ویژگی‌های محیط فعالیت‌های دولتی) غیر بازرگانی) با ویژگی‌های محیط فعالیت‌های بازرگانی) اعم از آنکه توسط بخش عمومی انجام شود یا بخش خصوصی( تفاوت است. تفاوت‌های بنیادی ویژگی‌های محیط فعالیت‌های غیر بازرگانی با فعالیت‌های بازرگانی، موجب شکل گیری یک نظام خاص حسابداری و گزارش دهی مالی برای فعالیت‌های غیر بازرگانی می شود که اهداف آن در مقایسه با اهداف حسابداری و گزارش دهی مالی فعالیت‌های بازرگانی تفاوت درخور ملاحظه ای دارد. ویژگی‌های محیط فعالیت‌های غیر بازرگانی بر پایه مبانی نظری حسابداری و گزارشدهی مالی دولتی به سه دسته شامل ویژگی‌های اولیه) اصلی(، ویژگی‌های کنترلی و سایر ویژگی‌ها، تقسیم می شود. نظام حسابداری و گزارشدهی مالی فعالیت های غیر بازرگانی به صورت عمده تحت تاثیر ویژگی‌های اصلی و ویژگی‌های کنترلی قرار می‌گیرد و به همین دلیل تفاوت های بنیادی یا حسابداری فعالیت های بازرگانی خواهد داشت. ویژگی های محیط فعالیت های نوع غیر بازرگانی که در جای مناسب به تشریح آن ها خواهیم پرداخت، موجب شده است تا اهداف حسابداری و گزارشدهی مالی مؤسسات عمومی بر اساس مفهومی بنیادی با عنوان مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ تعیین شود، که ریشه آن را باید در حوزه فلسفه سیاسی جستجو کرد، همچنین محور و مرکز ثقل حسابداری بخش عمومی به عنوان بخشی از ساختار کنترل داخلی است (باباجانی، ماهنامه انجمن حسابداران خبره ایران، شماره ۱۴۶) .

۲-۸- سطوح مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌

مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ انواع گوناگون و سطوح متفاوتی دارد. به عنوان مثال ‌پاسخ‌گویی‌ را می توان از جنبه‌های مختلفی بررسی و اشکال متفاوتی از آن ارائه کرد. مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ مالی، مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ عملیاتی، مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ سیاسی و مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی، از انواع و سبک‌های مختلف ‌پاسخ‌گویی‌ هستند که تحقق و ایفای هر کدام از آن ها نیازمند استفاده از سازو کارهای مناسب است. جی.دی.استوارت در مقاله ای با عنوان « نقش اطلاعات در مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ عمومی» پنج سطح از مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ را به عنوان پلکان مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ معرفی می‌کند. سطوح مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ مورد نظر استوارت در بند شماره ۷۳ بیانیه مفهومی شماره یک هیات رایزنی استانداردهای حسابداری فدرال (FASAB)به شرح زیر آمده است:

سطح یک: ‌پاسخ‌گویی‌ خط مشی یا ‌پاسخ‌گویی‌ ‌در مورد خط مش هایی که اتخاذ گردیده و خط مشی هایی که رد شده است )ارزش(.

سطح دو: ‌پاسخ‌گویی‌ برنامه یا ‌پاسخ‌گویی‌ ‌در مورد اجرا و میزان دستیابی به اهداف برنامه ها) نتایج یا اثربخشی(.

سطح سوم: ‌پاسخ‌گویی‌ عملکرد یا ‌پاسخ‌گویی‌ ‌در مورد چگونگی عملکرد )کارایی و صرفه اقتصادی(.

سطح چهارم: ‌پاسخ‌گویی‌ فرایند یا ‌پاسخ‌گویی‌ درباره فرایندها، شامل روش های اجرایی یا معیارهای اندازه گیری برای اجرای وظایف تعیین شده )برنامه ریزی، تخصیص و اداره(.

سطح پنج: ‌پاسخ‌گویی‌ التزام و مشروعیت مصرف وجوه طبق بودجه مصوب (رعایت). (باباجانی، ماهنامه انجمن حسابداران خبره ایران، شماره ۱۴۶)

۲-۹- مبنای تعهدی و مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌

دولت ها در قبال شهروندان ‌در مورد تحصیل و معرف منابع مالی، مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ دارند. مفهوم مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ با تأکید بر حقوق شهروندان مقرر می‌دارد. که ‌دولت‌های‌ منتخب مردم ‌در مورد افزایش منابع مالی که از طریق رفع مالیات و عوارض و یا استقراض صورت می‌گیرد. دلایل قانع کننده و منطقی به شهروندان و یا نمایندگان ایشان ارائه نمایند از سوی دیگر ‌در مورد معرف منابع مالی عملیاتی که منابع مالی برای آن معرف گردیده است نیز مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ عمومی دارند.

