به نظر عده ای از اساتید نظریه تقصیر حفاظت که با الهام از نظریه تعهد به وسیله و تعهد به نتیجه عنوان گردیده است از حیث مبنا و مفهوم اساس و ثمره چندانی ندارد.^[۵۴]
گفتار سوم: نظریه ایجاد خطر
تا اواخر قرن نوزدهم، علمای حقوق فقط عنصر تقصیر را لازمه ایجاد مسئولیت مدنی می دانستند اما توسعه قابل توجه ماشینیسم ^[۵۵]جان بشر را بطور بی سابقه ای تهدید نمود. بنابراین حقوقدانان و محاکم متوجه آن شدند که با یک سیستم حقوقی که منحصر بر مسئولیت مبتنی بر تقصیر باشد بی عدالتی های زیادی بوجود خواهد آمد. لذا این فکر بوجود آمد که در برخی موارد بدون تقصیر هم مسئولیت ایجاد شود. به نظر این گروه، در دنیای صنعتی مواردی پیش می آید که نمی توان گفت که تقصیر خوانده سبب وقوع زیان بوده است، زیرا نمی توان به طور قطع ادعا نمود که هر گاه تقصیر وی نبود، ضرر هم واقع نمی شد.
در این فرضیه گفته می شود که، هر کسی که به فعالیتی بپردازد، محیط خطرناکی را برای دیگران بوجود می‌آورد و چنین کسی که از این محیط منتفع می شود، باید زیان های ناشی از آن را نیز جبران کند. به عبارت دیگر برای مسئول دانستن شخص نیازی نیست که او در انجام عمل خسارت بار حتماً مرتکب تقصیری شده باشد، بلکه همین که از عمل خطر آفرین او، خسارتی ببار آید، خواه در انجام آن عمل مرتکب تقصیری شده یا نشده باشد، مسئول بوده و باید خسارت وارده را جبران نماید.
طبق این نظریه،صرف ایجاد خطر و در نتیجه آن بروز خسارت به دیگری مسئولیت آور است، و نیازی نیست که دارنده حتماً مقصر و یا در حفاظت از وسایل نقلیه کوتاهی کرده باشد. مسئولیتی که ماده یک قانون بیمه اجباری برای دارندگان وسایل نقلیه موتوری مقرر داشته است ارتباطی به تقصیر دارنده و یا کوتاهی در حفاظت ندارد بلکه قانونگذار خواسته جبران خسارت های ناشی از رانندگی را تضمین و دعاوی ناشی از آن را ساده نماید. بدین ترتیب داشتن وسیله نقلیه موتوری نشانه ای بر مسئولیت دارنده در تمام حوادثی است که وسیله در آن دخالت داشته است.
بنابراین گفته شده است مسئولیتی که در ماده ۱ قانون بیمه اجباری برای دارندگان وسایل نقلیه موتوری در نظر گرفته شده است ارتباطی با تقصیر آنان ندارد واثبات بی تقصیری توسط دارنده اتومبیل را مؤثر نمی داند.پس طبق این نظریه دارنده وسیله نقلیه موتوری زمینی در ماده یک قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث اعم از این که اشخاص حقیقی یا حقوقی باشند مسئول جبران خسارات بدنی و مالی هستند که در اثر حوادث وسائل نقلیه مزبور و یا محمولات آنها به اشخاص ثالث وارد شود. بدون انتساب فعل یا ترک فعل یا رفتار غیر متعارفی، قانوناً مسئول جبران خسارت شناخته می‌شود.
نظریه خطر، به جهت آن که خوانده را حتی بدون تقصیر و رفتار قابل سرزنشی مسئول می‌شناسد، مورد انتقاد قرار گرفته است. در انتقاد از نظریه خطر گفته می‌شود:
«آثار هیچ یک از اعمال انسان تنها دامنگیر خود او نمی‌شود و بازتاب هایی درباره دیگران نیز دارد، به جمعی سود می‌رساند و برای دیگران زیان بار است. ولی این آثار نتیجه قهری زندگی اجتماعی است. در جنگ بزرگ زندگی، هیچ کس نمی‌تواند به خود ببالد که به دیگران زیانی نرسانده است. تمام برتری های مادی و معنوی به بهای تضرر دیگری به دست می‌آید. این ستیز دائمی ناشی از طبیعت زندگی است. پس نمی‌توان اضرار به دیگری را به تنهایی سبب ایجاد تعهد برای جبران آن شناخت».^[۵۶]
اما در پاسخ به ایرادی که بر نظریه خطر مطرح شد، عده‌ای نظریه تضمین حق را مطرح کرده‌اند. به موجب این نظریه مبنای مسئولیت در چنین مواردی تضمین قانونگذار است. زیرا هر کس حق دارد در جامعه سالم زندگی کند و از اموال خود سود ببرد و قانون از این حق حمایت می‌کند. اگر چه محکوم کردن کسی که خطایی مرتکب نشده، محکوم کردن بی‌گناه است، ولی قربانی حادثه نیز بی گناه است و محروم ساختن او از جبران خسارت نیز محکوم کردن بی‌گناه است.
مطابق این نظریه، مسئله شناسایی مسئولیت مدنی اشخاص در واقع مسئله مربوط به رفع تزاحم بین حق زیان دیده و آزادی مالک شیء است که باید به نفع زیان دیده حل شود. البته نه در همه موارد، بلکه در جایی که اعمال حق با اضرار به دیگری ملازمه نداشته باشد.طرفداران نظریه خطر می گویند: «هرکس سود کاری را می برد زیان های آن را نیز باید تحمل کند.اما پیدایش این نظریه از آن جا ناشی می شود که مقارن با انقلاب صنعتی و توسعه صنعت نظریه تقصیر کم کم کارایه خودش را از دست داد، این نظریه را می توان شبیه قاعده نفی ضرر که مبنای مسئولیت مدنی در حقوق اسلام است دانست».
اما با این حال عده ای از حقوقدانان معتقدند:این نظریه با مسئولیت عینی(نفی ضرر)در حقوق اسلام یکی نیست،زیرا در اسلام هر زیانی به غیر ضمان آور است،حتی در حالت خواب! اما در این نظریه (نظریه خطر) زیان در صورتی جبران می شود که فاعل آن نفعی ببرد.^[۵۷]
بنابراین نظریه ایجاد خطر در برابر ناتوانی نظریه تقصیر بوجود آمد همان طور که در ماده یک قانون بیمه اجباری،قانونگذار به علت خطری که دارندگان این گونه وسایل ایجاد می کنند جبران خسارت های ناشی از آن ها را تضمین می کند واثبات بی تقصیری دارنده را نیز مؤثر و معتبر ندانسته است.
گفتار چهارم: نظریه مورد پذیرش در حقوق ایران
عده ای از حقوقدانان معتقدند که قانون گذار هیچ یک از این نظریه ها را به طور کامل نمی پذیرد ومبنای حقوقی مسئولیت دارندگان وسایل نقلیه جمع ومخلوطی از نظریه تقصیر و خطر است، در واقع این اساتید معتقدند که در حوادث رانندگی راننده مقصر و مرتکب خطا می شود نه دارنده، وهمچنین در این قانون مسئولیت هرگونه انفجار وآتش سوزی اتومبیل به عهده دارنده است.^[۵۸]
از مواد متعدد قوانین بر می آید که داشتن وسیله نقلیه اماره بر مسئولیت می باشد و فرض بر این است که عامل خارجی حادثه را ایجاد نکرده است بنابراین فرض را بر مسئولیت قرار می دهند و تأکید دارند که این نظام فرض مسئولیت به نظریه ایجاد خطر نزدیکتر است،زیرا ایجاد اماره مسئولیت دارنده وحتی تحمیل تعهد حفاظت بر او به معنی استقرار مسئولیت بدون تقصیر است ودر نظریه مرسوم تقصیر جای نمی گیرد.^[۵۹] از طرفی عده ای دیگر از حقوقدانان معتقدند، که به عنوان یک واقعیت باید بپذیریم که بیمه مسئولیت به معنی پایان مسئولیت مبتنی بر تقصیر است^[۶۰] ونتیجه بیمه مسئولیت این است که بیمه گر نه تنها تقصیر بلکه هیچ نقشی هم در ورود ضرر ندارد اما این اوست که باید خسارات را جبران کند.^[۶۱]
بنابراین هدف از تقنین بیمه مسئولیت این است که ضرری بدون جبران نمی ماند ونتیجه آن این است که رابطه مسئولیت با تقصیر قطع می شود از نظر این حقوقدان محترم مسئولیت مورد نظر در قانون بیمه اجباری دارندگان وسایل نقله موتوری زمینی مسئولیت عینی و بدون تقصیر است که با نظریه خطر یکی نیست.از نظر این حقوقدان بعضی از اساتید حقوق هرچند به این نتیجه رسیده اند که مبنای مسئولیت مدنی ماده یک قانون بیمه اجباری مسئولیتی عینی و موضوعی است اما هم چنان به نظریه تقصیر پایبند هستند.
در واقع این اساتید به دلیل انگیزه پایبندی به نظریه تقصیر و باتوجه به مواد گوناگون ازجمله ماده ۳۳۵ قانون مدنی که مقرر کرده است:(در صورت تصادم بین دو کشتی یا دو قطار راه آهن یا دو اتومبیل وامثال آن ها مسئولیت متوجه طرفی خواهد بود که تصادم در نتیجه عمد یا مسامحه او حاصل شده باشد و اگر طرفین تقصیر یا مسامحه کرده باشند هر دو مسئول خواهند بود.)
این اساتید اظهار نظر کرده اند که قانونگذار در این جا خواسته برای دارنده اتومبیل اماره مسئولیت در نظر بگیرد زیرا در ماده ۳۳۵ تقصیر نیز به نوعی دخالت داده شده است و حتی در نهایت تقصیر را ملاک مسئول دانستن طرف قرار داده است.^[۶۲]
اما در مقابل این اظهار نظر عده ای از حقوقدانان چنین پاسخ داده اند:
«باتوجه به ماده ۱۳۲۳قانون مدنی اماره وقتی معتبر است که دلیلی خلاف آن موجود نباشد و اگر دلیلی خلاف اماره آورده شد اماره از اثر می افتد ولی از ماده اول قانون بیمه اجباری روشن است که هیچ عاملی جز قوه قاهره نمی تواند از دارنده اتومبیل سلب مسئولیت کند و این همان مسئولیت موضوعی است،و در حقوق اسلام مبنای مسئولیت نفی ضرر است یعنی هر ضرری باید جبران شود یا ضرری بدون جبران نباید باقی بماند».^[۶۳]
آنچه در ماده ۳۳۵ قانون مدنی آمده به این معنا نیست که تقصیر به عنوان مبنای مسئولیت پذیرفته شده یا نشده است،بلکه این ماده مصداقی از ضابطه معروف حقوق اسلامی است که اذا تعارضا تساقطا (وقتی دو دلیل با هم تعارض کردند هر دو ساقط می شوند).در جایی که که دو مسئولیت عینی از سوی دو دارنده اتومبیل با هم تعارض می کنند هر دو ساقط می شوند وکسی مسئول شناخته می شود که عمد یا تقصیر داشته است که در این صورت است که با حذف دو مسئولیت عینی، رابطه سببیت زیان وارده با کسی که عمد یا تقصیر داشته برقرار می شود.^[۶۴]
به نظر می رسد نظریه دوم قابل قبول تر باشد زیرا طرفداران نظریه اول خود اقرار به این موضوع کرده اند که هر یک از نظریه ها ی ایجاد شده قابل نقد است اما به دلیل تعصبات بی جا، در مبنای ماده یک قانون بیمه اجباری نظریه تقصیر را دخیل وفرض مسئولیت را ملاک قرار می دهند.
همچنین همان طور که گفته شد نظریه تقصیر دیگر نمی تواند جوابگوی نیازهای گسترده امروزی باشد و نویسندگان قانون بیمه اجباری وقانون گذار حتماً به این موضوع که قوانین باید بر اساس فقه اسلامی تدوین شود توجه لازم را داشته اند و مبنای حقوق اسلامی نیز از ابتدا مسئولیت عینی بوده است.
به گفته پاتریس ژوردن استاد دانشکده حقوق سوربن پاریس: «دیگر نیازی نیست بر این نکته تأکید کنیم که مسئولیت ناشی از تقصیر برای ایفای نقش جبران خسارت مناسب نیست چرا که برتری مسئولیت های عینی غیرقابل بحث است، به طوری که مسئولیت مبتنی بر تقصیر، انتقادهایی را بر انگیخته که کل نظام مسئولیت را به لرزه می آورد».^[۶۵] بنابراین مبنای مسئولیت در قانون بیمه اجباری مسئولیت عینی است.
مبحث دوم: دامنه مسئولیت مدنی دارنده
به موجب ماده یک قانون جدید بیمه اجباری دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی مکلفند وسایل نقلیه مذکور را در قبال خسارات بدنی و مالی که در اثر حوادث وسایل نقلیه مزبور و یا یدک و تریلر متصل به آن ها و یا محمولات آن ها به اشخاص ثالث وارد می شود حداقل به مقدار مندرج در ماده ۴ این قانون نزد یکی از شرکت های بیمه که مجوز فعالیت در این رشته را از بیمه مرکزی ایران داشته باشند بیمه نمایند. پرسشی که در این مورد مطرح می شود این است که برای مثال هرگاه در اثر رعد وبرق،اتومبیلی آتش بگیرد و به دیگران خسارت وارد آورد آیا دارنده وسیله نقلیه مسئول جبران خسارتی است که از ناحیه آن به اشخاص ثالث وارد شده است؟
گفتار اول: خسارات قابل مطالبه
خسارات قابل جبران بر مبنای قانون بیمه اجباری مسئولیت کدام است؟ خساراتی که دارنده وسیله نقلیه به موجب قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی مصوب سال ۱۳۸۷ مسئول جبران آن است، خسارات بدنی و مالی ناشی از حوادث رانندگی است. تبصره ۵ قانون مذکور مقرر می دارد: «منظور از حوادث مذکور در این قانون، هر گونه تصادف، سقوط، آتش سوزی یا انفجار وسایل نقلیه موضوع این ماده و نیز خساراتی است که از محمولات وسایل مزبور، به اشخاص ثالث وارد می شود».
از این تعریف استنباط می شود که هر چند وسیله نقلیه در ایجاد خسارت دخالت دارد اما الزاماً و همواره این خسارت ناشی از تصادف دو وسیله نقلیه نیست بلکه خسارات ناشی از تصادف از خسارات شایع ناشی از حوادث رانندگی است.