با توجه به همین که تعیین میزان درآمدها و هزینه های واقعی یک دور مالی در ادای مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ دولت‌ها و ارزیابی این مسئولیت توسط شهروندان و نمایندگان قانونی آن ها دارد. لذا روش های شناسایی و اندازه گیری درآمدها و هزینه های دولت‌ها نیز اهمیت قابل ملاحظه ای برخوردار خواهد بود. به همین دلیل مبنای حسابداری تعهدی قادر است درآمدهای تحقق یافته و هزینه های انجام شده یک دوره مالی را گزارش نماید و این گزارش در ارتقاء سطح مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌ نقش در خورد ملاحظه ای داشته و شهروندانی را در جریان حقایق و عملیاتی که دولت‌ها در یک دوره مالی انجام می‌دهند، قرار می‌دهد استفاده از مبنای تعهدی در حسابداری و گزارشگری مالی دولتی موجب می شود شهروندان با دریافت اطلاعات شفاف ‌در مورد درآمدها و هزینه های یک دوره مالی، ارزیابی خود را از کفایت یا عدم کفایت درآمدهای یک دوره مالی برای تأمین هزینه خدمات ارائه شده توسط دولت در همان دور مالی ارتقاء بخشند. ارائه اطلاعات و تعین درآمدها و هزینه های سازمان‌های دولتی در گزارش‌های مالی و مقایسه ارقام واقعی درآمدها و هزینه ها با ارقام پیش‌بینی شود. در بودجه سالانه این قبیل سازمان‌ها، تصویرشناسی از عملکرد آن ها جهت قضاوت آگاهانه واحدهای نظارت کننده بیطرف و مستقل و نمایندگان قانونی شهروندان و سایر استفاده کنندگان اطلاعات مالی، ارائه نموده و ارزیابی ایشان را دقیق تر می کند لذا در مبانی نظری جدید حسابداری و گزارشگری مالی دولتی استفاده از مبنای تعهدی مورد تأکید قرار گرفته است.

۲-۱۰- گزارشگری مالی در سازمان‌ها و دستگاه های دولتی

امور مالی و گزارشگری سازمان‌های دولتی بر اساس آئین نامه و معاملاتی که به تصویب می‌رسد، انجام می شود بر اساس ماده ۲ آئین نامه سال مالی از اول فروردین شروع و در پایان اسفند ماه همان سال خاتمه یابد. مدیر امور مالی مؤسسه مکلف است با رعایت مقررات مربوط تا پایان تیر ماه سال بعد صورتحساب دریافت و پرداخت و صورت‌های مالی هر سال را تهیه و تنظیم نموده و با امضاء خود و رئیس مؤسسه یا مقام مجاز از طرف ایشان برای تصویب به هیئت امناء ارائه نماید. به موجب ماده ۹ آئین نامه مدیر امور مالی واجد صلاحیت به مدت دو سال از بین کارشناسان و صاحب نظران رشته‌های امور مالی با حداقل چهارسال تجربه حرفه ای و اجرایی به پیشنهاد رئیس مؤسسه با تصویب و ابلاغ رئیس مؤسسه به منظور اعمال نظارت و تأمین هماهنگی لازم بر اساس مفاد این آئین نامه انتخاب و ‌به این سمت برای انجام وظایف مشروح زیر منصوب می شود :

۱- تهیه و تدوین صورت‌های مالی مؤسسه از طریق نظارت بر عملیات امور مالی و محاسباتی و نگاهداری و تنظیم حساب‌ها بر طبق این آئین نامه و مقررات حکم بر تحریر دفاتر دستی و الکترونیکی و ضوابط مربوطه و سمت و سلامت آن ها و تهیه گزارشات موردی مدیریت.

۲- هماهنگی در اجرای قوانین و مقررات حاکم بر عملیات مالی مؤسسه و حفظ و حراست دفاتر مالی.

۳- تبادل اطلاعات مالی مؤسسه حساب مورد با دستگاه های نظارتی قانونی با هماهنگی مقام مسئول مؤسسه.

۴- نگهداری و تحویل وجوه، نقدینه ها، سپرده ها و اوراق بهادار و پیگیری و نظارت متمم بر وصول به موقع درآمدهای مؤسسه.

۵- نظارت بر عملکرد مالی رئیس امور مالی واحدهای اجرایی تابعه و واحدهای وابسته.

۶- شناسایی و نگهداری حساب مقداری و ریالی اموال، ماشین آلات و تجهیزات و دارایی های مؤسسه.

۷- اطلاع و کنترل کلیه تفویض اختیارات برای امضاء های مجاز در مصرف منابع و فراهم نمودن شرایط هماهنگی بین آن ها.

۸- اجرای کدینگ )طبقه بندی( حساب‌ها، بر اساس شکل متحد، به منظور ایجاد وحدت رویه و قابلیت مقایسه گزارشات مالی بین مؤسسات و واحدهای تابعه.