بنابراین هرگاه بر اثر اتصالی سیم برق اتومبیل متوقف در کنار خیابان آتش سوزی ایجاد شود و خسارت به بارآید، این خسارت از مصادیق خسارات ناشی از حادثه رانندگی مذکور در قانون بیمه اجباری است. تصریح قانون در این مورد، به زیان دیده کمک می کند که به جای توسل به قواعد عمومی مسئولیت، که او را با دشواری اثبات تقصیر مالک مواجه می کند، به کمک قانون بیمه اجباری، صرفاً با اثبات دخالت وسیله نقلیه در ایجاد خسارت، زیان خود را از مالک وسیله نقلیه مطالبه کند.^[۶۶]
در مورد خسارات ناشی از حوادث غیر از تصادم، چنان که گفته شد، لازم نیست وسیله نقلیه در حال حرکت باشد بلکه کافی است رابطه سببیت بین وسیله نقلیه و خسارت تولیدشده، وجودداشته باشد. اما در مورد خسارات ناشی از تصادم، با توجه به معنای لغوی تصادم برخورد هر یک از دو شئ به دیگری لازم است برخورد دو وسیله نقلیه، نتیجه حرکت هر دو وسیله باشد.
در نتیجه اگر بر اثر برخورد یک وسیله در حال حرکت با یک وسیله متوقف، خسارتی به بار آید، این واقعه مشمول ماده ۳۳۵ یا ۳۳۶ قانون مجازات اسلامی نخواهد بود. هر چند ممکن است در مواردی ملاک این دو ماده، محقق و حکم آن جاری باشد. بنابراین می توان گفت عنوان تصادف، ظهور دخالت هر یک از دو وسیله نقلیه به صورت جزء سبب در پیدایش برخورد خسارت زا نقش دارد. برعکس حقوق ایران، در قانون سال ۱۹۸۵ فرانسه ، تعریفی از حوادث رانندگی به عمل نیامده و این امر سبب بروز اختلاف بین حقوقدانان این کشور شده است. برخی از ایشان حادثه را منحصر به حوادث ناشی از حرکت وسیله نقلیه می دانند و عده ای دیگر با تفسیر موسع، همه خسارات را حادثه می نامند. ^[۶۷]
در هر حال سازمان قضایی این کشور اعتقاد دارد که قانون سال ۱۹۸۵ در مورد خسارات ناشی از اتومبیل متوقف، نیز قابل اعمال است. اما مخالفین و موافقین این عقیده در یک امر توافق دارند و آن این که وسیله نقلیه باید در حادثه دخالت داشته باشد از تطبیق دو قانون ایران و فرانسه، به خوبی برتری مقررات قانون ایران به چشم می خورد زیرا با تعریف حادثه رانندگی و تقسیم آن به خسارات ناشی از تصادم و خسارات ناشی از غیر تصادم، قانون را به همه حوادث خسارت زا، تعمیم داده و از ایجاد ابهام و اختلاف عقاید، نظیر آن چه در حقوق فرانسه دیده می شود، جلوگیری کرده است. لازم به توضیح است که قانون بیمه اجباری در ماده یک، کلیه دارندگان را ملزم به جبران خسارات بدنی و مالی وارد به اشخاص ثالث معرفی کرده است.
ماده یک قانون پیشین کلیه دارندگان وسایل نقلیه مشمول قانون را مسئول جبران خسارات بدنی و مالی دانسته لیکن تعریفی از خسارات ارائه ننموده بود و این امر را به آیین نامه اجرایی احاله داده بود.
ماده ۳ آیین نامه اجرایی، خسارات بدنی را به چهار مورد منحصر نموده بود: ۱- هزینه معالجه صدمات بدنی و یا جرح حاصل از حوادث رانندگی، ۲- زیان های نقص عضو۳- از کارافتادگی ۴- فوت ناشی از حوادث مشمول بیمه.
ماده ۴ آیین نامه نیز خسارات مالی را شامل تأمین و جبران زیان های مستقیمی که در اثر حوادث مشمول بیمه به اموال و اشیا تحت مالکیت یا تصرف قانونی اشخاص ثالث وارد می شود می دانست لیکن در خصوص شمول خسارات و پوشش بیمه ای آن نسبت به خسارات معنوی، عدم النفع و کاهش قیمت سکوت نموده بود.^[۶۸]
خوشبختانه در قانون اصلاح قانون بیمه اجباری خسارت مالی وبدنی را تعریف کرده است. این که قانون جدید برخلاف قانون پیشین مفهوم خسارت را به طور دقیق بیان نموده و این امر را به آیین نامه اجرایی واگذار ننموده است از محاسن قانون جدید وتوجه قانونگذار به این مورد بوده است.
اما از این جهت که همانند قانون پیشین در خصوص خسارات معنوی، عدم النفع و کاهش قیمت حکم خاصی را مقرر نداشته است از نواقص این قانون به شمار می رود.^[۶۹]
در تبصره ۴ قانون بیمه اجباری سال ۱۳۸۷ در مورد خسارت مالی چنین مقرر شده است: «منظور از خسارت مالی زیان هایی می باشد که به سبب حوادث مشمول بیمه موضوع این قانون به اموال شخص ثالث وارد می شود».
بنابراین خسارات مالی عبارت است از تلف عین یا منفعت یا کسر قیمتی که از حادثه رانندگی ناشی می شود. در تبصره۳ ماده ۱ قانون بیمه اجباری سال ۱۳۸۷ در مورد خسارت بدنی چنین مقرر شده است: «منظور ازخسارت بدنی هر نوع دیه یا ارش ناشی از صدمه شکستگی ،نقص عضو،از کار افتادگی، یا دیه فوت شخص ثالث به سبب حوادث مشمول بیمه موضوع این قانون است هزینه معالجات نیز چنانچه مشمول قانون دیگری نباشد جز تعهدات بیمه موضوع این قانون خواهد بود».
بنابراین خسارت بدنی نیز جنبه مالی دارد، زیرا منظور، جبران هزینه هایی است که برای معالجه صدمات بدنی و یا جرح ناشی از حوادث رانندگی پرداخت می شود. و در آن جبران زیان های نقص عضو، از کارافتادگی یا فوت زیان دیده مورد نظر است. در حالی که بهتر بود خسارات به مادی و معنوی تقسیم می شد.برخی از حقوقدانان با تفسیر ماده ۴ آیین نامه و ماده ۱ قانون مورد بحث عقیده دارند:^[۷۰]
« برای رفع این ایراد باید گفت زیان های ناشی از نقص عضو یا فوت اعم از زیان های مادی یا معنوی است که از این راه به اشخاص ثالث می رسد. اما زیان های ناشی از تحمل درد و رنج ناشی از صدمه بدنی هم چنان غیر قابل جبران باقی می ماند، در حالی که امروزه در اکثر سیستم های حقوقی، جبران زیان های ناشی از تحمل درد و رنج ناشی از صدمات بدنی و محروم ماندن از لذت زندگی سالم، تحت عنوان خسارت وارد بر اشخاص، قابل مطالبه است».
دادگاه های فرانسه، خسارات ناشی از صدمه های روحی را که حاصل از دست دادن سلامت یا دردورنج ناشی از بیماری است، تحت عنوان خسارات معنوی قابل جبران دانسته اند. بی مناسبت نیست که بدانیم به موجب ماده ۱۰ قانون بیمه اجباری، برای جبران زیان های بدنی وارد بر اشخاص ثالث که به علت بیمه نبودن وسیله نقلیه، بطلان قرارداد بیمه، فرار کردن یا شناخته نشدن مسئول حادثه یا بطور کلی برای جبران خسارات خارج از بیمه نامه، صندوق مستقلی به نام (صندوق تأمین خسارت های بدنی) تأسیس شده که خسارت زیان دیده در موارد فوق الذکر، از محل این صندوق جبران می شود.

1. 1. تولید گیاهان مقاوم به بیماری از طریق مهندسی ژنتیک

1. 1. تولید گیاهان مقاوم به بیماری از طریق به­نژادی گیاهی سنتی

1. 1. 1. 1. کاربرد فنون زراعی برای سرکوب بیماری

      (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

1. 1. کاربرد فنون خاموشی ژن

1. 1. استفاده از مواد غیر سمی افزایش دهنده مقاومت

1. 1. بهره­وری از عوامل زیستی ناهمساز به میکرواورگانیزم­های مولد بیماری (ایزدپناه و همکاران، ۱۳۸۹ و Strange et al., ۲۰۰۵)

با توجه به ضرورت ارقام گیاهی مقاوم به تنش­های زیستی و غیر زیستی و نارسایی روش­های سنتی به­نژادی گیاهی، به کارگیری روش­های موثر تنها راه برون رفت از این مشکل می­باشد. در سال­های اخیر، با پیشرفت بدست آمده از در زیست شناسی مولکولی و روش­های کشت بافتی گیاهی روش­های جدیدتر و کارآمدتری را در مهندسی ژنتیک، برای چیره­گی بر محدودیت­های به­نژادی گیاهی سنتی فراهم کرده است. بنابراین استفاده از مهندسی ژنتیک برای دستیابی به ارقام مفید می باشد. با بهره گرفتن از فنون انتقال ژن، گیاهان تراریخت با یک ویژگی مشخص می توانند یک ژن از منبع ژنی متفاوت دریافت نمایند به نحوی که سایر ویژگی­های مطلوب گیاه تحت تاثیر قرار نگیرد. بنابراین ­کاربرد سموم شیمیایی هنوز موثرترین روش برای کنترل بیماری­های گیاهی هستند، اما کاربرد بیش از اندازه­ باکتری­کش‌ها و قارچ­کش­ها­ی شیمیایی منجر به شدید شدن و طولانی شدن دوره­ های آلودگی محیط زیست و مقاوم شدن بیمارگرها نسبت به این سموم شده است (Daoubi et al., 2005). اگرچه روش­های اصلاحی یکی از موثرترین راهکارها در تولید گیاهان مقاوم به بیماری­ها بوده اما این روش دارای محدودیت­هایی مانند فقدان پل ژنی دهنده مناسب و شکستن مقاومت می­باشد. از سوی دیگر روش­های بیوتکنولوژی به طور موفقیت­آمیزی در تولید محصولات گیاهی مقاوم علیه بیمارگرها و آفات موثر بوده است، در این روش­ها ژن بیان کننده­ پپتید­های ضدمیکروبی را در گیاهان بیان کرده و باعث مقاومت گیاه به بیماری مورد نظر شده است (Tingquan et al., 2013).
۱-۱- ­ پپتیدهای ضد میکروبی
پپتیدهای ضد میکروبی یکی از اجزای سیستم ذاتی ایمنی محسوب می­ شود که معمولا به عنوان اولین خط دفاعی علیه پاتوژن­ها عمل می­ کنند. چند ویژگی که معمولا در همه پپتید­های ضد عمومیت دارد شامل: توالی کوتاه بین ۳۰ تا۶۰ اسید آمینه آمینه، خاصیت کاتیونی قوی، قابلیت تحمل دما تا ۱۰۰ درجه سانتی گراد به مدت ۱۵ دقیقه می­باشد. پپتیدهای ضد میکروبی بوسیله­ی موجودات مختلف تولید می­شوند که شامل باکتری­ ها حشرات، گیاهان و مهره داران می باشد (Boulanger et al., 2006). پپتید­های ضد میکروبی طیف وسیعی از میکروارگانیسم­ها شامل باکتری­ های گرم مثبت و گرم منفی، قارچ­ها، میکروپلاسماها و ویروس­ها را کنترل می­ کنند. بیش از ۱۵۰۰ پپتید ضد میکروبی در جانوران، گیاهان و میکروارگانیسم­ها شناسایی شده است (Parachin et al., 2012 ; Li et al., 2012).
بیان ژن­های کد کننده­ پپتیدهای ضدمیکروبی با منشا گیاهی در گیاهان تراریخته باعث تغییر کمی در مقاومت گیاه علیه بیمارگرهای گیاهی می شود، زیرا بیمارگر با گیاه در یک مدت طولانی با هم تکامل یافته­اند اما بیان ژن های کد کننده­ یپپتیدهای ضدمیکروبی از منابع دیگر در گیاهان منجر به سطح بالایی از مقاومت در برابر طیف وسیعی از بیماری­ها شده است (Burrowes et al., 2005).
۱-۲- پروتئین لاکتوفرین
پروتئین لاکتوفرین یکی از اعضای خانواده­ی ترانسفرین ها می باشد که دارای خاصیت اتصال شونده­گی به آهن است. لاکتوفرین­ها اغلب آمفی­پاتیک حاوی بار مثبت و مناطق هیدروفیل هستند که به دومین مولکول­های حاوی بار منفی در سطح میکرواورگانیسم متصل می­شوند که این مکانیسم به لاکتوفرین اجازه می­دهد به راحتی با غشا باکتری که شامل مجموعه ­ای از مولکول­های آمفی­پاتیک می­باشد، واکنش دهد، مخصوصا با باکتری­هایی که سطح غشا آن­ها دارای بار منفی می­باشند (Legrand and Mazurier, 2010 ).
۱-۳- هدف
در این پروژه بیمارگرهای باکتریایی و ویروسی به گیاهان ترایخت نسل دوم توتون حاوی ژن لاکتوفرین شتر عربی با هدف ایجاد مقاومت توتون­های تراریخت نسبت به این بیمارگرها مایه­زنی گردید.
فصل دوم
۲- مروری بر پژوهش­های پیشین
۲-۱- بیماری­های گیاهی و مهند سی ژنتیک
با تشخیص القای تومور درگیاهان توسط Agrobacterium tumefaciens به­واسطه­ انتقال T-DNA موجود روی پلاسمید باکتری ایجاد می­ شود، کاربرد از آن برای ایجاد گیاهان تراریخت معمول شده است. اگر چه از تکنیک­های دیگری مانند الکتروپوراسیون^[۱] و بیولیستیک^[۲] نیز استفاده می­ شود. روش های سنتی به­نژادی گیاهان شامل تلاقی­های مختلف و روش­های درون شیشه ­ای مکمل این روش­ها در ایجاد گیاهان با صفات مطلوب می­باشند. در سال­های اخیر ظهور روش­های مهندسی ژنتیک به عنوان ابزاری جدید در تحقیقات کشاورزی همسو با به­نژادی سنتی در گسترش روش­های جدید برای دستورزی ژنتیکی گیاهان نقش بسیار مهمی ایفا کرده است. یکی از شاخه­ های زیست فناوری گیاهی انتقال ژن­های خاص به سلول­های گیاهی و یا بازایی گیاه از این سلول‌ها با بهره گرفتن از روش­های کشت بافت گیاه می­باشد. بنابراین زیست فناوری این پتانسیل را دارد که با تولید گیاهان با خصوصیات بهبود یافته مکمل روش­ها­ی سنتی به نژادی گیاهان شود. بر خلاف روش­های به نژادی سنتی که در آّن دسته­ای از ژن­ها منتقل می­ شود (Wood and Derek, 2001). در روش­های مبتنی بر زیست فناوری می­توان یک ژن مشخص را از هر موجودی انتخاب و به جاندار دیگر انتقال داد. سوالی که در روش­ها­ی مهندسی ژنتیک مطرح می­ شود این است که چه ژن­های باید منتقل شوند که پاسخ به این سوال بستگی به نوع هدفی که در انتقال ژن دنبال می شود، دارد. در مبارزه با بیماری­ها با بهره گرفتن از مهندسی ژنتیک دسته اول ژن­های کاندیدا برای انتقال ژن­های هستند که ویژگی­های بیماری­زای بیمارگر به عنوان مثال آنزیم­ های تجزیه کننده توکسین­ها را باز داشته یا آن را از بین می­برند یا ژن­هایی که مقاومت گیاه را افزایش می­­دهند. دسته بعدی ژن­هایی هستند که غلظت پپتید­های ضد­میکروبی را افزایش می­ دهند (Strange et al., 2005).
ژن­های جانوری که از آنها می توان برای ایجاد مقاومت در گیاهان استفاده کرد بسیار متنوع هستند که از حشرات، پستانداران و خزندگان قابل جداسازی هستند به عنوان نمونه سکروپین^[۳] و دفنسین^[۴] حشرات، برنینز^[۵] قورباغه، ایندولوسیدین^[۶] گاو نمونه­هایی از پروتئین­های ضد میکروبی هستند که ژن آنها قابل انتقال به گیاهان است (Li et al., 2012). از دیگر ژن­های با خواص ضدمیکروبی می توان به لاکتوفرین و لیزوزیم پستانداران اشاره کرد.
۲-۲- توتون “سیستم بیان گیاهی متداول”
توتون با نام علمی Nicotiana tabacum به عنوان یک سیستم بیان گیاهی مدل است که در سطح گسترده، جهت انتقال ژن­های مختلف بکار رفته است و بیشترین استفاده را در بین گونه­ های گیاهی به خود اختصاص داده است. از بهترین دلایل انتخاب آن، می توان به انعطاف­پذیری و آسانی نسبی دستورزی ژنتیکی، ایجاد عملکرد سالانه بیش از ۱۰۰ تن در هکتار و تولید بذر فراوان در گیاه اشاره کرد (Strange et al., ۲۰۰۵).
توتون یک محصول خودگرده افشان است و خویشاوندان زراعی یا وحشی کمی دارد. بنابراین امکان فرار ژن در این حالت بسیار کم است و بنابراین بر خلاف بسیاری از سیستم­های گیاهی، توتون مناسب­ترین شرایط را از نظر مسایل ایمنی زیستی و اخلاق زیستی دار است و کمترین احتمال آلودگی زنجیره­های گیاهی و جانوری را داراست )قاسم پور و همکاران، ۱۳۸۶).
۲-۳- معرفی پپتید های ضد میکروبی
پپتیدهای ضد میکروبی بوسیله­ی موجودات مختلف تولید می­شوند که شامل باکتری­ ها حشرات، گیاهان و مهره داران می­باشند (Boulanger et al., 2006). همانطور که قبلا بحث شد چند روش برای گسترش تولید ^[۷]AMPدر سیستم­های میکروبی وجود دارد که از جمله­ آن به کنترل رونویسی و تولید پروتئین نوترکیب می­باشد، اما سیستم بیانی گیاهان به عنوان یک جایگزین مناسب برای تولید پپتیدها بدون نیاز به کنترل رونویسی، توانایی بیان در سطح بالا و فرایندهای پس از ترجمه گیاه می باشد مورد توجه قرار گرفته­اند (Haung et al., 2009). این پپتیدهای دارای شش سیستئن در توالی خود می­باشند که تشکیل سه باند دی­سولفیدی می­ دهند (Craik, 2011). این کمپلکس ساختار سه تایی از طریق پیش­سازش جداشده، خارج می­ شود و تا می­خورد که نتیجه­ آن تولید پپتید بالغ می­باشد. و پیشنهاد شده که پپتید اولیه به همراه یک آنزیم واکوئلی به نام آسپارزینیل اندوپپتیداز^[۸] با دو فعالیت اندوپپتیدازی و تشکیل ساختار صحیح پروتئین این فرایند را انجام می­دهد (Craik et al., 1999).
پپتیدهای ضدمیکروبی با توجه به منشاشان به چهار گروه تقسیم بندی می­شوند:۱- حشرات ۲- دیگر حیوانات ۳- شیمیایی ۴- از طریق میکروارگانیسم­های مهندسی شده تولید می­شوند. امروزه بیش از ۱۵۰۰ پپتید ضدمیکروبی از منشاهای متفاوت گزارش شده است (Varadhachary and Gauri, 2010).
۲-۳-۱- پپتید های ضد میکروبی با منشا حشرات
این نوع پپتیدها هم القایی هستند و هم به صورت همیشه بیان می­باشند. امروزه بیش از ۲۰۰ پپتید در حشرات شناسایی شده این پپتید­ها به پنج گروه بر اساس توالی اسید آمینه و فعالیت آنتی باکتریایی تقسیم بندی می شوند. که عبارتند از سکروپین­ها، دفنسین حشرات، پپتید غنی از پرولین، پپتیدهای غنی از گلیسین و لیزوزیم­ها(Li et al., 2012) .
۲-۳-۲- پپتیدهای ضد میکروبی شناسایی شده در دیگر حیوانات
این پپتیدها توالی متنوع، ساختار و بافت هدف خاصی را نشان می­ دهند. بیان این پپتیدها در اکثر بافت­ها و انواع مختلفی از سلول­ها و سطح گسترده­ای از انواع گونه­ های مختلف شامل پستانداران، دوزیستان و ماهی­ها بیان می شوند. در بیشتر مهره­داران با یک لایه­ی دایره­ای خنثی حفظ می­ شود (Li et al., ۲۰۱۲).
۲-۳-۳ - پپتید های ضد میکروبی حاصل از سنتز مصنوعی
سنتز مصنوعی با بهره گرفتن از روش فاز جامد انجام می­گیرد که در این روش ابتدا اسید آمینه­ای که انتهای آن دارای انتهای آمینی می­باشد، محافظت شده به فاز جامد متصل می­ شود سپس مولکولی که به قسمت انتهای آمینی چسبیده برداشته شده و اسید آمینه­ی دیگر اضافه شده و به همین ترتیب ادامه داده تا پپتید مورد نظر ساخته شود. ازجمله مشکلات سر راه در سنتز پپتید هزینه­ زیاد، وجود باندهای دی­سولفیدی و تغییرات پس از ترجمه می باشد (Wang et al., 2012).
۲-۳-۴- پپتیدهای ضد میکروبی حاصل از میکروارگانیسم­های مهندسی شده
پیشرفت در تکنولوژی DNAی نوترکیب فرصتی را برای تولید AMPها در مقیاس وسیع فراهم کرده است. این تکنولوژی قادر است ژن بیگانه را در ناقل های مخصوص جاسازی و در پروکاریوت­ها و سلول­های یوکاریوت میزبان بیان کند. با توجه به اینکه موثرترین روش برای صرفه­جویی در زمان و کاهش هزینه می­باشد و علاوه بر این تولید پپتید با بهره گرفتن از تکنیک زیست مولکولی می ­تواند در بخش­های مختلف صنعتی به کاررود (Rao et al., 2005). با توجه به اندازه­ پپتید، جایگاه و ترشح داخل سلولی پپتید، نحوه­ تاخورده­گی و الگوهای قنددار شدن پپتیدها، میزبان‌های متفاوتی وجود دارد. باکتری­ ها و مخمرها ۹۶ درصد میزبان­ها را در تولید AMPها به خود اختصاص دادند و درحالی که گیاهان نقش کمرنگ تری در تولید AMP ها دارند (Parachin et al., 2012).
۲-۳-۴-۱- باکتری ها
باکتری Esheria coliیکی از پر کاربردترین میکرو ارگانیسم­­ها برای تولید پپتیدهای ضد میکروبی می­باشند که به دلیل رشد سریع، دسترسی به ناقل های بیانی تجاری، وجود دانش وسیع در حیطه­ی ژنتیک، بیوشیمی و فیزیولوژی را به خود اختصاص داده است. بعد از E.coli باکتری Bacillus subtillusبیشترین کاربرد برای بیان AMP را به خود اختصاص داده است (Ingham and Moore, 2007) که از جمله­ آن می توان سکروپین AD نام برد (Feng et al., 2012). تولید AMP در باکتری­ ها با چند چالش روبرو می­باشد، از جمله­­ می توان، جلوگیری از فعالیت طبیعی AMP به دلیل سمی بودن برای باکتری و ناپایداری AMP به علت خواص شیمیایی و اندازه­ آن نام برد. بنابراین برای بدست آوردن بیان موفقAMP از یک پروتئین حامل که خاصیت آنیونی پپتید را خنثی کند می­توان از پروتئین حامل استفاده کرد، علاوه بر این، پروتئین حامل حلالیت AMP را تسهیل کرده است (Li et al., 2012).
۲-۳-۴-۲- مخمرها
مخمرهایی مانند Saccharomyces cerevisiae و Pichia pastoris از جمله میزبان­های مناسب برای تولید AMPها می باشند (Cregg et al., 2009). مخمرها مزایایی نسبت به پروکاریوت­ها دارند که عبارتند از: دارای تغییرات پس از ترجمه هستند، هزینه­ کمتر و رشد سریعتر در مقایسه با کشت سلول­های پستانداران دارند که نتیجه­ آن تولید پروتئین بیشتر و مناسب­تر می­باشد و در نهایت اینکه مخمر ها قادرند AMPمورد نظر را به بیرون ترشح ­کنند که خالص­سازی و جداسازی را آسان می­ کند (Atiqur et al., 2010). برای مثال تولید AMPی Shrimp paenedin در S.cerevisiae انجام شد ولی سطح تولیدی گزارش نشد در حالی که درP .pastoris مقدار mg/l^-1180 تولید شد. دلیل آن این است که P. pastoris دارای مقاومت نسبت به الکل می باشد و محیط اطراف خود را تخمیری نمی­کند بنایراین می تواند سطح بالایی از پپتید را تولید کند (Cereghino et al., 2002).
۲-۳-۴-۳- گیاهان
تغییرات ژنتیکی گیاهان پیشرفت بزرگی را در بهبود و اصلاح محصولات و کیفیت مواد غذایی گیاهان به ارمغان آورده است، از جمله گیاهانی مانند سویا، ذرت، کتان و برنج می توان اشاره کرد و این گیاهان به مدت طولانی برای بیان پپتید استفاده می­شوند (Desai et al., 2010). در واقع تغییرات ژنتیکی گیاهان برای بیان پروتئین بیگانه و پپتید به طور عمده برای اصلاح محصولات انجام شده است، اما هیچ تلاش موثری در تعیین مقدار کمی AMPی نوترکیب انجام نشده است. در حال حاضر با توجه به فعالیت طبیعی AMPها از بیان آن­ها در سیستم­های میکروبی ممانعت می­ شود (Delaunios et al., 2009).
همانطور که قبلا توضیح داده شد هدف از بیانAMPها در گیاهان بیشتر برای مقاوم کردن آنها به بیماری­های ویروسی، باکتریایی و قارچی بوده است. بیان پروتئین دفنسین Rs-AFP2 در تربچه، گوجه و توتون باعث مقاومت در برابر بیماری قارچی Alternaria longipes شد (Terras et al., 1995).
پپتید ضد قارچی آلفا آلفا^[۹] بیماری پژمرده­گی ورتیسلیومی سیب زمینی را نسبتا کنترل کرده (Gao et al., 2010). بیان ژن لاکتوفرین در کالوس‌های تراریخت و استخراج پروتئین کل خاصیت ضد باکتریایی علیه ۴ باکتری را نشان داد و علاوه بر این که منجر به مقاومت گیاه علیه باکتری می­ شود. لاکتوفرین آهن را از دسترس باکتری دور کرده و باعث کم شدن جمعیت باکتری شده است (Mitra et al.,1994). بیان ژن لاکتوفرین در گیاه توتون باعث مقاومت نسبی علیه باکتریR. solanacerum در مقایسه با تیپ وحشی شد که احتمالا دلیل آن وجود لاین های مختلف ژنتیکی، وجود کپی­های متفاوت در گیاهان تراریخت و جایگاه قطعه­ی مورد نظر در گیاه است (Zhang et al., 1998). ژن سکروپین در گیاه توتون علیه باکتری Pseudomonas syringae pv. Tabaci بیان شد و گیاه تراریخت فقط در رقت­های۱۰^۵ و ۱۰^۶ این باکتری نکروز نشان داد درحالی که در رقت­های۱۰^۳ و ۱۰^۴ هیچ­گونه علایم نکروزی مشاهده نشد (Haung et al., 2009). پپتید ضد میکروبی می ­تواند به عنوان عامل درمانی علیه باکتری­ ها و ویروس­ها استفاده شود. بیان ژن اسپروتگرین^[۱۰] در کلروپلاست گیاه توتون باعث مقاومت علیه باکتری Erwinia carotovorra و ویروس موزاییک توتون شد (Lee et al., 2011). پپتید ضد میکروبی پپتیبول^[۱۱] با خاصیت ضد ویروسی علیه ویروس موزاییک توتون استفاده شد و باعث تحریک آنزیم­هایی مانند پروکسیداز^[۱۲]، آمونیالیاز^[۱۳] و فنیل آلانین^[۱۴] و همچنین بیان ژن­های درگیر در مسیر فوق حساسیت نقش دارند، شد (Yan et al., 2012). تاناتین^[۱۵] نوعی پپتید ضد میکروبی که فعالیت ضدرذمیکروبی وسیعی علیه باکتری، قارچی و ویروسی نشان داده است بیان ژن این پپتید در گیاه آرابیدوپسیس باعث مقاومت علیه قارچ Botrytis cinerea و Powdery Mildew و باکتری P. syringae شد (Yan et al., 2010). امروزه بیان ژن پپتیدهای ضد میکروبی غیر گیاهی در گیاهان تراریخت دارای پتانسیل بالایی برای مبازه با بیماری­های باکتریایی هستند.
۲-۴- ۱- معرفی لاکتوفرین
لاکتوفرین یک گلیکوپروتئین متصل شونده به آهن و از خانواده ترانسفرین است، که اولین بار از شیر گاو جداسازی شد (Sorensen and Sorensen, 1939).
۲-۴-۲- بررسی ساختار ژنی لاکتوفرین
سه ایزوفرم از لاکتوفرین شناسایی شده است که دو ایزوفرم فعالیت نوکلئازی دارند و یک ایزوفرم بدون فعالیت نوکلئازی می­باشد. ژن لاکتوفرین ۲۳ تا ۲۵ کیلوباز بوده و شامل ۱۷ اگزون است که در پستانداران مختلف تفاوت های جزئی دارند. توالی یابی ژن لاکتوفرین شتر نیز انجام شده و توالی mRNA آن در Genbank با شماره‌های AF165879 و AJ131674 در دسترس است. ژن لاکتوفرین در گونه‌های نزدیک بسیار حفاظت بوده و طول ORF^[16] آن در موجودات مختلف بین ۱۹۰۰ تا ۲۶۰۰ جفت باز است و طول ORF لاکتوفرین شتر ۲۱۲۴ جفت باز است (Levay et al., 1995).

بـرای بررسی فرض نرمـال بودن بـاقی مانـده ها از نمودارهای نرمال باقـی مـانده و هیستوگرام
برای بررسی فرض مستقل بودن باقی مانده ها می توان از طریق نمودار باقی مانده ها در مقابل متغیرهای متوالی استفاده کرد. برای بررسی وجود رابطه بین مشاهدات همجوار می توان از آزمون دوربین- واتسون^[۵۰] استفاده نمود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

برای بررسی فرض ثابت بودن واریانس باقی مانده ها (فرض  ) باید به نمودار باقی مانده ها در مقابل مقادیر پیش بینی شده رجوع کرد.
اگر به جای استفاده از یک متغیر مستقل در پیش بینی متغیر وابسته، از چند متغیر مستقل استفاده شود به، آن رگرسیون چند متغیره گویند که تمام فرض های آن مشابه رگرسیون ساده است. چند روش برای برازش مدل رگرسیون چند متغیره وجود دارند که عبارتند از:
۱- روش همزمان^[۵۱] : در این روش، تمام متغیرهای مستقل وارد مدل می شوند.
۲- روش رو به جلو^[۵۲] : در این روش، ابتدا متغیری که دارای بیشترین  باشد وارد مدل می شود.
۳- روش رو به عقب^[۵۳] : در این روش ابتدا کلیه متغیرها وارد مدل شده و سپس هر متغیری که دارای کمترین میزان تغییرات در  باشد از مدل حذف می شود.
۴- روش گام به گام^[۵۴] : این روش ترکیبی از دو روش قبلی است و همواره به عنوان بهترین روش در تحقیقات مورد استفاده قرار گرفته شده است. فرایند اجرای این روش به این صورت است که ابتدا متغیری به عنوان اولین متغیر، به مدل اضافه می شود که دارای بزرگترین ضریب همبستگی با متغیر پاسخ است و سپس دومین متغیر که دارای بزرگترین ضریب همبستگی است به مدل اضافه می شود (روش رو به جلو). سپس متغیرهای مستقل دیگر به تک تک به مدل اضافه می شوند. در صورتی که، متغیرهایی که قبلا در مدل وارد شده اند، با اضافه شدن متغیر جدید اهمیت خود را از دست بدهند از مدل حذف می شوند (روش رو به عقب).(گری و کینیر،۱۳۸۱)
با بهره گرفتن از نگاره ANOVA و اطلاعات بدست آمده از نرم افزارهای Minitab, SPSS ، وجود یا عدم وجود پیوند خطی بین متغیرهای مستقل و وابسته بررسی می گردد وبرای این بررسی از آماره F استفاده می شود بر اساس نتایج حاصل از نرم افزار SPSS و F محاسبه شده با آماره F جدول مقایسه شده و در صورت بزرگتر بودن F محاسبه شده از F جدول می توان نسبت به معنی دار بودن الگو نتیجه گیری کرد. همچنین می توان برای بررسی این فرض از  نیز استفاده نمود. لذا  محاسبه شده با مقدار آلفا (  ) مقایسه شده و در صورت بزرگتر بودن این مقدار از مقدار آلفا فرض  پذیرفته شده و در غیر اینصورت فرض   پذیرفته می شود. بعد از انجام آزمون رگرسیون و نتیجه گیری در مورد فرضیه های فرعی، برای بدست آوردن مدلی که دارای بیشترین همبستگی بین متغیرهای مستقل و وابسته است از روش رگرسیون گام به گام استفاده شده است. در این روش ابتدا متغیری که دارای بزرگترین ضریب همبستگی با ارزش شرکت است به عنوان اولین متغیر به مدل اضافه می شود. سپس متغیرهای بعدی به صورت تک به تک وارد مدل می شوند. در صورتی که ورود متغیر جدید به مدل باعث افزایش ضریب همبستگی گردد، آن متغیر در مدل باقی می ماند در غیر این صورت از مدل حذف می گردد. نرم افزار SPSS تمام فرآیندهای پیشگفته را به صورت خودکار انجام می دهد. خروجی و جداول بدست آمده از این روش کاملا مشابه روش رگرسیون معمولی بوده و همان صورت قابل تفسیر و نتیجه گیری خواهد بود.
۳-۸-۳)همبستگی پیرسون
تحلیل همبستگی ابزاری، آماری است که بوسیله آن می توان درجه ای را اندازه گیری کرد که متغیری به متغیر دیگر، از نظر خطی مرتبط است. ضریب همبستگی پیرسون همواره بین ۱+ و ۱- می باشد. هر چقدر این ضریب به عدد ۱+ نزدیکتر باشد نشان از وجود همبستگی زیاد و مستقیم بین دو متغیر است و چنانچه ضریب همبستگی پیرسون به عدد ۱- نزدیکتر باشد مفهوم آن همبستگی زیاد و معکوس بین آنها است. اگر چه قواعد سهل و سریعی برای تمایز کردن همبستگی زیاد از کم وجود ندارد اما وجود قاعده ای برای تفسیر مقدارهای مختلف ضریب همبستگی می تواند مفید باشد. این چنین قاعده ای ارائه شده ولی باید در استفاده از آن احتیاط رعایت گردد.(خاکی،۱۳۸۲)

در چک لیست (پیوست شماره ۴) سه بخش اصلی الگو شامل مبانی، اصول و عناصر به همراه معیارهای مربوطه ارائه گردید تا مشارکت کننده دیدگاه خویش را ارائه نماید و چنانچه علاوه بر معیارهای مطرح شده دیدگاه دیگری دارند در قسمت سایر موارد ذکر نمایند. پس از ارائه نظرات نیز نمره ای در دامنه (۱۰-۰) برای بخش های مطرح شده براساس ملاک ها وارد نمایند. از ۵ معیار منظور شده سه معیار عمومی برای الگو شامل منطقی بودن براساس دانش برنامه درسی، هماهنگی ساختاری و قابلیت اجرا بود و دو معیار نیز مربوط به حوزه زیبایی شناسی شامل جذابیت و تعادل بود. از ۱۵ نفری که الگو و چک لیست برای آنان ارسال گردید ۱۰ نفر پاسخ دادند و دیدگاه های خویش را ارائه نمودند که نکات کلیدی مطرح شده توسط آنها به شرح زیر بود:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

• • مبانی الگو دوباره بررسی و موارد مربوط به فلسفه اسلامی تبیین گردد.

• • در بخش اصول دقیق تر عمل شده است و قابلیت اجرایی اصول بالاست اما بر توسعه خلاقیت و الگوی خلاقیت جمعی کمتر تأکید شده است.

• • از الگوی ارائه شده پیداست که وقت بسیار خوبی بر روی این موضوع گذاشته شده و به موارد اصلی پرداخته شده است. به جای اصطلاح تنوع سازی بهتر است از اصطلاح مرسوم متنوع سازی استفاده شود و ضمنا به ارتباط بین هنر و و فرهنگ نیز پرداحته شود.

• • نوآوری و بدیع بودن در الگو دیده می شود اما مبانی فلسفی اسلامی و روانشناختی مربوط به زیبایی شناسی ارائه شود و همچنین عنصر گروه بندی غنی گردد.

• • به جای اصطلاح هنرهای دیداری از اصطلاح هنرهای تجسمی استفاده شود ضمنا عنصر منطق بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

• • ملاک تشخیص هنر اصیل از هنر مبتذل چیست بهتر است در مبانی به آن اشاره شود.

• • در قسمت اصول شهود، خلاقیت و تخیل می توانست باهم ارائه شود.

• • مشخص است که الگو پس از مطالعه کافی و عمیق ارائه گردیده و به خوبی به نکات ظریفی پرداخته شده است اما در خصوص قابلیت اجرا باید گفت با عنایت به شرایط فعلی حاکم بر آموزش و پرورش کشور نمی توان اطمینان کافی داد.

همانطور که نکات کلیدی بیان می کنند الگو دارای نقاط قوت و ضعفی بود لذا پس از بررسی دیدگاه های فوق، پژوهشگر به اصلاح موارد مطرح شده پرداخت و براساس ماهیت و اهداف الگو تغییرات اصلاحی را انجام داد بدین ترتیب که مبانی فلسفی الگو که قبلاً فقط به زیباگرایی انسان توجه داشت بسط داده شد و سه مؤلفه دیگر براساس دیدگاه دین مبین اسلام استنتاج و تشریح گردید مبانی جامعه شناسی باز بینی شد و مبانی روانشناسی نیز تدوین گردید و در هر کدام از مبانی اشاره شد که مبانی مذکور منشأ و سرچشمه چه مؤلفه هایی در بخش اصول و عناصر می باشند تا ارتباط بین مبانی با سایر قسمت های دیگر روشن گردد. برای عناصر منطق و گروه بندی نیز ضمن مطالعه ادبیات پژوهشی مؤلفه ای استخراج و ارائه شد.پس از انجام تغییرات الگوی پیشنهادی دوباره در اختیار دو نفر یکی صاحبنظر برنامه درسی و دیگر کارشناس برنامه ریزی درسی آموزش و پرورش قرار گرفت که آن را تأیید نمودند.
برای پاسخدهی به سوال پژوهش که الگوی پیشنهادی ارائه شده تا چه اندازه معتبر است؟ نمرات بدست آمده بررسی و میانگین نمرات به تفکیک بخشهای مختلف الگو و همچنین به تفکیک معیارهای مطرح شده مطابق جدول (۲۱-۴)محاسبه شد. با توجه به اینکه دامنه نمرات قبلاً از صفر تا ده منظور شده بود سه طیف نامعتبر، نسبتا معتبر و معتبر به ترتیب برای دامنه های (۳۳/۳-۰)، (۶۶/۶-۳۴/۳) و (۱۰-۶۷/۶)انتخاب شد تا براساس آنها نسبت به میزان اعتبار الگو قضاوت به عمل آید.
جدول (۲۱-۴): میانگین نمرات اعتبارسنجی الگو